Procesy konsolidacyjne w sektorze簄kowym (stary word)


Mateusz Margol

Pawe艂 Wo艂czkiewicz

Procesy konsolidacyjne w sektorze bankowym

Wst臋p

Konsolidacja w sektorze bankowym jest procesem bardzo z艂o偶onym i trudnym do jednoznacznej oceny. Jej zwolennicy podkre艣laj膮, 偶e du偶y, powsta艂y w wyniku konsolidacji bank dysponuje znaczn膮 si艂膮 rynkow膮 oraz wysokim kapita艂em, co sprawia, 偶e mo偶e osi膮ga膰 wi臋ksze zyski ni偶 jednostki ma艂e. Oponenci tych proces贸w argumentuj膮 natomiast, 偶e korzy艣ci wynikaj膮ce z przeprowadzania fuzji i przej臋膰 s膮 w膮tpliwe i trudne do uzyskania, a ryzyko niepowodzenia takich transakcji wysokie. Twierdz膮 te偶, i偶 tylko ma艂e struktury s膮 na tyle elastyczne, aby m贸c skutecznie reagowa膰 na zmiany zachodz膮ce na rynkach. O ile ocena konsolidacji budzi wiele kontrowersji, o tyle bezspornym jest, 偶e koncentracja rynk贸w bankowych wyst臋puje, a nawet nasila si臋. Tendencja ta ma przy tym tak du偶e znaczenie, 偶e staje si臋 obiektem licznych dyskusji i prac badawczych.

Dobrym punktem wyj艣cia do rozwa偶a艅 dotycz膮cych zjawiska scalania si臋 sektora bankowego mo偶e by膰 stwierdzenie, 偶e wszystkie systemy bankowe przechodz膮 przez procesy konsolidacji, kt贸re w wielu przypadkach nie s膮 w pe艂ni zaawansowane lub zako艅czone, za艣 czynniki powoduj膮ce po艂膮czenia bank贸w nie s膮 sta艂e i r贸偶ni膮 si臋 w zale偶no艣ci od stopnia rozwoju systemu bankowego.

Analizuj膮c histori臋 system贸w finansowych w Ameryce P贸艂nocnej, Europie i Japonii mo偶na doj艣膰 do wniosku, 偶e zjawiska po艂膮czeniowe nie s膮 wynalazkiem obecnych czas贸w, gdy偶 w zasadzie ju偶 od prze艂omu XIX i XX w. obserwuje si臋 istnienie tendencji integracyjnych. Co prawda nie zawsze by艂y one tak silne jak obecnie, ale bezw膮tpienia mo偶emy zauwa偶y膰 okresy wzrostu zainteresowania transakcjami fuzji i przej臋膰, kt贸re dotycz膮 r贸wnie偶 instytucji bankowych.

Ju偶 po tak pobie偶nej analizie widzimy, 偶e konsolidacja jest zjawiskiem wielowymiarowym, skomplikowanym, a jednocze艣nie szalenie wa偶nym dla uczestnik贸w 偶ycia gospodarczego. Warto wi臋c g艂臋biej si臋 nad ni膮 pochyli膰 i podj膮膰 pr贸b臋 szerszego jej om贸wienia.

  1. Teoretyczny zarys proces贸w konsolidacyjnych

    1. Czynniki wywo艂uj膮ce konsolidacj臋

W przypadku bank贸w g艂贸wnymi czynnikami wywo艂uj膮cymi wsp贸艂czesne procesy konsolidacyjne s膮 przede wszystkim:

Tendencje te powoduj膮, 偶e banki zmuszone s膮 do poszukiwania zewn臋trznych mo偶liwo艣ci wzrostu, poniewa偶 wzrost wewn臋trzny, polegaj膮cy na dokonywaniu inwestycji bezpo艣rednich (rzeczowych), nie jest wystarczaj膮cy. Szczeg贸lnie w warunkach dojrza艂o艣ci, stabilizacji i du偶ego nasycenia rynku us艂ugami bankowymi najszybsz膮 metod膮 wzrostu, przyczyniaj膮c膮 si臋 do zwi臋kszenia warto艣ci banku i jego udzia艂u w rynku, staje si臋 w艂a艣nie wzrost zewn臋trzny, realizowany przez fuzje i przej臋cia.

    1. Formy i typy konsolidacji

Og贸lnie rzecz bior膮c integracj臋 podmiot贸w gospodarczych mo偶na realizowa膰 przez dwa g艂贸wne rodzaje transakcji: fuzje i przej臋cia.

Generalnie fuzje przedsi臋biorstw to forma wsp贸艂pracy mi臋dzy firmami, kt贸re powzi臋艂y postanowienie o wsp贸lnym prowadzeniu dzia艂alno艣ci, dzi臋ki integracji i po艂膮czeniu swoich zasob贸w i umiej臋tno艣ci. Ma ona miejsce wtedy, gdy dwa lub wi臋cej przedsi臋biorstw, w wyniku umowy, 艂膮cz膮 si臋, tworz膮c now膮 sp贸艂k臋. Jest ona formalnym nast臋pc膮 prawnym po艂膮czonych firm. Nale偶y podkre艣li膰, 偶e jest to dzia艂anie dobrowolne, a partnerzy maj膮 zazwyczaj zbli偶on膮 wielko艣膰. Na og贸艂 fuzja mo偶e przebiega膰 na dwa sposoby:

  1. Rozwi膮zanie obu sp贸艂ek i stworzenie nowego przedsi臋biorstwa, kt贸re powstaje z po艂膮czenia aktyw贸w i kapita艂贸w obu firm.

  2. Inkorporowanie (przy艂膮czenie) jednego z przedsi臋biorstw do drugiego.

Przej臋cie oznacza natomiast transfer kontroli, czyli przeniesienie kontroli nad dzia艂alno艣ci膮 gospodarcz膮 przedsi臋biorstwa z jednej grupy inwestor贸w na drug膮. Mo偶e to nast膮pi膰 przez zakup akcji, aktyw贸w, prywatyzacj臋 sp贸艂ki pa艅stwowej lub wsp贸lne przedsi臋wzi臋cie. Wyr贸偶niamy dwa rodzaje przej臋膰:

  1. Przyjazne

  2. Wrogie

Nale偶y podkre艣li膰, 偶e podzia艂 na fuzje i przej臋cia jest umowny ze wzgl臋du na liczb臋 i r贸偶norodno艣膰 tego typu transakcji. Zdarza si臋, 偶e po艂膮czenie ma pocz膮tkowo charakter przej臋cia, a ko艅czy si臋 fuzj膮.

    1. Definicja konsolidacji w sektorze bankowym

W literaturze traktuj膮cej o rynkach finansowych mo偶emy spotka膰 si臋 z wieloma nieco odmiennymi definicjami omawianego tutaj procesu. S. Lachowski uwa偶a, 偶e „konsolidacja (…) to fuzja, przej臋cie lub wsp贸艂praca strategiczna dw贸ch lub kilku bank贸w w celu zachowania lub wzmocnienia konkurencyjno艣ci rynkowej”. Konsolidacja jest wi臋c tutaj postrzegana jako ca艂okszta艂t proces贸w przej臋膰 i po艂膮cze艅 bank贸w, kt贸rych celem jest zwi臋kszenie ich konkurencyjno艣ci.

B. Kosi艅ski natomiast mianem konsolidacji w sektorze bankowym okre艣la wszelkie przedsi臋wzi臋cia polegaj膮ce na 艂膮czeniu dw贸ch lub wi臋cej bank贸w w jedn膮 organizacyjn膮 ca艂o艣膰 lub tworzeniu zespo艂u bank贸w powi膮zanych kapita艂owo, wsp贸艂dzia艂aj膮cych ze sob膮 i prowadz膮cych wsp贸ln膮 polityk臋. Celem tych dzia艂a艅 jest powstanie podmiotu silniejszego kapita艂owo i organizacyjnie, o zwi臋kszonych mo偶liwo艣ciach i skali dzia艂ania.

Jak 艂atwo zauwa偶y膰 definicje te s膮 w gruncie rzeczy bardzo zbli偶one. Analizuj膮c te i inne najcz臋艣ciej u偶ywane okre艣lenia opisuj膮ce proces koncentracji w bran偶y bankowej nale偶y skonstatowa膰, 偶e „w ka偶dym przypadku konsolidacja jest pojmowana szeroko i uwzgl臋dnia ca艂okszta艂t proces贸w przej臋膰 oraz po艂膮cze艅, kt贸rych efektem powinno by膰 og贸lnie poj臋te wzmocnienie pozycji konkurencyjnej banku”.

    1. Formy po艂膮cze艅 bank贸w

W praktyce konsolidacja przybiera r贸偶norodne formy, kt贸re r贸偶ni膮 si臋 przebiegiem i charakterem. Mo偶na wyr贸偶ni膰 jednak kilka standardowych typ贸w do kt贸rych nale偶膮:

  1. Klasyczne fuzje dw贸ch lub kilku samodzielnych bank贸w, u kt贸rych podstaw le偶y decyzja o po艂膮czeniu si艂 w celu skutecznej realizacji przyj臋tej strategii (rozszerzenie skali i zakresu dzia艂ania, obni偶ka koszt贸w, umocnienie swej pozycji wobec konkurent贸w). Na skutek przeprowadzonego po艂膮czenia powstaje nowa jednostka, dysponuj膮ca ca艂ym maj膮tkiem 艂膮czonych jednostek, przejmuj膮ca wszelkie zobowi膮zania i nale偶no艣ci oraz sie膰 oddzia艂贸w i obs艂ugiwan膮 klientel臋.

  2. Przejmowanie przez bank wi臋kszy i silniejszy, np. w drodze zakupu, instytucji mniejszej i s艂abszej kapita艂owo. W praktyce z forma ta wyst臋puje wtedy, gdy s艂abszy bank znalaz艂 si臋 w z艂ej sytuacji finansowej, a bank silniejszy jest got贸w przej膮膰 jego aktywa i pasywa oraz dzia艂a膰 na rzecz naprawienia zaistnia艂ej sytuacji, pokrycia strat, wyeliminowania potencjalnych zagro偶e艅. W zamian bank przejmuj膮cy czerpie pewne korzy艣ci m.in. przejmuje sie膰 plac贸wek, klientel臋, sum臋 zgromadzonych depozyt贸w. Inicjuj膮cym mo偶e by膰 tu bank przejmowany (unikni臋cie konieczno艣ci og艂oszenia niewyp艂acalno艣ci), bank przejmuj膮cy lub nadz贸r bankowy.

  3. Zakup udzia艂贸w w kapitale akcyjnym banku przez bank dostatecznie silny kapita艂owo w wysoko艣ci pozwalaj膮cej na aktywny wp艂yw na strategi臋 i polityk臋 operacyjn膮 oraz obsad臋 stanowisk kierowniczych. Zwykle z inicjatywy nabywcy, cz臋sto jest to forma wchodzenia na nowe rynki finansowe i poszerzenia sieci plac贸wek. Obecnie tendencj臋 tak膮 daje si臋 zauwa偶y膰 w przypadku tzw. bank贸w globalnych, kt贸re cz臋艣膰 swoich aktyw贸w lokuj膮 za granic膮, tworz膮c filie lub kupuj膮c przedsi臋biorstwa bankowe (du偶膮 rol臋 odgrywa tu nadz贸r bankowy kt贸ry mo偶e podj膮膰 dzia艂ania protekcjonistyczne lub pobudza膰 nap艂yw obcego kapita艂u do krajowego rynku).

  4. Tworzenie bankowych holding贸w i grup kapita艂owych, tzn. zespo艂贸w podmiot贸w w kt贸rych jednostka dominuj膮ca posiada kluczowe pakiety akcji jednostek podporz膮dkowanych. W tym przypadku istnieje jedna wsp贸lna strategia, a decyzje w sprawie polityki kadrowej oraz stanowisk kierowniczych s膮 podejmowane centralnie. Banki wchodz膮ce w sk艂ad grupy zachowuj膮 prawn膮 samodzielno艣膰, og艂aszaj膮 w艂asne bilanse, ale te偶 bilanse skonsolidowane dla ca艂ego zespo艂u. Wyst臋puje tu wsp贸艂odpowiedzialno艣膰 wszystkich cz艂onk贸w za zobowi膮zania ka偶dego z nich i wsp贸艂praca w rozwi膮zywaniu problem贸w.

Przez holding bankowy rozumie si臋 tak膮 form臋 wsp贸艂pracy, w kt贸rej jednostk膮 dominuj膮c膮 jest sp贸艂ka holdingowa nieprowadz膮ca dzia艂alno艣ci bankowej, a zarz膮dzaj膮ca pakietami akcji jednostek podporz膮dkowanych. Kapita艂owa grupa bankowa za艣 to zesp贸艂 z艂o偶ony z banku dominuj膮cego, posiadaj膮cego kluczowe pakiety akcji, oraz bank贸w podporz膮dkowanych.

  1. Tworzenie si臋 konglomerat贸w finansowych polegaj膮ce na tworzeniu szczeg贸lnego rodzaju grup bankowych, w kt贸rych sk艂ad, opr贸cz bank贸w depozytowo-kredytowych, wchodz膮 banki inwestycyjne oraz instytucje ubezpieczeniowe. Podmioty nale偶膮ce do konglomeratu oferuj膮 klientom pe艂n膮 gam臋 produkt贸w finansowych. Ten rodzaj operacji konsolidacyjnej wi膮偶e si臋 z poszerzeniem zakresu dzia艂ania, przynosz膮cym, opr贸cz efekt贸w wzrostu skali, dodatkowe korzy艣ci marketingowe.

  2. Zrzeszanie si臋 ma艂ych bank贸w, np. sp贸艂dzielczych, lokalnych kas oszcz臋dno艣ciowych, w celu prowadzenia wsp贸艂pracy z bankiem du偶ym. Zrzeszone jednostki staj膮 si臋 akcjonariuszami bank贸w o zasi臋gu regionalnym oraz banku o zasi臋gu og贸lnokrajowym, kt贸re pe艂ni膮 w stosunku do podmiot贸w zrzeszonych funkcj臋 banku bank贸w, co gwarantuje ma艂ym bankom zaplecze finansowe i umacnia ich pozycj臋 rynkow膮.

W skali globalnej transakcje po艂膮czeniowe bank贸w mo偶emy podzieli膰 na pi臋膰 podstawowych typ贸w:

  1. Tworzenie sojuszy przez przyjazne zakupy mniejszo艣ciowych pakiet贸w w艂a艣cicielskich.

  2. Tworzenie grup bankowych przez nabywanie mniejszo艣ciowych pakiet贸w w艂a艣cicielskich o charakterze strategicznym.

  3. Transgraniczne przej臋cia mniejszych bank贸w przez wi臋ksze.

  4. Narodowe fuzje lub przej臋cia bank贸w w celu zdominowania rynku krajowego.

  5. Fuzje tworz膮ce mi臋dzynarodowe giganty.

    1. Przyczyny konsolidacji

Mened偶erowie podejmuj膮cy decyzje o po艂膮czeniu lub przej臋ciu innego podmiotu mog膮 kierowa膰 si臋 ca艂膮 palet膮 motyw贸w. Jest ich tak du偶o, 偶e nie spos贸b wszystkich wymieni膰. Nie umniejszaj膮c roli i wagi pozosta艂ych, mo偶na jednak powiedzie膰, 偶e dwa czynniki maj膮 fundamentalne znaczenie. S膮 to mianowicie wzrost i zysk. Wszystkie inne przyczyny s膮 tak naprawd臋 pochodnymi tych dw贸ch. Je偶eli chcemy jednak dokona膰 bardziej szczeg贸艂owej klasyfikacji motyw贸w konsolidacyjnych, mo偶emy je podzieli膰 na nast臋puj膮ce grupy:

  1. Techniczne i operacyjne- zwi臋kszenie efektywno艣ci zarz膮dzania, pozyskanie bardziej efektywnego kierownictwa, synergia operacyjna, korzy艣ci skali, komplementarno艣膰 zasob贸w i umiej臋tno艣ci, ograniczenie koszt贸w transakcyjnych, korzy艣ci integracji technicznej.

  2. Rynkowe i marketingowe- zwi臋kszenie udzia艂u w rynku, zwi臋kszenie warto艣ci dodanej, wyeliminowanie konkurencji, komplementarno艣膰 produkt贸w (rynk贸w), dywersyfikacja ryzyka dzia艂alno艣ci, wej艣cie w nowe obszary dzia艂alno艣ci.

  3. Finansowe- wykorzystanie funduszy nadwy偶kowych, zwi臋kszenie zdolno艣ci zad艂u偶enia, obni偶enie kosztu kapita艂u, korzy艣ci podatkowe.

  4. Menad偶erskie- wzrost wynagrodze艅 kierownictwa, wzrost presti偶u i w艂adzy, zmniejszenie ryzyka zarz膮dzania, zwi臋kszenie swobody dzia艂ania.

Zgodnie z wy偶ej om贸wionymi definicjami nale偶y uzna膰, 偶e g艂贸wnym celem operacji konsolidacyjnych jest stworzenie wi臋kszej i silniejszej finansowo struktury, o zwi臋kszonej odporno艣ci na powstaj膮ce zagro偶enia i zwi臋kszonych mo偶liwo艣ciach dzia艂ania, zdolnej do umocnienia swojej pozycji rynkowej. W zwi膮zku z tym do g艂贸wnych przyczyn tego rodzaju operacji nale偶y zaliczy膰:

G艂贸wnym efektem koncentracji sektora bankowego jest powstanie wielkich instytucji, a co za tym idzie marginalizacja jednostek s艂abych. Przyczyn膮 wyst臋powania takich tendencji jest przewaga strategiczna du偶ych podmiot贸w. Ograniczenia ma艂ych bank贸w, wp艂ywaj膮ce na nasilenie tendencji konsolidacyjnych s膮 nast臋puj膮ce: