Romantyzm

Krytyka mesjanizmu w "Kordianie" Juliusza Słowackiego. Kordian J. Słowackiego jest polemiką z III. cz. Dziadów Mickiewicza i zawartą tam ideą mesjanizmu. Biernemu cierpieniu narodu, porównanemu do krzyżowej męki Chrystusa, przeciwstawia poeta konieczność aktywnej walki, nawet za cenę militarnej klęski. Krytykę mesjanizmu i swoją własną koncepcję Polski walczącej zawarł J. Słowacki w kilku scenach Kordiana. Motto Kordiana zaczerpnął J. Słowacki z własnego utworu pt. Lambro. W przywołanych słowach autor określił funkcję romantycznego poety-wieszcza, którego rola nie sprowadza się tylko do utrzymania ciągłości tradycji narodowej, ale przede wszystkim polega na wezwaniu do walki i przeprowadzenia kolejnego zrywu niepodległościowego, jeżeli tylko naród będzie mu w stanie sprostać: "Ożywię ogień, jeśli jest w iskierce." W monologach trzech Osób Prologu przedstawia J. Słowacki trzy różne historiozoficzne wizje narodu. Pierwsza Osoba reprezentuje, krytykowaną przez poetę, ideę mesjanizmu, usypiającą naród i pogrążającą go w bierności oczekiwania na moralne odrodzenie: "Boże! Zwszlij na lud twój wyniszczony bojem, Sen cichy, sen przespany (...) Niech się we łzach nie budzi, przed dniem zmartwychwstania." Wypowiedź Osoby Drugiej to krytyka koncepcji A. Mickiewicza; ostatni monolog to wezwanie do aktywnej walki, w której wskrzeszony z mogiły naród z całą ofiarnością przeciwstawi się zaborcy ("Z prochu lud wskrzeszę", "Z przebudzonych rycerzy zerwę całun zgniły"). Ideę walczącego narodu. nie poddającego się biernie cierpieniu i niewoli, głosi w Przygotowaniu Archanioł, który w swojej modlitwie prosi Boga o zmiłowanie nad Polską: "A jeśli Twoja dłoń ich nie ocali, Spraw, by krwii więcej, niźli łez wylali... Zmiłuj się nad niemi, Panie!" Łzy to symbol bólu, który według J. Słowackiego paraliżuje naród: krew oznacza ofiarne poświęcenie się w akcie niepodległościowego zrywu. W przywodzącym na myśl Wielką Improwizację monologu Kordiana w scenie na Mont Blanc pojawi się kluczowa dla dramatu idea winkelrydyzmu: "Polska Winkelriedem narodów! Poświęci się, choć padnie jak dawniej! jak nieraz!" W przeciwieństwie do A. Mickiewicza, który los narodu porównuje do cierpienia i ofiary Chrystusa, J. Słowacki wskazuje pozytywny wzór naśladowania dla Polski w osobie szwajcarskiego bojownika o wolność, który składając w ofierze swe życie, umożliwił rodakom zwycięstwo: "Śród walki, w obie dłonie zgarnął wrogów dzidy, i wbił we własne serce i drogę rozgrodził". Polska, jak Winkelried, nie powinna biernie czekać w niewoli, ale, jak niejeden raz w swojej historii, musi zerwać się do boju nawet, gdyby miał się on zakończyć klęską. Orędownikiem idei krwawej zemsty na wrogu czyni J. Słowacki Kordiana, który w scenie spiskowej podejmuje się zabić cara. Decyzja bohatera jest reakcją na słowa Prezesa, zwolennika biernego oczekiwania w cierpieniu na przyszłe wyzwolenie: "(...)stójcie! i sztylety wasze Zamieńcie na święcone w kościołach pałasze, A kiedyś uderzymy w zmartwychwstania dzwony." Kordian odrzuca mesjanizm, traktowany przez niektórych działaczy romantyzmu jako wyraz bożej łaski; w postawie bierności widzi przyczynę klęski narodu. Jedynie aktywna walka, niepodległościowy zryw - to prawdziwa szansa na odzyskanie wolności: "Idżmy tam... i wypalmy ogniami na murze Wyrok zemsty, zniszczenia, wyrok Baltazara" W polemice z Kordianem w scenie w szpitalu dla obłąkanych, Doktor (Szatan) wyraża ironiczną krytykę idei poety-wieszcza, opiewającego cierpienia narodu i paraliżującego wolę działania: "Naród ginie, dlaczego? Aby wieszcz narodu Miał treść do poematu". Przedstawienie Pierwszego Wariata jest szyderstwem z mesjanistycznego poświęcenia się za wolność kraju. Według Doktora i w kontekście sceny w Watykanie, taka postawa w świecie, w którym religia podporządkowana jest polityce, nie ma racji bytu. W swoim dramacie J. Słowacki poddaje ostrej krytyce, wyrosłą z traktowania Polski jako przedmurza chrześcijaństwa oraz tragicznej historii narodu, koncepcję mesjanizmu. Negując moralną wartość i skuteczność biernego cierpienia, poeta propaguje ideę aktywnej, ofiarnej walki, nawet jeśli miałaby ona doprowadzić do kolejnego upadku narodu. Koncepcja winkelrydyzmu nie doczeka się jednak w Kordianie pełnej realizacji; główny bohater, sparaliżowany wewnętrznymi rozterkami, nie zabije cara i ulegnie osobistym słabościom.

---