Część ogólna prawa cywilnego

Prawo cywilne - jest to zespół norm prawnych regulujących stosunki między osobami fizycznymi oraz osobami prawnymi. Przepisy k.c. odnoszą się zatem do wszelkich podmiotów w stosunku cywilnoprawnym. Przepisy prawa cywilnego regulują obrót powszechny oraz obrót gospodarczy.

Prawo cywilne jest podstawową gałęzią systemu prawa. Obejmuje stosunki cywilnoprawne różnego rodzaju. Niezbędny jest więc jego podział na działy :

- prawo cywile - część ogólna,

- prawo rzeczowe,

- prawo zobowiązań,

- prawo spadkowe,

- prawo rodzinne i opiekuńcze,

- prawo dóbr niematerialnych,

- prawo prywatne gospodarcze.

Cechy prawa cywilnego :

- formalna równorzędność podmiotów stosunków cywilnoprawnych, oznacza, że nie ma tu

miejsca na podporządkowanie którejkolwiek ze stron,

- stosunki cywilnoprawne mają charakter majątkowy i niemajątkowy,

- normy prawne mają charakter względnie i bezwzględnie obowiązujący.

Źródła prawa cywilnego :

Podstawowym aktem normatywnym z prawa cywilnego jest kodeks cywilny, który wszedł w życie z pewnymi wyjątkami z dniem 1 stycznia 1965 r.

Aktem towarzyszącym kodeksowi cywilnemu jest ustawa z 23 kwietnia 1964 r. - Przepisy wprowadzające kodeks cywilny.

Aktem prawnym, który ma podstawowe znaczenie w prawie rodzinnym i opiekuńczym jest kodeks rodzinny i opiekuńczy.

Należy wskazać jeszcze inne ważniejsze akty normatywne, np. kodeks spółek handlowych, ustawa o hipotece i księgach wieczystych, prawo bankowe.

Szczególne znaczenie dla ochrony praw podmiotowych mają przepisy procesowe, które zawarte są w kodeksie postępowania cywilnego.

Wzorce umowne - są ważną instytucją w prawie gospodarczym prywatnym. Nie są prawe stanowionym, odgrywają znaczną role w obrocie gospodarczym.

Zasady współżycia społecznego pełnią różne funkcje :

- określają treść poszczególnych praw podmiotowych,

- wywołują skutki cywilnoprawne,

- kształtują treści oznaczonych stosunków cywilnoprawnych.

Klauzule generalne - są normami społecznymi (moralnymi, obyczajowymi), których przestrzeganie jest obowiązkiem podmiotów w stosunku cywilnoprawnym. Są to używane przez ustawodawcę zwroty, których przepisy prawa w sposób precyzyjny nie określają.

Funkcje orzecznictwa :

Sądy powszechne oraz SN nie tworzą norm prawnych. Ich zadaniem jest przede wszystkim stosowanie prawa w konkretnych sytuacjach.

SN natomiast podejmuje uchwały :

- w celu wyjaśnienia przepisów prawnych, które budzą wątpliwość lub rozbieżności w stosowaniu prawa,

- zawierające rozstrzygnięcia problemów prawnych, które budzą wątpliwości w konkretnej sprawie.

Stosunek cywilnoprawny jest to stosunek społeczny uregulowany normami cywilnoprawnymi, np. stosunek własności, użyczenia.

W stosunku cywilnoprawnym wyróżnia się następujące elementy :

- podmioty, tj. osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi,

- przedmiot, czyli zachowanie się podmiotów oraz z reguły tzw. obiekty, na które zachowanie jest skierowane,

- treść, tj. uprawnienia i obowiązki podmiotów.

Zdarzenia cywilnoprawne - są to okoliczności, fakty powodujące powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego.

Podział zdarzeń cywilnoprawnych :

- zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu, które są niezależne od woli podmiotów, np. powódź, trzęsienie ziemi, śmierć,

- działania są to zachowania podmiotów, z którymi normy prawa cywilnego wiążą wywołanie skutku prawnego. Są one niejednorodne i w związku z tym wyróżniamy :

* czynności prawne - zachowania podmiotów zawierające co najmniej jedno oświadczenie

woli zmierzające do wywołania skutku cywilnoprawnego, niezależnie od tego czy

zamierzone następstwo prawne nastąpiło, np. złożenie oferty;

* czyny - zachowania zmierzające do wywołania konkretnego faktu, z którym normy prawa

cywilnego łączą określony skutek prawny, np. wyszkodzenie szkody;

* konstytutywne orzeczenia organów państwowych, np. wyrok rozwodowy.

Prawo podmiotowe - jest to sfera uprawnień podmiotu przyznana i zagwarantowana przez normy prawne wynikające ze stosunku cywilnoprawnego, np. prawo własności.

Są to więc dozwolone przez przepisy prawa zachowania podmiotu.

Rodzaje praw podmiotowych :

- prawa majątkowe i niemajątkowe,

- prawa bezwzględne i względne,

- prawa przenaszalne i nieprzenaszalne.

Uprawnienia wynikające z praw podmiotowych mają charakter tzw. uprawnień bezpośrednich i mogą przyjąć postać wierzytelności.

Roszczenia - szczególna odmiana uprawnień, polegają na tym, że od indywidualnie oznaczonej osoby podmiot żąda określonego zachowania.

Uprawnienia kształtujące - wyrażają się w tym, że podmiot przez swoje zachowanie - bez udziału drugiej strony - może doprowadzić do powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.

Sposoby nabycia praw podmiotowych :

• nabycie pierwotne - polega na tym, że podmiot nabywa określone prawo podmiotowe niezależnie od istnienia lub nieistnienia prawa podmiotowego. Podmiot nabywa prawo podmiotowe niezależnie od woli poprzednika, np. zasiedzenie;

• nabycie pochodne - zależne jest od istnienia u zbywcy tego samego prawa lub innego. Ma tu zastosowanie rzymska premia, że nikt nie może przenieść na inną osobę więcej praw niż sam ich posiada. Nabycie pochodne polega na tym, że mamy do czynienia z następstwem prawnym. Poprzednik prawny przenosi swoje prawa na następcę prawnego (sukcesora).

Sukcesja może nastąpić pod tytułem szczególnym i uniwersalnym. W sukcesji

szczególnej sukcesor nabywa jedno lub kilka konkretnych praw. Sukcesja uniwersalna

natomiast za podstawę jeden stan faktyczny - nabywca wstępuje w ogół praw

poprzednika.

• nabycie translatywne - wynika z istniejącego już prawa z jednego podmiotu na inny, np. przelew wierzytelności.

• nabycie konstytutywne - polega na tym, że podmiot nabywa prawo z momentem jego powstania.

Ochrona praw podmiotowych :

- ochrona sądowa - polega na zastosowaniu środków prawnych w ramach postępowania cywilnego,

- ochrona własna - polega na zastosowaniu środków ochrony przez samego uprawnionego.

Zdolność prawna osób fizycznych :

Człowiek nabywa zdolność prawną w chwili urodzenia. Przejawia się ona tym, że może on być podmiotem praw i obowiązków w stosunkach cywilnoprawnych.

Zdolność prawna, która dotyczy dziecka poczętego a jeszcze nieurodzonego tzw. nasciturusa polega na tym, iż płód nie posiada zdolności prawnej, a tylko zabezpieczone są jego przyszłe prawa.

Człowiek posiada zdolność prawną przez całe życie. Traci ją w wypadku śmierci oraz uznania za zmarłego. W obu przypadkach sporządza się akt zgonu.

Ubezwłasnowolnienie :

a) przesłanki ubezwłasnowolnienia częściowego :

- pełnoletniość,

- choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy oraz innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo i narkomania, jeśli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw.

Skutki ubezwłasnowolnienia częściowego :

1. ograniczenie zdolności do czynności prawnych,

2. ustanowienie nad nią kurateli.

b) przesłanki ubezwłasnowolnienia całkowitego :

- ukończenie 13 roku życia,

- choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy oraz innego rodzaju zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo i narkomania, jeśli osoba ta nie była w stanie pokierować swym postępowaniem.

Skutki ubezwłasnowolnienia całkowitego :

1. utrata zdolności do czynności prawnych,

2. ustanowienie nad nią opieki, chyba że pozostaje pod władzą rodzicielską,

3. brak możliwości zawarcia małżeństwa.

Zdolność do czynności prawnych oznacza możność nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych.

Wyróżnia się trzy kategorie zdolności do czynności prawnych :

A. brak zdolności do czynności prawnych, dotyczy :

1) małoletnich, którzy nie ukończyli lat 13,

2) osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.

B. ograniczona zdolność do czynności prawnych, dotyczy :

1) małoletnich od ukończenia lat 13 do pełnoletniości,

2) ubezwłasnowolnionych częściowo,

3) osób, dla których sąd ustanowił doradcę tymczasowego.

C. pełna zdolność do czynności prawnych, dotyczy :

1) osób pełnoletnich,

2) osób, które nie zostały ubezwłasnowolnione i dla których nie ustanowiono doradcy

tymczasowego.

Dobra osobiste człowieka są to jego wartości indywidualne w sferze życia psychicznego mające charakter niematerialny, np. zdrowie, cześć, swoboda sumienia, nazwisko.

Ochrona cywilnoprawna ma miejsce wtedy, gdy wystąpią kumulatywnie następujące przesłanki :

- zagrożenie lub naruszenie dóbr osobistych,

- bezprawność działania sprawcy.

K.c. przewiduje następujące środki ochrony niemajątkowej :

- roszczenie o zaniechanie działań zagrażających lub naruszających dobra osobiste,

- roszczenie o dokonanie czynności niezbędnych do usunięcia skutków już dokonanego

czynu.

Ochrona majątkowa dóbr osobistych polega na tym, że poszkodowany może również wyrazić roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne lub zapłatę odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny, zgodnie z przepisami określonymi w k.c.

Osobami prawnymi - są jednostki organizacyjne, którym przepisy prawne przyznają osobowość prawną. Osoby prawne są związkiem osób, które powstają i podejmują swoje działania w określonym celu. Podmioty te posiadają swój majątek. Osobami prawnymi są Skarb Państwa i inne podmioty. Podmioty te są zarówno typu korporacyjnego, gdzie substratem ich powstania i działania jest czynnik osobowy oraz typu fundacyjnego, gdzie podstawą ich istnienia i funkcjonowania jest majątek. Momentem uzyskania osobowości prawnej jest zazwyczaj chwila rejestracji przez organ rejestrowy, którym jest sąd rejonowy.

Skarb Państwa jest szczególnym podmiotem, występuje w tych stosunkach cywilnoprawnych, które dotyczą mienia państwowego zarządzanego przez jednostki państwowe nieposiadające osobowości prawnej. Skarb Państwa nie odpowiada za zobowiązania innych państwowych osób prawnych.

Zdolność prawna osoby prawnej nie obejmuje praw i obowiązków związanych z biologicznymi cechami człowieka.

Zdolność do czynności prawnych wyraża się w tym, że osoba prawna może dokonywać wszelkich czynności prawnych, o ile nie jest to sprzeczne z przepisami prawa lub zasadami współżycia społecznego.

Powstanie osób prawnych :

- system aktów organów państwa - polega na tym, że osoba prawna powstaje z inicjatywy organu państwa przez wydanie aktu normatywnego,

- system koncesyjny - polega na tym, że osoba prawna powstaje z inicjatywy tzw. założycieli, natomiast funkcja państwa ogranicza się do wydania zgody przez właściwy organ państwowy,

- system normatywny - wpływ państwa na tworzenie osób prawnych polega na określeniu w akcie normatywnym przesłanek ich powstania.

Reorganizacja osoby może polegać na :

- inkorporacji - polega ona na przejęciu jednej osoby prawnej przez inną osobę prawną,

- unii - oznacza połączenie co najmniej dwóch osób prawnych i w miejsce to powołanie nowej osoby prawnej,

- podziale - który oznacza, że istniejąca osoba prawna dzieli się na co najmniej dwie nowe osoby prawne.

Ustanie osoby prawnej :

- wskutek zajścia określonych faktów, z którymi przepisy prawa łączą ustanie osoby prawnej,

- w wyniku wyrażenia woli zainteresowanej osoby prawnej,

- wskutek decyzji właściwego organu.

Rzeczami w prawie cywilnym są materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, wyodrębnione w sposób naturalny lub sztuczny, tak że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być uważane za dobra samoistne.

Podstawowy podział rzeczy w prawie cywilnym jest następujący :

- rzeczy nieruchome (nieruchomości) i rzeczy ruchome (ruchomości),

- rzeczy oznaczone co do tożsamości (indywidualne) i rzeczy oznaczone co do gatunku

(rzeczy oznaczone co do rodzaju),

- rzeczy podzielne i niepodzielne,

- rzeczy będące w obrocie, ograniczone w obrocie oraz wyłączone z obrotu cywilnoprawnego.

Nieruchomościami są :

- części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (nieruchomość gruntowa),

- budynki trwałe związane z gruntem, jeśli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny przedmiot własności (nieruchomość budynku),

- części budynków, jeśli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny przedmiot własności (nieruchomość lokalu).

Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) - są nieruchomości, które są lub mogą być wykorzystane do prowadzenia działalności wytwórczej w dziedzinie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

Częścią składową rzeczy jest wszystko to, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia jej lub istotnej zmiany całości, albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Część składowa rzeczy nie może być oddzielnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.

Przynależność jest to samoistna rzecz ruchoma, która pozostaje w związku z inną rzeczą główną, np. kluczyki od samochodu.

Pożytki są to wszelkie korzyści, które uzyskuje podmiot z prawa własności albo z innych praw podmiotowych w ramach prawidłowej gospodarki, nie powodując utraty źródła tego przychodu, np. płody rolne, torf.

Mieniem jest ogół praw majątkowych, np. własność, dzierżawa. Mienie dotyczy tylko uprawnień o charakterze majątkowym (aktywów).

Termin majątku w prawie cywilnym występuje w dwóch znaczeniach :

- jest to ogół praw majątkowych (aktywów) przysługujących oznaczonemu podmiotowi,

- jest to ogół praw (aktywów) i obowiązków (pasywów) określonej osoby o charakterze

majątkowym.

Czynności prawne są najbardziej powszechnymi zdarzeniami cywilnoprawnymi. Są to zachowania osoby fizycznej albo prawnej, zawierające co najmniej jedno oświadczenie woli, zmierzające do wywołania określonych skutków prawnych w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.

Klasyfikacja czynności prawnych :

- czynności prawne jednostronne i dwustronne,

- czynności prawne konsensualne i realne,

- czynności odpłatne i nieodpłatne,

- czynności zobowiązujące i rozporządzające,

- czynności prawne kauzalne i abstrakcyjne.

Oświadczenie woli w prawie cywilnym jest to przejaw woli, który wyraża w sposób dostateczny zamiar wywołania skutku cywilnoprawnego.

Wada oświadczenia woli polega na nieprawidłowości, która może dotyczyć aktu woli albo jego uzewnętrznienia.

K.c. wyróżnia następujące rodzaje wad oświadczenia woli :

* brak świadomości albo swobody osoby składającej - jest to anomalny stan psychiczny

osoby, wynikający z choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innych

zaburzeń, chociażby miały one charakter przemijający. Czynność prawna dotknięta taką

wadą jest bezwzględnie nieważna.

* pozorność - jest to nieprawidłowość polegająca na tym, że oświadczenie woli w ogóle nie

ma wywołać żadnych następstw prawnych albo ma wywołać skutek prawny, ale nie taki,

jaki wynika z czynności pozornej. Czynnościami pozornymi są tylko umowy lub

oświadczenia woli składane innej osobie. Czynność prawna pozorna jest bezwzględnie

nieważna.

* błąd - mylne wyobrażenie o stanie faktycznym, które było podstawą złożenia określonego

oświadczenia woli przez podmiot (błąd sensu stricto) lub mylne wyobrażenie dotyczące

treści oświadczenia woli (tzw. pomyłka).

* groźba - (przymus psychiczny) jest to zapowiedź wyrządzenia osobie dolegliwości, w razie

gdy określony podmiot nie dokona żądanej czynności prawnej.

Ważność czynności prawnych :

Czynność prawna, aby była ważna musi przede wszystkim spełniać następujące przesłanki :

- jej treść nie może być sprzeczna z przepisami prawa albo z zasadami współżycia

społecznego,

- oświadczenie woli musi być wolne od wad,

- powinna być dokonana w odpowiedniej formie,

- podmiot dokonujący czynność prawną powinien posiadać odpowiednią kategorię zdolności

do czynności prawnych.

K.c. reguluje następujące sposoby zawarcia umowy :

* złożenie oferty i jej przyjęcie - oferta jest oświadczeniem woli zawierającym stosowną

propozycję zawarcia umowy i określającą co najmniej istotne elementy jej treści. Podmiot

składający ofertę nazywa się oferentem. Umowa jest zawarta, jeśli adresat (oblat)

zaakceptuje tę ofertę w całości. Przyjęcie oferty z zastrzeżeniem zmian lub uzupełnień

uważa się za nową ofertę.

* aukcja i przetarg - aukcja jest trybem zawarcia umowy, który ma na celu osiągnięcie

najwyższej ceny. Przetarg pisemny polega na wyborze jednej najkorzystniejszej oferty.

* negocjacje - (pertraktacje, rokowania) nie oznaczają składania oświadczeń woli,

mają one zaś charakter przygotowawczy. Przedmiotem negocjacji jest uzgodnienie

wszystkich elementów przyszłej umowy i dopiero wtedy dochodzi do jej zawarcia.

Formy czynności prawnych :

Dokonanie czynności prawnej może nastąpić przede wszystkim w formie dowolnej, która polega na każdym zachowaniu osoby, aby tylko w sposób dostateczny ujawniona została jej wola, w tym również ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej.

W doktrynie prawa cywilnego z reguły omawia się formę szczególną dokonania czynności prawnych w dwóch aspektach :

* ze względu na jej postać zewnętrzną :

- forma pisemna zwykła, polega na złożeniu własnoręcznego podpisu na dokumencie

obejmującym treść oświadczenia woli,

- forma pisemna kwalifikowana :

I. forma pisemna z urzędowo poświadczonym podpisem,

II. forma pisemna z urzędowym poświadczeniem daty,

III. forma aktu notarialnego.

* ze względu na skutki prawne niezachowania postaci zewnętrznej :

- forma pod rygorem nieważności,

- forma dla wywołania oznaczonych skutków prawnych,

- forma dla celów dowodowych.

Naruszenie chociażby jednej z przesłanek ważności czynności prawnych powoduje jej wadliwość. Ustawodawca wyróżnia następujące sankcje wadliwości czynności prawnych :

* nieważność bezwzględną, która charakteryzuje się tym, iż czynność prawna jest

bezskuteczna z mocy prawa, na bezskuteczność może powołać się każdy podmiot, który ma

interes prawny, czynności prawnej nie da się konwalidować,

* nieważność względna, charakteryzuje się tym, iż czynność prawna mimo swych wadliwości

uznawana jest za skuteczną, może się na nią powołać tylko określony przez ustawę krąg

osób, wzruszenie czynności prawnej następuje z reguły poprzez złożenie oświadczenia woli

drugiej stronie w formie pisemnej,

* bezskuteczność zawieszoną, która ma miejsce wtedy, gdy przepisy prawa wymagają do

ważności czynności prawnej potwierdzenia przez osobę trzecią,

* bezskuteczność względna oznacza, że czynność prawna jest ważna, jednak wobec

określonych podmiotów może nie wywołać zamierzonych skutków prawnych.

Wśród składników treści czynności prawnej :

* elementy przedmiotowo istotne - indywidualizują one daną czynność prawną oraz muszą

one wystąpić aby była ona skuteczna,

* elementy nieistotne (naturalne) - niekoniecznie muszą one wystąpić w zachowaniu

podmiotu dokonującego czynność prawną, aby skutek prawny nastąpił,

* elementy podmiotowo istotne - wynikają one z woli podmiotów, jest to zastrzeżenie

podmiotów, polegające na tym, iż określone składniki muszą wystąpić w treści czynności

prawnej aby była ona skuteczna.

Przedstawicielstwo polega na tym, że przedstawiciel dokonuje w imieniu reprezentowanego czynności prawnych mieszczących się w granicach upoważnienia do działania w cudzym imieniu, wywołując skutki bezpośrednio wobec reprezentowanego.

Jeśli przedstawiciel składa oświadczenie w imieniu reprezentowanego, to ma miejsce przedstawicielstwo czynne, natomiast gdy przedstawiciel odbiera oświadczenie woli w imieniu reprezentowanego, to wtedy jest to przedstawicielstwo bierne.

Ze względu na rodzaj upoważnienia do działania w cudzym imieniu wyróżniamy :

- przedstawicielstwo ustawowe,

- pełnomocnictwo,

- prokurę.

Pełnomocnictwo jest czynnością prawną jednostronną. Udzielający pełnomocnictwa jest mocodawca, upoważnienie do działania w cudzym imieniu nazywa się umocowaniem, natomiast osoba reprezentująca inny podmiot określana jest pełnomocnikiem.

Ze względu na zakres umocowania wyróżniamy :

- pełnomocnictwo ogólne, które dotyczy czynności zwykłego zarządu,

- pełnomocnictwo rodzajowe obejmujące określoną kategorię czynności prawnych,

- pełnomocnictwo szczególne dające umocowanie do dokonania tylko określonej czynności

prawnej.

Prokura jest szczególną postacią pełnomocnictwa występującą wyłącznie w stosunkach cywilnoprawnych z zakresu prawa gospodarczego prywatnego. Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru sądowego, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Udzielenie prokury powinien przedsiębiorca zgłosić do rejestru przedsiębiorców prowadzonego w ramach KRSu. Nie można ograniczyć prokury ze skutkiem dla osób trzecich.

Przedawnienie roszczenie dotyczy z reguły wszystkich roszczeń majątkowych w stosunkach cywilnoprawnych; wyjątkowo roszczenia te nie ulegają przedawnieniu, gdy stanowi tak określony przepis ustawy, np. roszczenie windykacyjne. Przepisy prawne regulujące przedawnienie roszczeń mają charakter bezwzględnie obowiązujący.

Skutek przedawnienia roszczeń polega na tym, że po upływie terminu przedawnienia dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia, chyba że zrzeka z korzystania z zarzutu przedawnienia, zrzeczenie przed upływem terminu jest nieważne.

Roszczenie windykacyjne (wydobywcze) jest to żądanie właściciela o zwrot rzeczy od osoby, która rzeczą faktycznie włada, chyba że posiadaczowi (dzierżycielowi) przysługuje takie uprawnienie.

Roszczenie negatoryjne ma miejsce wówczas, gdy prawo własności jest naruszone w inny sposób niż pozbawienie władztwa nad rzeczą właściciela.

Terminy zawite (prekuzyjne) w prawie cywilnym powodują ujemne konsekwencje w wypadku bezczynności uprawnionego. Przepisy prawne regulujące poszczególne terminy zawite mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Upływ terminu zawitego uchyla się z urzędu.

Ze względu na różnorodny charakter prawny terminów zawitych można wyróżnić

następujące typy :

- terminy do dokonywania czynności pozasądowych, np. uchylenie się od skutków

oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu oraz groźby (art. 88 § 2 k.c.), możliwość

powrotu do swego poprzedniego nazwiska małżonka rozwiedzionego (art. 59 k.r.o.),

- terminy do dochodzenia prawa przed organem państwowym, np. terminy do wytoczenia

powództwa o zaprzeczenie ojcostwa (art. 63, 64 § 1,2; 65, 69 § 1 k.r.o.),

- terminy wygaśnięcia praw podmiotowych, np. wygaśnięcie służebności gruntowej

(art. 293 § 1 k.c.).

Prawo rzeczowe

Prawo rzeczowe w ujęciu przedmiotowym oznacza - zespół przepisów prawnych regulujących przede wszystkim podmiotowe prawa rzeczowe : prawo własności, prawo użytkowania wieczystego, prawa rzeczowe ograniczone. Nadto są to przepisy prawne dotyczące posiadania, dzierżenia oraz szczególnego rejestru jakim są księgi wieczyste.

Przepisy prawa rzeczowego mają charakter bezwzględnie obowiązujący, wyjątkowo dopuszcza się jednak możliwość określenia zarządu współwłaścicieli w drodze umowy.

Prawo rzeczowe w ujęciu podmiotowym - są to takie prawa podmiotowe, które z reguły dotyczą rzeczy oraz są prawami bezwzględnymi.

Do praw podmiotowych rzeczowych odnoszą się zasady jawności i pierwszeństwa.

Zasada jawności praw rzeczowych oznacza, że muszą one być zauważalne dla innych uczestników w stosunkach cywilnoprawnych. W odniesieniu do rzeczy nieruchomych oraz rzeczy ruchomych zasada ta przejawia się w posiadaniu.

Istnieją dwa domniemania wzruszalne :

a) kto rzeczą faktycznie włada lub z rzeczy korzysta jest jej posiadaczem samoistnym

(art. 339 k.c.),

b) posiadanie rzeczy jest zgodne ze stanem prawnym, odnosi się to także do poprzedniego

posiadacza.

W wypadku własności nieruchomości oraz własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu zasada jawności wyraża się tym, że na tych prawach prowadzi się księgi wieczyste.

Zasada pierwszeństwa praw rzeczowych występuje w dwóch ujęciach :

a) Realizacja praw rzeczowych następuje przed dochodzeniem roszczeń obligacyjnych i

osobistych.

b) Jeśli określone prawo jest obciążone kilkoma prawami rzeczowymi ograniczonymi, to

istnieje ustalona kolejność tych praw :

- prawo wpisane do księgi wieczystej wyprzedza prawo, które nie jest wpisane w tym

rejestrze;

- o pierwszeństwie praw rzeczowych ograniczonych wpisanych do księgi wieczystej

decyduje dzień od którego liczą się skutki dokonanego wpisu, prawa wpisane na

podstawie wniosków złożonych równocześnie mają równe pierwszeństwo;

- istnieje możliwość zastrzeżenia przez właściciela pierwszeństwa (równoczesności) praw

rzeczowych ograniczonych w momencie ich ustanowienia.

Wyróżnia się następujące podmiotowe prawa rzeczowe (tzw. zasada zamkniętej listy praw rzeczowych) :

1. prawo własności,

2. prawo użytkowania wieczystego,

3. ograniczone prawa rzeczowe, a w tym :

- użytkowanie,

- służebności,

- spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,

- zastaw,

- hipoteka.

Użytkowanie wieczyste oraz ograniczone prawa rzeczowe są to prawa rzeczy cudzej, dające uprawnienia podmiotom do rzeczy, które nie są ich własnością.

Własność - w ujęciu cywilistycznym jest najszerszym prawem do rzeczy, w zasadzie jest prawem bezterminowym, chyba że przepisy szczegółowe stanowią inaczej.

Własność jest prawem podmiotowym o charakterze majątkowym, bezwzględnym oraz przenaszalnym.

Na treść prawa własności składają się następujące elementy :

a) posiadanie samoistne - oznacza uprawnienie do faktycznego władztwa nad rzeczą we

własnym imieniu,

b) korzystanie - oznacza uprawnienie do :

• używania rzeczy,

• przetworzenia rzeczy, jej zużycia lub zniszczenia,

• pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy.

c) rozporządzenie - oznacza uprawnienie do :

• wyzbycia się prawa własności przez :

- przeniesienie własności na inny podmiot w drodze umowy,

- sporządzenie testamentu.

• obciążenie prawa, które oznacza przede wszystkim ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego, np. ustanowienie użytkowania, służebności;

szczególne obciążenie polega także na ustanowieniu na własność nieruchomości gruntowej Skarbu Państwa i samorządu terytorialnego użytkowania wieczystego.

Wykonywanie prawa własności - polega na realizacji jego uprawnień. Granice tego prawa wynikają z :

- przepisów ustawy (przepisy prawa cywilnego i administracyjnego),

- zasad współżycia społecznego,

- ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa.

Zasiedzenie polega na nabyciu prawa własności wskutek długotrwałego posiadania samoistnego rzeczy. Wspólne posiadanie samoistne rzeczy przez kilka osób daje możliwość nabycia własności w drodze zasiedzenia.

Zasiedzenie rzeczy ruchomej następuje, gdy łącznie występują następujące przesłanki :

• podmiot jest posiadaczem samoistnym,

• upływ trzech lat od momentu objęcia rzeczy w posiadanie,

• dobra wiara nabywcy przez cały okres trzech lat.

Zasiedzenie nieruchomości następuje, gdy wystąpią kumulatywnie przesłanki :

• podmiot jest posiadaczem samoistnym,

• posiada nieruchomość przez dwadzieścia lat i dobra wiara nabywcy istnieje do czasu objęcia rzeczy w posiadanie,

• upływ trzydziestu lat nawet przy złej wierze nabywcy w momencie obejmowania rzeczy w posiadanie.

Zasiedzenie może również dotyczyć nabycia prawa użytkowania wieczystego oraz służebności gruntowej.

Znalezienie rzeczy :

Przepisy prawne regulujące znalezienie dotyczą rzeczy zgubionych (rzecz zgubiona to taka rzecz ruchoma, co do której podmiot traci władztwo, nie wiedząc gdzie się znajduje), a także rzeczy porzucone bez zamiaru wyzbycia się prawa własności np. uciekający przed napastnikiem porzuca cenny zegarek. Przepisy o znalezieniu stosuje się również do zwierząt, które się zabłąkały lub uciekły. Znalezienie rzeczy ujęte w k.c. nie obejmuje rzeczy skradzionej, bowiem utrata takiej rzeczy nastąpiła wbrew woli podmiotu posiadającego tę rzecz. Znalazca jest dzierżycielem rzeczy znalezionej.

Przepisy k.c. wyróżniają trzy rodzaje rzeczy znalezionych :

* skarb - jest to rzecz mająca znaczną wartość materialną albo wartość naukową albo artystyczną, jeżeli została znaleziona w takich okolicznościach, że poszukiwanie właściciela byłoby oczywiście bezcelowe, np. monety średniowieczne.

* rzeczy szczególne - są to takie rzeczy jak pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności (np. precjoza) oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną.

* rzeczy zwykłe - są to takie rzeczy które nie są skarbem ani rzeczami szczególnymi, np. wieczne pióro, okulary.

Znalazca rzeczy ma określone obowiązki. W wypadku znalezienia skarbu obowiązkiem znalazcy jest oddanie rzeczy właściwemu organowi państwowemu, natomiast w sytuacji znalezienia rzeczy zwykłych i szczególnych obowiązki znalazcy są następujące:

~ niezwłoczne zawiadomienie o znalezieniu rzeczy osoby uprawnionej do odbioru rzeczy,

~ oddanie rzeczy na przechowanie właściwemu organowi państwowemu.

Znalezienie - jest to sposób nabycia rzeczy zwykłej przez znalazcę.

Znaleźne - znalazca może żądać znaleźnego w wysokości 1/10 wartości znalezionej rzeczy zwykłej albo szczególnej.

Nabycie pochodne prawa własności :

A. Przesłanki nabycia własności rzeczy ruchomej od osoby uprawnionej (do przeniesienia

prawa własności rzeczy uprawniony jest właściciel) :

• w wypadku rzeczy oznaczonych co do tożsamości należy zawrzeć między zbywcą a nabywcą ważną umowę,

• gdy chodzi o rzeczy oznaczone co do gatunku (tzw. rzeczy przyszłe), to oprócz zawarcia ważnej umowy między zbywca a nabywcą musi nastąpić przeniesienie posiadania (wydanie rzeczy).

B. Przesłanki nabycia własności nieruchomości od osoby uprawnionej :

• zawarcie ważnej umowy w formie aktu notarialnego,

• wpis do księgi wieczystej ma charakter deklaratywny,

• własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem albo z zastrzeżeniem terminu.

C. Nabycie własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej jest możliwe przy spełnieniu następujących przesłanek :

1. Jeżeli zbywca wszedł we władanie rzeczy ruchomych zgodnie z wolą osoby uprawnionej

do rozporządzania ustawodawca uznaje przeniesienie prawa własności od komulatywnego

spełnienia danych przesłanek :

• zawarcie ważnej umowy,

• objęcie rzeczy we władanie samoistne,

• dobrej wiary nabywcy.

2. Jeżeli podmiot nieuprawniony wszedł we władanie rzeczy zgubionej, skradzionej lub inny

sposób utraconej i zbywa tę rzecz, to nabywca uzyskuje prawo własności dopiero wtedy,

gdy oprócz warunków wymienionych wyżej upłynie okres trzech lat od zdarzenia

powodującego utratę rzeczy. Nie dotyczy to jednak pieniędzy, dokumentów na okaziciela,

ani rzeczy nabytych na urzędowej licencji lub w toku postępowania egzekucyjnego.

D. Nabycie nieruchomości od osoby nieuprawnionej następuje po spełnieniu przesłanek :

- zawarcie ważnej umowy w formie aktu notarialnego,

- zbywca jest wpisany w księdze wieczystej jako właściciel,

- wpis do księgi wieczystej,

- nie można czynić do przeniesienia własności zastrzeżenia co do warunku ani terminu.

Współwłasność polega na tym, że prawo własności względem rzeczy (zbioru rzeczy) niepodzielnie przysługuje więcej niż jednej osobie. Jej cechy to : jedność przedmiotu, wielość podmiotów, niepodzielność praw.

Rodzaje :

• współwłasność łączna (bezudziałowa) jest pochodną osobistego stosunku łączącego podmioty, np. małżeńska wspólność ustawowa,

• współwłasność w częściach ułamkowych oparta jest na tym, że mimo niepodzielności prawa, każdy ze współwłaścicieli ma określony udział w prawie własności rzeczy w postaci ułamkowej.

Każdy z współwłaścicieli może rozporządzać swoim majątkiem bez zgody pozostałych współwłaścicieli.

Ochrona własności jest to system środków prawnych przyznanych właścicielowi (współwłaścicielowi) w razie naruszenia jego prawa (ochrona petytoryjna). Są to dwa podstawowe roszczenia - windykacyjne i negatoryjne.

Roszczenie windykacyjne (wydobywcze) jest to żądanie właściciela o zwrot rzeczy od osoby, która rzeczą faktycznie włada, chyba że posiadaczowi (dzierżycielowi) przysługuje takie uprawnienie.

Roszczenie negatoryjne ma miejsce wówczas, gdy prawo własności jest naruszone w inny sposób niż pozbawienie władztwa nad rzeczą właściciela.

Oprócz ww. istnieją również roszczenia uzupełniające do roszczeń windykacyjnych.

Użytkowanie wieczyste :

Użytkownik wieczysty ma uprawnienia do cudzej nieruchomości gruntowej, polegające na posiadaniu zależnym, korzystaniu oraz rozporządzaniu. Jednak zakres tych uprawnień jest inny niż u właściciela. Granice wykonania tego prawa są określone przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz umowę o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

Grunty stanowiące własność Skarbu Państwa albo gmin mogą być oddane w użytkowanie wieczyste osobom fizycznym albo prawnym.

Przedmiotem użytkowania wieczystego są tylko nieruchomości gruntowe objęte przede wszystkim planem zagospodarowania przestrzennego przeznaczone na cele zabudowy.

Przesłanki powstania użytkowania wieczystego :

- ogłoszenie i przeprowadzenie przetargu,

- zawarcie umowy w formie aktu notarialnego,

- wpis do księgi wieczystej.

Ograniczone prawa rzeczowe dają zespół uprawnień podmiotom przede wszystkim do cudzych rzeczy. W wyniku ustanowienia tych praw ulegają uszczupleniu uprawnienia właściciela. Charakter i zakres zawężenia prawa własności zależy przede wszystkim od rodzaju ograniczonego prawa rzeczowego obciążającego daną rzecz. Treść tych praw uregulowana jest w kodeksie cywilnym i innych aktach normatywnych.

Takie prawa, jak użytkowanie, służebności, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, mają charakter samoistny i dają one m. im. uprawnienia do korzystania z cudzej rzeczy, natomiast hipoteka i zastaw są o charakterze akcesoryjnym, służą bowiem do zabezpieczenia wierzytelności przede wszystkim na określonych rzeczach albo prawach podmiotowych zbywalnych bez względu na to, kto ma tytuł prawny do tych rzeczy albo praw.

Powstanie praw rzeczowych ograniczonych:

a) przez zawarcie umowy,

b) z mocy prawa,

c) wydanie orzeczenia sądowego o charakterze konstytutywnym,

d) wydanie decyzji administracyjnej.

Użytkowanie służy przede wszystkim do zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych. Użytkowanie jest ograniczonym prawem rzeczowym dającym możliwość użytkowania cudzej rzeczy i pobierania z niej pożytków. Zakres użytkowania można ograniczyć przez wyłączenia określonych pożytków. Użytkowanie jest prawem ściśle związanym z osobą użytkownika. Jest to prawo niezbywalne, może być terminowe lub bezterminowe, może mieć charakter odpłatny lub nieodpłatny.

W stosunkach sąsiedzkich niekiedy ustanawia się służebności.

K.c. wyróżnia :

* służebność gruntowa - polega na obciążeniu nieruchomości prawem na rzecz właściciela

innej nieruchomości, której treść wyraża się w tym, że :

- właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w określony sposób z nieruchomości

obciążonej,

- właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania do niej

oznaczonych działań polegających na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie

wolno wykonywać określonych uprawnień.

* służebność osobista jest prawem ustanowionym na rzecz określonej osoby fizycznej. Treść

tego prawa odpowiada treści służebności gruntowej, jest to brawo niezbywalne i terminowe.

Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkaniowego :

Członek spółdzielni mieszkaniowej po wniesieniu wkładu budowlanego i przydziału lokalu nabywa własnościowe prawo do lokalu w budynkach stanowiących własność spółdzielni. Oświadczenie spółdzielni w sprawie przydziału lokalu wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności. Własnościowe prawo do lokalu jest prawem zbywalnym, dziedzicznym i podlega egzekucji. Zbycie własnościowe prawa do lokalu jest skuteczne, gdy nabywcą jest członek spółdzielni. Umowa taka wymaga formy aktu notarialnego.

Hipoteka polega na tym, że w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem rzeczowym ograniczonym, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Hipoteka służy wyłącznie do zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej.

Zastaw jest prawem rzeczowym ograniczonym służącym do zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności ustanowionym na rzeczy ruchomej albo na prawach podmiotowych zbywalnych innych niż prawo własności.

Podmiot, którego rzecz albo prawo jest obciążone nazywa się zastawcą, natomiast osoba na rzecz której ustanowiono prawo zastawu jest zastawnikiem.

Wierzytelność może być zabezpieczona ustanowieniem zastawu rejestrowego.

Zastaw rejestrowy musi być ustanowiony w celu zabezpieczenia określonych wierzytelności, np. Skarbu Państwa, banku, przedsiębiorcy. Do ustanowienia zastawu rejestrowego niezbędne jest zawarcie umowy miedzy zastawcą a wierzycielem (zastawnikiem) oraz wpis do rejestru zastawów. Umowa zastawcza wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności. Zastawca nie musi wydać rzeczy zastawnikowi, może z niej dalej korzystać.

Posiadanie nie jest prawem podmiotowym, polega ono na możliwości faktycznego władania rzeczą we własnym imieniu, które odpowiada treści określonego prawa podmiotowego. Posiadanie składa się z : elementu zewnętrznego i wewnętrznego.

Wyróżnia się dwa rodzaje posiadania :

* posiadanie samoistne - polega na tym, że osoba ma możność władania rzeczą tak jak

właściciel,

* posiadanie zależne - oznacza, że podmiot może władać cudzą rzeczą jak, np. użytkownik,

najemca, dzierżawca. Możność władania rzeczą odpowiada wtedy treści innego prawa

podmiotowego niż własność.

Domniemanie prawne związane z posiadaniem :

1. Domniemywa się, że posiadanie jest zgodne z prawem.

2. Domniemywa się, że ten kto włada rzeczą jest posiadaczem samoistnym.

3. Domniemywa się ciągłość posiadania.

Domniemania te są wzruszalne. Ciężar udowodnienia faktów, z którymi są związane domniemania prawne dotyczące posiadania, spoczywa na podmiocie, który ma w tym interes prawny.

Dzierżenie oznacza władanie cudzą rzeczą w imieniu innego podmiotu. Dzierżycielem jest

m.in. pełnomocnik, znalazca.

Dzierżyciel może stosować tylko środki ochrony pozasądowej, np. samopomoc legalna.

Nie jest posiadaczem ani dzierżycielem taka osoba, która włada cudzą rzeczą na zasadzie grzecznościowej.

Księgi wieczyste są to specjalne publiczne rejestry dotyczące poszczególnych nieruchomości.

Księga wieczysta składa się z czterech działów :

1. Dział pierwszy obejmuje oznaczenie nieruchomości oraz wpisy praw związanych z

nieruchomością.

2. Dział drugi obejmuje wpisy dotyczące własności i użytkowania wieczystego.

3. Dział trzeci przeznaczony jest na wpisy dotyczące ograniczonych praw rzeczowych, z

wyjątkiem hipotek, na wpisy ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością lub

użytkowaniem wieczystym oraz na wpis innych praw i roszczeń z wyjątkiem roszczeń

dotyczących hipoteki.

4. Dział czwarty przeznaczony jest na wpisy dotyczące hipotek.

Wpis do księgi wieczystej może mieć charakter konstytutywny tylko wtedy, gdy przepis prawa tak stanowi.

Księgi wieczyste są jawne, oznacza to, że każdy kto ma interes prawny może je przeglądać (jawność formalna) i nie może zasłaniać się nieznajomością wpisów w nich ujętych

(jawność materialna).

Domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie ze stanem prawnym oraz, że prawo wykreślone z księgi wieczystej nie istnieje.

Prawo zobowiązań

Prawo zobowiązań - jest to zbiór przepisów prawnych regulujących wymianę dóbr (np. rzeczy, pieniędzy, papierów wartościowych) i usług (np. wykonanie dzieła, udzielanie korepetycji, prezentacja sprzętu) oraz problematykę czynów niedozwolonych, bezpodstawnego bogacenia się.

Zobowiązanie jest stosunkiem cywilnoprawnym, w którym wierzyciel może żądać od dłużnika spełnienia świadczenia, a dłużnik ma obowiązek to świadczenie wykonać

(art. 353 § 1 k.c.).

Podmiotami (stronami) w zobowiązaniu są wierzyciel oraz dłużnik.

Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie dłużnika, które polega na zaspokojeniu interesów wierzyciela. Jest to zachowanie zgodne z treścią zobowiązania.

Na treść zobowiązania składają się uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika.

Jeżeli po stronie wierzyciela albo dłużnika występuje więcej niż jeden podmiot mówimy wtedy o tzw. wielości podmiotów w zobowiązaniu.

Realizacja uprawnień i obowiązków w takim zobowiązaniu przedstawia się następująco :

a) zarówno dług jaki i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest

dłużników lub wierzycieli. Części są równe, jeśli z okoliczności nie wynika nic innego

(art. 379 § 1 k.c.). Zasada powyższa odnosi się do świadczeń podzielnych

(art. 379 § 2 k.c. ), np. świadczenia pieniężne.

b) zobowiązania solidarne, gdzie występuje wielość podmiotów, mają miejsce tylko wtedy,

gdy wynikają (atr.369 k.c.) :

• z czynności prawnej (woli stron),

• z ustawy (przepisy prawa są źródłem tylko zobowiązań solidarnych po stronie długu).

!!! Wyróżniamy dwa rodzaje zobowiązań solidarnych :

solidarność dłużników (bierna) - wyraża się w tym, że wierzyciel może żądać świadczenia w całości lub w części od wszystkich dłużników, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a wykonanie zobowiązania przez któregokolwiek z dłużników zwalnia od tego obowiązku pozostałych (art. 366 § 1 k.c.). Solidarność bierna chroni interesów wierzyciela, bowiem od jego decyzji zależy od kogo, w jakim zakresie i w jaki sposób chce zaspokoić swoje roszczenia. Każdy z dłużników odpowiada za całość długu, aż do całkowitego

zaspokojenia wierzyciela (art. 366 § 2 k.c.).

solidarność wierzycieli (czynna) - polega na tym, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli zobowiązanie wygasa (art. 367 § 1 k.c.). Solidarność czynna pozwala dłużnikowi

dokonywać wyboru wierzyciela, któremu spełni świadczenie. Wytoczenie powództwa

przez jednego z wierzycieli wobec dłużnika oznacza, że świadczenie winno być wykonane do rąk tego wierzyciela (art. 367 § 2 k.c.).

Przy zobowiązaniach solidarnych mają miejsce roszczenia regresowe (zwrotne) - są to wzajemne stosunki między współzobowiązanymi i współuprawnionymi. Jeśli w solidarności biernej np. świadczenie spełnił tylko jeden z dłużników, wówczas staje się on wierzycielem w nowym zobowiązaniu w stosunku do pozostałych dłużników.

Solidarność nieprawidłowa - polega ona na tym, że osoba ma określoną wierzytelność względem co najmniej dwóch podmiotów z różnych tytułów prawnych, a z przepisów ustawy ani z treści umowy nie wynika odpowiedzialność solidarna dłużników.

Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie dłużnika, które polega na zaspokojeniu interesów wierzyciela.

Cechy świadczenia są następujące :

świadczenie musi być oznaczone w taki sposób, żeby wierzyciel mógł wiedzieć jakiego

zachowania może żądać od dłużnika,

świadczenie to powinno być oznaczone w momencie powstania zobowiązania, najpóźniej

jednak w chwili jego wykonania,

świadczenie musi być możliwe do spełnienia.

W doktrynie prawa cywilnego wyróżnia się podstawowe rodzaje świadczeń :

ze względu na sposób zachowania dzielimy świadczenia na działania oraz na zaniechania,

ze względu na właściwość przedmiotu dzielimy świadczenia na podzielne ( są to np.

świadczenia pieniężne) oraz niepodzielne,

ze względu na rzecz, której dotyczy świadczenie wyróżniamy świadczenia oznaczone

indywidualnie oraz rodzajowo,

ze względu na czas spełnienia świadczenia wyróżniamy świadczenia jednorazowe, ciągłe

oraz okresowe - gdy w ramach tego samego stosunku zobowiązaniowego dłużnik powtarza

kolejne świadczenia w regularnych odstępach czasu.

!!! Szczególnymi rodzajami świadczeń są świadczenia pieniężne, które występują

powszechnie w obrocie cywilnoprawnym.

!!! W prawie zobowiązań pieniądz spełnia funkcje wymiany dóbr i usług oraz umarzania

zobowiązań. Podczas wykonywania świadczeń pieniężnych stosuje się dwie zasady.

I. Zasada nominalizmu - polega na tym, że dłużnik ma spełnić dług poprzez zapłatę sumy

nominalnej w zobowiązaniach, które od jego powstania mają charakter pieniężny.

Wartość nominalna pieniądza jest stała.

II. Zasada waloryzacji - ma chronić strony (zazwyczaj wierzyciela) przed zmianą wartości realnej pieniądza, np. ma to miejsce w przypadku wysokiej inflacji.

Przepisy k.c. przewidują dwa sposoby waloryzacji świadczeń pieniężnych :

a) strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczeń pieniężnych zostanie ustalona według innego miernika wartości niż pieniądz polski, np. można określić, że świadczenie jest równowartością 100 dol., 1 tony zboża, określonej wagi złota;

b)w razie zmiany wartości realnej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd, po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, może zmienić wysokość świadczenia lub w sposób spełnienia świadczenia, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

Żądanie waloryzacji sądowej nie przysługuje przedsiębiorcy, gdy zobowiązanie związane jest z jego działalnością gospodarczą.

Zasada waluty - według tej zasady świadczenia pieniężne, które występują w powszechnie w obrocie cywilnoprawnym, na terytorium Rzeczypospolitej mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim, chyba, że przepisy szczegółowe stanowią inaczej.

Odsetki - są przede wszystkim wynagrodzeniem za korzystanie z pieniędzy lub innych rzeczy oznaczonych co do gatunku (np. zboże), obliczane są według określonej stopy procentowej oraz czasu korzystania z tych dóbr. Nadto odsetki mogą występować przy niewykonaniu zobowiązania w terminie, a także wyjątkowo mogą spełniać funkcję waloryzacyjną, przy emisji obligacji Skarbu Państwa.

Odsetki jako obowiązek uboczny wywołują następujące skutki :

• zabezpieczenie wierzytelności pieniężnej hipoteką, zastawem lub poręczeniem, jest to również zabezpieczeniem odsetek,

• w wypadku przelewu wierzytelności przechodzą na nabywcę także roszczenia o zaległe odsetki,

• pisemne potwierdzenie zapłaty sumy głównej uzasadnia przyjęcie domniemania, że odsetki zostały uiszczone,

• w razie zarachowania zapłaty, wierzyciel może zaspokoić przede wszystkim odsetki związane z tym długiem.

Zobowiązanie przemienne - w nim dłużnik jest zobowiązany w taki sposób, iż wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń.

Upoważnienie przemienne - polega na tym, że dłużnik ma spełnić określone z góry świadczenie. Jednak w sytuacjach wskazanych przez przepisy prawa dłużnik może się zwolnić od oznaczonego świadczenia wykonując inny rodzaj świadczenia.

Uprawnienia wierzyciela (wierzytelności) mają charakter podstawowy (główny) i poboczny (uboczny) :

1. uprawnienia główne polegają na żądaniu spełnienia świadczenia (np. zapłaty czynszu) albo na żądaniu odszkodowania zamiast lub obok świadczenia, które wynikało z określonego stosunku obligacyjnego,

2. uprawnienia uboczne mają charakter uzupełniający, służą do zabezpieczenia i ułatwienia realizacji uprawnienia głównego, np. zadatek, umowne prawo odstąpienia, odstępne, kara umowna.

Zespół obowiązków dłużnika (dług) jest związany z odpowiedzialnością majątkową dłużnika.

Wyróżniamy dwa rodzaje odpowiedzialności dłużnika - osobistą i rzeczową.

Odpowiedzialność osobista oznacza, że dłużnik odpowiada za dług wobec wierzyciela całym swoim majątkiem obecnym i przyszłym. Występują tu dwie modyfikacje :

• dłużnik odpowiada tylko do określonej kwoty, niezależnie od wysokości długu,

• dłużnik odpowiada tylko wyodrębnioną masą majątkową.

Odpowiedzialność rzeczowa oznacza zabezpieczenie wierzytelności określoną rzeczą obojętnie w rękach kogo ona się znajduje. Odpowiedzialność rzeczowa jest zabezpieczona :

• hipoteką, którą ustanawia się na prawie własności nieruchomości, użytkowaniu wieczystym, własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu mieszkaniowego, spółdzielczym prawie do lokalu użytkowego, prawie do domu jednorodzinnego oraz wierzytelności zabezpieczonej hipoteką,

• zastawem, który ustanawia się na rzeczach ruchomych oraz na prawach zbywalnych (wierzytelnościach).

Zobowiązania niezupełne (naturalne) polegają na tym, że wierzyciel nie może zmusić środkami prawnymi dłużnika do spełnienia przez niego świadczenia.

Cechy zobowiązania niezupełnego :

a) mniej lub bardziej stanowczo oznaczona przez przepisy prawa ich niezaskarżalność,

b) przyznanie mocy prawnej spełnieniu tego zobowiązania przez dłużnika, wskutek czego

wierzyciel może zatrzymać uzyskane świadczenie i nie ma obowiązku jego zwrotu jako

świadczenia nienależnego.

Szkoda w ujęciu prawnym oznacza każdy uszczerbek w dobrach chronionych przez przepisy prawa, np. ochronę życia, zdrowia, wolności, mienia.

Rodzaje szkody :

a) szkody o charakterze majątkowym, które mogą polegać na :

• rzeczywistej stracie, która dotyczy mienia poszkodowanego (wyraża się to w zmniejszeniu aktywów lub w zwiększeniu pasywów - długów),

• utracie spodziewanych korzyści (niepowiększanie się spodziewanych aktywów).

*** Ze względu na przedmiot ochrony szkoda majątkowa może wystąpić na :

• mieniu (uszkodzenie samochodu, pożar domu),

• osobie (np. uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia).

b) szkoda o charakterze niemajątkowym (krzywda) - jest to doznanie bólu psychicznego, cierpień moralnych przez człowieka, np. naruszenie wizerunku, swobody sumienia.

Doktryna prawa cywilnego wskazuje przesłanki odpowiedzialności cywilnoprawnej. Są to :

1. zdarzenia - z którymi przepisy prawa łączą obowiązek wynagrodzenia szkody,

2. związki przyczynowe między zdarzeniem a szkodą; dotyczą one nie tylko zachowania człowieka, ale także innych zdarzeń z którymi łączy się obowiązek naprawienia szkody,

3. szkoda.

Zasady odpowiedzialności cywilnoprawnej :

1. zasada winy,

2. zasada ryzyka,

3. zasada słuszności.

Rodzaje odpowiedzialności za szkodę :

- odpowiedzialność kontraktowa - polega ona na niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania wynikającego z umowy,

- odpowiedzialność deliktowa - polega ona na dokonaniu czynu niedozwolonego,

- odpowiedzialność gwarancyjno-repartycyjna - polega ona na przyjęciu obowiązku naprawienia szkody za inny podmiot.

Naprawienie szkody majątkowej na mieniu może polegać na ;

• restytucji naturalnej - co oznacza przywrócenie do stanu poprzedniego, np. naprawa rzeczy uszkodzonej, jeśli rzecz jest uważana w obrocie za rzecz oznaczoną co do gatunku to będzie to odkupienie tego samego rodzaju towaru;

• restytucji pieniężnej - jest to zapłata określonej kwoty pieniężnej z tym, że wysokość odszkodowania powinna być ustalona według ceny z daty ustalenia odszkodowania, a nie z momentem wyrządzenia szkody.

Wybór sposobu naprawienia szkody należy do poszkodowanego (wierzyciela), chyba że restytucja naturalna byłaby niemożliwa, np. zniszczenie oryginalnego obrazu.

Naprawienie szkody majątkowej na osobie następuje zazwyczaj w formie pieniężnej.

Naprawa szkody niemajątkowej następuje w formie zadośćuczynienia (oznacza to jednorazową zapłatę określonej kwoty pieniężnej na rzecz poszkodowanego) lub przez zapłatę określonej sumy pieniężnej na cele społeczne wskazane przez poszkodowanego. Odpowiedzialność ta ma charakter fakultatywny.

Źródła zobowiązania : czynności prawne (umowy, jednostronne czynności prawne), czyny niedozwolone, bezpodstawne wzbogacenie, akty administracyjne i inne zdarzenia.

Bezpodstawne wzbogacenie polega na uzyskaniu korzyści majątkowej przez osobę bez podstawy prawnej.

W bezpodstawnym wzbogaceniu, które jest samodzielnym źródłem zobowiązania występują dwie strony - zubożony (wierzyciel) oraz wzbogacony (dłużnik). Zubożony może żądać zwrotu korzyści majątkowej, a wzbogacony ma obowiązek tę korzyść zwrócić. Obowiązek zwrotu dotyczy także osoby trzeciej, jeśli uzyskała tę korzyść bezpłatnie od wzbogaconego.

Umowy są najbardziej powszechnym źródłem zobowiązań. Stanowią one czynność prawną co najmniej dwóch stron.

Rodzaje umów :

• jednostronnie obowiązujące - to takie gdzie tylko jedna ze stron jest obowiązana, a druga tylko uprawniona,

• dwustronnie obowiązujące - polegają na tym, że każda ze stron jest wierzycielem i dłużnikiem,

• wzajemne - polegają na tym, że w wyniku ich zawarcia ma nastąpić wymiana ekwiwalentnych świadczeń między stronami,

• nazwane - to takie, które są zdefiniowane w kodeksie cywilnym,

• nienazwane - to takie, które występują w obrocie cywilnoprawnym, ale nie są uregulowane normatywnie jako określony typ, np. umowa forfaitingu;

• mieszane - zawierają w sobie elementy różnych umów nazwanych i nienazwanych.

Czyny niedozwolone są obok umów najbardziej powszechnym źródłem zobowiązania. Czynami niedozwolonymi (deliktami) są zdarzenia, które charakteryzują się następującymi cechami :

- wyrządzają szkodę,

- tzw. obiektem sprawczym wyrządzającym szkodę oprócz człowieka może być np. rzecz,

- podstawą odpowiedzialności z tytułu odpowiedzialności deliktowej oprócz winy może być

także zasada ryzyka oraz zasada słuszności (zasada współżycia społecznego),

- są określone przez przepisy prawa podmioty, które mają obowiązek naprawienia szkody.

Odpowiedzialność deliktowa powstaje wtedy, gdy między stronami nie istniał żaden stosunek obligacyjny (nie zawarto wcześniejszej umowy) albo szkoda wyrządzona została poza już istniejącym stosunkiem cywilnoprawnym.

Roszczenia :

Jeśli wskutek czynu niedozwolonego nastąpiło uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia to poszkodowany może żądać :

1. jednorazowego naprawienia poniesionych kosztów,

2. renty, gdy spełniony jest co najmniej jeden z warunków :

- poszkodowany utracił całkowitą lub częściową zdolność do zarobkowania,

- jeżeli zwiększyły się potrzeby poszkodowanego lub zmniejszyły się jego widoki na

przyszłość,

3. jednorazowego odszkodowania zamiast renty,

4. zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,

5. uiszczenie odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazane cele społeczne, gdy sprawca naruszył dobra osobiste człowieka.

W razie śmierci człowieka doznanej w wyniku deliktu, osoby poszkodowane mogą żądać :

a) jednorazowego zwrotu kosztów leczenia i pogrzebu zmarłego przez osoby, które je

poniosły,

b) renty :

- obowiązkowo dla osób, wobec których zmarły miał ustawowy obowiązek

alimentacyjny,

- fakultatywnie dla osób, wobec których zmarły dobrowolnie dostarczał środków

utrzymania,

c) sąd może dla najbliższych członków rodziny zmarłego przyznać jednorazowe

odszkodowanie, jeśli wskutek tej śmierci nastąpiło istotne pogorszenie sytuacji

życiowej.

Wykonanie zobowiązań wyznaczają trzy elementy : sposób, miejsce i czas.

Sposób wykonania zobowiązania określa :

- źródło zobowiązania,

- cel społeczno-gospodarczy,

- zasady współżycia społecznego,

- ustalone zwyczaje.

Miejscem wykonania jest miejscowość w której zobowiązanie ma być zrealizowane.

Czas wykonania jest to termin spełnienia świadczenia i może wynikać z :

- z woli stron,

- z istoty świadczenia.

Zarachowanie zapłaty - polega na tym, że dłużnik, który ma względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju, może spełnić część świadczenia i wskazać przy tym, który dług chce zaspokoić.

Prawo zatrzymania - polega na tym, że zobowiązany do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać aż do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz oraz roszczeń o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzonej.

Dowód wykonania zobowiązania potwierdza jego realizację a zarazem wygaśnięcie zobowiązania. Fakt ten w razie sporu udowadnia dłużnik. Dłużnik jeśli spełni świadczenie może żądać pokwitowania w formie pisemnej dla celów dowodowych, natomiast w szczególnej formie, gdy ma w tym interes. Gdy wierzyciel odmawia pokwitowania dłużnik może się powstrzymać ze spełnieniem świadczenia albo złożyć je do depozytu sądowego.

Gdy jest dokument stwierdzający istnienie zobowiązania np. umowa, weksel, to jeżeli dłużnik spełnił świadczenie może żądać :

- zwrotu dokumentu,

- adnotacji na dokumencie,

- oświadczenia na piśmie w szczególnej formie, gdy dokument został utracony.

Z dowodu wykonania zobowiązania wynikają dwa domniemania prawne:

a) z pokwitowania zapłaty sumy dłużnej wynika domniemanie, że spełniono świadczenie uboczne, np. odsetki,

b) z pokwitowania świadczenia okresowego wynika domniemanie spełnienia świadczenia okresowego wcześniej wymaganego, np. renty, raty.

Domniemania te mają charakter wzruszalny, wierzyciel może je obalić wykazując, że świadczenia te nie zostały spełnione. Wykonanie zobowiązania jest podstawową przyczyną jego wygaśnięcia, spełnia bowiem warunki osiągnięcia określonego wyniku gospodarczego, który był podstawą powstania takiego stosunku.

Jeżeli dłużnik narusza zasady wykonania zobowiązania, które wynikają z umowy, to wtedy mamy do czynienia z niewykonaniem zobowiązania lub w nienależytym jego wykonaniu.

Wierzyciel może w takich sytuacjach żądać :

a) spełnienia świadczenia nawet przy zastosowaniu przymusu państwowego,

b) naprawienia szkody.

Niemożność świadczenia ma dwojaki charakter :

• niemożność pierwotna - polega na tym, że realizacja świadczenia jest niemożliwa już w momencie powstania zobowiązania. Czynność prawna dotycząca niemożliwości pierwotnej jest z mocy prawa bezwzględnie nieważna. Jeżeli jedna ze stron wiedziała o niemożliwości spełnienia świadczenia, a o tym fakcie nie powiadomiła drugiej strony, to jest zobowiązana do naprawienia szkody;

• niemożliwość następcza - polega na tym, że świadczenie stało się niemożliwe do spełnienia dopiero po powstaniu zobowiązania. Skutki prawne niemożliwości następczej, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności są następujące :

- wygaśnięcie zobowiązania,

- wydanie surogatów, gdy przedmiotem świadczenia były rzeczy.

Zwłoka i opóźnienie dłużnika mają miejsce, gdy roszczenie wierzyciela stało się wymagalne.

Zwłoka dłużnika ma miejsce wtedy, gdy nastąpi niezachowanie terminu wskutek okoliczności ponosi odpowiedzialność.

Skutki prawne zwłoki dłużnika :

~ wierzyciel może dalej żądać spełnienia świadczenia i naprawienia szkody wynikającej ze

zwłoki,

~ wierzyciel może odmówić przyjęcia świadczenia i żądać naprawienia szkody za niewykonanie zobowiązania, jeżeli wskutek zwłoki dłużnika świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie bądź w przeważającej części znaczenie,

Opóźnienie dłużnika występuje w sytuacji, gdy niezachowanie terminu jest wynikiem okoliczności za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności. Skutkiem opóźnienia dłużnika jest roszczenie wierzyciela dotyczące odsetek, istnieje także odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wierzycielowi przez dłużnika wynikłą z jego opóźnienia.

Skarga paulińska - roszczenie paulińskie polega na żądaniu wierzyciela, aby czynność prawną dokonaną przez dłużnika z osobą trzecią uznać wobec wierzyciela za bezskuteczną.

<<ochrona wierzyciela w przypadku niewypłacalności dłużnika>>

Prawo zobowiązań - część szczegółowa

Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przenieść na kupującego własność rzeczy i wydać rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić cenę.

Umowa sprzedaży jest umową dwustronnie zobowiązującą, konsensualną, odpłatną, wzajemną oraz rozporządzającą. Stronami są sprzedawca i kupujący.

Elementami przedmiotowo istotne są : przeniesienie własności rzeczy i cena.

Sprzedaż konsumencka polega na zawarciu umowy ze sprzedawcą (tylko przedsiębiorca), który zbywa rzecz ruchomą (towar konsumpcyjny), a kupującym (tylko osoba fizyczna), który nabywa tę rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą.

Przepisów ustawy nie stosuje się do sprzedaży energii elektrycznej, gazu, wody, chyba że są sprzedawane w ograniczonej ilości lub określonej objętości.

Cena jest to określona kwota pieniężna, która wyraża wartość zmienną przedmiotu sprzedaży.

K.c. wyróżnia ceny ze względu na skutki prawne ich naruszenia :

* cena sztywna - oznacza, że właściwy organ ustala ściśle określoną cenę,

* cena maksymalna - oznacza, że określona jest górna granica ceny, której nie można

przekroczyć,

* cena minimalna - wyraża się w tym, że określona jest dolna granica ceny której nie można

przekroczyć,

* cena wynikowa - dotyczy sposobu obliczania ceny. Stosuje się w tym zakresie przepisy o

cenie sztywnej bądź o cenie maksymalnej.

Ustawa o cenach określa m.in. zasady i tryb kształtowania cen i tak, ceny towarów i usług ustalają strony zawierające umowę. Ograniczeniem swobody kształtowania cen jest cena urzędowa, którą ustala na podstawie przepisów właściwy organ, i tak :

* minister właściwy do spraw zdrowia w drodze rozporządzenia ustala ceny hurtowe i

detaliczne przede wszystkim na środki farmaceutyczne i materiały medyczne,

* Rady Gminy mogą w drodze uchwały ustalić ceny za usługi przewozowe transportu

zbiorowego,

* minister właściwy do spraw finansów publicznych może wydać rozporządzenia w szczególnych sytuacjach związanych z zagrożeniem funkcjonowania gospodarki.

Rękojmia za wady - odpowiedzialność sprzedającego wobec kupującego, szczególny obowiązek sprzedającego. Cechy charakterystyczne :

- wynika z ustawy, - jest odpowiedzialnością majątkową, dotyczy wad fizycznych i prawnych rzeczy, - jest odpowiedzialnością terminową, - jest niezależna od winy sprzedawcy.

Kupujący z tytułu rękojmi, gdy rzecz ma wady fizyczne może żądać :

- odstąpienia od umowy, - obniżenia ceny, - usunięcia usterki, - wymiany rzeczy wadliwej na rzecz bez usterek.

W razie niezgodności towaru konsumpcyjnego z treścią umowy konsument może żądać

od sprzedawcy :

- doprowadzenia towaru do stanu zgodnego z treścią umowy przez nieodpłatną jego naprawę

albo wymianę na nowy towar, chyba że naprawa lub wymiana jest niemożliwa lub wymaga

nadmiernych kosztów,

- obniżenia ceny, jeżeli naprawa lub wymiana wiąże się z niedogodnością dla kupującego, z

nadmiernymi kosztami lub nie może być dokonane w odpowiednim terminie,

- odstąpienie od umowy tylko wówczas, gdy niezgodność towaru z treścią umowy jest istotna.

Gwarancja jakości w umowie sprzedaży jest dodatkową odpowiedzialnością majątkową za jakość rzeczy sprzedanej.

Cechy gwarancji są następujące :

- jest to odpowiedzialność majątkowa gwaranta wobec kupującego,

- odpowiedzialność ta dotyczy tylko wad fizycznych rzeczy, które tkwią w rzeczy sprzedanej,

- odpowiedzialność gwaranta wynika z umowy gwarancyjnej,

- odpowiedzialność gwaranta jest odpowiedzialnością terminową.

Kupujący z tytułu gwarancji ma następujące uprawnienia, które może realizować w określonej kolejności :

* roszczenie o usunięcie usterki,

* roszczenie dotyczące wymiany rzeczy na wolną od wad.

Umowa zamiany - w niej każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie się do przeniesienia własności innej rzeczy.

Umowa zamiany różni się od umowy sprzedaży tym, że po obu stronach istnieje obowiązek spełnienia świadczenia rzeczy lub innych zbywalnych praw majątkowych.

Umowa dostawy - w niej dostawca zobowiązuje się do wytworzenia rzeczy oznaczonych co do gatunku oraz ich dostarczenia , a odbiorca zobowiązuje się do odebrania tych rzeczy i zapłaty ceny.

Umowa kontraktacji - w niej producent rolny zobowiązuje się wytworzyć i dostarczyć kontraktującemu oznaczoną ilość produktów rolnych określonego rodzaju, a kontraktujący zobowiązuje się te produkty odebrać w umówionym terminie, zapłacić umówioną cenę oraz spełnić świadczenie dodatkowe jeśli było ono przewidziane.

Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku. Elementem przedmiotowo istotnym umowy darowizny jest przesunięcie majątku innego podmiotu w sposób bezpłatny.

Umowa darowizny jest umową jednostronnie obowiązującą, konsensualną, nieodpłatną, rozporządzającą. Stronami umowy są darczyńca i obdarowany. Oświadczenie darczyńcy wymaga formy aktu notarialnego.

Odwołanie darowizny następuje przez złożenie oświadczenia w formie pisemnej wobec obdarowanego, może to nastąpić z dwóch powodów : niedostatku i niewdzięczności.

Przepisów o odwołaniu nie stosuje się, gdy darowizna czyni zadość obowiązkowi wynikającemu z zasad współżycia społecznego.

Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz.

Umowa najmu jest umową konsensualną, dwustronnie zobowiązującą, odpłatną i wzajemną. Stronami w umowie najmu są wynajmujący i najemca.

Elementami przedmiotowo istotnymi umowy najmu są : oddanie rzeczy do użytkowania oraz zapłata czynszu w pieniądzach lub świadczenia innego rodzaju.

Forma umowy jest dozwolona, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz.

Umowa dzierżawy jest umową konsensualną, dwustronnie zobowiązującą odpłatną i wzajemną. Stronami umowy są wydzierżawiający i dzierżawca.

Elementy przedmiotowo istotne umowy dzierżawienia są następujące : oddanie rzeczy do użytkowania i pobierania pożytków oraz zapłata czynszu w formie pieniężnej albo świadczeniach innego rodzaju.

Forma umowy jest dowolna.

Umowa leasingu - w niej finansujący zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu do używania albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego.

Przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy.

Umowa użyczenia jest umową realną, jednostronnie zobowiązującą, nieodpłatną.

Stronami umowy użyczenia są użyczający i biorca.

Elementy przedmiotowo istotne umowy to : zezwolenie na używanie rzeczy oraz używanie rzeczy przez biorącego w sposób nieodpłatny.

Forma umowy jest dowolna.

Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.

Umowa o dzieło jest umową konsensualną, dwustronnie zobowiązującą, odpłatną, wzajemną, rozporządzającą. Stronami w umowie o dzieło są przyjmujący zamówienie oraz zamawiający.

Dziełem jest np. wykonanie mebli, naprawa obuwia.

Wykonanie dzieła jest spełnieniem usługi, która oznacza :

- przyszły wytwór pracy fizycznej lub umysłowej człowieka,

- rezultat tej pracy jest z góry określony przez wskazanie jego parametrów,

- wytwór pracy może mieć charakter materialny lub niematerialny,

- dzieło musi być obiektywnie wykonane.

Ustawodawca określa następujące sposoby wynagrodzenia za dzieło ;

- wygrodzenie kosztorysowe i jego skutki,

- wynagrodzenie ryczałtowe i jego skutki.

Umowa o roboty budowlane - w niej wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót i zapłaty umówionego wynagrodzenia.

Przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie.

Umowa zlecenia jest umową konsensualną, dwustronnie obowiązującą, jeśli jest odpłatną, wtedy jest też umową wzajemną.

Stronami umowy są przyjmujący zlecenie (zleceniobiorca) i dający zlecenie (zleceniodawca).

Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia - jest pozaumownym źródłem zobowiązania i polega na dobrowolnym dokonywaniu czynności faktycznych albo na dokonywaniu czynności prawnych na rzecz innych osób. Prowadzenie czyjejś sprawy bez zlecenia ma charakter nieodpłatny.

Umowa agencyjna - w niej przyjmujący zlecenie (agent) zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do stałego poświadczenia, za wynagrodzeniem (prowizja), przy zawieraniu z klientami umów na rzecz dającego zlecenie przedsiębiorcy albo do zawierania ich w jego imieniu.

Umowa komisu - w niej przyjmujący zlecenie (komisant) zobowiązuje się za wynagrodzeniem (prowizja) w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do kupna sprzedaży rzeczy ruchomych na rachunek dającego zlecenie (komitenta), lecz w imieniu własnym.

Umowa przewozu - w niej przewoźnik zobowiązuje się w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do przewiezienia za wynagrodzeniem osób lub rzeczy.

Umowa spedycji - w niej spedytor zobowiązuje się za wynagrodzeniem w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do wysyłania lub odbioru przesyłki albo dokonania innych usług związanych z jej przewozem.

Umowa składu - w niej przedsiębiorca składowy zobowiązuje się do przechowania, za wynagrodzeniem, oznaczonych w umowie rzeczy ruchomych.

Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzecz oznaczoną co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić taką samą ilość pieniędzy albo taką sama ilość rzeczy tego samego gatunku o tej samej jakości.

Umowa pożyczki jest umową konsensualną, dwustronnie zobowiązująca, odpłatna, nie jest umową wzajemną.

Stronami w umowie pożyczki są dający pożyczkę (pożyczkodawca) oraz biorący pożyczkę (pożyczkobiorca). Pożyczka, której wartość przekracza 500 zł powinna być dokonana w formie pisemnej zwykłej.

Przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się wobec posiadacza rachunku na czas oznaczony lub nieoznaczony do przechowywania jego środków pieniężnych oraz do przeprowadzenia na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych.

Umowa rachunku bankowego jest umową konsensualną, dwustronnie zobowiązującą, odpłatną, wtedy jest też umową wzajemną.

Stronami umowy rachunku bankowego są bank oraz posiadacz rachunku.

Przez umowę kredytu bankowego bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie określoną kwotę środków pieniężnych, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie oraz do zwrotu wykorzystywanego kredytu wraz z odsetkami w terminie umówionym, a także do zapłaty prowizji od przyznanego kredytu.

Umowa kredytu bankowego jest umową konsensualną, dwustronnie zobowiązującą, odpłatną, nie jest umową wzajemną.

Umowa ta powinna być dokonana w formie pisemnej zwykłej.

Stronami w umowie kredytu bankowego jest bank (kredytodawca) oraz kredytobiorca (osoby fizyczne, osoby prawne).

Przez umowę poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał.

Umowa poręczenia jest umową konsensualną, jednostronnie zobowiązującą, odpłatną.

Stronami w tej umowie są wierzyciel (innego stosunku prawnego) oraz poręczyciel.

Elementem przedmiotowo istotnym umowy poręczenia jest akcesoryjność poręczenia wobec długu głównego.

Ubezpieczenia gospodarcze stanowią ekonomiczną metodę wyrównania strat majątkowych doznanych w wyniku zajścia zdarzenia losowego przez podmioty prawa cywilnego. Wypadek ubezpieczeniowy jest z reguły zdarzeniem przyszłym i niepewnym.

Przez umowę ubezpieczenia zakład ubezpieczeń zobowiązuje się spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się do zapłacenia składki.

Umowa ubezpieczenia jest umową konsensualną, dwustronnie zobowiązującą, odpłatną, losową. Umowa ubezpieczenia powinna być dokonywaną w formie pisemnej.

Umowa renty - w niej jedna ze stron zobowiązuje się względem drugiej strony do określonych świadczeń okresowych w pieniądzu lub w rzeczach oznaczonych co do gatunku.

Umowa dożywocia - przez nią należy rozumieć taką czynność prawną, w której za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązuje się zapewnić zbywcy utrzymanie, a także w braku odmiennej umowy przyjąć zbywcę jako domownika.

Umowa gry - polega na tym, że strony umowy przyrzekają sobie oznaczoną korzyść majątkową w razie ziszczenia się w przyszłości, w wyniku podjętych przez nie działań, jakiegoś, co najmniej częściowo zależnego od przypadku, zdarzenia.

Umowa zakładu - oznacza taką czynność prawną, w której strony przyrzekają sobie korzyść majątkową dla jednej ze stron, której twierdzenie co do pewnych zdarzeń okaże się prawdziwe.

Umowa spółki - w niej wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów.

Umowa ugody - w niej strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w istniejącym między nimi stosunku prawnym w celu uchybienia niepewności co do roszczeń wynikających z tego stosunku albo uchylenia sporu istniejącego lub mogącego powstać.

Przyrzeczenie publiczne - polega na tym, że podmiot przez ogłoszenie publiczne przyrzeka nagrodę za wykonanie oznaczonej czynności i tego przyrzeczenia powinien dotrzymać.

Za papiery wartościowe uważa się dokumenty, które zawierają prawa podmiotowe

(zwłaszcza wierzytelności), a posiadanie tego dokumentu jest niezbędną przesłanką realizacji tego prawa. Są więc one nosicielami zawartego w nich prawa podmiotowego i wartości, które to prawo reprezentuje i dysponowanie tym prawem nie jest możliwe bez tego dokumentu.

Ze względu na przedmiot uprawnień zawartych w papierach wartościowych wyróżniamy :

- papiery opiewające na wierzytelności pieniężne,

- papiery zawierające wierzytelności pieniężne, których realizacja jest uwarunkowana

zajściem określonych zdarzeń losowych,

- papiery wyrażające prawa udziałowe w spółce akcyjnej,

- papiery wyrażające prawo rozporządzania towarem znajdującym się pod pieczą wystawcy

dokumentu.

Ze względu na sposób przenoszenia praw wynikających z papierów wartościowych

wyróżnia się :

- papiery imienne,

- papiery na zlecenie,

- papiery na okaziciela.

Zasady obrotu papierami wartościowymi :

Przyjmuje się, że „prawo idzie za dokumentem”. Kto ma papier wartościowy ten uchodzi za uprawnionego do realizacji praw wynikających z niego, posiadacz ma więc formalną legitymację w stosunku do zobowiązanego z papieru wartościowego.

Przekaz jest czynnością prawną jednostronną o podwójnym upoważnieniu.

Zgodnie z k.c., kto przekazuje drugiemu (odbiorcy przekazu) świadczenie osoby trzeciej (przekazanego), upoważnia tym samym odbiorcę przekazu do przyjęcia, a przekazanego do spełnienia świadczenia na rachunek przekazującego.

Stosunek między przekazującym a przekazicielem nazywa się stosunkiem pokrycia, natomiast stosunek między przekazującym a odbiorcą przekazu nazywa się stosunkiem waluty.

Prawo rodzinne i opiekuńcze

Prawo rodzinne - dział prawa zajmujący się rodziną.

Prawo opiekuńcze - zespół norm prawnych regulujących zagadnienia związane z opieką i kuratelą.

Prawo rodzinne i opiekuńcze obejmuje normy regulujące zagadnienia związane lub wynikające z : małżeństwa, pokrewieństwa, powinowactwa, przysposobienia, opieki i kurateli.

Pokrewieństwo - jest to stosunek prawny między oznaczonymi osobami, które łączą biologiczne więzi krwi.

Linia prosta pokrewieństwa - krewni, osoby pochodzące jedna od drugiej. Pokrewieństwo w linii prostej obejmuje przodków - wstępnych i osoby, które od nich pochodzą - zstępnych.

Krewni w linii bocznej - są to osoby mające przynajmniej jednego wspólnego przodka, ale od siebie nie pochodzące.

Powinowactwo - wynika ono z małżeństwa, jest to stosunek jaki zachodzi między małżonkiem a krewnymi współmałżonka.

Podstawowe zasady prawa rodzinnego i opiekuńczego :

a) zasada monogamii - oznacza, że mężczyzna i kobieta mogą pozostawać w ważnie zawartym i niepodlegającym unieważnieniu związku małżeńskim tylko z jedną osobą.

b) zasada równorzędności świeckiej i wyznaniowej formy zawarcia związku małżeńskiego

- małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński. Małżeństwo zostaje również zawarte, gdy mężczyzna i kobieta zawierający związek małżeński podlegający prawu wewnętrznemu kościoła lub innego związku wyznaniowego w obecności duchownego oświadczą wolę jednoczesnego zawarcia małżeństwa podlegającemu prawu polskiemu i kierownik urzędu stanu cywilnego następnie sporządzi akt małżeństwa.

c) zasada dobra dziecka,

d) zasada równouprawnienia kobiety i mężczyzny,

e) zasada trwałości małżeństwa.

Przesłanki, których zaistnienie jest konieczne, a ich nie zachowanie powoduje, że małżeństwo nie zostaje zawarte :

1. odmienność płci,

2. jednoczesna obecność nupturientów,

3. złożenie zgodnych oświadczeń woli,

4. złożenie oświadczenia woli w obecności : kierownika urzędu stanu cywilnego, duchownego, konsula lub osoby wyznaczonej do wykonywania funkcji konsula.

Jeżeli mimo niezachowania tych zasad został sporządzony akt małżeństwa, każdy, kto ma w tym interes prawny, może wystąpić z powództwem o ustalenie nieistnienia małżeństwa. Wszystkie te przesłanki muszą wystąpić łącznie.

Przesłanki porządkowe (formalne), których niezachowanie nie ma wpływu na ważność związku małżeńskiego, wynikają z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz z ustawy o aktach stanu cywilnego.

Osoby zamierzające zawrzeć małżeństwo powinny złożyć lub przedstawić kierownikowi urzędu stanu cywilnego dokumenty niezbędne do zawarcia małżeństwa. Małżeństwo powinno być zawarte publicznie. Niespełnienie wymagań formalnych nie ma wpływu na skuteczność zawarcia małżeństwa.

Przeszkody zawarcia małżeństwa :

a) nie może zawrzeć małżeństwa osoba mniemająca ukończonych lat osiemnastu, chyba że ustawa stanowi inaczej,

b) nie może zawrzeć małżeństwa osoba ubezwłasnowolniona całkowicie,

c) nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem psychicznym,

d) nie może zawrzeć małżeństwa ten, kto pozostaje w związku małżeńskim,

e) nie może zawrzeć małżeństwa małżonek pozostający w separacji,

f) nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa krewni w linii prostej, rodzeństwo ani powinowaci w linii prostej,

g) nie mogą zawrzeć ze sobą małżeństwa przysposabiający i przysposobiony.

Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa obejmująca ich dorobek (wspólność ustawowa). Przedmioty majątkowe nie objęte wspólnością stanowią majątek osobisty każdego z małżonków.

Ustrój ten dotyczy małżonków, którzy nie zawarli małżeńskiej umowy majątkowej

(tzw. intercyzy) i też na mocy prawa lub na mocy orzeczenia sądowego nie zostali poddani rozdzielności majątkowej.

6) Przedstaw składniki majątku odrębnego małżonków :

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą :

- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,

- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej,

- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,

- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,

- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,

- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała,

- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę,

- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,

- prawa autorskie i prawa pokrewne, inne prawa twórcy,

- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego.

Majątek wspólny stanowią przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich.

Do majątku wspólnego należą w szczególności:

- pobrane wynagrodzenia za pracę oraz dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,

- dochody z majątku wspólnego, jak również z osobistego majątku każdego z małżonków,

- przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca postanowił inaczej,

- renta należna poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość,

- środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków.

Majątek wspólny małżonków ma charakter współwłasności łącznej, która wyróżnia się tym, że w czasie jej trwania udziały małżonków w majątku wspólnym nie są określone,

Każdy z małżonków jest uprawniony do współposiadania rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego oraz do korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez drugiego małżonka.

Umowny ustrój majątkowy małżonków :

Małżonkowie, którym ustrój majątkowy wynikający z ustawy z różnych powodów nie odpowiada, mogą zawrzeć umowę majątkową (tzw. intercyzę) w formie aktu notarialnego.

Na skutek takiej umowy mogą :

- wspólność ustawową rozszerzyć,

- ograniczyć,

- ustanowić rozdzielność majątkową,

- ustanowić rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.

Umowa majątkowa małżeńska może być zawarta zarówno w czasie trwania małżeństwa, jak i przed zawarciem związku małżeńskiego. K.r.o. nie ogranicza małżonkom ilości zawieranych umów majątkowych.

W umowie majątkowej małżeńskiej nie jest możliwe :

- uregulowanie zasad zarządu majątkiem wspólnym,

- skutków ustania wspólności,

- odpowiedzialności majątkiem wspólnym za zaciągnięte zobowiązania.

Małżonkowie mogą jednak ustanowić intercyzą nierówne udziały w majątku wspólnym.

Małżonkowie mogą powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.

Ważnym obowiązkiem małżonków wobec rodziny, a także osób trzecich, jest obciążenie ich odpowiedzialność solidarną za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny.

Jednakże z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za takie zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął.

Istotą władzy rodzicielskiej jest kierowanie dzieckiem, regulowanie trybu jego życia.

Władza rodzicielska ma służyć przede wszystkim dobru dziecka, ale także musi być wykonywana zgodnie z interesem społecznym. Rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Zobowiązani są do troski o jego rozwój fizyczny i psychiczny, powinni przygotować je należycie do pracy dla społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Dziecko pozostaje aż do pełnoletniości pod władzą rodzicielską i powinno okazywać posłuszeństwo.

Na władzę rodzicielską składają się trzy atrybuty :

- piecza rodzicielska,

- przedstawicielstwo,

- zarząd majątkiem dziecka.

Nabycie i ustanie władzy rodzicielskiej :

Władza rodzicielska przysługuje obydwojgu rodzicom zarówno związanych węzłem małżeńskim, jak i rodzicom dziecka pozamałżeńskiego.

Jednak władza rodzicielska nie przysługuje rodzicom, jeżeli :

- nie ustalono ojcostwa lub macierzyństwa,

- jedno z rodziców albo oboje nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych,

- jedno z nich albo oboje zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, albo władza ta została

zawieszona.

Zawieszenie następuje w razie zaistnienia przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej. O zawieszeniu władzy rodzicielskiej orzeka sąd opiekuńczy. Istota zawieszenia władzy rodzicielskiej polega na tym, że wprawdzie nie pozbawia ona rodziców tej władzy, ale powoduje, że nie mogą jej wykonywać w czasie trwanie zawieszenia.

Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Takie orzeczenie sądu opiekuńczego stanowi najostrzejszy środek ingerencji w sferę stosunków między rodzicami i dziećmi.

Przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi. Przysposobienie - forma przyjęcia do rodziny osoby obcej, stwarzająca stosunek podobny do pokrewieństwa.

Obowiązek alimentacyjny polega na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania tym członkom rodziny, którzy nie są w stanie własnymi siłami zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb.

Obowiązek alimentacyjny polega na obowiązku dostarczania środków utrzymania jak i środków wychowania.

Cechy obowiązku alimentacyjnego :

- obowiązek alimentacyjny stanowi zobowiązanie wynikające z mocy prawa ze ściśle

określonych powiązań rodzinnych lub innych;

- obowiązek alimentacyjny ma w zasadzie bezwzględny charakter i jego wykonanie nie

zależy od poprawności zachowania się osoby uprawnionej,

- obowiązek alimentacyjny ma charakter wzajemny,

- obowiązek alimentacyjny jest zarówno z osobą uprawnionego, jak z osobą zobowiązanego.

Przesłanki podstawowe obowiązku alimentacyjnego :

- niedostatek,

- niemożność samodzielnego utrzymania się,

- istotne pogorszenie sytuacji materialnej.

Przesłanki dodatkowe :

- wyłączna wina lub brak wyłącznej winy między byłymi małżonkami,

- zgodność obowiązku z zasadami współżycia społecznego,

- przyczynianie się ojczyma lub macochy do wychowania i utrzymania pasierba.

Opieka jest instytucją prawną mającą na celu zapewnienie pieczy i reprezentacji :

- osobom małoletnim, jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice nie są znani,

- osobom pełnoletnim całkowicie ubezwłasnowolnionym.

Rodzaje opieki :

Opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, jeżeli tylko będzie miał wiedzę, że zaistniały okoliczności uzasadniające jej powołanie, tj. dla dzieci :

- które są pełnymi sierotami,

- których rodzice są nieznani,

- których obydwoje rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej lud sąd obojgu rodzicom

zawiesił władze rodzicielską,

- w wypadku całkowitego lub częściowego ubezwłasnowolnienia rodziców lub jednego z nich

w sytuacji, gdy drugiemu nie przysługuje władza rodzicielska,

- których oboje rodzice są małoletni lub małoletni jest jeden z nich a drugiemu z nich nie

przysługuje władza rodzicielska.

Opieka jest surogatem władzy rodzicielskiej, opiekun sprawuje pieczę nad osobą dziecka i jego majątkiem. Podlega przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego. Do sprawowania opieki stosuje się odpowiednio przepisy o władzy rodzicielskiej.

Nadzór nad sprawowaniem opieki należy do sądu opiekuńczego, który powinien na bieżąco zaznajamiać się z działalnością opiekuna i udzielać mu wskazówek i poleceń. Przy wykonywaniu tego nadzoru sąd może korzystać z pomocy kuratora społecznego. Sąd opiekuńczy może żądać od opiekuna wyjaśnień we wszystkich sprawach należących do opieki oraz przedstawienie dokumentów związanych z jej sprawowaniem. Opiekun zobowiązany jest, w terminach oznaczonych przez sąd opiekuńczy, nie rzadziej niż co rok, do składania temu sądowi sprawozdania dotyczącego osoby pozostającej pod opieką oraz rachunku z zarządu jego majątkiem.

Kuratela służy zabezpieczeniu wąsko określonych interesów osoby, której ona dotyczy.

Kuratela jest instytucja prawną mającą na celu roztoczenie pieczy nad osobami lub majątkami osób, które same swych spraw z przyczyn prawnych lub faktycznych prowadzić nie mogą. Kuratela ma charakter przejściowy i jest ustanawiana tylko w przypadkach przewidzianych w ustawie. Kuratela może być powołana dla :

- osoby fizycznej,

- osoby prawnej.

Przepisy prawne regulują następujące rodzaje kurateli :

- kurator dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nieurodzonego,

- kurator dla osoby ułomnej,

- kurator dla osoby nieobecnej, a nie mającej pełnomocnika,

- kurator zastępujący przedstawiciela ustawowego,

- kurator dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo,

- kurator dla strony, której miejsce pobytu jest nieznane,

- kurator dla osoby przebywającej w zakładzie psychiatrycznym,

- kurator dla osoby prawnej, która nie może prowadzić swoich spraw z braku powołanych do

tego organów.

---