Procesy narodowotwórcze we wschodniej Europie środkowej w dobie kapitalizmu
Z kapitalizmem związana jest mentalność, postawa społeczna w powiązaniu z świadomością i aktywnością społeczną.
Formowanie się nowoczesnej świadomości społecznej związane z socjalną i polityczną emancypacją klas przebiegało na 2 płaszczyznach:
kształtowania się świadomości klasowej
kształtowania się świadomości narodowej
Czynnikiem narodowotwórczym stał się także scentralizowany organizm państwowy, min poprzez unifikację języka. Doprowadził do identyfikacji pojęć państwa i narodu, przynależności narodowej i przynależności państwowej.
Proces narodowotwórczy odbywał się w łonie klasy panującej i oświeconej, w jego wyniku wyłonił się naród polityczny składający się wyłącznie z uprzywilejowanej części społeczeństwa. W E Śrdwsch - identyfikacja narodu politycznego wyłącznie ze szlachtą.
Charakterystyczny brak więzi ponadklasowej.
Stan rzeczy zmienia się w czasie rewolucji burżuazyjnej. Dochodzi do likwidacji:
barier ekon-społecznych
prawno-ustrojowych
Rozwój stosunków kapitalistycznych stwarza potencjalne możliwości publicznej i politycznej aktywizacji mas ludowych.
Stan trzeci przejmuje dziedzictwo świadomości państwowo-narodowej narodu politycznego i nadaje jej rozmach w sensie ilościowym - zakres oddziaływania, jak i jakościowym - intensywność występowania.
Walka z obcym wojskiem stała się bodźcem rozwoju więzi narodowej. Np. walka o niepodległość St Zj., w wyniku działania więzi narodowej wykształca się naród w jego nowoczesnej postaci.
Tendencje rewolucji burżuazyjnej do unifikacji i centralizacji. Usuwają odrębność pojedynczych grup językowo-etnicznych.
Najradykalniej politykę taką forsują jakobini, utożsamiając pojęcie narodu do terytorium politycznego i rządu. Bez względu na różnice wyznaniowe, różnice społeczne i językowo-etniczne.
Procesy przyspieszały dla Fr np. w wyniku wojen napoleońskich, dla Prus-Niemiec - polityka kolonialna ale także nacjonalizmu obcego powodującego groźbę utraty terytorium.
W wyniku dalszego rozwoju stosunków kapitalistycznych trzonem staje się stan czwarty, potężnieje - proletariat. Klasa robotnicza włącza się do procesu narodowotwórczego.
Model zach-europejski:
dochodzi do jednolitego języka jako spoiwa
wspólne dziedzictwo kulturalno-cywilizacyjne
E śrd-wsch opóźniona, czynniki dopiero kształtują od WL 1848 - rozkład struktur feudalnych.
W monarchii austrowęgierskiej - postać świadomości państwowo-dynastycznej po 1867.
W państwie osmańskim przynależność do mahometańskiego kręgu kulturo-cywilizacyjnego, w Rosji związane z prawosławiem.
Osobną kategorię tworzyły społeczności narodowe Grecy, Serbowie, Bułgarzy, Rumuni, Madziarzy, którzy uzyskawszy niezależność bytu państwowego wkroczyły z opóźnieniem na drogę rozwoju zachodnioeur.
W Polsce czynnikiem była tradycja o odbudowę.
W okresie WL we wsch E społeczności narodowe można podzielić:
narody państwowe
narody w pełni ukształtowane jako polityczne, pozbawione własnych form bytu państwowo-narodowego
grupy językowo-etniczne oraz narodowości (gł plebejskie) dostające się w orbitę procesów narodowotwórczych.
Narody historyczne - społeczności narodowe, które na progu rozwoju kapitalistycznych stosunków produkcji miały całkowicie ukształtowaną strukturę socjalną. Dzięki czemu utrzymywały świadomość narodową, kultywowały tradycje narodową. W warunkach monarchii habsburskiej Niemcy austriaccy, Madziarzy, Włosi, Polacy, Chorwaci.
Narody niehistoryczne, trafniej społeczności - posiadały charakter plebejski. Pod względem socjalnym składały się z warstw niższych, gł chłopstwa. Klasy posiadające wraz z warstwami oświeceniowymi uległy asymilacji w związku z utratą w przeszłości własnej państwowości: Czesi lub w ogóle jej brakiem Słowacy, Słoweńcy. Oraz grupa, w której w ogóle nie doszło do wyodrębnienia przed ich sformowaniem się w naród rodzimych klas posiadających: Łotysze, Estończycy.
Niehistoryczne - nie oznacza faktu nieposiadania własnej historii i dorobku kulturalnego. Oznacza, że warstwa panująca i związana z nią oświecona zanikła. Społeczności niehistoryczne mogą osiągnąć poziom rozwojowy narodów historycznych i na równi z nimi się ukonstytuować w narody współczesne.
Społeczności plebejskie = niehistoryczne'
Jako pierwsi budzą się, dochodzi do odrodzenia narodowego - Czesi, a ostatni w XIX Macedończycy.
Dziś formułuje się odrębna grupa narodowa w Bośni i Hercegowinie, które posługują się tym samym j. serbsko-chorwackim, ale należą do odrębnego kręgu kulturowego.
2 modele rozwoju procesów narodowotwórczych
Zachód: wspólnota państwowa - wspólnota językowa - wspólnota narodowa
Centralizacja - unifikacja j. - ukształtowanie świadomości narodowej (państwowo-narodowej)
Wschód: wspólnota językowa - wspólnota narodowa - wspólnota państwowa
Prezentyzm - (nazwa nadana przez marksistów) nurt w historiografii i metodologii badań historycznych XX upowszechnionego w USA - neguje obiektywne poznanie prawdy historycznej. Ponieważ historyk ulega wpływom, które przesłaniają mu rzeczywisty przebieg procesu dziejowego.
Pogranicze naorodow-językowe charakteryzuje się dwu - lub wielojęzycznością:
bilingwizm - dwujęzyczność
multilingwizm - wielojęzyczność
Mentalność pogranicza określa świadomość kresową, którą cechuje amplituda postaw:
indyferentyzm
uniwersalizm
patriotyzm
fanatyzm i szowinizm
Pogranicze w okresie procesów narodowotwórczych staje się ogniskiem antagonizmów narodowościowych.
Wobec istnienia na terenach pogranicza zbiorowości rozróżniamy grupy:
panująca - decydujący jest układ klasowy (np. Niemcy w Austrii) stanowili społ dominującą, chodź byli liczebnie mniej
mniejszościowa
dominująca - przewaga ekonomiczna, przywileje, wyższy poziom kulturalno-cywilizacyjny (nie należy do społeczności państwowej panującej, np. Polacy w Galicji, Włosi w Dalmacji.
Język - stanowi podstawową przesłankę rozwoju i ciągłości kultutalno-cywilizacyjnej społeczności. 2 funkcje j.:
mowa potoczna
język literacki
Język państwowy = język urzędowy
Język grupy mniejszościowej = narzecze
Język uniwersalny - przekraczający granice państwowo-polityczne.
Awans rodzimego języka grup mniejszościowych stał się podstawą pierwszej fazy procesu narodowotwórczego. Emancypacji grup językowo-etnicznych. W wyniku tego procesu wyłania się nowy rodzaj zbiorowości społecznej - narodowość. Przesłanką sformowania się narodowości był rozwój języka. Unifikacja alfabetu, rozwój j. literackiego. Obrona jego odrębności, walka o wprowadzenie do szkół, równouprawnienie to cele fazy procesu narodowotwórczego.
Proces emancypacyjny początkowo sprowadza się do sfery językow-kulturalnej.
W miarę postępów fazy językowo-kulturalnej kształtuje się świadomość historyczna. Historia jest pierwszą księgą narodu.
Historyzm - stanowisko metodologiczne w naukach humanistycznych badające zjawiska społeczne pod kątem rozwoju i upadku na tle procesu dziejowego.
Na tle rozwijającej się świadomości przynależności do aktualnej wspólnoty językowo-etnicznej, związanej wspólnymi losami i dziedzictwem przeszłości wytwarza się więź narodowa (w przeciwieństwie do językowej).
II fazą procesu jest przekształcenie się narodowości w grupę narodową - nowy naród.
Wyłania się postulat odrębnego bytu narodowego - pojawia się tzw kwestia narodowa.
Kolejny element - tworzenie własnej nadbudowy w oparciu o własne siły i włączenie się do powszechnego nurtu rozwojowego.
Dochodzi kwestia terytorialna. Tendencja do zinstytucjonowania form bytu i ukonstytuowania się organizmu publiczno prawnego o określonej przestrzeni.
Kolejnym etapem jest dążność do suwerenności zewnętrznej - politycznej.
Mowa, którą dziecko spotyka w domu i sobie przyswaja - to język macierzysty.
Język potoczny czyli obiegowy - to język, który pozwala włączyć się w nurt życia. J. potoczny może być j. macierzystym.
Proces asymilacji składa się z 2 faz:
asymilacji językowej
asymilacji kulturalno-obyczajowej (po przyswojeniu języka przebiega niepostrzeżenie)
Wyspy językowo-etniczne - enklawy. in zw. społecznościami wyspowymi. Społeczności te dzielił dystans cywilizacyjny oraz religia.
Absolutyzm oświeceniowy i jego konsekwencje.
Asymilacja - ewolucyjne działanie, długofalowe, stroniące od radykalnych pociągnięć grożących reakcją.
Wynaradawianie- polityka ingerencji, preferencje do dyskryminacji i represji oraz form nacisku, których zasadą - cel uświęca środki
Encyklopedyści twierdzili w dobie oświecenia, że naród to ogół mieszkańców danego kraju, bez względu na język, którym się posługują. Encyklopedyści - kontynuatorzy dzieła Voltaire'a w zakresie racjonalizmu [przeciwny empiryzmowi - (doświadczenie zmysłowe), wiedza pochodzi nie ze zmysłów a z rozumu, Leibniz, Kant, Hegel] i naturalizmu (centralne miejsce w dobie oświecenia, odrzucał wszelki spekulacje myślowe, Emile Zola 1840-1902).
Dzięki wysiłkom Denisa Diderot i d'Alemberta wydano Encyklopedię w latach 1751-1772. Przecie metafizyce i irracjonalizmowi. Dla encyklopedystów Bóg nie istniał, bo nie objawiał się w przyrodzie.
Racje państwa wynikające z unifikacji i centralizacji dyktują potrzebę jednolitego wspólnego języka urzędowego.
Największe oddziaływanie stosunków językowo-etnicznych miała budowa i rozbudowa szkolnictwa w okresie austriackiego i pruskiego absolutyzmu oświeconego.
Duże znaczenie miały reformy rolne i chłopskie z XVIII. Przekreśla możliwości zwiększania pańszczyzny, i innych powinności feudalnych, wzmacnia prawa chłopa do ziemi i status prawny (reformy józefińskie, proces tworzenia kościoła państwowego, zapoczątkowany przez Marię Teresę a zakończony przez Józef II 1764-1790). Najważniejsza reforma - zniesienie poddaństwa osobistego. Zastąpienie łaciny, j. niem. Prowadzi w Czechach do zainteresowania szlachty rodzimym językiem.
Z wegetującego chłopstwa na granicy egzystencji rodzi się aktywna siła społeczna - gospodarza i obywatela.
Budowa administracji i reformy wojskowe oddziaływały na zachowania społeczne.
Utrwala się w monarchii habsburskiej poczucie więzi z władcą bez względu na język.
Postawa szlachty np. w stosunku do zaborcy zróżnicowana. Na ziemiach I rozbioru cechował brak oporu. Szlachta przystosowała się szybko do nowych warunków. W koronie św Wacława stopień asymilacji szlachty i patrycjatu miejskiego zrobił ogromne postępy.
Franciszek Palacky 1798-1876 - czeski historyk i polit, zakładał na pocz lat 30 XIX całkowity zanik j. czeskiego i jego odrębności narodowej. (1839 mianowany historiografem narodowym, zwolennik austroslawinizmu. Uczestnik zjazdu sł w Pradze 1848).
Idee słowianofilskie - 1840-1870 Kirejewski, Asakow - odrzucający kategorycznie zbliżenie Rosji do kultury zachodniej. Idee nacjonalistyczne, szowinistyczne, antypolskie. Wzrost zainteresowania narodami słowiańskimi pod panowaniem tur i austr w związku z wojną Krymską spowodował przekształcenie się słowianofilstwa w panslawizm, zmierzający do zjednoczenia wszystkich Słowian wokół Rosji. Trójjedyna zasada: prawosławie, samowładztwo, ludność (naród). Słowianofilstwo przekształca się w panslawizm.
Panslawizm - idea zjednoczenia Słowian (Bakunin, Herzen), Teoria niezależnego od Europy istnienia Rosji zakładała potrzebę powstania Wielkiego Związku Wszechsłowiańskiego z carem ros sprawującym władzę absolutną. Ideę panslawizmu oficjalnie popierał rząd rosyjski po wojnie krymskiej, a apogeum w czasie wojny tur-ros 1877-1878, poczym wpływ panslawizmu osłabł.
Słowianofile polscy i czescy upatrywali możliwość zjednoczenia pod berłem Habsburgów.
Austroslawizm - federacja narodów pod berłem Habsburgów, przeciwstawiał się rosyjskiemu panslawizmowi. F. Palacky.
Iliryzm - ruch narodowy w Chorwacji powstały w latach 1832-1835. Zakładał budzenie świadomości narodowej na gruncie współnoty językowej i kulturowej. Dążył do jedności Chorwatów bez względu na granice państwowe i administracyjne. Jako dalszy cel zjednoczenie ziem pod berłem Habsburgów.
W dalszej perspektywie postulaty zjednoczenia ziem całej południowej słowiańszczyzny pod przewodnictwem Chorwacji.
Ljudewit Gaj - twórca iliryzmu. Popularyzator j. chorwackiego. Propagował rozwój kultury narodowej, dążył do jedności Chorwatów bez względu na przynależność państwową. Działalność zmierzała do wyzwolenia spod panowania Habsburgów.
Iliryzm przyjął się w Serbii. Iliryzm daje początek idei południowosłowaińskiej. Rzecznikiem idei bp Josip Strossmayer.
Jugoslawianizm.
Program austroslawizmu wysunięty przez F. Palackiego. Wobec przyjęcia koncepcji dualizmu aus-węg idea austroslawizmu upadła.
Czechosłowakizm - polityczna współnota czesko-sowacka, 1848 idea K. H. Borowsky'ego. Czechosłowacka jedność kulturalna.
Początki procesów narodowotwórczych związane są z romantyzmem.
3 cechy środkowowoeuropejskiego modelu procesów narodowotwórczych:
poczucie wspólnoty językowo-etnicznej
świadomość historyczna
poczucie posłannictwa historycznego, misji dziejowej
Naród morze podnieść się ze stanu barbarzyństwa tylko dzięki kulturze języka ojczystego. Europa pozostała tak długo barbarzyńska , że przez 1000 lat obcy język górował nad naturalnym środkiem porozumiewania się jej mieszkańców. Największym hamulcem było rozpowszechnienie się łaciny jako języka uniwersalnego.
Problem madziarski
Hr Istvan Szechenyi - musiał uczyć się rodzimego języka.
Niemczyzna była atrakcyjna, reformy józefińskie - zastąpienie j. urzędowego łaciny na j, niem. Rodzi bunt i społeczeństwo domaga się nie powrotu łaciny, ale wprowadzenia madziarskiego.
Postulat prawa do własnego języka przekształca się w narodową dążność do odrodzenia całego dziedzictwa kulturalnego i praw historyczno-państwowych, co symbolizowała Korona św Stefana. Demonstracyjne noszenie strojów narodowych.
Potężnym bodźcem były ruchy patriotyczne i powstania w innych państwach, wieści o powstaniu koś, listopadowym.
1844 - ustawa sejmu węg o zastąpieniu łaciny przez j. madziarski.
Lajos Batthyany 1806-1849 - premier pierwszego niezależnego rządu węg w okresie WL. Zginął w Polsce rozstrzelany przez Austr.
Lajos Kossuth - 1802-1894, bohater narodowy, prawnik. 1848 domagał się likwidacji poddaństwa i samodzielnego rządu węgierskiego. 1848/9 po wybuchu rewolucji min finansów. Na czele Komitetu Obrony Ojczyzny organizował armię węg.1849 z jego inicjatywy parlament węg zdetronizował Habsburgów i niepodległość Węgier. Od V 1949 urząd prezydenta-gubernatora. Na emigracji. Zorganizował oddział węg 1859 po stronie Garibaldiego. Nie przyjął mandatu poselskiego proponowanego mu 1867.
Istvan Szechenyi - 1791-1860, hrabia. Uregulował bieg Dunaju, zwolennik żeglugi parowej. Zał Węg Tow Nauk i Teatr Węg. Główny twórca reform i odrodzenia narodowego. 1848 min robót publicznych, wycofał się w wyniku nieporozumień z Kossuthem. 1859 anonimowo opublikował w Londynie paszkwil wobec rządów Bacha, po ustaleniu jego tożsamości popełnił samobójstwo.
Felix Schwarzenberg 1800-1852, książę, premier 1848-1852, stłumił rewolucję 1848/9. Prace nad zespoleniem krajów habsburskich w jeden organizm, zwolennik neoabsolutyzmu, w pol zagr zapewnił Austrii przewagę w Związku Niemeickim - 1850 umowa w Ołomuńcu.
Aleksander Bach 1813-1893, uczestnik walk na barykadach Wiednia w III 1848, po czym przeszedł do obozu reakcji.
Min sprawiedliwości w gabinecie ks Schwarzenberga, premier 1852-1859. Era Bacha lub system Bacha - konserwatywny system rządów: polityka centralizacji i germanizacji, rozbudował system policyjny. Przyczynił się do uwłaszczenia chłopów, zniesienia sądów patrymonialnych. Popierał koś kat, konkordat 1855. Po przegranej z Włochami 1859 dymisja.
Problem madziarski wiąże się z sytuacją gdzie społeczność narodowa walcząca o swe równouprawnienie odmawia jednocześnie tego samego postulatu innym grupom językowo-etnicznych - narodowościom słabszym.
Tereny Europy środkowowsch., stanowiły złożoną konfigurację półwyspów, wysp, enklaw.
Cechy główne więzi społecznej grupy językowo-etnicznej:
wspólnota mowy
wspólnota obyczajów skodyfikowana w prawie zwyczajowym
siła tradycji
Przejawem prymitywizmu cywilizacyjno-kulturowego grup językowo-etnicznych był słabo rozwinięty język. - narzecze.
Stosunki kapitalistyczne stymulowały rozmach komunikacji społecznej i prowadziły do zacieśniania grup językowo-etn między sobą. Rewol burżuazyjna otworzyła perspektywę rozwoju zarówno jednostki jak i społeczeństwa - Wymiana myśli, rozwój szkolnictwa.
Asymilacja
Państwowa, wymiar urzędniczy, w garnizonach wojskowych
Nasilenie tendencji asymilacyjnych wraz z liberalizacją i demokratyzacją życia, rozwój procesów industrializacyjno-urbanizacyjnych.
Trzonem procesu narodowotwórczego społeczności niehistorycznej była warstwa oświecona - inteligencja.
Duchowieństwo - konserwatywne, bierne.
Idee oświecenia oraz romantyzmu przyniosły przesłanki zwrotu.
W strukturze ekonomiczno-społecznej społeczności niehistorycznej na plan pierwszy wysuwa się bogate chłopstwo
I faza procesu emancypacyjnego - językowo-kulturalny charakter.
Skuteczną i długofalową role przypisywano szkolnictwu utrakwistycznemu????????????????? - uwzględniający język macierzysty w nauczaniu początkowym i przechodzenie do bardziej rozwiniętego języka społeczności większościowej.
Budzicielem, ideologiem, organizatorem - siłą ruchu narodowotwórczego jest inteligencja. Z ich szeregów pochodzą odkrywcy i popularyzatorzy dziedzictwa przeszłości. Inteligencja była hegemonem siły i aktywności społecznej.
Chłopstwo cechował pragmatyzm. W sferze świadomości odgrywała więź wyznaniowa.
Proletariat w tym okresie mocno zróżnicowany.
Polityka narodowościowa, fenomeny przy analizie tzw procesu madziarskiego:
konstytuujący się naród zmagając się o pełne równouprawnienie, odmawia równocześnie realizacji tego samego postulatu sąsiednim grupom językowo-etnicznym i narodowościom.
prawo do samookreślenia językowego spotyka się z życzliwym stosunkiem i poparciem społeczności większościowej, a z wrogością pokrewnych grup mniejszościowych
Patriotyzm - Miłość ojczyzny w połączeniu z gotowością niesienia ofiar.
Nacjonalizm - przeciwieństwo patriotyzmu, podporządkowanie interesów innych narodów interesom własnego narodu.
Szowinizm - skrajny nacjonalizm, bezkrytyczny stosunek do własnego narodu, pogarda i nienawiść do innych narodów.
Sprawa Kulturkampfu unaocznia wybitną rolę w rozwoju procesów narodowotwórczych jaką odgrywa więź wyznaniowa.
Chłopi w wyniku akcji kulturkampfu przestają być bierni i stają się aktywną masą.
Przykład ze wsi, chłopi słuchają swych pastorów ewangelickich, nie rozumiejąc j. niem i niczym nie różnią się od polskich chłopów katolików, ale identyfikują religię z przynależnością narodową, uważając się za Niemców s. 214.
W ramach postępów rozwoju stosunków kapitalistycznych pogłębiają się procesy narodowotwórcze oraz industrializacyjno-urbanizacyjne i demograficzne.
Druga faza procesu narodowotwórczego związana jest z działalnością polityczną.
Wysunięcie i realizacja postulatu prawa narodu do samookreślenia się stanowi szczytowy i ostateczny cel całego procesu narodowotwórczego.
Patriotyzm gospodarczy - praca organiczna - zawołanie „swój do swego”, zmierza w kierunku budowy własnego organizmu gospodarczego. Ekonomika uległa unarodowieniu. Hasło bojkotu gospodarczego, każdego obcego.
Szczególne nasilenie przybrał antyniemiecki bojkot gospodarczy w krajach czeskich na pocz XX.
W Austrii brak odgórnie stymulowanej i konsekwentnie realizowanej długofalowej polityki narodowościowej czy to w sensie polityki asymilacyjnej, czy wynaradawiania. Dało to możliwość stworzenia różnorodnych przejawów i form życia narodowego.
Panował liberalizm w dziedzinie narodowej. Na obszarach pogranicza występowało zjawisko regionalnego separatyzmu.
Wadą austriackiego modelu państwa narodowościowego było zatrzymanie się na dualizmie jako ostatecznym ustroju prawno-org.
W warunkach Europy śrd-wsch austriacki model państwa narodowościowego poszedł najdalej w kierunku respektowania grup mniejszościowych do samookreślenia narodowego. Grupy mniejszościowe przekształciły się w siły odśrodkowe.
Model prusko-madziarski polityki narodowościowej - polityki odgórnie sterowanego i realizowanego wynaradawiania:
od pozyskania sobie elementu obcego przez korumpowanie - Madziarzy
do drastycznych represji policyjno-administracyjnych. B. Bulow forsował ustawę 1907 umożliwiającą wywłaszczenie polskiej własności ziemskiej do celów kolonizacyjnych - przez co naraził się na zarzuty rodzimych klas posiadających, które naruszały świętość własności prywatnej.
Nacjonalizm polityczny - wyrazicielem O Bismarck, postulat pełnej identyfikacji poczucia przynależności państwowej i świadomości narodowej, którego głównym spoiwem jest wspólny język.
Nacjonalizm ideologiczny - wymagał od poddanych przede wszystkim lojalności, nie przypisywał większej wagi w zakresie jedności językowo-etnicznej.
Represje pruskie powodowały patriotyzm i aktywizację procesów emancypacji narodowej. Represje przyczyniły się do pogłębiania wzajemnych kontaktów społeczeństwa polskiego. 1901/2 słynny strajk we Wrześni dzieci i protesty rodziców.
Proletariat - proces emancypacji klasowej proletariatu charakteryzuje się postawą kosmopolityzmu.
Głównym postulatem jest walka o wyzwolenie społeczne. Walka o demokratyzację, likwidacja bezprawia, dyskryminacji, nierówności socjalnej. Rola socjaldemokracji.
Rozwój procesów narodowotwórczych przebiegał 2 torami:
model zachodnioeuropejski - decyduje więź państwowa, w warunkach historycznie scentralizowanych organizmów dochodzi do wytworzenia się jednolitego języka jako spoiwa oraz wspólnego dziedzictwa cywilizacyjno-kulturalnego. Całkowita identyfikacja i przynależność państwa i narodu.
model wschodnioeuropejski - opóźniona poziomem zaawansowania rozwojowego i wielonarodowa forma państw. Proces integracji narodowych stworzyła rewolucja burżuazyjna i rozkład struktur feudalnych. Tutaj głównym czynnikiem procesu narodowotwórczego stało się nie państwo a język.
Rozwój kapitalizmu dawał możliwość asymilacji pogranicza językowego (podział pracy, obroty handlowe, wymiana) wszystko początkowo wskazywało do zaniku mniej rozwiniętych i licznych społeczności językowo-etnicznych. Jednakże nastąpiła zupełnie inna sytuacja. Kapitalizm stworzył możliwość awansu grup mniejszościowych.
Ów awans rodzimego języka stał się podstawą pierwszej fazy procesu narodowotwórczego - emancypacji, integracji i unifikacji pojedynczych grup językowo-etnicznych.
W wyniku tego procesu wyłania się nowy rodzaj zbiorowości społecznej - narodowość. Jej przesłanką sformułowania się był rozwój mowy: od prymitywnego narzecza do nowoczesnego języka literackiego.
Obrona odrębności, walka o wprowadzenie do szkół i pełne równouprawnienie - to główne cele fazy procesu narodowotwórczego. Faza językowo-kulturalna ruchu narodowego.
Pojawia się czynnik integrujący - świadomość historyczna, wspólna przeszłość wytwarza więź narodową
w wyniku 2 fazy narodowość przekształca się w wew spójną grupę narodową, a na zewn wyraźnie wyodrębnioną
W odniesieniu do wielkich zbiorowości chodzi tu o nowy naród, w pozostałych przypadkach konstytuują się jego części jako mniejszości narodowe.
W E śrdk-wsch wymagany jest wysiłek wszystkich klas i warstw.
Kategorycznym imperatywem narodowości w fazie przekształcania się w grupę narodową jest postulat prawa do samookreślenia narodowego.
- Dochodzi płaszczyzna terytorialna. Obóz narodowy identyfikuje się z określonym terytorium powołując się na zasadę narodowościową lub na prawa historyczne.
Rozwija się dążność do zinstytucjonalizowania jej form bytu z tendencją do pełnej suwerenności. Jest to szczytowy i ostateczny cel procesu narodowotwórczego. Prawo narodu do samookreślenia.
Budzicielem, ideologiem i organizatorem - motoryczną siłą ruchu narodowego jest inteligencja.
Podstawową siłą społeczną tworzących się wspólnot narodowych stanowiło w pierwszej kolejności chłopstwo. Jego postawę cechował pragmatyzm, charakteryzujący się gł językowymi postulatami.
W sferze świadomości najważniejsza więź wyznaniowa - jej zaatakowanie wprawiało masy chłopskie w reakcje obronne (np. w okresie Kulturkampfu).
II faza procesu narodowotwórczego - wkroczenie ruchu narodowego w sferę działalności politycznej.
Punktem wyjścia - wyłonienie solidarnego przedstawicielstwa politycznego. Kształtuje się reprezentacja, programy polit., zapewniające byt i rozwój. Idee realizacji prawa do samookreślenia narodowego.
Dochodzi do irredenty - dążenie do wyzwolenia narodowego, do odzyskania niepodległości
Charakter polityki narodowościowej. 2 modele w warunkach E Środkowej:
austriacki
prusko-madziarski - Idee nacjonalizmu ideologicznego zajmowały się różne stowarzyszenia, zrzeszenia narodowe, grupy nacisku - dążyły do systematycznego powiększania narodowego stanu posiadania, kierowały się przemocą i siłą. Drastyczność i brutalność prusko-madziarskiej polityki wynaradawiania wzmacniały reakcje obronne, stając się bodźcem potęgującym procesy emancypacyjne. Programy pracy organicznej zmierzające do budowy własnego organizmu gosp-polit.
Proletariat - walka o interesy klasowe.
Luksemburgizm - cecha w międzynarodowym ruchu robotniczym: negowanie istnienia II fazy rozwojowej ruchu narodowego społeczności mniejszościowych, a co za tym idzie odrzucanie postulatu prawa do samookreślenia narodowego.