12.12.02 r.

WYKŁAD NR 11

Instrumenty taryfowe

Cło

Prawnie ustalona opłata nakładana na towary przekraczające granicę państwa. Wykorzystywane jako instrument interwencjonizmu państwowego.

Rodzaje ceł:

1. kryterium: zagraniczna polityka ekonomiczna

• autonomiczne

• decyzję o ich wprowadzeniu podejmuje właściwa władza w danym państwie bez żadnych konsultacji z zagranicą

• umowne

• są uzgadniane z zagranicą w umowach międzynarodowych (dwu- lub wielostronnych); stosowane są np. w ramach WTO

kryterium: uprzywilejowanie

• minimalne

• dotyczą krajów, które otrzymały tzw. klauzulę największego uprzywilejowania; klauzula ta zobowiązuje do traktowania partnera lub partnerów tak samo, czyli nie gorzej niż najbardziej uprzywilejowanego

• maksymalne

• dotyczą tych państw, które nie uzyskały klauzuli największego uprzywilejowania; ich wysokość wynika z porozumienia, np. w ramach WTO

• kryterium: istota zastosowania

• preferencyjne

• są bardziej korzystne niż wynika to z klauzuli największego uprzywilejowania (niższe niż cła minimalne); są stosowane przez kraje, które należą do ugrupowań integracyjnych typu strefa wolnego handlu, unia celna czy wspólny rynek

• dyskryminacyjne

• retorsyjne

• traktowane jako odwet za niekorzystne działania

• polityczne (np. ostatnio wobec Białorusi)

• ekonomiczne

• wyrównawcze

• mają na celu zniwelować efekt subsydiowanie eksportera zagranicznego

• antydumpingowe

• mają za zadanie ograniczyć i wyrównać straty powstałe wyniku sprzedaży towarów po cenach dumpingowych

• kryterium: kierunek obrotu

• importowe

• nakładane w celu ochrony rynku wewnętrznego przed konkurentami zagranicznymi

• eksportowe

• wpływają na ograniczenie eksportu; często nakładane na towary deficytowe

• tranzytowe

• praktycznie aktualnie już nie stosowane

• kryterium: cel stosowania

• fiskalne

• związane z próbą uzupełnienia wpływów budżetowych

• obronne

• stosowane głównie wobec produktów, które mogłyby naruszyć status quo makroekonomiczne rozwijającego się w danym kraju przemysłu

• kryterium: metoda ustalania stawki celnej

• ad valorem (wartościowe)

• ustalane są od wartości towaru

• specyficzne (ilościowe)

• polegają na ustalaniu wartości cła od jednostki fizycznej towaru

• kombinowane

• łączą w sobie cechy ceł wartościowych i specyficznych, np. płaci się 10% i jeżeli przekroczy się jakąś ilość to jeszcze 15$ za tonę

Analiza ekonomiczno- społeczne wprowadzenia cła:

Analiza ta dotyczy kraju małego nie mającego wpływu na gospodarkę światową.




Zastosowałem pewne uproszczenie w oznaczeniach, które nie do końca jest poprawne merytorycznie. Jednakże jest ono zgodne z wykładem Nowaka, za co dr Bednarska chyba by go powiesiła . Mianowicie używam oznaczeń na osi rzędnych S i D, zamiast Q.

Oznaczenia:

PW	- cena światowa, po której sprzedawany jest dany produkt w kraju
PR	- cena krajowa równowagi
PC	- cena, po jakiej jest sprzedawany dany produkt w kraju, po wprowadzeniu cła

Opis:

Gdy P_W jest mniejsze od P_R i dany kraj nie wprowadza żadnych ograniczeń w przepływie danego produktu, to import tego produktu wyniesie
. Wówczas krajowa podaż wynosi S₁, a popyt D₁.

Jeśli jednak dany kraj nie jest zainteresowany taką wielkością importu (bo np. ma ujemne saldo obrotów bieżących), to wprowadzi cło, które podniesie cenę z poziomu P_W do P_C. W rezultacie wielkości importu i popytu spadną odpowiednio do poziomów
i D₂, a krajowa podaż podniesie się do poziomu S₂.

Skutki wprowadzenia cła: (wg Nowaka)

Można je rozpatrywać z punktu widzenia trzech podmiotów: rządu, gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw. Figury I,II,III i IV obrazują odpowiednie zmiany sytuacji każdego z podmiotów, co zostało przedstawione w poniższym zestawieniu:

podmiot	skutki pozytywne	skutki negatywne
gospodarstwa domowe		I, II, III, IV
przedsiębiorstwa	I
rząd	III

Efekt netto cła = I + III - (I+II+III+IV) = - II - IV

Prof. Nowak zaliczył do korzyści przedsiębiorstw pole II, co zmieniłoby także efekt netto cła.

Skutki wprowadzenia cła: (wg Skrzypczak)

nr pola	skutek
I	jest to wzrost zysków przedsiębiorstw; jest to transfer płatności od gospodarstw domowych do przedsiębiorstw
II	jest to koszt dofinansowywania nieefektywnych przedsiębiorstw krajowych
III	jest to wzrost dochodów rządu z tytułu opłat celnych; jest to transfer płatności od gospodarstw domowych do budżetu państwa
IV	jest to nadwyżka korzyści gospodarstw domowych nad kosztem krańcowym zwiększenia konsumpcji, utracona w następstwie ograniczenia zakupów

Podsumowanie:

Jak widać ciężar wprowadzenia cła jest przerzucany na gospodarstwa domowe. Jest to główny argument przeciwko interwencjonizmowi państwowemu w zagraniczną politykę handlową.

Zwolennicy wprowadzenia cła argumentują, że efektem jego stosowania jest większe zatrudnienie, gdyż przedsiębiorstwa krajowe, dzięki zwiększonej sprzedaży, mogą zatrudniać większą ilość pracowników.

Ponadto państwo może przeznaczyć wpływy z ceł na potrzeby gospodarstw domowych.

Wniosek: cło podobnie jak pozostałe instrumenty polityki makroekonomicznej działa w dwóch kierunkach.

Ocenę wprowadzenia cła należy przeprowadzić w oparciu o analizę elastyczności cenowej popytu i podaży.

Elastyczność cenowa popytu

Jest to stosunek względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny.

Wzory:


, lub


Różne postacie elastyczności cenowej popytu:

Tutaj prof. Nowak, podobnie jak prof. Śliwiński, „...utracił kontakt z rzeczywistością...”. Mianowicie zapomniał, że nachylenie krzywej popytu nie ma nic wspólnego z elastycznością popytu. Należy pamiętać, że elastyczność popytu przyjmuje różne wartości w zależności od punktu na funkcji popytu. Ogólnie można powiedzieć, że im bardziej przesuwamy się w górę funkcji tym większa elastyczność. Z podażą mamy podobną sytuację.

Oczywiście można wyznaczyć funkcję popytu, dla której istnieje stała elastyczność, ale jej przebieg nie będzie liniowy.

Poniższe wykres należy zatem traktować jako swoisty niekontrolowany przejaw geniuszu profesora Nowaka







Determinanty elastyczności cenowej popytu (wg McKenzie'go)

Elastyczność cenowa popytu zależy od ilości substytutów, ilości konkurentów (produkujących dane dobro), racjonalności zachowań konsumentów oraz czasu (jaki konsumenci mają aby przystosować się do zmiany)

Elastyczność cenowa podaży

Jest to względna zmiana podaży do względnej zmiany ceny.




Analiza wpływu elastyczności cenowej popytu i podaży na skutki wprowadzenia cła

Jest to rozwinięcie zagadnienia, gdyż Nowak o tym nie wspominał. Jednak na następnym wykładzie Kozioł (prowadził ten wykład w zastępstwie) powiedział, że nas to obowiązuje. Ponadto jest to moja własna twórczość, więc być może tacy wielcy tego świata jak Żbik znajdą niedociągnięcia w mojej analizie .




Wnioski:

1. elastyczność cenowa popytu nie zmienia sytuacji przedsiębiorstw

2. im większa elastyczność cenowa popytu, tym mniejsze dochody budżetowe

3. im większa elastyczność cenowa popytu, tym mniejsze straty konsumentów; jednocześnie jednak wzrasta pole IV, co oznacza, że gospodarstwa domowe tracą większą nadwyżkę korzyści nad kosztem krańcowym zwiększenia konsumpcji




Wnioski:

1. elastyczność cenowa podaży nie zmienia sytuacji gospodarstw domowych

2. im większa elastyczność cenowa podaży, tym mniejsze dochody budżetowe

3. im większa elastyczność cenowa podaży, tym większe korzyści przedsiębiorstw; jednocześnie wzrastają pola I i II

Analiza ekonomiczno- społeczne wprowadzenia cła w kraju dużym mającym wpływ na gospodarkę światową (wg Krugmana, Obstfelda)


Tego na wykładzie nie było. Jednak na następnym wykładzie, jak się przekonacie, analiza skutków subwencji eksportowych była przeprowadzona zarówno dla kraju dużego, jaki i małego.

Opis:

Zastosowanie cła przez kraj importujący powoduje podwyżkę ceny krajowej z P_W do P_C, ale obniża jednocześnie za granicą cenę eksportową z P_W do
. Produkcja krajowa wzrasta z S₁ do S₂, podczas gdy popyt spada z D₁ do D₂.

Skutki wprowadzenia cła:

Koszty i korzyści dla różnych podmiotów mogą być wyrażone jako sumy 5 obszarów: a, b, c, d, e.

podmiot	skutki pozytywne	skutki negatywne
gospodarstwa domowe		a, b, c, d
przedsiębiorstwa	a
rząd	c, e

Efekt netto cła = a + c + e - (a+b+c+d) = e - b - d

Pola b i d można interpretować jako straty wydajności powstałe wyniku deformującego wpływu cła na bodźce oddziaływujące na zachowania odpowiednio producentów i konsumentów. Natomiast pole e ilustruje korzyści dla „terms of trade” wynikające z tego, że cło obniża zagraniczne ceny eksportowe. W takim razie jeśli kraj jest mały, to wówczas ponosi same straty wprowadzając cło.

Ciekawostka:

Istnieje teoretyczna możliwość tzw. paradoks Metzlera, że cło wywoła obniżkę ceny krajowej, zamiast zamierzonej podwyżki. Czyli cały efekt zastosowania cła przez kraj przejmie na siebie gospodarka światowa. Jeszcze kilka lat i Polska będzie mogła tak postępować .

Efekt kreacji i efekt przesunięcia handlu

Wraz z wprowadzaniem coraz głębiej sięgających porozumień międzypaństwowych, które przed wszystkim charakteryzują się znoszeniem barier handlowych, postępuje proces kreacji i przesunięcia handlu.

Efektami tego procesu są:

• wzrost natężenia stosunków handlowych między pastwami tworzącymi dane porozumienie

• osłabienie kontaktów handlowych między państwami, które zawarły porozumienie, a państwami spoza porozumienia

Strefa wolnego handlu - SWH

Kraje wzajemnie znoszą bariery taryfowe i pozataryfowe.

Unia celna - UC

Porozumienie między krajami, w efekcie którego następuje zniesienie barier taryfowych i pozataryfowych oraz wprowadzenie wspólnej polityki handlowej w odniesieniu do krajów trzecich.

Wspólny rynek - WR

Porozumienie między krajami, w rezultacie którego następuje:

• zniesienie ograniczeń taryfowych i pozataryfowych

• wprowadzenie wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich

• wprowadzenie 4 swobód:

• przepływu towarów

• przepływu usług

• przepływu pracy

• przepływu kapitału

Unia gospodarczo walutowa - UGW

Zawiera w sobie wszystkie ustalenia typowe dla wspólnego rynku, plus dodatkowo wprowadza wspólną politykę ekonomiczną, a w szczególności finansową - wspólne pieniądz, polityka pieniężna i fiskalna.

Unia państw - UP

Zawiera w sobie wszystkie ustalenia typowe dla unii gospodarczo walutowej, plus dodatkowo wprowadza wspólną władzę: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

Graficzne zobrazowanie:




Instrumenty parataryfowe

Działają jak instrumenty taryfowe tj. zwiększają cenę towaru. Jednak nie wymagają negocjacji w ramach WTO. Mogą być wprowadzane względnie autonomicznie.

Rodzaje:

1. opłaty wyrównawcze

2. inne opłaty: fiskalne, specjalne (konsularne, stemplowe, statystyczne, administracyjne)

3. podatki

4. subsydia (dopłaty do kredytów, granty pieniężne, ulgi podatkowe, dopłaty bezpośrednie, udziały kapitałowe)

5. dumping

Ad. 1 opłaty wyrównawcze

Opłaty nakładane na produkty pochodzące z zagranicy. Ich głównym celem jest zrównanie cen tych produktów z ich odpowiednikami krajowymi.

Powód wprowadzenia:

Zastępują cła, a nie wymagają ustaleń w ramach WTO.

Mechanizm działania:




Ad. 3 podatki

Warunkiem wprowadzenia podatku importowego jest ujemne saldo rachunku obrotów kapitałowych. Jego zadaniem jest zrównoważenie sald rachunków obrotów bieżących i kapitałowych.

W Polsce współczynnik zadłużenia (wielkość [ujemnego] salda rachunku obrotów bieżących do PKB) wynosi 4,5%, a jeszcze dwa lata temu 6,7%.

Natomiast saldo obrotów kapitałowych jest dodatnie. Dlatego gdyby Polska wprowadziła podatek importowy, to mogłaby się narazić na retorsje zagraniczne.

Cała sytuacja jest spowodowana jest luką w przepisach prawa międzynarodowego, które nie przewidują takiej sytuacji jak w Polsce.

Główne przyczyny dodatniego salda na rachunku obrotów kapitałowych:

• wysokie stopy procentowe, które przyciągają kapitał spekulacyjny (nomadyczny, krótkoterminowy)

• deficyt budżetowy

Aby Polska mogła wprowadzić podatek importowy, musiałaby przeprowadzić arbitraż w ramach WTO. Prawdopodobnie decyzja byłaby dla Polski pozytywna, jednak najszybciej zostałaby podjęta za 2 lata. Ponadto koszt takiego postępowania jest bardzo wysoki.

Ad. 4 subsydia

Wywodzą się z koncepcji Alfreda Chandlera, która stwierdza, że w dobie wysokiej konkurencji bez zaangażowania rządu firmy nie będą w stanie osiągać sukcesu.

Polegają na pokryciu części wydatków, które przedsiębiorstwa ponoszą przy wytwarzaniu produktów.

Ad. 5 dumping

Polega na sprzedaży produktów poniżej kosztów ich wytworzenia. (to się „troszkę” kłóci z tym co było na ćwiczeniach)

Różnica między dumpingiem a subsydiami polega na tym, że subsydia są inicjowane od strony państwa, a dumping od strony przedsiębiorstw.

S

D

Q_D, Q_S

P

I

II

III

IV

S₁

S₂

D₁

D₂

P_W

P_C

P_R

D

P

P

S

P

D

P

D

P

S

P

S

P

S

P

S




dla dóbr podstawowego użytku


































SWH

UC

WR

UGW

WP

P

P_K

t

P_K

P_C

P_W

D₂

D₁

S₂

S₁

IV

III

II

I

P

D

Q_D, Q_S

P_K

P_C

P_W

D₂

D₁

S₂

S₁

IV

III

II

I

P

S

Q_D, Q_S

E_D=1

E_D<1

E_D>1

E_S>1

E_S=1

E_S<1

e

cło




P_R

P_C

P_W

D₂

D₁

S₂

S₁

d

c

b

a

P

D

S

Q_D, Q_S

---