B. Drabarek, I. Rowińska, A. Stachowicz, Szkoła analizy tekstów kultury Roz. Praca z tekstem kultury

Co należy brać pod uwagę w analizie obrazu?

1. Napisz 1-3 zdania o autorze ( niekoniecznie na początku).

2. Określ epokę, nurt do którego zalicza się obraz (typowe wyznaczniki tego prądu w tym obrazie - ewentualnie omówić jego nietypowość).

3. Umieść dzieło w dorobku twórcy:

• wczesny okres twórczości

• dojrzały

• synteza życia - zamknięcie artystycznych poszukiwań

Określ technikę malarską.

Zanalizuj kompozycję dzieła:

• Znajdź (jeśli to możliwe) dominantę kompozycyjną - np. szczegół, postać, barwna plama, światło - i mów ich znaczenie dla całości obrazu,

• Ustal, przedstaw, nazwij pierwszy drugi oraz dalszy plan.

• Zwróć uwagę na tło, perspektywę, postacie i ich wzajemne relacje.

• Stosunek pomiędzy szczegółem, a wymową całości dzieła.

6. Kolorystyka obrazu, gama barw, jakie mają znaczenie dla przedstawianego tematu.

7. Rola i źródło światła

8. Zanalizuj temat lub problem przedstawiony w obrazie:

• Zaakcentuj to, w jaki sposób technika malarska, użyte kolory, światło, kompozycja, służą lepszemu zobrazowaniu treści.

• Odnieś się do tytułu dzieła

Powyższe punkty mają pomóc w analizie obrazu. Nie znaczy to jednak, że za każdym razem trzeba je wszystkie wykorzystać - nie zawsze będzie to możliwe i konieczne.

Analizowane tu obrazy:

- Hans Memling, Sąd ostateczny

- Jan van Eyck, Małżeństwo Arnolfinich

- Tycjan, Alegoria trzech okresów życia człowieka

- El Greco, Pogrzeb hrabiego Orgaza

- Antoine Watteau, Gillẻs

- William Tuner, Wielki wodospad w Reichenbach

- Francisco Goya, Kolos

- Jon Everest Millais, Ofelia

- Jacek Malczewski, Melancholia

- Gustaw Klimat, Pocałunek

- Renẻ Magritte, Dola człowiecza

- Marc Chagall, Upadek Ikara

- Salvadore Dali, Oblicze wojny

- Jadwiga Walter, Wieś czyta

- Andy Warchol, Rozerwana zupa Campbella

- Henri de Toulouse - Lautrec Kawiarnia „Les Ambassedeurs”: Aristide Bruant (plakat)

Rzeźby:

- Michał Anioł Pietả

- Rzeźby Xawerego Dunikowskiego - sztuka wyrażająca egzystencjalne doświadczenia człowieka

Architektura:

- katedra gotycka - synteza mistyki i matematyki

- wnętrze kościoła barokowego

- Kościół Sagrada Familia (Święta Rodzina) w Barcelonie

PRZYKŁAD:

Tycjan, Alegoria trzech okresów życia człowieka

1. Tycjan, właściwie Tiziano Vecellio urodził się około 1488 r., zmarł w 1576 r. Należał do tych szczęśliwych twórców, którzy od początku do końca swej artystycznej drogi cieszyli się uznaniem. Malarstwem zajmował się ponad 70 lat.

2. Tycjan jest malarzem renesansowym, jego nazwisko znajduje się obok innych uznanych renesansowych twórców: Michała Anioła i Rafaela.

3. Najistotniejsze cechy malarstwa renesansowego:

a) Jego celem jest uchwycenie ogólnych praw natury (próba rekonstrukcji rzeczywis­tości),

b) malarstwo ma opierać się na studium natury;

c) jego najważniejsze komponenty: postać ludzka, architektura;

d) postać przedstawiona na planie pierwszym zwykle jest duża, pokazana z bliska;

e) ludzie młodzi zwykle są urodziwi, o doskonałych proporcjach harmonijnie zbudowani;

f) artyści hołdują przekonaniu, że piękno fizyczne jest przejawem piękna duchowego;

g) podstawą estetyki jest założenie, że piękno w naturze musi pozostać pięknem w sztuce;

h) pejzaż stanowący tło tworzy idylliczną wizję świata, w którym człowiek żyje w idealnej zgodzie z naturą;

i) kompozycja obrazu zamknięta, o skończonych formach, doskonała.

4. Alegoria trzech okresów życia człowieka powstała w młodzieńczym okresie twórczości Tycjana; spełnia ona wyżej wymienione założenia sztuki renesansowej:

a) tematyka utworu: refleksja nad nieuchronnym przemijaniem życia ludzkiego, człowiek w centrum zainteresowania (zgodnie ze światopoglądem antropo-centrycznym);

b) kompozycja ma kilka planów:

• plan 1. - na zasadzie kontrapunktu umieszczone są postacie dwojga zakochanych i śpiących dzieci. Zakochani tworzą piękną parę. Ich spojrzenia pełne miłości wymownie dają do zrozumienia, że oboje nie widzą świata poza sobą. Młody mężczyzna ogarnia ramieniem kobietę. Ona, oparta o jego nogę, pochylona ku niemu, trzyma w obu dłoniach fujarki, symbolizujące sielskość. Śpiącym nieopodal dzieciom towarzyszy putto - nagie, uskrzydlone dziecko charakterys­tyczne dla obrazów wczesnorenesansowych;

• zarówno śpiący, jak i para zakochanych przyjęli wdzięczne pozy, świadczące o wewnętrznym spokoju, poczuciu bezpieczeństwa, pozostawania w harmonii ze światem;

• plan 2. - w głębi siedzi pochylony starzec, o przygarbionej sylwetce, ze wzrokiem utkwionym w trzymane w rękach czaszki - co odczytać mdżna jako symbol przemijania, śmiertelności człowieka;

• pejzaż stanowi tło dla przedstawionych postaci - ludzie umieszczeni są na łonie natury; bujna roślinność porastająca łagodne wzgórza skąpane w słońcu, rozkładającym swe promienie na ziemi, drzewo rosnące tuż za siedzącą parą zakochanych pozostaje w bezruchu - panuje niczym nie zmącona cisza; w oddali widać drzewa w kotlinie - okalają jasną budowlę;

c) technika malarska - Tycjan jest kolorystą, za pomocą barwnych plam określa kształt, brak tu wyrazistych konturów;

d) kolorystyka obrazu - obraz cechuje bogactwo kolorów, barwy przemawiają łagodną gamą zieleni i brązów, niebo szaro-niebieskie zachowało też pastelowy odcień. Młoda kobieta, ubrana w suknię koloru zgaszonej czerwieni, co podkreśla złotorudy odcień włosów, tak charakterystyczny dla tego malarstwa, że od imienia twórcy nazwany tycjanowskim. Od zieleni wzgórz odcina się także różowa szata starca, w ten sposób zaakcentowany został dalszy plan obrazu;

e) kompozycja całości - idealnie harmonijna, łącząca w jedność rysunek, kolor i światłocień, współgrająca z tematyką (podkreślająca arkadyjskość świata przedstawionego);

f) wymowa dzieła - alegoryczna:

• dzieci - wiek dziecięcy, pierwszy okres w życiu człowieka charakteryzujący się beztroską i niewinnością;

• zakochana para - pozostaje w radosnym nastroju, ulega instynktom, miłość pozwala młodym pogodnie patrzeć w przyszłość, cieszyć się nadchodzącą dojrzałością;

• starzec - o niemożności cofnięcia czasu, o nadchodzącej śmierci mówi nie tylko jego pełna rezygnacji sylwetka, ale także dwie czaszki będące alegorią śmierci; jednak nawet starzec, mający świadomość nieuchronności końca wszystkich człowieczych spraw, przyjmuje postawę bierną.

5. Alegorią trzech okresów życia człowieka cechuje pogodny liryzm. Tematyka dzieła - ujęcie zagadnienia pozostaje w harmonii z formą przekazu. Badacze dzieł Tycjana wskazują na doskonałość jego obrazów w każdej fazie twórczości. Malarz wyróżniał się spośród innych tym, że kładł nacisk na kolor, podczas gdy domeną sztuki Michała Anioła były kształty, zaś Rafael wsławił się doskonałością hnii.

6. W sonecie napisanym na cześć Tycjana współczesny poeta - Piętro Aretino podkreślał wyjątkowość malarza:

„Oto jest Tycjan, co stulecia zadziwił, Bo w sztukę umie przekształcić naturę,

Stąd w każdej stworzonej przez niego postaci, Co jak żywa, i kolor widać i rysunek".

7. Temat okresów życia ludzkiego, przemijania podejmowali także inni malarze, np. żyjący w XIX/XX stuleciu austriacki artysta Gustaw Klimt namalował w 1905 r. Trzy okresy życia ludzkiego, przedstawiające dzieciństwo, wiek dojrzały i starość kobiety.

8. Dzieło Tycjana Alegoria trzech okresów życia człowieka można przywołać w kontekście;

a) jako przykład wyrazu renesansowego światopoglądu zakładającego, że człowiek żyje w idealnej harmonii z naturą;

b) jako dzieło współgrające z XVI-wiecznymi tekstami hterackimi, np:

• Jan Kochanowski, Pieśń XXIII, Księgi wtóre („Zima bywszy zejdzie snadnie,/ Nam gdy śniegiem włos przypadnie,/ Już wiosna, już lato minie,/ A ten z głowy mróz nie zginie.");

• Mikołaj Rej, Żywot człowieka poczciwego;

c) jako obraz nawiązujący do motywu przemijania, np. w literaturze barokowej do motywu yanitas vanitatum et omnia vanitas (D. Naborowski, H. Morsztyn, S. Grabowiecki); w literaturze modernistycznej do utworów Ch. Baudelaire'a (w kontekście nieuchronności losu zbliżającego człowieka do śmierci) oraz do tekstów literackich pozostających w nurcie klasycyzmu (nawiązujących do filozofii renesansu, np. L. Staffa).

4

---