LITERATURA W KRAJU

II. RUCH UMYSŁOWO- KULTURALNY W PODZIEMIU

****************************************************************

2. NA OKOPACH PROMETEIZMU („NURT”)

• charakterystyka:

• 1943- 1944

• organ Obozy Polski Walczącej (→widzianej jako przedłużenie linii sanacyjnej)

• red. Ferdynand Goetel, Wilam Horzyc (teatrolog, reżyser, publicysta, związany ze Skamandrem i teatrem lwowskim)

• „pismo poświęcone kulturze”

• teksty:

• Pawlikowskiej- Jasnorzewskiej, Broniewskiego, Wata

• poglądy Horzyca:

• powrót do romantycznej tradycji narodowej

• religijna koncepcja człowieka

• potrzeba mobilizacji duchowej (czego nie było w Dwudziestoleciu)

• symbolem czasu- Generał Barcz Kadena (materializm i „radość z odzyskanego śmietnika”)

• zafałszowanie mitu zbiorowego jest niebezpieczne (→Niemcy)

• krytyka bolszewickiej działalności twórców lwowskich (ostra ocena Wasilewskiej; Boya jedyna wadą zaś było to, że z nimi był)

• anachroniczny język prozy młodopolskiej i ekspresjonistycznej

• zauważalny związek ze skamandrytami

****************************************************************

3. POKOLENIE DRAMATYCZNE („SZTUKA I NARÓD”)

• charakterystyka:

• 1942- 1944

• wysoki poziom, 15 numerów do wybuchu powstania;

• grupa programowa; konsekwencja

• redaktorzy:

• O. B. Kopczyński

• Bojarski

• Trzebiński

• Tadeusz Gajcy

• nawiązania do skrajnego odłamu Obozu Narodowo- Radykalnego→ FALANGI (sympatie faszystowskie)

• red. Bronisław Kopczyński (publicysta, muzykolog)

• Artysta jest organizatorem wyobraźni duchowe (Promethidion Norwida)

• program:

• nawiązania do ONR-u

• „rewolucja kulturalna”

• antysemityzm

• aktywizm; sprzeciw wobec słabości „panów intelektualistów” warszawskich

• elementy nietzcheańskiego nadczłowieka (ale bez skrajności)

• kult ładu, harmonii, dyscypliny żołnierskiej

• stosunek do Dwudziestolecia:

• krytyka odejścia od problemów narodowych

• zabranianie wypowiadania się na tematy krajowe Skamandrytom na emigracji (Trzebiński krytykujący Kwiaty polskie Tuwima)

• Bojarski Pochwała milczącej muzy:

• Inter arma silent Musae (kiedy trwa wojna, wtedy miczą Muzy)

• harmonia sztuki i życia, słowa i czynu

• twórczość jest wielka, jeżeli jest zgodna sama z sobą

• Poglądy Trzebińskiego:

• krytyka wypowiedzi pisarzy emigracyjnych na tematy krajowe

• aktywizm

• konieczność uniwersalnego i ogólnego rozpoznania związków jednostki, narodu i ludzkości (→uniwersalizm)

• jednoznaczne rozstrzygnięcia

• polityka przedłużeniem literatury

• metaforyczny zawiły styl pisania

W Norwidzie ceniono:

• krytykę mesjanistyczno- martyrologicznego romantyzmu

• moralizm społeczny

• filozofię chrześcijańską oddzieloną od nacjonalizmu

• artysta intelektualny (nie emocjonalny)

• różne znaczenie jego myśli dla Baczyńskiego, „Płomieni” czy SiN-u

****************************************************************

4. „PANOWIE INTELEKTUALIŚCI”

• charakterystyka:

• nie jest to określenie wyodrębnionego środowiska

• pisma „Kultura Jutra”, „Nurt”

• twórcy krytykowani:

• Karol Irzykowski

• Bodan Suchodolski;

• Skąd i dokąd idziemy? Przewodnik po zagadnieniach kultury współczesnej; 1943 charakterystyka:

• tekst dla placówek oświaty w celu propagowania socjologii, filozofii, etyki, sztuki

• 2 części:

• przemiany i prądy XIX i XX wieku

• problemy i zagadnienia naszego pokolenia

• ton podręcznikowy

• zarzut eklektyzmu, braku selekcji spraw

• brak ostatecznego sądu w sprawach najistotniejszych (→brak zaufania młodych)

• Czesław Miłosz:

• zwolennik przewartościowania, ale nie na drodze „rewolucji kulturowej”

• krytyka „SiN-u”

• odrzucenie ideologii Dwudziestolecia (→też Andrzejewski, Wyka)

• rewizja świata pojęć

• teksty:

• niewydany zbiór esejów 1942- 43:

• pytanie, dlaczego duch europejski poniósł fiasko

• potrzeba wyjaśnienia wojny nie przez ideologię ale przez rewizję pojęć kultury, filozofii i sztuki

• Legenda wysp:

• reinterpretacja mitu Robinsona Crusoe (wiary w przyrodzoną dobroć człowieka)

• człowiek musi brać na siebie brzemię cywilizacji

• Legenda miasta- potwora:

• Balzak

• wizja społeczeństwa ukształtowanego na wzór praw natury

• prymitywna walka o byt

• jednostka nie jest istotna, ważne są ogólne prawa natury

• balzakowski obraz człowieka- jako złego i ograniczonego do instynktów

• Religijność Zdziechowskiego:

• postać prof. USB (filozofia chrześcijańska)

• pesymizm

• człowiek toczy bez przerwy walkę między dobrem i złem

• Tadeusz Kroński:

• heglista- filozof

• nie krytykował kultury swoich lat młodości

• tradycja europejska jest „plastyczna i elastyczna”

• faszyzm jest wrogi, bo zacieśnia horyzont, nie dostosowuje się do europejskie „plastyczności”

• twórczość:

• Faszyzm a tradycja europejska

****************************************************************

5. WOJNA I HEDONIZM („KUŹNICA” I „DŹWIGARY”)

**** „Kuźnia” ****

• charakterystyka:

• poprzednik „Dźwigni”

• 1943

• Roman Mularczyk, Roman Bratny, Zbigniew Stolarek, Witold Zalewski, Józefa Radzymińska, Helena Radzymińska

• pseudonimy

• uczestnicy powstania

**** „Dźwigary”****

• charakterystyka:

• grupa, odłam ONR-u

• 1943- 1944

• nakaz walki z żydowskim wpływem na kulturę

• „duch słowiański”

• uczestnicy:

• jw.

• Bratny; artykuły w bojowej tonacji

• Pisać pięścią; metaforyka cielesna; poezja jak pięść ma służyć do walki

• Hedonizm naszego pokolenia 1941:

• pokolenie przyszłych boso stawić czoła fanatyzmom

• nie wygra sama biologia, ale są też jednak potrzebne elementy psychologii

• Pogarda 1944, tomik wydany w bibliotece „Dźwigarów”; elementy poetyki awangardowej (zarzucał mu to w recenzji Gajcy)

• J. Radzymiński;

• Krwawa rysa- wiersze o zmarłych bojownikach

• nadużywanie rekwizytów śmierci, trupa i cmentarza

• Zbigniew Stolarek;

• mitologia partyzancka

• obóz koncentracyjny; wirsze o Gajcym- Poeta, Pożegnanie

• program:

• aktywizm

• hasła narodowościowe

• wojna imperatywem twórczym (stawianie na literaturę twórczą, a nie na twórczość literacką)

• prowokowanie poezją przeżycia (antyformalizm, ale jednocześnie podkreślanie roli metafory i prostych stwierdzeń w tworzeniu przeżycia)

****************************************************************

6. HUMANIZM SOCJALISTYCZNY („DROGA” I „PŁOMIENIE”)

• charakterystyka:

• lewicowość

• przeciwwaga ONR-u

• społeczny wymiar działalności kulturalnej

• problematyka moralna

**** „Droga” ****

• charakterystyka:

• 1943- 1944

• red. Stanisław Marczak

• inicjatywa Ewy Pohowskiej (= Nina Zawadzka)

• obrona społecznej wartości kultury (masy tworzą kulturę)

• wartość ludowości, odrzucenie pseudostylizacji

• lewicowość, ale nie programowa, raczej jako kanon postępowania

• uczestnicy nie byli połączeni przynależnością partyjną ale chęcią wspólnej pracy:

• Juliusz Garztecki:

• Jam Józef Szczepański

• Tadeusz Borowski

• K. K. Baczyński

**** „Płomienie” ****

• charakterystyka:

• 1942- 1944

• młodzież socjalistyczna

• ideowi przywódcy: Karol Lipiński i Jan Strzelecki

• „unia personalna” z „Drogą”

• nawiązanie do przedwojennego Niezależnego Związku Młodzieży Socjalistycznej

• tytuł: Brzozowski Płomienie- powieść; cytaty o odpowiedzialności człowieka za czyny

• program przyszłej Polski:

• demokracja i równość

• sprzeciw wobec socjalistycznego pierwszeństwa ekonomii

• socjalizm Hendrika de Mana (po wojnie oskarżony o kolaborację z iemcaki)- socjalizm ma uczynić w przyszłości szczęśliwymi ludzi, którzy biorą w nim udział

• humanizacja pracy

• kultura jako przeciwwaga ekonomizmu

• wskazywanie w świętości i chrześcijaństwie drogi dla ludzi niewierzących (przykład poety Charles'a Peguy)

• krytyka idealizmu podziemia i jego oddziaływania na młodzież

**** „Lewą Marsz” ****

• charakterystyka:

• pismo socjalistyczne

• 1942- 1943

• red. Teofil Glowacki (działacz socjalistyczny)

• współpraca: Stanisław Ryszard Dobrowolski (= „bard Warszawy”' popularność jego wierszy w podziemiu); Mieczysław Jastrun, Benedykt Hertz, Jan Nepomucen Miller

• problematyka:

• sytuacja ludności w GG

• systematyczny przegląd działalności emigracyjnej

• upolitycznienie literatury oddanej sprawie społecznej

• ocena pisarzy przez ich postawę wobec hitleryzmu

****************************************************************

7. ŚRODOWISKO KOMUNISTYCZNE

• charakterystyka:

ZSRR

• 1942- powstaje Polska Partia Robotnicza

• Związek Patriotów Polskich w ZSRR

• I Dywizjon im. T. Kościuszki

Generalna Gubernia

• słabo rozwinięte

• „Przełom”; Stanisław Żółkiewski, Władysław Bieńkowski, wiersze Mieczysława Jastruna

• 1943- zał. w Warszawie Związku Walki Młodych; pismo „Walka Młodych”; Antoni Szulc, Helena Jaworska, Maria Castellatti (wiersze o Warszawie, Pole Mokotowskie 1945; wpływy Majakowskiego, utwory „schodkowe”)

• współpracownicy: St. J. Lec, Wanda Żółkiewska

• wydawnictwa: Zbiór pieśni i wierszy dla partyzantów 1943, 1944

1

---