Wpływ II wojny światowej na gospodarkę
Skutkiem wojny były wielkie straty wśród ludności /wynikające również z ludobójczej polityki ludnościowej/ oraz olbrzymie straty materialne. Wojna toczyła się prawie 6 lat. Uczestniczyło w niej ponad 60 państw, a działania wojenne objęły bezpośrednio 40 państw na trzech kontynentach. Największym polem bitwy była Europa. Finansowe koszty wojny szacuje się na ponad bilion dolarów /ówczesnej siły nabywczej dolara/ bezpośrednich wydatków wojskowych /suma ta nie obejmuje wartości zniszczonego majątku, oprocentowania długu narodowego, rent dla inwalidów itp./ Największy koszt /nie do oszacowania/ to wartość życia ludzkiego - w przybliżeniu liczba śmiertelnych ofiar: w Europie Zachodniej ok. 15mln /6mln wojskowych i 8mln cywilów oraz ofiary holocaustu/. W Rosji liczbę tą szacuje się na 15mln /ponad połowa to ludność cywilna/, w Polsce 6mln. Zniszczenia były dużo większe niż podczas I wojny światowej. Wszystkie strony walczące stosowały wojnę gospodarczą - np. Wielka Brytania wprowadziła blokadę. Kiedy wojna się skończyła perspektywy gospodarcze Europy rysowały się nadzwyczaj czarno. Produkcja przemysłowa i rolnicza była w 1945r. co najmniej o połowę niższa nie w roku 1938r. Do strat materialnych i strat w ludziach dochodził fakt, że miliony osób zostało wyrwanych ze swych miejsc, oddzielonych od swych rodzin i domów, a dalsze miliony stanęły w obliczu głodu. Sytuację pogarszało poważne zniszczenie instytucjonalnych ram gospodarki. Odbudowa przedstawiała się jako trudne zadanie. Po wojnie - w sytuacji, kiedy marynarka handlowa była przetrzebiona, inwestycje zagraniczne polikwidowane, rynki finansowe w rozsypce, a większość zamorskich rynków zbytu przejęli Amerykanie, Kanadyjczycy i nowo powstałe firmy z krajów słabiej rozwiniętych. Milionom ludziom groziła śmierć głodowa, choroby, brak odzieży i dachu nad głową. Potrzebna pomoc nadeszła dwoma kanałami - w większości z Ameryki /kiedy od 1944r. alianckie wojska posuwały się naprzód rozdzielały wśród ludności cywilnej żywność i medykamenty. Drugim kanałem była Administracja Narodów Zjednoczonych do Spraw Pomocy i Odbudowy /UNRRA/; w latach 1945-46 wydała ponad miliard dolarów i rozdzieliła 20mln żywności, odzieży. Ponad 2/3 kosztów pokryły Stany Zjednoczone, resztę - członkowie ONZ. W dobrej sytuacji była Kanada i wiele krajów Ameryki Łacińskiej. Oszczędzono im zniszczeń, a ich przemysł i rolnictwo skorzystały z wysokiego popytu związanego z wojną. To pozwoliło im na modernizację przemysłu, techniki i rozwój gospodarczy. Wielu ekonomistów Stanów obawiało się depresji gospodarczej, ale po zniesieniu reglamentacji towarów i likwidacji kontroli cen /w czasie wojny na sztucznie obniżonym poziomie/, nie zaspokojony popyt konsumentów na towary, których brakowało podczas wojny, spowodował powojenną inflację - 1948r. ceny wzrosły o 100%. Inflację szczególnie odczuli ludzie słabo zarabiający, ale utrzymywała ona przemysł w ruchu i umożliwiała pomoc Stanów Zjednoczonych. Ponadto następstwem II wojny światowej było uruchomienie głębokiego przeobrażenia politycznego, społecznego i ekonomicznego; rozpoczął się rozpad dawnych imperiów kolonialnych, powstawały nowe państwa; w wielu krajach władzę przejęły partie komunistyczne, wykorzystując poparcie i nacisk ZSRR; ogromnie wzrastała rola Ameryki i krajów Azji w gospodarce, powstawały 3 odmienne układy gospodarcze / 1 - kraje kapitalistyczne; Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, a także Niemy i Japonia, 2 - Związek Radziecki oraz kraje objęte jego wpływem np. Polska, Jugosławia, Czechosłowacja, Bułgaria, Rumunia, Węgry oraz wschodnia część Niemiec, Chiny, północnej Korei, 3 - kraje rozwijające się, nazwane “krajami trzeciego świata”
Jednym z najpilniejszych zadań, przed którymi stanęli Europejczycy było przywrócenie prawa, porządku i działalności administracji publicznej. Większość krajów miała utworzone podczas wojny rządy na uchodźstwie, które zaczęły wracać i próbowały powrotu do normalności. Na kontynencie główną rolę w powojennej polityce odgrywało przywództwo podziemnego ruchu oporów przeciwko nazistom, w którym dominowali socjaliści i komuniści. We wszystkich krajach konsekwencją różnorodnych tendencji były powszechne żądania reform politycznych, społecznych i gospodarczych.
W sterze ekonomicznej była to nacjonalizacja gospodarcza /transport, energia, część systemu bankowego, ubezpieczenia społeczne i usługi socjalne, opieka medyczna, oświata. Nawet w Stanach Zjednoczonych w 1946r. uchwalono ustawę powołującą do życia Radę Doradców Ekonomicznych. Na poziomie międzynarodowym już podczas wojny rozpoczęto układanie planów nakładając na swe kraje /później na innych członków ONZ/ obowiązku dążenia do odbudowy systemu handlu światowego. Następnie w 1944r. na międzynarodowej konferencji w Bretton Woods /główną rolę odegrała Ameryka i Anglia/ położono fundamenty pod 2 instytucje międzynarodowe. Międzynarodowy Fundusz Walutowy utworzony w celu zapewnienia pomocy krajom członkowskim w stabilizacji walut, wprowadzeniu jej pełnej wymienialności oraz ułatwieniu współpracy gospodarczej w skali międzynarodowej. Bank Światowy miał udzielać pożyczek długoterminowych na odbudowę gospodarczą krajów zniszczonych przez wojnę, a później rozwój biedniejszych krajów świata. Instytucje te przystąpiły do działań w roku 1946. Postanowienia w Bretton Woods przewidywały też utworzenie Międzynarodowej Organizacji Handlu, która miała ustanowić reguły uczciwego handlu, ale utworzono jedynie Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu (GATT) /porozumienie podpisano w Genewie 1947/ - sygnatariusze podpisali klauzulę o niestosowaniu w handlu dyskryminacji, dążenia do redukcji ceł, niestosowano kontyngentów ilościowych. Zobowiązań nie zawsze przestrzegano, ale spotkania wniosły wkład w obniżenie barier handlowych. W 1947 zaczęło jasne, że grozi załamanie ożywienia gospodarczego, co więcej nasilająca się “zimna wojna” zaniepokoiła Stany Zjednoczone co do stabilizacji w Europie Zachodniej. W związku z tym powstała składająca się z 16 państw organizacja: Komitet Europejskiej Współpracy Gospodarczej /CEEC/, uczestniczyły w niej wszystkie państwa demokratyczne Europy Zachodnie /z Islandią/ oraz państwa neutralne: Szwecja, Szwajcaria, a także Austria /była pod okupacją wojskową/, niedemokratyczne: Grecja i Turcja. Później CEEC przekształciła się w OEEC /Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej/.
Znaczącą rolę w tych krajach po II wojnie odegrał tzw: plan Marshalla. Był to opracowany przez rząd Stanów Zjednoczonych na lata 1948-1952 program kredytowania innych krajów mających służyć ułatwieniu odbudowy ich gospodarki. Warunki programu przyjęły rządy min: Wielka Brytania, Francja, Belgia, Holandia, Luksemburg, Włochy, Szwecja, Norwegia, Hiszpania, Portugalia, Gracja, Irlandia, Islandia, Turcja, a w 1949r. Niemcy Zachodnie. Z krajami tymi rząd amerykański zawierał dwustronne układy w sprawie udzielania pomocy ekonomicznej w ramach programu. Łączna wartość dostaw w postaci różnych dóbr i kredytów wyniosła około 16,4mld dolarów /według ówczesnej wartości/. Korzystały z nich kraje: Anglia, Francja, Włochy, Niemcy Zachodnie. Dostawy towarów i kredytów ułatwiły odbudowę i rekonstrukcję gospodarki, przyczyniły się zwłaszcza do odbudowy potencjału gospodarczego Niemiec. Ograniczając bezrobocie, amerykańska pomoc oddalała też ryzyko przewrotów społecznych. ZSRR i uzależnione od niego kraje /tzw.kraje demokracji ludowej/ odrzuciły ofertę planu Marshalla, stwierdzając że jego warunki oznaczają ingerencję w sprawy wewnętrzne. Rząd PRL rozważał propozycję przyjęcia planu, jednak ostatecznie ją odrzucił. Jedną z najważniejszych nowych instytucji była Europejska Unia Płatnicza /utworzona 1950r./, która wykorzystała amerykańską dotację do prowadzenia rachunków całej wewnątrzeuropejskiej wymiany handlowej /przez około 20 lat obroty handlu wzrosły śr. o 8% rocznie. II wojna światowa zadała też śmiertelny cios europejskiemu imperializmowi. Państwa wcześniej skolonizowane proklamowały niepodległość i z czasem powstawały nowe państwa.
Państwa rządzone przez komunistów i sterowane przez ZSRR w 1949r utworzyły organizację międzynarodową, mającą służyć do koordynacji stosunków gospodarczych: Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej /RWPG/. W 1949r. zawarto Pakt Północnoatlantycki, a europejskie państwa socjalistyczne zawarły Układ Warszawski.
Ćwierćwiecze po II wojnie światowej było okresem najdłuższego nieprzerwalnego wzrostu gospodarczego krajów uprzemysłowionych.