Bank emisyjny - NBP posiada wyłączne prawo do emitowania znaków pieniężnych w postaci banknotów i monet. Kreuje też pieniądz bezgotówkowy (depozytowy) poprzez udzielanie kredytów.
Bank banków - NBP organizuje i działa w systemie rozliczeń pieniężnych z bankami. Na rachunkach w NBP gromadzone są rezerwy obowiązkowe. Za pomocą stóp % może oddziałowywać i refinansować banki komercyjne, tym samym wpływać na ich płynność i akcję kredytową.
Bank państwa - NBP prowadzi rachunek budżetu państwa, innych jednostek centralnych (MF, KRUS, ARiMR, urzędy skarbowe, izby celne). W imieniu rządu przeprowadza operacje finansowe w kraju i za granicą. Realizuje emisję państwowych papierów wartościowych. Współdziała w obsłudze długu publicznego, zaciąga kredyty zagraniczne,
Czynności NBP
Emituje znaki pieniężne,
Udziela bankom kredytów: lombardowego, redyskontowego, refinansowego,
Prowadzi rachunki rezerw pieniężnych banków,
Prowadzi rozliczenia międzybankowe,
Wykonuje kasową obsługę budżetu państwa,
Realizuje operacje związane z obsługą wewnętrzną i zagranicznych pożyczek państwowych,
Organizuje obrót walutami obcymi.
Organy Narodowego Banku Polskiego:
Prezes NBP
Rada Polityki Pieniężnej
Zarząd NBP
Prezes NBP
Powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP.
Kadencja - 6 lat.
Przewodniczy:
Radzie Polityki Pieniężnej,
Zarządowi NBP,
Komisji Nadzoru Bankowego.
Reprezentuje NBP na zewnątrz.
Obecnie funkcję Prezesa NBP pełni Sławomir Skrzypek.
Rada Polityki Pieniężnej
Ustala założenia polityki pieniężnej.
Główne zadania:
Określanie wysokości stóp %,
Ustalanie zasad i wysokości stóp % rezerwy obowiązkowej banków komercyjnych,
Określenie max granic zobowiązań, jakie może zaciągnąć NBP w postaci kredytów i pożyczek w zagranicznych instytucjach kredytowych i finansowych,
Zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z działalności NBP, przyjmowanie sprawozdań rocznych NBP,
Ustalanie zasad operacji otwartego rynku.
Zarząd NBP
Kieruje działalnością NBP,
Realizuje uchwały Rady Polityki Pieniężnej,
Skład: Prezes NBP, 6-8 członków, przy czym 2 wiceprezesów NBP.
Komisja Nadzoru Finansowego
Funkcja kontrolna (prowadzi nadzór nad działalnością banków komercyjnych), a w szczególności:
Określanie zasad działania banków, zapewniając bezpieczeństwo środków pieniężnych zgromadzonych przez klientów,
Nadzorowanie banków w zakresie przestrzegania ustaw, statutu, norm finansowych,
Dokonywanie okresowych ocen sytuacji ekonomicznej banków, w celu podsumowania wpływu polityki pieniężnej, podatkowej i nadzorczej na ich rozwój.
Polityka pieniężna - dążenie do stabilizacji siły nabywczej pieniądza krajowego (Utrzymywanie inflacji na stosunkowo niskim i stałym poziomie - średnio 2,5%). Jest to tzw. strategia bezpośredniego celu inflacyjnego. Stabilność cen jest niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.
Narzędzia polityki pieniężnej:
Stopa referencyjna - 3,75%
Stopa lombardowa - 5,25%
Stopa redyskontowa - 4,00%
Stopa depozytowa - 2,25%
Stopa rezerw obowiązkowych - 3,5%
Operacje otwartego rynku.
(Stan na 3.04.2009 r.)
Polityka stopy procentowej banku centralnego jest arbitralna, ponieważ procent jest określony urzędowo przez Radę Polityki Pieniężnej, a nie ustalany przez rynek. Należy zapamiętać, że stopa% musi być zawsze wielkością realną, czyli skorygowaną o stopę inflacji (najczęściej jest wyższa o kilka punktów% od prognozowanej inflacji. W ślad za obniżaniem się tempa inflacji, będzie spadać stopa oprocentowania kredytów banku centralnego).
Stopa referencyjna
Stopa rentowności 7-dniowych bonów pieniężnych NBP. W posiadanie tych bonów angażują się te banki, które mają nadmiar pieniądza.
Stopa lombardowa
Wyznacza cenę kredytu, jakiego udziela bank centralny bankom komercyjnym. Kredyt lombardowy udzielany jest na 1 dzień, pod zastaw papierów wartościowych. Termin spłaty tego kredytu przypada na następny dzień operacyjny po dniu jego udzielenia. Wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% wartości nominalnej zastawionych papierów wartościowych. Kredyt ten umożliwia pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności bankom komercyjnym.
Stopa redyskontowa
Oprocentowanie kredytów redyskontowych. Jest on udzielany przez bank centralny tym bankom komercyjnym, które chcą zwiększyć swoją płynność. Przedstawiają zdyskontowane weksle do redyskonta w NBP.
Bank centralny manewrując stopą redyskontową może skutecznie wpływać na zdolność banków komercyjnych do udzielania kredytów.
Stopa rezerw obowiązkowych
Bank centralny nakłada na banki komercyjne obowiązek utrzymywania na swoich rachunkach bieżących w NBP, wyrażonych w złotych, rezerwy obowiązkowej.
Rezerwa ta ma na celu:
Ograniczenie podaży pieniądza, bądź jej zwiększanie w zależności od potrzeb gospodarki.
Zapobieganie wystąpienia zjawiska niewypłacalności banku komercyjnego i braku jego płynności.
Rezerwa obowiązkowa
Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata.
Od przystąpienia Polski do UE środki rezerwy obowiązkowej zostały oprocentowane. RPP ustala wysokość oprocentowania, nie mniej jednak, zysk dla banków komercyjnych stanowi ok. 50% kwoty odsetek, reszta przeznaczana jest na Fundusz Poręczeń Unijnych.
Od 30 września 2003 roku, każdy bank może pomniejszyć rezerwy obowiązkowe o równowartość 500 tys. EUR wyrażonych w złotych.
Podwyższenie poziomu rezerw obowiązkowych ma na celu spowodowanie wzrostu ceny pieniądza i oprocentowania kredytów, ponieważ banki posiadają mniej środków na własną akcję kredytową.
W przypadku gdy bank nie dopełnia obowiązku utrzymywania należnej rezerwy obowiązkowej, musi ponieść określone sankcje:
Odsetki karne wpłacane do NBP (w wysokości nie większej niż dwukrotność stopy oprocentowania kredytu lombardowego)
NBP może zwolnić bank z obowiązku odprowadzania i utrzymywania rezerwy, np. w sytuacji gdy bank komercyjny realizuje program naprawczy.
Stopa depozytowa
Oprocentowanie krótkoterminowych depozytów w banku centralnym.
Tzw. lokata terminowa - określana jako depozyt na koniec dnia.
Lokaty są przyjmowane przez NBP do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty depozytu z należnymi odsetkami odbywa się w dniu następnym.
Operacje otwartego rynku
Transakcje prowadzone z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi, które polegają na sprzedaży bądź zakupie papierów wartościowych, dewiz, wyemitowanych papierów dłużnych NBP.
Transakcje mogą mieć charakter warunkowy bądź bezwarunkowy.
Przeprowadzane w celu wpływania przez NBP na płynność banków komercyjnych i ich możliwości kreowania pieniądza.
Operacje bezwarunkowe
Operacje krótkoterminowe, zawierane na okres od 1dnia do 6 miesięcy.
W przypadku gdy NBP sprzedaje papiery wartościowe, to maleją aktywa niepieniężne banku centralnego, a zwiększają się aktywa banku komercyjnego, tym samym operacja taka powoduje spadek ilości pieniądza w obiegu.
Operacje warunkowe
Transakcja warunkowego zakupu - NBP kupuje od banków komercyjnych papiery wartościowe i zobowiązuje je jednocześnie do odkupienia tych papierów po określonej w dniu transakcji cenie i w wyznaczonym terminie.
Transakcja warunkowej sprzedaży - bank centralny sprzedaje papiery bankom komercyjnym, zobowiązując je do ich odsprzedaży po określonej cenie i w wyznaczonym terminie.
System bankowy Banki komerc.
Banki to samodzielne (wyodrębnione aktywa i pasywa), samofinansujące się jednostki organizacyjne, posiadające osobowość prawną, działające na podstawie ustawy i statutu.
Klasyfikacja
Własność kapitału:
Krajowe (siedziba w Polsce),
Zagraniczne.
Forma własności:
Państwowe (Skarb Państwa)
Spółdzielcze
Spółki akcyjne
Rodzaj prowadzonej działalności:
Uniwersalne,
Inwestycyjne (skupione na inwestycjach kapitałowych)
Specjalne (branżowe, mają określony zakres, formę działania lub grupę klientów) - finansowanie programów restrukturyzacyjnych, budownictwa mieszkaniowego, banki internetowe.
Spółdzielcze (mogą być zakładane przez os. fiz. i os. prawne), gł. Na obszarach wiejskich.
Holdingi bankowe (usługi bankowe + usługi leasingowe, ubezpieczeniowe. Tworzone przez instytucje niebankowe, które są właścicielem banku.
Parabanki (SKOK-i, pośrednicy kredytowi).
Funkcje banków
Tworzenie pieniądza przez banki operacyjne jako środka płatniczego.
Zaspokajanie za pośrednictwem kredytów i pożyczek zapotrzebowania podmiotów gospodarczych na pieniądz.
Pośredniczenie pomiędzy posiadaczami środków pieniężnych i ich użytkownikami (lokaty - kredyty).
Operacje czynne - polegają na zasilaniu podmiotów w pieniądz.
Operacje bierne - polegają na gromadzeniu pieniądza w banku, po to by mógł on prowadzić operacje aktywne (czynne). Np. emisja akcji, obligacji, bonów itp.
Operacje usługowe - pośredniczące, wykonywanie czynności zleconych przez klienta i na jego ryzyko.
Operacje bankowe czynne
Udzielanie klientom kredytów i pożyczek zgodnie z zawartą umową kredytową.
Umowa ta ma formę pisemną, określa kwotę kredytu, termin jego spłaty, oprocentowanie, zakres uprawnień banku co do wykorzystania i zabezpieczenia zwrotu kredytu.
Rodzaje kredytów
Obrotowe (krótkoterminowe), w rachunku bieżącym,
Celowe - (średnio- i długoterminowe) inwestycyjne,
Dyskontowy (weksel),
Akceptacyjny (związany z operacjami wekslowymi).
Lombardowy (pod zastaw rzeczy i praw).
Hipoteczny
Komercyjny (cel wynika z określonej sytuacji życiowej, np. artykułów trwałego użytku).
Dewizowy (może być udzielany przez banki, które mają zezwolenie RPP).
Weksel
Bezwarunkowe zobowiązanie do zapłaty określonej osobie w ustalonym terminie i miejscu przez wystawcę lub osobę przez niego wskazaną określonej sumy pieniężnej, której egzekucja jest wyposażona w specjalny rygor.
Rodzaje - własny, trasowany,
Trasant - wystawca weksla, osoba, która formułuje zobowiązanie i podpisuje się na wekslu.
Trasat - osoba, która ma zapłacić sumę pieniężną oznaczoną w wekslu.
Akceptant - trasat po przyjęciu weksla.
Remitent - wekslobiorca, osoba, której ma być wypłacona suma wekslowa.
Indos - przeniesienie prawa z weksla na inną osobę.
Indosant - osoba, która przenosi prawa z weksla na inną osobę.
Indosatariusz - osoba, na rzecz której przeniesiono prawa z weksla.
Aval - poręczenie zapłaty sumy pieniężnej oznaczonej na wekslu ze wskazaniem osoby, za którą je dano.
W przypadku kredytu środki pieniężne przekazywane są przez bank na realizację celu zdeklarowanego we wniosku kredytowym.
Pożyczka może być udzielona bez określonego celu jej przeznaczenia.
Gwarancje bankowe
Udzielenie gwarancji wiąże się z przeniesieniem odpowiedzialności klienta na bank.
Ma formę pisemną.
Cel - dodatkowe zapewnienie beneficjentowi wykonania umowy.
Po upływie terminu gwarancji bank nie respektuje już roszczeń beneficjenta.
Zobowiązanie banku staje się wymagane gdy zleceniodawca nie wywiąże się ze zobowiązania objętego gwarancją.
Np. gwarancja zapłaty cła, spłaty kredytu itp..
Zabezpieczenie zwrotności kred
Zabezpieczenia osobiste:
Zabezpieczenia wg prawa cywilnego.
Weksel in blanco,
Poręczenie wekslowe,
Gwarancje i poręczenia bankowe,
Przelew wierzytelności (cesja).
Zabezpieczenia rzeczowe:
Hipoteka,
Zastaw rejestrowy,
Blokada środków na rachunkach bankowych,
Ubezpieczenia zwrotności kredytów.
Operacje usługowe
Czynności wykonywane na zlecenie i ryzyko klienta.
Dokonywanie rozliczeń pieniężnych.
Przechowywanie papierów wartościowych, udostępnienie skrytek sejfowych.
Podstawowa operacja usługowa:
Prowadzenie rachunków bankowych:
Rachunki bieżące (wpływają środki z tyt. sprzedaży lub świadczonych usług, pokrywane są zobowiązania).
Rachunki pomocnicze (wykorzystywany do rozliczeń w innych bankach zlokalizowanych poza siedzibą banku głównego).
Rachunki lokat terminowych
Rachunki oszczędnościowo - rozliczeniowe (dla osób fizycznych)
Formy rozliczeń
Gotówkowe,
Bezgotówkowe:
Polecenie przelewu,
Czeki rozrachunkowe,
Akredytywa,
Karty płatnicze.
Akredytywa
Polega na wyodrębnieniu przez bank, na wniosek dłużnika, środków pieniężnych na rachunku w tym banku i przekazania ich do banku wierzyciela w celu dokonania zapłaty za spełnione przez wierzyciela świadczenia. Bank wierzyciela dokonuje zapłaty ze środków dłużnika.
W obrocie krajowym akredytywa uruchamiana jest na rzecz tylko jednego wierzyciela, a po zrealizowaniu transakcji - rachunek zostaje zamknięty.
Niewykorzystane środki akredytywy wracają na rachunek bieżący dłużnika.
Forma ta nie jest popularna, technika pracochłonna, wpływa hamująco na ruch towarów.
Rynek finansowy
Właśnie na tym rynku dochodzi do przepływu środków pieniężnych między poszczególnymi podmiotami.
Dochodzi do rozliczania zawieranych między podmiotami transakcji.
Dochodzi do finansowania działalności gospodarczej tych podmiotów.
Aby rynek finansowy mógł zaistnieć:
Musi pojawić się zależność:
Podmioty, które posiadają nadmiar pieniądza w stosunku do swoich bieżących potrzeb, powinny chcieć zainwestować go w działalność podmiotów, które zgłaszają zapotrzebowanie na pieniądz (nie mają go w nadmiarze) i zamierzają sfinansować planowane przedsięwzięcie.
Istnienie tego rynku umożliwia przekazanie za odpowiednią cenę czasowo wolnego kapitału pieniężnego przez jedne podmioty drugim.
Warunkuje to występowanie:
Dostawcy kapitału pożyczkowego,
Nabywcy kapitału pożyczkowego.
Rynek finansowy - obszar, na którym spotykają się:
Za pośrednictwem rynku finansowego dokonuje się wymiany jednego rodzaju aktywu finansowego na inny. Zazwyczaj dotyczy to wymiany pieniądza na aktywa finansowe przynoszące ich posiadaczowi dochód.
Definicje rynku finansowego
„Miejsce zawierania transakcji mających za przedmiot szeroko rozumiany kapitał finansowy.”
„Rynek, na którym dokonuje się transakcji instrumentami finansowymi.”
„Ogół transakcji papierami wartościowymi, będącymi papierami udzielania kredytów krótko-, średnio-, długoterminowych.”
„Zespół podmiotów dokonujących transakcji rzeczywistymi i nierzeczywistymi walorami finansowymi, występującymi w materialnej i zdematerializowanej formie.”
Rzeczywiste walory finansowe - bazowe instrumenty finansowe, np. akcje, obligacje.
Nierzeczywiste walory finansowe - przewidywane oczekiwania inwestorów i występują głównie przy terminowych kontraktach finansowych. Przedmiotem handlu są wielkości abstrakcyjne, nie występujące obecnie, gdyż tyczą się przyszłości. (Instrumenty pochodne).
Instrument finansowy
Kontrakt (umowa) zawierany przez strony, który reguluje zależność finansową miedzy nimi.
Najpopularniejsza forma instrumentu finansowego - papiery wartościowe.
Instrumenty finansowe będące
Pap wart
Akcje, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne (funduszy inwestycyjnych zamkniętych)
Instrumenty finansowe nie będące
Pap wart.
Jednostki uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych otwartych.
Instrumenty rynku pieniężnego - lokaty międzybankowe, bony skarbowe, pieniężne, komunalne, certyfikaty depozytowe,
Finansowe kontrakty terminowe, swapy, umowy forward.
Opcje kupna lub sprzedaży instrumentów finansowych.
Podział rynku finansowego
Rynek pieniężny
Rynek kapitałowy
Rynek walutowy
Rynek pieniężny
Obrót instrumentami, których termin płatności nie przekracza 1 roku.
Dzieli się na rynek depozytów bankowych, na którym banki lokują i przyjmują pieniądze oraz na rynek krótkoterminowych papierów wartościowych.
Uczestnicy - banki komercyjne, NBP, Skarb Państwa, rzadko przedsiębiorstwa i osoby fizyczne.
Przedmiotem obrotu na rynku
Pien. Mogą byc
Bony skarbowe emitowane przez Ministra Finansów.
Lokaty pieniężne na rynku międzybankowym.
Weksle handlowe i czeki.
Bony depozytowe emitowane przez banki.
Bony pieniężne NBP.
Dominującym podmiotem na
Ryn pien sa banki:
Dominują w obrocie bonami skarbowymi.
Tworzą międzybankowy rynek depozytów pieniężnych.
Dyskontują weksle.
Prowadzą obrót czekowy.
Sprzedają certyfikaty depozytowe.
Rynek międzybankowy
Uczestnicy to wyłącznie banki, w tym także bank centralny.
Transakcje mają na celu pokrycie chwilowych niedoborów środków pieniężnych, a z drugiej strony zagospodarowanie nadwyżek płynności.
Instrumenty - lokaty międzybankowe, bony skarbowe, bony pieniężne.
Rynek lokat międzybankowych kształtuje się głównie w zależności od wysokości nadwyżek rezerw gotówkowych banków komercyjnych, które to środki banki mogą pożyczać innym bankom za odpowiednim oprocentowaniem.
W Polsce stopy procentowe na rynku lokat międzybankowych są podawane w formie stawek: WIBOR (stopa, po której banki są skłonne pożyczać swoje środki innym bankom) oraz WIBID (stopa, po której banki są skłonne przyjąć depozyt krótkoterminowy od innych banków).
Rynek kapitałowy
Uczestnicy rynku - przedsiębiorstwa, instytucje finansowe oraz osoby fizyczne.
Zadaniem rynku jest przekształcanie wolnych środków pieniężnych w inwestycje.
Aktywnie uczestniczy w finansowaniu prywatnych i państwowych potrzeb inwestycyjnych.
Rynek dzielimy na: rynek papierów wartościowych, rynek hipoteczny, rynek długoterminowych pożyczek bankowych.
Instrumenty rynku kapitałowego
Papiery wartościowe to dokument potwierdzający istnienie określonego prawa majątkowego.
Klasyfikacja papierów wartościowych
Ze względu na otrzymywany dochód:
Dywidendowe - akcje,
Procentowe - obligacje,
Dowodowe - cegiełki.
Ze względu na przenoszenie tytułu własności:
Na okaziciela - zmiana właściciela następuje na zasadzie wręczenia papieru wartościowego (np. akcje),
Na zlecenie - zmiana właściciela następuje poprzez indos (np. weksel),
Papiery wartościowe imienne - własność przenoszona poprzez pisemne zrzeczenie się uprawnień do dokumentu na rzecz danej osoby (np. cesja wierzytelności).
Ze względu na rodzaj uosabianego prawa majątkowego:
Prawa wierzytelności pieniężnych (np. obligacje, weksle, czeki),
Prawa współwłasności majątkowej (np. akcje).
Miejsce nabywania papierów
Wart:
Rynek niepubliczny - rynek pozagiełdowy, np. międzybankowy.
Rynek publiczny - musi spełnić określone warunki, tzn. na tym rynku proponuje się do nabycia lub nabywane są papiery wartościowe, przy wykorzystaniu środków masowego przekazu, propozycje składane są bezimiennie lub imiennie do ponad 300 osób.
Rynek pierwotny - emitent oferuje pierwszym nabywcom swoje papiery wartościowe. Publiczna sprzedaż może być prowadzona przez samego emitenta bądź pośrednika usługowego (np. biuro maklerskie).
Rynek wtórny - sprzedaż walorów i ich kupno następuje pomiędzy inwestorami rynku. Na rynku wtórnym emitent już nie występuje . Wtórny obrót papierami wartościowymi odbywa się na rynku regulowanym - GPW w Warszawie S.A. oraz Centralna Tabela Ofert
Giełda papierów wartościowych
Zespół osób, urządzeń i środków technicznych, zorganizowanych tak, aby przy kojarzeniu ofert kupna i sprzedaży walorów wszyscy uczestnicy rynku mają jednakowy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie, przy zachowaniu jednakowych warunków zbywania i nabywania praw.
W Polsce funkcjonuje od 16.04.1991 r. na mocy ustawy z 22.03.1991 r. „Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszami powierniczymi”.
Rynek walutowy
Inaczej dewizowy, obejmuje transakcje walutowe o charakterze bieżącym i inwestycyjnym.
Zaistniał w odpowiedzi na potrzeby podmiotów działających na rynkach międzynarodowych (wyjście poza obszar jednego systemu walutowego).
Podział - rynek transakcji natychmiastowych (spot) oraz transakcji terminowych.
Instrumenty - swapy kursowe, swapy walutowe, walutowe kontrakty futures, opcje walutowe.
Rynek instrumentów pochodnych
Przedmiotem obrotu są: terminowe transakcje forward, futures, warranty i opcje (rynek kapitałowy), transakcje swapowe (rynek walutowy).
Transakcja terminowa polega na zawarciu umowy zobowiązującej sprzedającego do dostarczenia określonego towaru, który jest przedmiotem transakcji, a kupującego do jego odebrania w wyznaczonym przyszłym terminie, po cenie ustalonej w momencie zawierania umowy.
SYSTEM BUDŻETOWY
System budżetowy określa warunki
i zasady funkcjonowania gospodarki budżetowej, definiowania dochodów
i wydatków, a także procedur w zakresie planowania i wykonywania budżetu państwa.
Gospodarka budżetowa
Polega na planowaniu budżetowym, gromadzeniu dochodów budżetowych, dokonywaniu wydatków oraz kontroli przestrzegania dyscypliny finansowej.
Gospodarka finansowa może być realizowana przez:
Jednostki budżetowe (administracja państwowa, policja, szkoły, wojsko, sądownictwo) - wydatki w całości finansowane z budżetu państwa, uzyskane dochody odprowadzają w całości do budżetu państwa.
Zakłady budżetowe - (zakład komunalny) - Wydatki realizowane z dochodów własnych i środków otrzymanych w postaci dotacji. Wypracowana nadwyżka odprowadzana jest do budżetu państwa, jeśli deficyt musi on zostać pokryty (ze środków z budżetu).
Gospodarstwa pomocnicze przy jednostkach budżetowych (gosp. Rolne, warsztat przy szkole, stołówka) - 50% osiągniętych dochodów odprowadzają do budżetu.
Fundusze Celowe - np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Alimentacyjny, Narodowy Fundusz Ochrony Zdrowia.
Budżet państwa
Plan finansowy państwa, zestawiający dochody i wydatki w ciągu roku kalendarzowego, które odzwierciedlają kierunki polityki społeczno - gospodarczej rządu.
Uchwalany w formie ustawy określającej źródła dochodów i rodzaje wydatków.
Opracowywany przez Radę Ministrów w terminach określanych w ustawie i wykonywany pod jej kierunkiem za pośrednictwem Ministra Finansów.
Jest aktem normatywnym, który upoważnia władzę wykonawczą do gospodarowania publicznymi funduszami.
Podstawowe regulacje prawne
Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 r.
Ustawa o finansach publicznych z dnia 26 listopada 1998 r.
Ustawy budżetowe
Przepisy wykonawcze Ministra Finansów i Rady Ministrów.
Funkcje budżetu państwa
Polityczna - sprowadza się do kontroli przez społeczeństwo działalności rządu poprzez swoich przedstawicieli w parlamencie (senatorowie, posłowie).
Ekonomiczna - za pośrednictwem budżetu dokonuje się podziału znaczącej części dochodu narodowego oraz oddziaływuje na przebieg procesów społecznych.
Prawna - budżet jako ustawa.
Redystrybucyjna - gromadzenie w budżecie zasobów pieniężnych od ludności i przedsiębiorstw i rozdysponowanie tych zasobów.
Fiskalna - gromadzenie w budżecie dochodów, ze źródeł, np. podatkowych.
Stymulacyjna - oddziaływanie przez dochody i wydatki na sytuację gospodarczą kraju.
Kontrolna - kontrola prawidłowości przebiegu procesów gospodarczych (w trakcie realizacji budżetu wpływy z podatków dają obraz bieżącego przebiegu procesów rzeczowych).
Zasady budżetowe
Postulaty formułowane przez naukę pod adresem ustawodawstwa i praktyki, które wiążą się z prawidłowym funkcjonowaniem gospodarki budżetowej.
Jawności - prace na budżetem są jawne, ustawa publikowana w Dzienniku Ustaw.
Zupełności - zamieszczenie w budżecie wszystkich wydatków i dochodów państwa.
Jedności - dochody i wydatki ujęte są w jednym zestawieniu, całościowym akcie prawnym
Roczności - obowiązuje na 1 rok kalendarzowy.
Równowagi - (kontrowersja! ) dochody = wydatkom
Dochody budżetu państwa
Są to wpłaty do budżetu od:
Przedsiębiorstw państwowych i prywatnych,
Ludności,
Z zagranicy (odsetki i opłaty od udzielonych pożyczek i kredytów zagranicznych państwom tj. Wietnam, Algieria, Serbia, Czarnogóra).
Od momentu wejścia Polski do UE elementem dochodu budżetu państwa są wpłaty do budżetu z UE na realizację programów strukturalnych.
Podział dochodów budżetowych
Rzeczywiste - pochodzą od przedsiębiorstw oraz ludności (czyli spoza systemu budżetowego) i stanowią o wielkości budżetu państwa.
(Podatki, cła)
Rozliczeniowe - polegają na przesuwaniu dochodów budżetowych pomiędzy budżetem państwa a budżetami gmin.
(Dotacje, subwencje).
Kryterium ekonomiczne - grupuje ze względu na źródło pochodzenia.
Dochody krajowe:
Podatkowe (podatek dochodowy od os. prawnych, os. fizycznych, podatek od towarów i usług, podatek od towarów specjalnych - akcyza, podatek od gier losowych).
Niepodatkowe (opłaty, cła, dywidendy, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych Spółek Skarbu Państwa, wpłaty z zysku NBP, dochody z najmu i dzierżawy składników majątkowych Skarbu Państwa, odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach budżetu państwa, grzywny mandaty, kary pieniężne, spadki, zapisy, darowizny, odsetki od udzielonych z budżetu pożyczek).
Rozdysponowanie środków pub:
Wydatki publiczne
Rozchody budżetu państwa i JST (odpowiadają finansowaniu deficytu):
Spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów.
Wykup papierów wartościowych.
Pożyczki udzielane ze środków publicznych.
Wydatki publiczne
Wydatki bieżące - związane z funkcjonowaniem podmiotów zaliczanych do sektora publicznego.
Wydatki osobowe (wynagrodzenia, uposażenie).
Wydatki rzeczowe (na zakup towarów i usług).
Inne (składki wnoszone do org. Międzynarodowych)
Wydatki na obsługę długu publicznego:
Spłata odsetek od zaciągniętych kredytów i od wyemitowanych papierów wartościowych.
Wypłaty z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń.
Wydatki majątkowe:
Inwestycyjne - np. na budowę obiektów, szpitali, dróg, stadionów.
Dotacje inwestycyjne dla podmiotów spoza sektora publicznego.
Wydatki kapitałowe - na zakup akcji i udziałów spółek
Wydatki redystrybucyjne:
Transfery wewnętrzne (przemieszczanie środków publicznych wewnątrz sektora finansów, np. przekazanie dotacji JST).
Transfery zewnętrzne (zasilenie podmiotów spoza sektora publicznego):
Redystrybucja społeczna - transfery socjalne (mogą zastępować - renta, emerytura, bądź uzupełniać dochód - zasiłek rodzinny).
Redystrybucja gospodarcza - ma charakter finansowego wspierania przedsiębiorstw ze środków publicznych (jest to tzw. pomoc publiczna).
Wydatki na rezerwy ogólne i celowe
Dokonywane z konieczności zabezpieczenia środków na niemożliwe do przewidzenia sytuacje.
Wydatki sztywne
Część wydatków ma charakter obowiązkowych, gdyby nie zostały poniesione, bądź gdyby nie znalazły pokrycia w dochodach to groziłoby to załamaniem sytuacji finansowej, gospodarczej i społecznej w kraju.
Są to:
Subwencje dla województw, powiatów i gmin.
Obsługa długu publicznego.
Dotacja do ubezpieczeń społecznych.
Finansowanie dróg.
Kontrolę wykonania budżetu państwa sprawują:
Sejm,
NIK (Najwyższa Izba Kontroli),
Minister Finansów (któremu podlegają izby, urzędy skarbowe, urzędy kontroli skarbowej).
Terminarz prac nad budżetem
Do 30 września - uchwalony przez Radę Ministrów projekt budżetu trafia do Sejmu.
Do tego dnia Rada Polityki Pieniężnej przedkłada też Sejmowi założenia polityki pieniężnej.
Do 20 października - informacja dla jednostek podległych i samorządowych o wysokości proponowanych wydatków, dochodów, dotacji.
Do 1 grudnia - jednostki i samorządy przekazują swoje plany finansowe.
Uchwalanie budżetu
Rada Ministrów przekazuje projekt budżetu do Sejmu.
I czytanie (posiedzenie plenarne Sejmu) - analiza opracowanego projektu w poszczególnych komisjach sejmowych. Efektem ich pracy są wnioski ewentualne zmiany projektu. Komisja Finansów Publicznych (gł. Komisja koordynująca prace nad budżetem w Sejmie) uwzględnia zgłoszone sugestie i redaguje ostateczny tekst ustawy.
II czytanie - odczytywanie projektu przygotowanego przez KFP i zgłoszenie wniosku o przyjęcie budżetu. Trwa debata sejmowa - możliwość zgłoszenia nowych poprawek (w takim przypadku projekt trafia z powrotem do komisji, które nad nim pracowały).
III czytanie (uwzględnia już zgłoszone poprawki w II czytaniu) - głosowanie nad przyjęciem budżetu.
Uchwalona przez Sejm ustawa trafia do Senatu. Komisje senackie mogą prosić o wyjaśnienia i zgłaszać poprawki. Główną komisją jest Komisja Gospodarki Narodowej i to ona przygotowuje projekt uchwały Senatu. Senat ma 20 dni od przekazania przez Sejm ustawy na podjęcie uchwały.
Jeżeli Senat nie zgłasza żadnych poprawek oznacza to zakończenie procedury autoryzacji.
Natomiast jeśli zostały zgłoszone poprawki ustawa wraca do Sejmu (KFP rozpatruje poprawki Senatu). Sejm może odrzucić poprawkę Senatu bezwzględną większością głosów (50% + 1 musi być za). Jeśli takowej nie posiada poprawki automatycznie zostają przyjęte.
Marszałek Sejmu przekazuje ustawę Prezydentowi (od momentu przekazania ma on 7 dni na podpisanie).
Po podpisaniu przez Prezydenta ustawa jest ogłaszana w Dzienniku Ustaw.
SYSTEM PODATKOWY
Ogół przepisów prawnych oraz instytucji finansowych w zakresie podatków w danym kraju.
Głównym źródłem dochodów budżetu państwa są podatki i opłaty.
Podatek
Świadczenie na rzecz państwa, nieodpłatne, bezzwrotne, jednostronnie określone i ma charakter ogólny.
Funkcje podatków
Fiskalna - dostarczenie państwu dochodów.
Regulacyjna - za ich pośrednictwem można oddziaływać na działalność przedsiębiorstw i ludności.
Stymulacyjna - pobudzanie działalności gospodarczej. Formy bodźcowe (ulgi inwestycyjne, czasowe zwolnienie podatkowe, ulgi podatkowe).
Majątkowe - podatek od nieruchomości, od spadków i darowizn.
Przychodowe - podstawa do opodatkowania i przedmiot opodatkowania to osiągnięty przychód.
Dochodowe - podatek dochodowy od osób fizycznych, od osób prawnych.
Konsumpcyjne - akcyza.
Podatki budżetu państwa - centralne - VAT, akcyza, podatek dochodowy.
Podatki JST - lokalne - podatek rolny, leśny, od nieruchomości, od środków transportu, od posiadania psów, od spadków i darowizn, od czynności cywilnoprawnych.
Bezpośrednie - (nie powinny być przerzucane na inne podmioty), podatki dochodowe, od nieruchomości, rolny itp.
Pośrednie - (ciężar podatku przesunięty jest na inne osoby), VAT, akcyza.
Deficyt budżetowy
Deficyt budżetowy = wydatki > dochodów
Deficyt nie może przekroczyć 3 % PKB.
Jest wielkością planowaną (przewiduje go ustawa budżetowa) - co zaprzecza zasadzie równowagi budżetu, która polega na wydatki = dochody.
Deficyt nie może być finansowany przez NBP.
Odpowiedzialność za wielość deficytu ponosi Minister Finansów.
Finansowanie deficytu
Emisja papierów skarbowych (obligacje, bony).
Zaciągnięcie kredytów w bankach krajowych i zagranicznych.
Zaciągnięcie pożyczek.
Prywatyzacja majątku będącego majątkiem Skarbu Państwa.
Nadwyżka budżetowa z lat ubiegłych (nie w Polsce ).
Zaciąganie przez państwo kredytów i pożyczek oraz emisja dłużnych papierów wartościowych wobec obywateli i innych podmiotów generuje w efekcie dług publiczny.
Dług publiczny - klasyfikacja
Rządowy, samorządowy.
Krótkoterminowy (bieżący), długoterminowy.
Zagraniczny (wynika z atrakcyjniejszych warunków kredytowych - niższe stopy %, kursy walut) - zewnętrzny, krajowy - wewnętrzny.
Pieniądz pożyczkowy może być dostarczony od:
Banku Centralnego,
Banków komercyjnych,
Międzynarodowych instytucji finansowych,
Przedsiębiorstwa, osoby fizyczne,
Fundusze inwestycyjne, emerytalne, powiernicze
Przyczyny długu
Okresy wzmożonych wydatków publicznych z tyt. wojen, klęsk żywiołowych, kryzysów ekonomicznych.
Deficyt budżetowy (zaciąganie kredytów i pożyczek na jego pokrycie).
Interwencjonizm państwowy
Brak determinacji w rządzie do cięć wydatków, w trosce o poparcie. Chcąc sfinansować potrzeby władza szuka dodatkowych dochodów w źródłach podatkowych bądź finansuje kosztem wzrostu długu publicznego.
Zapamiętaj!
Zaciągnięty dług trzeba sfinansować (spłacić).
Dług nie może przekroczyć 60% PKB.
Jeżeli zadłużeniu nie towarzyszy wzrost gospodarczy - jest ono zjawiskiem negatywnym.
Może prowadzić do procesów inflacyjnych.
Istnieje niebezpieczeństwo związane z zadłużeniem zagranicznym, które polega na gospodarczym i politycznym uzależnieniu kraju od zagranicznego wierzyciela.
Zbyt wysokie zadłużenie krajowe pozbawia kapitału, które potencjalnie powinien być przeznaczony na inwestycje, „zjadanie krajowych oszczędności”.
Pułapka zadłużenia
Polega na tym, że bieżąca obsługa długu (czyli spłata odsetek od kredytów, wypłata odsetek od papierów wartościowych, wykup dłużnych pap. wartościowych) nie jest finansowana w pełni dochodami z budżetu, lecz wymusza zaciąganie nowych pożyczek.
Jest to tzw. rolowanie długu.
Rolowanie długu
Wykup zapadającej transzy (części) zobowiązań za środki pochodzące z nowego zobowiązania, zaciągniętego w miejsce tego już spłaconego.
Dług nie jest do końca zjawiskiem negatywnym. Ważne jest na jakie cele został przeznaczony, jakie są możliwości jego spłaty wraz z odsetkami, po możliwie najniższych kosztach.
CHARAKTERYSTYKA PODATKÓW
Podatek dochodowy
Pobierany w momencie osiągnięcia przez podatnika dochodów.
Rozróżniamy - podatek dochodowy od osób prawnych (19%) i podatek dochodowy od osób fizycznych (18% i 32%).
Osoby fizyczne, które prowadzą działalność gospodarczą mogą skorzystać z ryczałtowej formy opodatkowania.
Kwota podatku zależy od wielkości przychodu, liczona jest jako procent od przychodów.
Podatek płacimy również gdy firma wypracowała stratę.
Z ryczałtu możemy skorzystać gdy w roku poprzedzającym rok podatkowy uzyskaliśmy przychody w wysokości nie przekraczającej 150 000 €.
W chwili obecnej mamy pięć stawek ryczałtu: 20%, 17%, 8,5%, 5,5%, 3%.
Nie ma możliwości wspólnego opodatkowania z małżonkiem.
Jesteśmy zobowiązani do prowadzenia ewidencji przychodów i wyposażenia oraz wykazu środków trwałych.
Zaliczki na podatek wpłacamy do 20. dnia każdego miesiąca.
Podatek pośredni
VAT,
Akcyza
VAT
Podatek od towarów i usług,
Opodatkowaniu podlega tylko wartość dodana w każdej fazie obrotu,
Ciężar podatku przerzucany jest ostatecznie na konsumenta (w konsekwencji to on płaci ten podatek),
Może być podatkiem NALEŻNYM I NALICZONYM,
Podatek VAT stanowi główną pozycję dochodów podatkowych!!!
Podatek należny - obliczany jest od wartości sprzedanych przez podatnika towarów.
Podatek naliczony - podatek zapłacony przy zakupie towaru przez podatnika.
Do budżetu odprowadzana jest różnica między podatkiem należnym a naliczonym w danym miesiącu rozliczeniowym.
Stawki podatku
22% - dla większości towarów i usług, w tym materiały budowlane (wcześniej 7%)
7% - towary związane z gospodarką leśną i rolną, towary spożywcze (owoce południowe), towary dla dzieci (obuwie)
3% - dla produkcji rolnej,
0% - m.in. Towary i usługi przeznaczone na eksport.
Akcyza
Podatek konsumpcyjny, pośredni, przerzucalny,
Wyroby objęte akcyzą:
produkty energetyczne (ogólnie wszystkie wyroby służące dla celów napędowych lub grzewczych),
energia elektryczna,
napoje alkoholowe (piwo, wino, wyroby spirytusowe),
wyroby tytoniowe (papierosy, cygara, tytoń do palenia),
Cechą charakterystyczną podatku akcyzowego jest jednofazowy charakter jego poboru, tzn. akcyza uiszczana jest jednokrotnie, a następnie traktowana jest jako koszt wliczany do ceny zbycia, który finalnie ponoszony jest przez ostatecznego nabywcę produktu akcyzowego.
Niektóre wyroby akcyzowe podlegają obowiązkowi oznaczania znakami akcyzy (banderolami), które umieszcza się na jednostkowych opakowaniach produktów. Są to napoje alkoholowe (oprócz piwa) oraz wyroby tytoniowe.
Podstawowym celem akcyzy jest ograniczenie konsumpcji niektórych dóbr ze względu na ich szkodliwość zdrowotną bądź też wyczerpywanie się ich rezerw. Obecnie stała się obszernym i łatwym wpływem pieniędzy dla budżetu państwa poprzez nakładanie na tzw. dobra infrastrukturalne (energia, paliwa etc.) lub konsumowane na masową skalę (np: używki)
Podatki i opłaty lokalne - źródło dochodów JST
Podatek rolny
Podatek leśny
Podatek od nieruchomości
Podatek od środków transportu
Podatek od spadków i darowizn
Podatek od działalności gospodarczej osób fizycznych (karta podatkowa)
Podatek od posiadania psów
Podatek od czynności cywilnoprawnych
Opłaty lokalne
Opłata skarbowa - od czynności administracyjnych, np. wydanie zaświadczeń.
Opłata miejscowa - za czasowy pobyt w celach turystycznych.
Opłata targowa.
Opłata parkingowa.
Opłata eksploatacyjna - od wydobywania kopalin ze złóż.