Mateusz Margol Pawe艂 Wo艂czkiewicz |
Procesy konsolidacyjne w sektorze bankowym |
|
Wst臋p
Konsolidacja w sektorze bankowym jest procesem bardzo z艂o偶onym i trudnym do jednoznacznej oceny. Jej zwolennicy podkre艣laj膮, 偶e du偶y, powsta艂y w wyniku konsolidacji bank dysponuje znaczn膮 si艂膮 rynkow膮 oraz wysokim kapita艂em, co sprawia, 偶e mo偶e osi膮ga膰 wi臋ksze zyski ni偶 jednostki ma艂e. Oponenci tych proces贸w argumentuj膮 natomiast, 偶e korzy艣ci wynikaj膮ce z przeprowadzania fuzji i przej臋膰 s膮 w膮tpliwe i trudne do uzyskania, a ryzyko niepowodzenia takich transakcji wysokie. Twierdz膮 te偶, i偶 tylko ma艂e struktury s膮 na tyle elastyczne, aby m贸c skutecznie reagowa膰 na zmiany zachodz膮ce na rynkach. O ile ocena konsolidacji budzi wiele kontrowersji, o tyle bezspornym jest, 偶e koncentracja rynk贸w bankowych wyst臋puje, a nawet nasila si臋. Tendencja ta ma przy tym tak du偶e znaczenie, 偶e staje si臋 obiektem licznych dyskusji i prac badawczych.
Dobrym punktem wyj艣cia do rozwa偶a艅 dotycz膮cych zjawiska scalania si臋 sektora bankowego mo偶e by膰 stwierdzenie, 偶e wszystkie systemy bankowe przechodz膮 przez procesy konsolidacji, kt贸re w wielu przypadkach nie s膮 w pe艂ni zaawansowane lub zako艅czone, za艣 czynniki powoduj膮ce po艂膮czenia bank贸w nie s膮 sta艂e i r贸偶ni膮 si臋 w zale偶no艣ci od stopnia rozwoju systemu bankowego.
Analizuj膮c histori臋 system贸w finansowych w Ameryce P贸艂nocnej, Europie i Japonii mo偶na doj艣膰 do wniosku, 偶e zjawiska po艂膮czeniowe nie s膮 wynalazkiem obecnych czas贸w, gdy偶 w zasadzie ju偶 od prze艂omu XIX i XX w. obserwuje si臋 istnienie tendencji integracyjnych. Co prawda nie zawsze by艂y one tak silne jak obecnie, ale bezw膮tpienia mo偶emy zauwa偶y膰 okresy wzrostu zainteresowania transakcjami fuzji i przej臋膰, kt贸re dotycz膮 r贸wnie偶 instytucji bankowych.
Ju偶 po tak pobie偶nej analizie widzimy, 偶e konsolidacja jest zjawiskiem wielowymiarowym, skomplikowanym, a jednocze艣nie szalenie wa偶nym dla uczestnik贸w 偶ycia gospodarczego. Warto wi臋c g艂臋biej si臋 nad ni膮 pochyli膰 i podj膮膰 pr贸b臋 szerszego jej om贸wienia.
Teoretyczny zarys proces贸w konsolidacyjnych
Czynniki wywo艂uj膮ce konsolidacj臋
W przypadku bank贸w g艂贸wnymi czynnikami wywo艂uj膮cymi wsp贸艂czesne procesy konsolidacyjne s膮 przede wszystkim:
Post臋puj膮ca deregulacja sektora finansowego
Zmniejszenie ochrony pa艅stwa nad rynkiem finansowym
Liberalizacja rynk贸w finansowych
Wzrastaj膮ca konkurencja na rynku finansowym.
Tendencje te powoduj膮, 偶e banki zmuszone s膮 do poszukiwania zewn臋trznych mo偶liwo艣ci wzrostu, poniewa偶 wzrost wewn臋trzny, polegaj膮cy na dokonywaniu inwestycji bezpo艣rednich (rzeczowych), nie jest wystarczaj膮cy. Szczeg贸lnie w warunkach dojrza艂o艣ci, stabilizacji i du偶ego nasycenia rynku us艂ugami bankowymi najszybsz膮 metod膮 wzrostu, przyczyniaj膮c膮 si臋 do zwi臋kszenia warto艣ci banku i jego udzia艂u w rynku, staje si臋 w艂a艣nie wzrost zewn臋trzny, realizowany przez fuzje i przej臋cia.
Formy i typy konsolidacji
Og贸lnie rzecz bior膮c integracj臋 podmiot贸w gospodarczych mo偶na realizowa膰 przez dwa g艂贸wne rodzaje transakcji: fuzje i przej臋cia.
Generalnie fuzje przedsi臋biorstw to forma wsp贸艂pracy mi臋dzy firmami, kt贸re powzi臋艂y postanowienie o wsp贸lnym prowadzeniu dzia艂alno艣ci, dzi臋ki integracji i po艂膮czeniu swoich zasob贸w i umiej臋tno艣ci. Ma ona miejsce wtedy, gdy dwa lub wi臋cej przedsi臋biorstw, w wyniku umowy, 艂膮cz膮 si臋, tworz膮c now膮 sp贸艂k臋. Jest ona formalnym nast臋pc膮 prawnym po艂膮czonych firm. Nale偶y podkre艣li膰, 偶e jest to dzia艂anie dobrowolne, a partnerzy maj膮 zazwyczaj zbli偶on膮 wielko艣膰. Na og贸艂 fuzja mo偶e przebiega膰 na dwa sposoby:
Rozwi膮zanie obu sp贸艂ek i stworzenie nowego przedsi臋biorstwa, kt贸re powstaje z po艂膮czenia aktyw贸w i kapita艂贸w obu firm.
Inkorporowanie (przy艂膮czenie) jednego z przedsi臋biorstw do drugiego.
Przej臋cie oznacza natomiast transfer kontroli, czyli przeniesienie kontroli nad dzia艂alno艣ci膮 gospodarcz膮 przedsi臋biorstwa z jednej grupy inwestor贸w na drug膮. Mo偶e to nast膮pi膰 przez zakup akcji, aktyw贸w, prywatyzacj臋 sp贸艂ki pa艅stwowej lub wsp贸lne przedsi臋wzi臋cie. Wyr贸偶niamy dwa rodzaje przej臋膰:
Przyjazne
Wrogie
Nale偶y podkre艣li膰, 偶e podzia艂 na fuzje i przej臋cia jest umowny ze wzgl臋du na liczb臋 i r贸偶norodno艣膰 tego typu transakcji. Zdarza si臋, 偶e po艂膮czenie ma pocz膮tkowo charakter przej臋cia, a ko艅czy si臋 fuzj膮.
Definicja konsolidacji w sektorze bankowym
W literaturze traktuj膮cej o rynkach finansowych mo偶emy spotka膰 si臋 z wieloma nieco odmiennymi definicjami omawianego tutaj procesu. S. Lachowski uwa偶a, 偶e „konsolidacja (…) to fuzja, przej臋cie lub wsp贸艂praca strategiczna dw贸ch lub kilku bank贸w w celu zachowania lub wzmocnienia konkurencyjno艣ci rynkowej”. Konsolidacja jest wi臋c tutaj postrzegana jako ca艂okszta艂t proces贸w przej臋膰 i po艂膮cze艅 bank贸w, kt贸rych celem jest zwi臋kszenie ich konkurencyjno艣ci.
B. Kosi艅ski natomiast mianem konsolidacji w sektorze bankowym okre艣la wszelkie przedsi臋wzi臋cia polegaj膮ce na 艂膮czeniu dw贸ch lub wi臋cej bank贸w w jedn膮 organizacyjn膮 ca艂o艣膰 lub tworzeniu zespo艂u bank贸w powi膮zanych kapita艂owo, wsp贸艂dzia艂aj膮cych ze sob膮 i prowadz膮cych wsp贸ln膮 polityk臋. Celem tych dzia艂a艅 jest powstanie podmiotu silniejszego kapita艂owo i organizacyjnie, o zwi臋kszonych mo偶liwo艣ciach i skali dzia艂ania.
Jak 艂atwo zauwa偶y膰 definicje te s膮 w gruncie rzeczy bardzo zbli偶one. Analizuj膮c te i inne najcz臋艣ciej u偶ywane okre艣lenia opisuj膮ce proces koncentracji w bran偶y bankowej nale偶y skonstatowa膰, 偶e „w ka偶dym przypadku konsolidacja jest pojmowana szeroko i uwzgl臋dnia ca艂okszta艂t proces贸w przej臋膰 oraz po艂膮cze艅, kt贸rych efektem powinno by膰 og贸lnie poj臋te wzmocnienie pozycji konkurencyjnej banku”.
Formy po艂膮cze艅 bank贸w
W praktyce konsolidacja przybiera r贸偶norodne formy, kt贸re r贸偶ni膮 si臋 przebiegiem i charakterem. Mo偶na wyr贸偶ni膰 jednak kilka standardowych typ贸w do kt贸rych nale偶膮:
Klasyczne fuzje dw贸ch lub kilku samodzielnych bank贸w, u kt贸rych podstaw le偶y decyzja o po艂膮czeniu si艂 w celu skutecznej realizacji przyj臋tej strategii (rozszerzenie skali i zakresu dzia艂ania, obni偶ka koszt贸w, umocnienie swej pozycji wobec konkurent贸w). Na skutek przeprowadzonego po艂膮czenia powstaje nowa jednostka, dysponuj膮ca ca艂ym maj膮tkiem 艂膮czonych jednostek, przejmuj膮ca wszelkie zobowi膮zania i nale偶no艣ci oraz sie膰 oddzia艂贸w i obs艂ugiwan膮 klientel臋.
Przejmowanie przez bank wi臋kszy i silniejszy, np. w drodze zakupu, instytucji mniejszej i s艂abszej kapita艂owo. W praktyce z forma ta wyst臋puje wtedy, gdy s艂abszy bank znalaz艂 si臋 w z艂ej sytuacji finansowej, a bank silniejszy jest got贸w przej膮膰 jego aktywa i pasywa oraz dzia艂a膰 na rzecz naprawienia zaistnia艂ej sytuacji, pokrycia strat, wyeliminowania potencjalnych zagro偶e艅. W zamian bank przejmuj膮cy czerpie pewne korzy艣ci m.in. przejmuje sie膰 plac贸wek, klientel臋, sum臋 zgromadzonych depozyt贸w. Inicjuj膮cym mo偶e by膰 tu bank przejmowany (unikni臋cie konieczno艣ci og艂oszenia niewyp艂acalno艣ci), bank przejmuj膮cy lub nadz贸r bankowy.
Zakup udzia艂贸w w kapitale akcyjnym banku przez bank dostatecznie silny kapita艂owo w wysoko艣ci pozwalaj膮cej na aktywny wp艂yw na strategi臋 i polityk臋 operacyjn膮 oraz obsad臋 stanowisk kierowniczych. Zwykle z inicjatywy nabywcy, cz臋sto jest to forma wchodzenia na nowe rynki finansowe i poszerzenia sieci plac贸wek. Obecnie tendencj臋 tak膮 daje si臋 zauwa偶y膰 w przypadku tzw. bank贸w globalnych, kt贸re cz臋艣膰 swoich aktyw贸w lokuj膮 za granic膮, tworz膮c filie lub kupuj膮c przedsi臋biorstwa bankowe (du偶膮 rol臋 odgrywa tu nadz贸r bankowy kt贸ry mo偶e podj膮膰 dzia艂ania protekcjonistyczne lub pobudza膰 nap艂yw obcego kapita艂u do krajowego rynku).
Tworzenie bankowych holding贸w i grup kapita艂owych, tzn. zespo艂贸w podmiot贸w w kt贸rych jednostka dominuj膮ca posiada kluczowe pakiety akcji jednostek podporz膮dkowanych. W tym przypadku istnieje jedna wsp贸lna strategia, a decyzje w sprawie polityki kadrowej oraz stanowisk kierowniczych s膮 podejmowane centralnie. Banki wchodz膮ce w sk艂ad grupy zachowuj膮 prawn膮 samodzielno艣膰, og艂aszaj膮 w艂asne bilanse, ale te偶 bilanse skonsolidowane dla ca艂ego zespo艂u. Wyst臋puje tu wsp贸艂odpowiedzialno艣膰 wszystkich cz艂onk贸w za zobowi膮zania ka偶dego z nich i wsp贸艂praca w rozwi膮zywaniu problem贸w.
Przez holding bankowy rozumie si臋 tak膮 form臋 wsp贸艂pracy, w kt贸rej jednostk膮 dominuj膮c膮 jest sp贸艂ka holdingowa nieprowadz膮ca dzia艂alno艣ci bankowej, a zarz膮dzaj膮ca pakietami akcji jednostek podporz膮dkowanych. Kapita艂owa grupa bankowa za艣 to zesp贸艂 z艂o偶ony z banku dominuj膮cego, posiadaj膮cego kluczowe pakiety akcji, oraz bank贸w podporz膮dkowanych.
Tworzenie si臋 konglomerat贸w finansowych polegaj膮ce na tworzeniu szczeg贸lnego rodzaju grup bankowych, w kt贸rych sk艂ad, opr贸cz bank贸w depozytowo-kredytowych, wchodz膮 banki inwestycyjne oraz instytucje ubezpieczeniowe. Podmioty nale偶膮ce do konglomeratu oferuj膮 klientom pe艂n膮 gam臋 produkt贸w finansowych. Ten rodzaj operacji konsolidacyjnej wi膮偶e si臋 z poszerzeniem zakresu dzia艂ania, przynosz膮cym, opr贸cz efekt贸w wzrostu skali, dodatkowe korzy艣ci marketingowe.
Zrzeszanie si臋 ma艂ych bank贸w, np. sp贸艂dzielczych, lokalnych kas oszcz臋dno艣ciowych, w celu prowadzenia wsp贸艂pracy z bankiem du偶ym. Zrzeszone jednostki staj膮 si臋 akcjonariuszami bank贸w o zasi臋gu regionalnym oraz banku o zasi臋gu og贸lnokrajowym, kt贸re pe艂ni膮 w stosunku do podmiot贸w zrzeszonych funkcj臋 banku bank贸w, co gwarantuje ma艂ym bankom zaplecze finansowe i umacnia ich pozycj臋 rynkow膮.
W skali globalnej transakcje po艂膮czeniowe bank贸w mo偶emy podzieli膰 na pi臋膰 podstawowych typ贸w:
Tworzenie sojuszy przez przyjazne zakupy mniejszo艣ciowych pakiet贸w w艂a艣cicielskich.
Tworzenie grup bankowych przez nabywanie mniejszo艣ciowych pakiet贸w w艂a艣cicielskich o charakterze strategicznym.
Transgraniczne przej臋cia mniejszych bank贸w przez wi臋ksze.
Narodowe fuzje lub przej臋cia bank贸w w celu zdominowania rynku krajowego.
Fuzje tworz膮ce mi臋dzynarodowe giganty.
Przyczyny konsolidacji
Mened偶erowie podejmuj膮cy decyzje o po艂膮czeniu lub przej臋ciu innego podmiotu mog膮 kierowa膰 si臋 ca艂膮 palet膮 motyw贸w. Jest ich tak du偶o, 偶e nie spos贸b wszystkich wymieni膰. Nie umniejszaj膮c roli i wagi pozosta艂ych, mo偶na jednak powiedzie膰, 偶e dwa czynniki maj膮 fundamentalne znaczenie. S膮 to mianowicie wzrost i zysk. Wszystkie inne przyczyny s膮 tak naprawd臋 pochodnymi tych dw贸ch. Je偶eli chcemy jednak dokona膰 bardziej szczeg贸艂owej klasyfikacji motyw贸w konsolidacyjnych, mo偶emy je podzieli膰 na nast臋puj膮ce grupy:
Techniczne i operacyjne- zwi臋kszenie efektywno艣ci zarz膮dzania, pozyskanie bardziej efektywnego kierownictwa, synergia operacyjna, korzy艣ci skali, komplementarno艣膰 zasob贸w i umiej臋tno艣ci, ograniczenie koszt贸w transakcyjnych, korzy艣ci integracji technicznej.
Rynkowe i marketingowe- zwi臋kszenie udzia艂u w rynku, zwi臋kszenie warto艣ci dodanej, wyeliminowanie konkurencji, komplementarno艣膰 produkt贸w (rynk贸w), dywersyfikacja ryzyka dzia艂alno艣ci, wej艣cie w nowe obszary dzia艂alno艣ci.
Finansowe- wykorzystanie funduszy nadwy偶kowych, zwi臋kszenie zdolno艣ci zad艂u偶enia, obni偶enie kosztu kapita艂u, korzy艣ci podatkowe.
Menad偶erskie- wzrost wynagrodze艅 kierownictwa, wzrost presti偶u i w艂adzy, zmniejszenie ryzyka zarz膮dzania, zwi臋kszenie swobody dzia艂ania.
Zgodnie z wy偶ej om贸wionymi definicjami nale偶y uzna膰, 偶e g艂贸wnym celem operacji konsolidacyjnych jest stworzenie wi臋kszej i silniejszej finansowo struktury, o zwi臋kszonej odporno艣ci na powstaj膮ce zagro偶enia i zwi臋kszonych mo偶liwo艣ciach dzia艂ania, zdolnej do umocnienia swojej pozycji rynkowej. W zwi膮zku z tym do g艂贸wnych przyczyn tego rodzaju operacji nale偶y zaliczy膰:
konkurencj臋 ze strony innych bank贸w oraz instytucji parabankowych i niebankowych
globalizacj臋 i liberalizacj臋 rynk贸w finansowych
zmiany w otoczeniu gospodarczym na skutek wdra偶ania innowacji technologicznych
rozszerzenie bazy klient贸w i zwi臋kszenie ich zdolno艣ci wyboru konkurencyjnych 藕r贸de艂 finansowania lub lokat finansowych
zagro偶enie upad艂o艣ci膮 bank贸w o trudnej sytuacji finansowej
potrzeb臋 reorganizacji i restrukturyzacji instytucji finansowych
mo偶liwo艣ci osi膮gni臋cia przez banki korzy艣ci wynikaj膮cych z synergii
nacisk w艂a艣cicieli bank贸w na polepszenie efektywno艣ci finansowej, zw艂aszcza zwrotu z kapita艂u
dzia艂ania w艂adz kszta艂tuj膮cych polityk臋 gospodarcz膮
relatywnie nisk膮 cen臋 zakupu w stosunku do koszt贸w inwestycji odtworzeniowych czy tworzenia nowych instytucji lub sieci
艂atwy dost臋p do 藕r贸de艂 finansowania tych transakcji dzi臋ki posiadaniu nadwy偶ek wolnych 艣rodk贸w pieni臋偶nych lub dobrej koniunkturze na rynku kapita艂owym.
G艂贸wnym efektem koncentracji sektora bankowego jest powstanie wielkich instytucji, a co za tym idzie marginalizacja jednostek s艂abych. Przyczyn膮 wyst臋powania takich tendencji jest przewaga strategiczna du偶ych podmiot贸w. Ograniczenia ma艂ych bank贸w, wp艂ywaj膮ce na nasilenie tendencji konsolidacyjnych s膮 nast臋puj膮ce:
nie maj膮 one odpowiednich zasob贸w, pozwalaj膮cych na zmian臋 polityki w trakcie cyklu koniunkturalnego
nie posiadaj膮 licznego personelu, kt贸rego kwalifikacje pozwala艂yby na g艂臋bokie zmiany zar贸wno w dzia艂alno艣ci po偶yczkowej, jak i lokacyjnej
nie dysponuj膮 odpowiednimi 艣rodkami na szkolenie personelu w takim samym stopniu jak mog膮 to robi膰 du偶e banki
brak jest tak偶e zasob贸w finansowych, kt贸re pozwoli艂yby na sprostanie wzrastaj膮cemu popytowi na kredyty ze strony rozwijaj膮cych si臋 po偶yczkobiorc贸w.
Koszty konsolidacji
Transakcje fuzji i przej臋膰 s膮 operacjami bardzo skomplikowanymi i ryzykownymi. Sprawia to, 偶e towarzysz膮 im wysokie i trudne do oszacowania koszty. Co wi臋cej mog膮 by膰 one ponoszone nawet przez kilka lat (np. cz臋sto wyst臋puj膮ce pogorszenie wynik贸w finansowych, spowodowane konieczno艣ci膮 wprowadzenia zmian organizacyjnych i integracji proces贸w).
Koszty konsolidacji mo偶na podzieli膰 na:
Transakcyjne, ponoszone na us艂ugi doradcze, obs艂ug臋 prawn膮 przedsi臋wzi臋cia, prowizje dla bank贸w inwestycyjnych, itp..
Jednorazowe koszty finansowe integracji, zwi膮zane z prowadzeniem procesu przej臋cia, koszty redukcji, harmonizacji proces贸w.
Niejednorazowe koszty finansowe, b臋d膮ce wydatkami roz艂o偶onymi w czasie i ponoszonymi w celu zintegrowania 艂膮cz膮cych si臋 podmiot贸w.
Koszty zasob贸w ludzkich, wynikaj膮ce z utraty produktywno艣ci pracy zwi膮zanej z implementacj膮 planu integracji.
W praktyce operacjom konsolidacyjnym towarzysz膮 zwykle wysokie koszty, wynikaj膮ce z przeprowadzonych zmian organizacyjnych i kadrowych, zmian technicznych, odpraw dla zwalnianych za艂贸g, przystosowania zespo艂u pracownik贸w do nowych rozwi膮za艅. Procesom tym mog膮 ponadto towarzyszy膰 niekorzystne zjawiska w postaci powstawania dodatkowych jednostek organizacyjnych, u艂atwiaj膮cych zarz膮dzanie reorganizuj膮c膮 si臋 instytucj膮, co mo偶e powodowa膰 przej艣ciowy wzrost koszt贸w administracyjnych, a w ostateczno艣ci zmniejszenie sprawno艣ci dzia艂ania na szczeblu zarz膮dzania po艂膮czon膮 instytucj膮 na skutek wyd艂u偶ania si臋 procesu decyzyjnego oraz istnienia zbiurokratyzowanych regu艂.
Przebieg procesu konsolidacyjnego w wybranych krajach
Kryterium podzia艂u
Na potrzeby tej pracy dokonali艣my podzia艂u 艣wiata na cz臋艣ci, w kt贸rych wyst臋powa艂 podobny charakter proces贸w konsolidacyjnych. W zwi膮zku z tym wyr贸偶nili艣my procesy fuzji i przej臋膰 w :
Stanach Zjednoczonych
Japonii
krajach Starej Unii Europejskiej
Polsce.
Na ko艅cu pracy zosta艂y natomiast opisane konsolidacje, kt贸re mia艂y miejsce w ostatnich miesi膮cach, w zwi膮zku z kryzysem finansowy,
Stany Zjednoczone
Przyczyny proces贸w konsolidacyjnych
Dopiero lata 80. XX wieku przynios艂y wiele zmian w specyfice projekt贸w konsolidacyjnych w USA. By艂y one wynikiem istotnych deregulacji, kt贸re mia艂y miejsce w federalnym prawie dotycz膮cym instytucji finansowych.
W sektorze finansowym Stan贸w Zjednoczonych istnia艂 ju偶 od pocz膮tku XX wieku tradycyjny podzia艂 instytucji finansowych na 3 g艂贸wne typy: instytucje depozytowae, banki specjalistyczne i firmy ubezpieczeniowe. Prawo federalne 艣ci艣le okre艣la艂o jaki rodzaj i zakres dzia艂alno艣ci mog艂y prowadzi膰 dane instytucje i jakie nie mog艂y by膰 prowadzone przez te same podmioty.
Zmiany z prze艂omu lat 1980/1990 przynios艂y zasadnicze zmiany. Germain Depository Act z 1982 r. i Competitive Equality Banking Act z 1987 r. pozwoli艂y na zakup mi臋dzystanowy upad艂ych bank贸w oraz wykup instytucji zagro偶onych upadkiem.
Wa偶n膮 rol臋 w przyspieszeniu fuzji odgral tak偶e Riegel-Neal Interstate Banking and Branching Efficiency Act zezwalaj膮cy na zakup mi臋dzystanowych sp贸艂ek posiadaj膮cych banki, po艂膮czenia bank贸w w r贸偶nych stanach, a tak偶e ekspansj臋 bank贸w do innych stan贸w poprzez otwieranie nowych oddzia艂贸w. Pozosta艂e regulacje ograniczaj膮ce procesy konsolidacyjne zosta艂y zniesione przez Financial Act Modernization.
Opisana deregulacja a tak偶e pojawienie si臋 rywalizuj膮cyh bank贸w zagranicznych, spowodowa艂o wzrost konkurencji w sektorze bankowym w USA, czego rezultatem by艂a konsolidacja.
Przebieg proces贸w konsolidacyjnych
W latach 1990-1999 liczba bank贸w komercyjnych. w Stanach Zjednoczonych zmniejszy艂a si臋 o 1/3 przy jednoczesnym znacznym wzro艣cie aktyw贸w tych bank贸w. W okresie tym zosta艂 tak偶e odnotowany silny wzrost transakcji przej臋膰 i po艂膮cze艅 krajowych i trans granicznych, zar贸wno w uj臋ciu ilo艣ciowym jak i warto艣ciowym.
W 1995 r. nast膮pi艂a jedna z najwi臋kszych do tej pory fuzji. W wyniku po艂膮czenia Chase Manhattan Corporation oraz Chemical Banking Corporation powsta艂 nowy bank -Chase Manhattan Corporation. W 1998 r, jego aktywa wynios艂y ponad 300 mld USD i sta艂 si臋 on jednym z trzech najwi臋kszych bank贸w w USA, a tak偶e pi膮tym co o wielko艣ci bankiem na 艣wiecie.
W 1998 r. zosta艂a przeprowadzona w Stanach Zjednoczonych fuzja Citicorp i Travellers Group Inc. Powsta艂a mi臋dzynarodowa instytucja finansowa o charakterze konglomeratu oparta na 3 filarach: bankowo艣ci detalicznej, inwestycyjnej oraz dzia艂alno艣ci ubezpieczeniowej. Dzi臋ki komplementarno艣ci us艂ug oferowanych przez obie instytucje zostal osi膮gni臋ty efekt synergii operacyjnej oraz efekt dywersyfikacji, a 艂膮czna warto艣膰 po艂膮czonych instytucji wynios艂a 700 mld US, zapewniaj膮c Citigrouip miano najwi臋kszej instytucji finansowej na 艣wiecie.
Prognoza na najbli偶sze lata
Zdaniem prof. Kingi St臋pie艅 „w najbli偶szych latach liczba bank贸w w USA spadnie poni偶ej 5 tys., a system b臋dzie sie sk艂ada艂 z ma艂ej liczby bank贸w o dominuj膮cej pozycji w pewnych segmentach lub regionach geograficznych”. W Stanach Zjednoczonych w dalszym ci膮gu brak jest banku o charakterze og贸lnokrajowym, co b臋dzie przyczyn膮 dalszej konsolidacji w艣r贸d najwi臋kszych bank贸w w celu stworzenia instytucji o zasi臋gu og贸lnokrajowym.
Konsolidacja w Japonii
Przyczyny
W wyniku recesji gospodarczej oraz powi臋kszaj膮cego si臋 portfela „z艂ych d艂ug贸w”, w latach 1990 -1996 nast膮pi艂o pogorszenie sytuacji japo艅skich bank贸w. Banki japo艅skie charakteryzowa艂y sie ma艂膮 efektywno艣ci i niskim poziomem 艣wiadczonych us艂ug. Reforma rozpocz臋ta w 1996 r. przyczyni艂a si臋 do deregulacji rynk贸w kapita艂owych, co umo偶liwi艂o wzrost proces贸w konsolidacyjnych. W 998r. zosta艂 zniesiony akt, kt贸ry po wojnie wprowadzi艂 zakaz tworzenia struktur holdingowych w sferze us艂ug finansowych.
Przebieg proces贸w konsolidacyjnych
Od 2000 r. obserwuje si臋 znacz膮cy wzrost proces贸w konsolidacyjnych w japo艅skim sektorze bankowym. Jednak g艂贸wnym czynnikiem hamuj膮cym wi臋ksze nat臋偶enie konsolidacji jest regu艂a, 偶e wszelkie zabiegi konsolidacyjne i restrukturyzacyjne przynosz膮 oszcz臋dno艣ci kosztowe w d艂ugim terminie.
Najwi臋kszym przedsi臋wzi臋ciem w japo艅skim sektorze bankowym by艂o rozpocz臋te w 1996 r. po艂膮czenie 2 bank贸w: Mitsubishi Bank oraz Bank of Tokyo, w wyniku kt贸rego powsta艂 najwi臋kszy japo艅ski bank posiadaj膮cy 600 mld USD aktyw贸w na koniec 1998 roku. W wyniku po艂膮czenia bank ten osi膮gn膮艂 obni偶ki koszt贸w dzia艂ania, kt贸re by艂y wynikiem racjonalizacji sieci plac贸wek, zmniejszenia liczby etat贸w oraz koncentracji w jednym o艣rodku realizacji zada艅 og贸lnych.
Konsolidacja w krajach Starej UE
Warunki przebiegu proces贸w
Najwa偶niejszym czynnikiem sprzyjaj膮cym procesom konsolidacyjnym w krajach Starej UE by艂o powstanie unii walutowej, do kt贸rej przyst膮pi艂o wi臋kszo艣膰 cz艂onk贸w UE. Tak偶e w krajach basenu Morza 艢r贸dziemnego i P艂w. Iberyjskiego wyst臋powa艂o znaczne rozdrobnienie instytucji finansowych. W cz臋艣ci tych kraj贸w oraz g艂ownie w Niemczech istnia艂a liczna grupa bank贸w z silnym udzia艂em w艂asno艣ci pa艅stwowej.
Przebieg
W ostatnich latach XX wieku nasili艂y si臋 procesy fuzji i przej臋膰 w Europie Zachodniej. Procesy te przebiega艂y w 2 g艂贸wnych formach: integracji kapita艂owej z innymi bankami oraz integracji z firmami ubezpieczeniowymi. Operacje te by艂y prowadzone w 2 kierunkach geograficznych: w ramach kraj贸w Starej UE , w tym wewn膮trz kraj贸w oraz w krajach rozwijaj膮cych si臋 Europy 艢rodkowo Wschodniej.
W roku 1999 w krajach UE przeprowadzono 414 przej臋膰 krajowych, 27 mi臋dzynarodowych w krajach UE oraz 56 w krajach spoza UE. W 80 % transakcji by艂y zaanga偶owane g艂贸wnie banki niemieckie, w艂oskie, francuskie i austriackie.
Specyficznym rodzajem transakcji s膮 konsolidacje regionalne w wyniku kt贸rych powsta艂 niemiecki HVB Group, belgijski KBC oraz w艂oski Unicredito. Szczeg贸lnie ciekawe by艂o powstanie skandynawskiego banku Nordea w wyniku po艂膮czenia bank贸w z regionu Morza Ba艂tyckiego.
Prognozy na przysz艂o艣膰
W przysz艂o艣ci b臋d膮 mia艂y miejsce g艂ownie transakcje mi臋dzynarodowe z powodu regulacji antymonopolowych w krajach cz艂onkowskich, a tak偶e w celu dywersyfikacji swojej dzia艂alno艣ci, co z艂agodzi skutki cykl贸w koniunkturalnych dla bank贸w.
Charakterystyka konsolidacji bank贸w w Polsce
Geneza konsolidacji
G艂贸wnym warunkiem umo偶liwiaj膮cym procesy konsolidacyjne w sektorze bankowym by艂a transformacja polskiej gospodarki na pocz膮tku lat 90. XX wieku, co wymusza艂o prywatyzacje bank贸w, gdzie sprzedaj膮cym by艂 Skarb Pa艅stwa. Brak kapita艂u krajowego wymusi艂 pozyskiwanie go z zagranicy. By艂o to konieczne, poniewa偶 banki te na og贸艂 wymaga艂y natychmiastowego dokapitalizowania oraz wdro偶enia nowych, kapita艂och艂onnych technologii. Taki spos贸b prywatyzacji mia艂 r贸wnie偶 licznych przeciwnik贸w, kt贸rzy argumentowali, 偶e banki te b臋d膮 transferowa膰 swoje zyski za granic臋.
Przebieg proces贸w konsolidacyjnych
W Polsce mo偶na wyr贸偶ni膰 dotychczas 3 fazy proces贸w konsolidacyjnych w sektorze bankowym:
od 1996 r. fuzje i przej臋cia sanacyjne
od 1997 do 1999 r. fuzje i przej臋cia podmiot贸w w dobrej sytuacji ekonomicznej oraz konsolidacja administracyjna
od 1999 r. konsolidacja w艂a艣cicielska, b臋d膮ca wynikiem przejmowania bank贸w polskich przez kapita艂 zagraniczny.
Od 1999 r. decyzje dotycz膮ce fuzji bank贸w w Polsce podejmowane s膮 na og贸艂 zagranic膮. Taka sytuacja ma miejsce najcz臋艣ciej w 3 wariantach. Pierwszy, gdy obecny na polskim rynku bank zagraniczny przejmuje kontrol臋 nad bankiem polskim i 艂膮czy go ze swoj膮 sp贸艂k膮-c贸rk膮 ( np. po艂膮czenie Citibanku Poland z Bankiem Handlowym). Drugi gdy, zagraniczny inwestor strategiczny kupuje 2 banki polskie, a nast臋pnie je 艂膮czy w jeden ( np. po艂膮czenie Banku Kredytowego z Bankiem Zachodnim, w kt贸rym strategicznym inwestorem by艂 Allied Irish Bank). Trzeci rodzaj ma miejsce, gdy 艂膮cz膮 si臋 2 banki zagraniczne, kt贸re s膮 w艂a艣cicielami polskich bank贸w (np. w wyniku po艂膮czenia HypoVereinsbanku z Bankiem Austrii, po艂膮czy艂 si臋 Bank Przemys艂owo-Handlowy z Powszechnym Bankiem Kredytowym).
Podsumowanie
W wyniku proces贸w konsolidacyjnych w polskim sektorze bankowym a tak偶e wprowadzaniu nowych podmiot贸w na gie艂d臋 nast膮pi艂 znacz膮cy wzrost udzia艂u bank贸w kapitalizacji gie艂dy. Odnotowany zosta艂 tak偶e wzrost koncentracji us艂ug bankowych mierzony udzia艂em wielko艣ci aktyw贸w 5 najwi臋kszych bank贸w. Mimo tego, polski sektor bankowy w dalszym ci膮gu cechuje du偶e rozproszenie.
Ostatnie wielkie transakcje
W wyniku po艂膮czenia UniCredito z HVB 2 polskie banki, Pekao S.A. oraz BPH, znalaz艂y si臋 w r臋kach tego samego podmiotu. Na podstawie umowy z rz膮dem bank BPH zosta艂 podzielony, a jego wi臋ksza cz臋艣膰 zosta艂a wch艂oni臋ta przez Pekao S.A. Natomiast pozosta艂膮 cz臋艣膰 oddzia艂贸w i rachunk贸w klient贸w indywidualnych zosta艂a nabyta przez GE Money Bank, a w najbli偶szym roku planowana jest ich fuzja.
W wyniku kryzysu finansowego AIG planuje sprzeda膰 sw贸j polski AIG Bank. Prawdopodobnie zostanie on wch艂oni臋ty przez PKO BP.
Zagraniczne transakcje wymuszone krachem finansowym
W rezultacie bankructwa Lehman Brothers we wrze艣niu 2008 r. jego cz臋艣膰 inwestycyjna zosta艂a przej臋ta przez Barclays. Innym bankiem, kt贸ry musia艂 by膰 sprzedany w wyniku negatywnego odczucia kryzysu finansowego by艂 Bear Stearns, kt贸ry zosta艂 nabyty przez JP Morgan. Podobny przyczyny leg艂y u podstaw wykupienia Merrill Lynch przez Bank of America.
Podsumowanie
Prowadzona od prze艂omu lat 80/90 XX wieku deregulacja rynk贸w kapita艂owych na wszystkich kontynentach przyczyni艂a si臋 do wzmo偶onej intensywno艣ci proces贸w konsolidacyjnych na ca艂ym 艣wiecie.
Obecny kryzys finansowy, naszym zdaniem, przyczyni si臋 do pog艂臋biania tych tendencji. Wi臋kszo艣膰 bank贸w w ostatnim roku znacz膮co potania艂o. Wiele z nich odczuwa brak kapita艂贸w. Przyczyni si臋 to do wykupu mniejszych i s艂abszych bank贸w przez te, kt贸re dysponuj膮 swobodnym kapita艂em, np. przez banki japo艅skie i arabskie.
Bibliografia:
B. Kosi艅ski, Konsolidacja kapita艂owa w sektorze bankowym, „Bank i Kredyt”, 2000, nr10, Bankowe ABC, nr66.
K. St臋pie艅, Konsolidacja a efektywno艣膰 bank贸w w Polsce, CeDeWu, Warszawa, 2004.
M. Zalewska (red), Wsp贸艂czesna bankowo艣膰, Difin, Warszawa, 2007.
O. Kowalewski, Konsolidacja bank贸w na 艣wiecie i w Polsce-studia przypadk贸w, „Materia艂y i studia”, z.79, NBP, Warszawa, 1998.
S. Lachowski, Niezwyk艂e przyspieszenie, „Bank”, 1998, nr 1.
J. Revell, Mergers and the role of banks, Institute of European Finance, University of North Wales, Bangor.
S. Lachowski, Niezwyk艂e przyspieszenie, „Bank”, 1998, nr 1, s.34.
B. Kosi艅ski, Konsolidacja kapita艂owa w sektorze bankowym, „Bank i Kredyt”, 2000, nr10, Bankowe ABC, nr66, s.1.
K. St臋pie艅, Konsolidacja a efektywno艣膰 bank贸w w Polsce, CeDeWu, Warszawa, 2004, s.78.
B. Kosi艅ski, Konsolidacja kapita艂owa w sektorze bankowym, „Bank i Kredyt”, 2000, nr10, Bankowe ABC, nr66, s.117.
B. Kosi艅ski, Konsolidacja …, s.12
Kinga St臋pie艅 - „Konsolidacja a efektywno艣膰 bank贸w w Polsce”
17