Ideologia a teoria
•Pojęcie „ideologia”
Według R. Meighana Ideologia może być sprowadzone do znaczenia: filozofia grupy. Autor powiada, że ideologia to:
szeroki zbiór idei i poglądów o świecie wyznawanych przez grupy ludzi
.
Wystarczy zmienić w tej definicji układ odniesienia: „o świecie” na „o wychowaniu” by otrzymać definicję ideologii wychowania.
ideologia wychowania to szeroki zbiór idei i poglądów o wychowaniu, które są przyswojone i wyrażane przez grupy ludzi.
Mogą to być grupy: narodowe (Polacy, Niemcy); wyznaniowe (katolicy, protestanci); regionalne (Ślązacy, Bawarczycy)
Ideologia/ideologia wychowania
Ideologię definiuje się jako charakterystyczny dla jakiejś grupy, oparty na interpretacji jej przeszłości system przekonań, który dostarcza wytycznych do podejmowanych przez tę grupę działań. Podłoże na którym kształtują się zbiorowe przekonania, stanowią przede wszystkim warunki historyczne, społeczne, polityczne i ekonomiczne, a nie system metafizyczny, który z reguły nie ogranicza się do kontekstu kulturowego. Ideologiczna wykładnia przeszłości sugeruje, że minione wydarzenia wpłynęły na obecną sytuację jednostki i grupy w określony sposób.
Ideologie wychowania wyrażają zarówno stosunek określonych grup ludzi do edukacji, jak i ich działania praktyczne w tej dziedzinie.
Ideologia a teoria
IDEOLOGIA/IDEOLOGIA WYCHOWANIA
Ideologie mają charakter normatywny, ponieważ zawierają dyrektywy, na których mogą się oprzeć twórcy programów politycznych, pragnący nadać procesom społecznym pożądany kierunek
Osadzona w kontekście, operuje konkretami.
Wszelkie znaczenia są poszukiwane w ekonomii, polityce i sferze społecznej.
Motywuje do działania, uzasadnia podjęcie akcji.
Wpojenie członkom grupy przekonania o słuszności koncepcji, zaszczepienie poczucia misji dziejowej.
Posługiwanie się swoistą retoryką nakłaniającą do zaangażowania i działania.
Ideologie wychowawcze są liczne - każdą cechuję wyłączność, ekskluzywność, zamykanie się . Każda ideologia ma charakter „fundamentalny”, sobie przyznaje rację, a wychowanie traktuje jako płaszczyznę indoktrynacji własnych ideałów, własnego systemu wartości.
(za Gerald L. Gutek, Filozoficzne i ideologiczne podstawy edukacji,
GWP, Gdańsk 2003, s. 142 -143)
Teoria
Teoria” to podejście, które rodzi się w wyniku prób skonstruowania - na podstawie faktów, informacji czy praktyki - modelu o pewnym stopniu ogólności. Wykraczanie poza czas i miejsce.
Objaśnianie świata, tłumaczenie co jest realne, poszukiwanie sensu.
Koncentracja na abstrakcyjnej spekulacji i analitycznej refleksji, dystans do codziennego życia.
Doszukiwanie się sensu istnienia.
Teoria dopuszcza wielość rozwiązań dyskursywnych, które wspierają , wzbogacają i posuwają naprzód wiedzę o wychowaniu i jego procesualnym charakterze.
Uznaje potrzebę racjonalnego dyskursu nad wychowaniem i widzi potrzebę pluralistycznego kształcenia nauczycieli.
Teoria w kontekście edukacyjnym: „grupa lub zespół ogólnych koncepcji lub założeń, które objaśniają funkcjonowanie instytucji (szkoły) lub przebieg procesu (nauczanie i uczenie się). Koncepcje te i założenia muszą być dostatecznie abstrakcyjne, aby można je było przenieść i zastosować do sytuacji innych niż te, które posłużyły do ich sformułowania”. (Gutek, dz.cyt., s. 259)
Ideologie wychowania
Równolegle do wszystkich nurtów filozoficzno-teoretycznych rozwijały się propagowane były i są różne odmiany „pedagogiki ideologicznej” , czyli różnorodne ideologie wychowania.
Podział pedagogiki ideologicznej XX w., wg Stefana Wołoszyna
pedagogika wychowania narodowego;
pedagogika wychowania społecznego o orientacji liberalno-demokratycznej;
pedagogika wychowania państwowego;
pedagogika wychowania komunistycznego (socjalistycznego);
pedagogika wychowania religijnego, z dominacją wychowania katolickiego.
Odmiany te w różny sposób często zazębiały się i oddziaływały na siebie.
NACJONALIZM, ETNONACJONALIZM A EDUKACJA
-Nacjonalizm: oddanie się sprawie własnego narodu i stawianie na pierwszym miejscu jego interesów. Budzi poczucie przynależności do szerszej zbiorowości, czyli do narodu. Jest on siłą napędową procesów państwowotwórczych. Sprawia, że ludzie przestają się identyfikować wyłącznie ze swoją lokalną społecznością i zyskują poczucie tożsamości z państwem narodowym.
-
-Etnonacjonalizm: identyfikowanie się z własną grupą etniczną, postrzeganą jako podstawowe źródło poczucie tożsamości, co wiąże się również z przekonaniem, że to przede wszystkim grupie należy się lojalność i przywiązanie. Etnonacjonalizm ogranicza się do konkretnej grupy rasowej, etnicznej. Zawęża poczucie tożsamości i lojalności do grupy etnicznej, rasowej, może niszczyć więzi z szerszą zbiorowością.
NACJONALIZM A EDUKACJA
•Edukacja nieformalna oraz kształcenie są wykorzystywane do tego, by w sposób planowy wpajać obywatelom poczucie identyfikacji z państwem.
•Program nauczania: nacisk na język ojczysty, literaturę i historię narodową, zaszczepienie młodzieży poczucia identyfikacji z bohaterami narodowymi, zwyczaj obchodzenia rocznic państwowych, szacunek dla hymnu i symboli narodowych.
• „Podstawowym wyzwaniem stojącym przed edukacją jest opracowanie odpowiedniego programu wpajania uczniowi poczucia tożsamości narodowej. Należy zadbać o to, by związać młodego człowieka z narodem jako wspólnota polityczną i kulturową, jednak nie wolno wzbudzać w nim irracjonalnego poczucie wyższości, które przysporzyło ludzkości tyle cierpień”.[1]
[1] G.L. Gutek, op.cit, s. 164
ODRODZENIE ETNONACJONALIZMU
•Etnonacjonalizm: ideologia oparta na przekonaniu, że jest się członkiem grupy pod pewnym względem wyjątkowej. Tym, co łączy grupę są więzy krwi.
•W oświacie: konflikty spowodowane z jednej strony dążeniem do ukształtowania poczucia identyfikacji z państwem wieloetnicznym, z drugiej - obawą przed utratą tożsamości etnonarodowej.
Nauczanie sprzyja przechowaniu i ugruntowaniu charakterystycznych cech etnicznych danej grupy, jeśli gwarantuje grupie następujące prawa:
•do używania ojczystego języka etnicznego jako wykładowego;
•do włączenia do programu nauczania literatury, historii i tradycji grupy etnicznej, co pozwala na rozbudzenie w uczniach poczucia tożsamości grupowej;
•do wykorzystywania ukrytego programu nauczania w celu wzmocnienia poczucia „wspólnego my”, czyli do kształtowania odpowiedniej postawy wobec symboli etnonarodowych.
Ideologia wychowania narodowego
Naczelna dyrektywa: dobro narodu najwyższym prawem.
Termin "edukacja narodowa" nam Polakom kojarzy się przede wszystkim z Komisją Edukacji Narodowej utworzoną w 1773 roku - pierwszym ministerstwem oświaty w Europie.
O "edukacji narodowej" zaczęto mówić i pisać w Polsce w XVIII wieku w dobie Oświecenia. W edukacji narodowej chodziło najpierw o to, aby miała ona charakter patriotyczny, obywatelski.
Wybitny historyk kultury polskiej Aleksander Brückner napisał obrazowo: "rozbiór r. 1772 przeraził dobrze myślących nie z powodu przemocy i gwałtu (...), lecz z powodu obojętności, z jaką szlachta ten wyrok śmierci przyjęła. Okazało się widocznie że na współczesne pokolenie liczyć nie można, że brak mu poczucia patriotyzmu i obowiązku obywatelskiego, skoro katastrofa polityczna nim nie wstrząsnęła. Od ojców obracał się wzrok mimo woli ku synom i tych należało wychować w innym duchu".
Karol Libelt, filozof i polityk, praca :”O miłości ojczyzny” twierdził:
"Zaprawdę, z rozbitej nawy narodowej, na jednej łodzi języka naszego możemy się ratować od zupełnego zatracenia".
Józef Ignacy Kraszewski w 1872 roku pisał: "Cały system edukacji publicznej wymierzony jest przeciwko nam, celem jego - wynarodowienie. (...) Wychowanie więc pierwsze, od kolebki, u ogniska domowego, nabiera dla nas wagi niezmiernej. Lata dziecinne stają się dobą posiewu. Dom nasz świątynią, przybytkiem, szkołą - pierwszym kapłanem jego matka, najwyższym stróżem ojciec. Pod tą strzechą, jako mniej przystępną pokuszeniom, tulą się całe skarby nasze, wszystko co mamy, co nam z rozbicia zostało. Pod nią zamknięte - wspomnienia, zasady, przekazy przeszłości, prawa, tu stoi nasza arka przymierza"
Wybitny polski filozof i pedagog Bronisław Trentowski napisał cały traktat narodowej pedagogiki, który zatytułował "Chowanna". Twierdził w nim, że posłannictwem dziejowym narodu polskiego, jako wyróżniającego się wśród narodów umiłowaniem wolności, jest urzeczywistnienie nowej ery "świata słowiańskiego", opartej na zasadzie narodowości.
Dlatego postulował zorganizowanie systemu "wychowania narodowego", wynikającego "z głębin twórczego ducha narodu". Celem takiej edukacji powinno być wychowanie człowieka czynu, człowieka mądrego i samodzielnego, zdolnego do urzeczywistnienia misji dziejowej narodu polskiego.
Wybitny działacz społeczny Stanisław Szczepanowski dowodził, że Opatrzność każdemu narodowi powierzyła jakąś misję, którą ma spełnić dla dobra ludzkości.
Dlatego każdy naród ma, lub powinien mieć, sobie właściwe wychowanie narodowe, winien być wolny od "przewagi obcego ducha", powinien słuchać "własnego sumienia i rozumu". Wzywał więc Polaków: "miejcie odwagę przyjąć ideę polską jako naczelną pobudkę waszego życia, stosujcie ją do każdej chwili".
Według Szczepanowskiego polskie wychowanie narodowe powinno kierować się czterema przykazaniami:
1. niezmordowaną walką ze złem,
2. wiarą w niechybne zwycięstwo dobra,
3. dzielnością w dobrej sprawie,
4. ustawiczną i czynną propagandą idei narodowej - przykładem, życiem i słowem.
Zygmunt Balicki, jeden z twórców i przywódców ruchu narodowo-demokratycznego.
Twierdził, że prawo do niepodległego bytu mają tylko narody o silnej indywidualności, umiejące o byt walczyć i zwyciężać, zdolne przeciwstawić sile siłę.
Każdy powinien czuć się żołnierzem - obywatelem swojego narodu i "nie tylko solidaryzować się z jego interesami, ale zlać całą swą społeczną istotę z jego istota i żyć jego życiem".
Balicki więc za podstawę wychowania narodowego przyjmował "wżywanie się" w dzieje, w ziemię, w ludzi, w mowę i literaturę ojczystą oraz kładł nacisk na wyrabianie "żelaznych charakterów, woli bezwzględnej, żołnierskiego hartu, narodowej mocy". Całość wychowania opierał na religii, bo ta - dowodził - "daje duszy ludzkiej jedność i harmonię wewnętrzną, odkrywa nadto przed nią wyżyny życia duchowego i chroni ją od tego rozkładowego poczucia, że wszystko jest względne, wszystko znikome, wszystko przemijające i skończone".
Po odzyskaniu państwa polskiego zmieniły się po części zadania edukacji narodowej: zniknęła potrzeba przeciwdziałania wynarodowieniu, natomiast doszedł nowy element: "wychowania państwowego".
Sławomir Czerwiński, minister oświaty w latach 1929-1931, jeden z autorów tej koncepcji wychowawczej twierdził, że trzeba przede wszystkim usunąć z duszy narodu polskiego "rozszczepienie" interesów narodu i interesów państwa.
•Rozszczepienie to - dowodził - może zbawienne dla narodu pozostającego w niewoli, musi być zgubne dla narodu posiadającego niepodległy byt państwowy. Naród pozbawiony przez przeszło wiek własnego państwa, żyjący w organizmach obcych państw, nie zawsze był skłonny identyfikować się z interesem własnego, polskiego państwa.
•Czerwiński tak określał relację między wychowaniem narodowym a państwowym oraz cel wychowania państwowego:
"Dziś dla Polaków, wychowanie narodowe winno być całe przeniknięte i ukoronowane tzw. wychowaniem państwowym. Pojęcie wychowania narodowego ma bez wątpienia zakres szerszy, niż wychowanie państwowe, na które można patrzeć, jako na część tamtego. Ala równocześnie trzeba sobie jasno uświadomić, że prawie cała praktyczna treść wychowania obywatelskiego, wychowania dla życia w Państwie i do życia dla Państwa zawiera się dopiero w wychowaniu państwowym.
Pod grozą niespełnienia jednego z naszych najważniejszych zadań musimy doprowadzać do tego, by nowe pokolenie polskie wchodziło w życie publiczne z tym poczuciem i przekonaniem, że deklamacja patriotyczno-narodowa bez ofiarnej służby Państwu jest komedią i kłamstwem. (...) Głębokie poczucie obowiązku szarej służby codziennej oraz kult wielkiej ofiary, kult bohaterstwa na rzecz tego najwyższego dobra naszego, jakim jest własne odzyskane państwo, muszą być żywe i gorące w duszach naszych wychowanków".