I prawo Mendla- można je nazwać prawem czystości gamet,; stwierdza ono, że przy przechodzeniu do gamet (haploidalna kom rozrodcza) allele jednego genu nawzajem się wykluczają i do gamet przechodzi tylko 1 allel danej pary. Heterozygoty nie wytwarzaja gamet z allelem mieszańcowym, ale gamety zawierają jedynie poj allele i w tym sensie są czyste
II prawo Mendla- stwierdza że pary alleli dwóch różnych genów dziedziczą się niezależnie
Populacja mendlowska- taki zespół osobn, które SA zdolne do krzyżowania i rzeczywiście krzyzują się między sobą zupełnie swobodnie na zasadzie losowego kojarzenia par. Jeśli pop taka jest liczebnie duża, to osobn homo i heterozygotyczne w stos do alleli badanych genów będą wyst w kolejnych pokoleniach w tych samych proporcjach, określonych jedynie częstościa wyst tych alleli w pop. Jest to tzw prawo Hard'ego- Weinberga, które stwierdza, że o ile nie działaja czynniki zewn modyfikujące strukt pop, to częstość wyst różnych genotypów w pop jest stała i zależna od częstości wyst alleli w pop.
Dryf genetyczny- polega na tym, że pop traci rzadkie allele na skutek przypadkowych zdarzeń. Wzrasta homozygotyczność, spada heterozygotycznośc, zanika inform genet. Prowadzi do zubożenia genet, w skrajnym przypadku nastepuje homozygotyczność całej pop. Należy dbać o heterozygotyczność, zbierać nasiona tylko w roku obfitego urodzaju, nasiona ze wszystkich drzew w d-nie. Chów wsobny- prowadzi do wzrostu homozygotyczności, zwiększa się udział alleli recesywnych, zmniejszających dostosowanie osobn do środow. Depresja wsobna- polega na wyst samozapylenia, to prowadzi do skarlenia potomstwa, jeśli wcześniej nie dojdzie do jego śmierci; zjawisko bardzo negatywne. W plant nasiennych tak się rozmieszcza szczepy aby nie doszło do samozapylenia. W przypadku pojedynczych drzew danego gat, nawet bardzo okazałych, nie powinno się zbierać nasion (np. przy Jd)- powstały one wskutek samozapylenia.
Zmiennośc fenotypowa- VF, określa się jako całkowitą zmiennośc wyst między wszystkimi osobn w pop
Zmienność genetyczna- VG, część zm fenot wywołanej czynnikami wewn (genetycznymi), zwiększa się na skutek migracji, zwiększa stabilnośc pop; obce odmiany drzew zwiększyły nam zmiennośc genet, ale gł o bezwartościowe allele
Zmienność addytywna- VA- część zm gen związanej z addytywnym (kumulacyjnym) oddz genów
Zmienność nieaddytywna- VNA, pozostała częśc zmienn genet, spowodowana dominowaniem pewnych genów nad genami recesywnymi allelicznymi VD lub zlokalizowanymi w innych częściach genomu (epistatycznymi ) VE
Zmienność środowiskowa- VS, pozostała część zmienn wyst w populacji
VF=VG+VS, VG=VA+VNA, VF=VA+VNA+VS- co to kurwa jest???????
Odziedziczalność- z punktu widzenia hodowcy lasu pracującego nad ulepszaniem cech wybranych populacji lub osobników najważniejsze jest, w jakim stopniu wybrane pod kątem określonych cech osobniki przekazuje je kolejnym pokoleniom, a więc w jakim stopniu cechy te są uwarunkowane genetycznie. Odziedziczalnośc określa wiec stos zmienności genetycznej do zmienności genotypowej h2=VG/Vg+VS. Ponieważ określona we wzorze zmiennośc genet VG składa się z kilku komponentów, istnieje możliwość obl kilku różnych typów odziedziczalności. Stanowi bardzo cenną informację o możliwościach ulepszania wybranych cech w pop hodowl.
Odziedziczalność w wąskim sensie (sensu stricto)- jeżeli celem selekcji są pop rozmnażane generatywnie i ważne jest, jakie cechy genet będą przekazywane pokoleniu generatywnemu, podstawowe znaczenie ma zmienność addytywna. Określa stos addytywnej zmienności genet do ogólnej zmienności genotypowej. Ten typ współczynnika odziedziczalności wykorzystywany jest głównie w pracach hodowl z pop drzew, gdy chodzi o określanie stopnia odziedziczalności cech przekazywanych potomstwu generat h2ss=VA/VA+VD+VE+VS
Odziedziczalność ogólna (sensu lato)- określa stos zmienności genet addytywnej i nieaddytywnej do ogólnej zmienności genotypowej i znajduje gł zastos w pracach hodowl wykorzystujących wegetatywne rozmn jako metode otrzym kolejnych pokoleń.
Odziedziczalność wybranych cech So i Św- wys drzewa (So-0,25, Św-o,65), przyrost n a gr (So- 0,25, Św- 0,55), gałęzistość (So-0,30), Św- 0,60), kąt osadzenia gałęzi (So-0,55), krzywizny (So-0,75), pora rozpoczynania wegetacjiŚw- 0,95), gęstość dr (So-0,50 Św-0,70). Krzywizny w 75% są spowodowane u So informacją gen, 25 % to tylko wynik środowiska. Selekcja negatywna skierowana jest na osobniki krzywe. Kąt osadzenia gałęzi odpowiada za odp na śnieg; pora rozpoczynania weget za odp na przymrozki późne; gęstość dr zawartość celulozy, odp na zginanie. Aby nastąpiła korelacja genet musi wyst korelacja fenotypowa. Jeżeli za dwie cechy odpowiadają te same geny (allele), to jest to korelacja genet. Jeśli skierujemy selekcję na jedną cechę, automatycznie skierowana jest ona na drugą cechę.
Selekcja stabilizująca- dąży do utrzymania składu gen pop w określonym typie. Wyst tylko wtedy, gdy środowisko jest stałe przez dłuższy czas. Selekcja polega na eliminowaniu osobn, które fenotypowo odhylaja się od „optymalnego” typu w danym środowisku. Pozostają tylko osobn, które wykazują podobna norme reakcji w danych warun środow. Podobieństwo fenotypowe osobn takiej stabilizowanej pop tylko częściowo wynika z podobieństwa genotypów, a w znacznym stopniu jest uwarunkowane stabilizującą selekcją, która odsiewa w każdym pokoleniu osobn fenotypowo odbiegające od normy
Selekcja kierunkowa- powoduje regularną zmiane pop w określonym kierunku pod wzgl okr cech adaptacyjnych. Wyst, zwykle wtedy, gdy warun środow stopniowo zmieniaja się w okr kierunku. Wtedy osobn odchylające się od normy, w danym kierunku zyskują przewagę selektywnoą, mając zwiekszone szanse przeżycia i wydania potomstwa. Proces ten prowadzi stopniowo do zmiany części określ alleli w pop i do stopn zmiany właściwości genotypowych osobn pop w kier adaptywnym, wywołanym zmianą środowiska
Selekcja różnicująca- prowadzi do rozerwania pierwotnie jednolitej pop na 2 lub wiecej odrębnych pop o odrębnych właściwościach adaptacyjnych. Zjawisko to wyst, jeśli obszar zajmowany przez dużą pop zostaje zróżnicowany tak, że w różnych jego częściach działaja inne czynniki selekcyjne lub takie same czynniki działają w innych kierunkach. Wtedy pierwotnie jednolita pop rozpada się na szereg subpop o odrębnych pulach genowych
Zysk genetyczny- celem selekcji u osobn rozmnazanych gener jest uzyskanie poprawy pop potomnej pod względem określ cech (uwarunkowanych genet) czyli uzyskanie tzw zysku genet ΔG. O uzyskanym w praktyce zysku decydują: a)różnica selekcyjna - róznica pomiędzy wartościa danej cechy dla całej pop a średnia wartością części pop wybranej do dalszego rozmnażania b) odziedziczalność; różnica selekcyjna jest parametrem łatwym do pomiaru, jednakże może ulegac znacznym zmianom w kolejnych doświadczeniach i nie daje dokładnych informacji o faktycznie wyst różnicach. Częściej używany jest inny wskaźnik- intensywność selekcji, który obl się dzieląc różnice selekcyjną przez odchylenie standardowe. Stąd wielkośc żysku gen obl się ze wzoru
ΔG=h2*S=i*h2*δ, h2- odziedziczalnośc sensu stricte (w waskim sensie), S- różnica selekcyjna, i- intensywność selekcji , δ- odchylenie standardowe
Odziedziczalnośc zawiera się między 0 a 1. Jeśli odziedziczalność wynosi 1, to w 100% cecha jest determinowana przez zysk genetyczny. Odziedziczal równa 0, zysk gen wynosi 0, np. w pop jednego klonu nie ma odziedzicz.
Próg genetyczny- wartość cechy od której rozpoczynamy selekcje=- miary statystyczne
Σ (xi- x średnia)2/n=S2 - odchylenie przeciętne, Σ*(xi - xśr)/n=S2 wariancja
Hodowla selekcyjna drzew leśnych- dyscyplina, której celem jest genet poprawa cech pop drzew leśnych lub inaczej jest to świadoma ingerencja w procesy ewolucyjne, której celem jest wytw takich form drzew lub pop które odpowiadają potrzebom człowieka. Podstawa tej działalności jest wyst powszechnie zmienność. W działalności tej można wyróżnic 3 podstawowe etapy: -selekcja -testowanie -rozmnazanie
Rozpoczęcie działan z zakresu hod selek drzew l. wymaga sprecyzowania celów, które zamierza się uzyskać. Do najważniejszych z nich należą: -zwiększenie produkcji dr i innych użytków, - poprawa jakości produkowanego dr i innych uzytków, -podniesienie odporności drzew na czynniki biotyczne i abiotyczne
W zależności od zakładanych celów stosuje się różne metody hodowli selekcyjnej drzew leśnych:
1. Selekcja: indywidualna i populacyjna; 2.Tworzenie sztucznych pop hodowlanych- kontrolowane krzyżowanie, -wywoływanie mutacji, -inzynieria genetyczna. Podstawowa różnica miedzy wymienionymi grupami polega na tym, że w wyniku selekcji (wyboru) część istniejącej w naturze pop pozostaje i jest wykorzystywana do produkcji kolejnych pokoleń. Natomiast 2 grupa metod prowadzi do uzyskania nowych, nie wyst w naturze kombinacji cech dziedzicznych i osobn charakt się nowymi właściwościami. W pierwszym przypadku selekcja prowadzi zwykle do zmniejszenia zróżnicowania genet w drugim jego zwiększenia. Selekcja indywidualna polega na wyborze z pop poj osobn na podstawie
ich cech genotypowych i wykorzystaniu ich do rozmnazania.
Klasycznym przykładem tego typu selekcji jest wybór drzew doborowych do zakładania plantacji i plantacyjnych upraw nasiennych, testów potomstw, kontrolowanego krzyżowania. Wybór indywidualny może być prowadzony albo w d-nach starszych kl wieku 40-100 lat w zależn od gat. , albo w okresie młodocianym, często już na szkółce (selekcja masowa), gdzie wybiera się najlepsze osobn z pop, najlepsze osobn w rodach itd. Selekcja pop prowadzona jest na podstawie wyst w naturze zróżnicowań genotypowych cech przyrostowych i jakościowych ras, pop (d-nów). Przykładem tego rodzaju selekcji są d-ny nasienne wyłączone.
Selekcja populacyjna- jest to wybór i wykorzystanie jako bazy nasiennej d-nów (WDN, GDN), najlepszych w danych warunkach wzrostowych, uprawy pochodne
Selekcja indywidualna- polega na wyborze drzew doborowych (poj osobn z pop) charakt się najlepszymi cechami jakościowymi i przyrostowymi, które nastepnie wykorzystuje się do pozyskania zrazów i produkcji szczepów do zakładania plantacji nasiennych oraz do zbioru nasion w celu uzyskania sadzonek, z których zakłada się plantacyjne uprawy nasienne. Baza nasienna selekcji indywidualnej obejmuje: drzewa doborowe, plantacje nasienne, plantacyjne uprawy nasienne
Porównanie selekcji populacyjnej i indywidualnej- największe efekty hodowlane daje selekcja indywidualna. Przy tego rodzaju selekcji wybiera się przeciętnie jedno drzewo na tysiąc, a uzyskane efekty hodowl w postaci przyrostu produkcji mogą przekroczyc 30%. Mniejsze efekty hodowl (15%) uzyskuje się w wyniku stos selekcji pop. Innym, nie mniej ważnym niż przyrost produkcji, miernikiem hodowl wartości przyszłych d-nów jest ich trwałośc, która zależy od stopnia plastycznośći tzn ich zdolności dostosowania się do zmieniających się warunków środowiska. Plastycznośc d-nów jest tym większa im bogatsza jest ich pula genet. Najbogatsza pulę genet reprezentuje potomstwo wyhodowane z nasion pozyskanych w WDN, w którym każde drzewo stanowi odrębny genotyp. Dzięki rekombinacji genów przy krzyżowaniu potomstwo to stanowi olbrzymią liczbę genotypów o nowych układach genet. Najmniejsza plastycznośc będą miały nasiona zebrane w plantacjach nasiennych, ponieważ reprezentują one tylko tyle genotypów, ile jest klonów w plantacjach (zwykle 40). W tym przypadku nastepuje silne wzmocnienie cech, które były brane pod uwagę, przy wyborze drzew, ale inne ważne dla istnienia pop cechy mogą być znacznie osłabione lub wcale nie wyst. Biorac pod uwage aspekty genet ,trwałośc przyszłej produkcji oraz aspekty ekonom przyjęto, że głównym kierunkiem selekcji drzew l. w Polsce będzie selekcja pop, a selekcja indywidualna będzie Stanowic tylko jej uzupełnienie. Zgodnie z ty, założeniem, podstawową bazą selekt w naszym kraju są WDN, które będą zapewniać trwałe zachowanie najcenn pop reprezentowanych przez rodzime gat drzew l. D-ny te będą stanowić gł źródło pozysk nasion do zakł upr pochodnych. GDN, WDN, plantacje i plantacyjne uprawy nasienne powinny być jedynym źródłem pozysk nasion do odnow nat i szt.
Schemat selekcji stosowanej:
GDN -plant nas ---- plantacje drzew szybkor
---drzewa doborowe-plant upr nas---uprawy pochodne
WDN------------------------------------------------
----drzewa aprobowane---uprawy nasienne
---uprawy gospodarcze
GDN WDNRBN (rodowe plant nas)KPN (klonowe plant nas)
Strategia selekcji Świerka pospolitego
Strategia zachowawcza strategia uszlachetniania
| |
Regiony nasienne badania proweniencyjne
| |
d-ny nasienne z drzew dob-------------------- wybór prowen z niską interakcją genotypu z środow
| | |
Uprawy pochodne | selekcja indywidualna na cechy jakościowe
| | | |
Plantacje nasienne z siewek klonowe plant nas zachowawcze plant nas hodowl plant nas
| | |
Ocena potomstwa--------------------------
WDN- uznawanie d-nów za WDN ustala komisja powołana zarządzeniem dyrektora LP przy typowaniu, a nastepnie wyznaczaniu WDN bierze się pod uwagę:
-rodzimość pochodzenia- rodzime d-ny reprezentuja ekotypy, które ukszt się przez wiele pokoleń pod wpływem lokalnych warun gl i Klim. W wyniku długotrw doboru nat osiągnęły one wysoki stopień przystosowania do do warunków przyrodn w których wyst. O rodzimości możemy jedynie wnioskować pośrednio na podstawie wyglądu d-nów, ich podatności na chor grzyb, uszkodz od wiatru i śniegu.
- wiek- prawidłowa ocena formy drzew, ich odporności na choroby, szkodniki, i Piekorz czynniki klimat oraz ocena możliwości prod są możliwe dopiero po osiągnięciu przez d-ny określ wieku różnego dla różnych gat; np So, Jd- 80 lat, Md, Dg- 60 lat
-zdrowotność- nie może być gniazd huby korzeni czy opieńki, większej liczby drzew z oznakami raka czy obwaru, z koronami prześwietlonymi przez szkodniki owadzie lub ze strzałami o zastępczych wierzchołkach po śniegołomach czy uszkodzeniach przez zwójkę
- jakość- jest okr udziałem w d-nie prawidłowo ukształtowanych drzew. Dla gat igl za takie uważa się drzewa o dobrze oczyszczonych, prostych i pełnych strzałach z cienka korą i o waskich drobnogałęzistych koronach. Istotną wada jest skręt włókien. Udział drzew wadliwych nie może przekroczyć 30% drzew przy zadrz 1.0 o 10% prz zadrz 0.7
- produkcyjność- WDN powinny przewyższać otaczające d-ny tego samego gat i wieku, rosnące w tych sanych warun siedl; Duża prod nie jest jednak wystarczająca cecha do uznania d-nu, jeżeli nie spełnia on wymagań pod wzgl jakości i zdrowotności
- powierzchnia- powinna być jak największa, wtedy są lepsze warunki zapylenia; minimalna pow 10ha (dla podstawowych gat lasotw), czasem 5-10 ha, o ile d-an reprezentuje wyjątkowa wartość hodowl. Dla innych gat rodzimych pow nie mniejsza niż 2 ha, a dla Md i gat introdukowanych niż 1 ha
- otoczenie- w sąsiedztwie nie mogą znajdować się d-ny negatywne tego samego gat , których nie można usunąć albo, jeśli takie d-ny SA dalej, ale na linii panujących wiatrów
D-ny uznane jako WDN umieszcza się w Rejestrze WDN. Zagospodarowanie uznanego d-nu należy rozpocząć od wyznaczenia jego granic oraz granic zabezp go otuliny (szer min 40 m). Otulina pełni 2 zadania: stanowi filtr zatrzymujący w okresie kwitn pyłek z sąsiednich d-nów tego samego gat oraz tworzy ściane ochr przed wiatrem. Dla każdego WDN należy założyc dokumentację. Należy w niej prowadzić ewidencje wszystkich wykon w d-nie zabiegów oraz pozysk nasion i ich wykorzystania. Granice WDN oznacza się opaskami szer 10 cm, kolorem jasnożółtym, na skrajnych drzewach, nie na wys 1,3m; na drzewach na załamaniach granicy litera N (wys 15 cm) nad opaską. Otuline oznacza się opaska o szer 5cm.
Zagospodarowanie WDN- celem tego jest stworzenie im korzystnych warun rozwoju, zapylania i obradzania nasion. Zabieg ten wykonuje się w 3 kolejnych etapach: - wykonanie cięcia sanitarno- selekcyjnego: usuwa się drzewa chore, porażone przez patog grzyby, owady i o wyraźnie osłabionym uigleniu lub ulistnieniu oraz drzewa wadliwe z wyraźną krzywizną strzały, dwójki i rozwidlone, ze skrętem włókien, źle oczyszc czy guzowate; - przerzedzenie d-nu: ma na celu stworzenie opt warun tyn drzewom, z których będzie się nastepnie poz szyszki lub nasiona. Przeprowadza się je 3-4 lata po wykonaniu cięcia sanit-selekc. Przed przystąpieniem do przerzedzeniawyznacz się drzewa najlepsze, które powinny zostać do konca istnienia d-nu nasiennego. Ilośc tych drzew zależy od gat i siedl. Drzewa wyznaczone do pozostawienia powinny mieć proste, gładkie, oczyszczone strzały i drobnogałęziste, wąskie, regularne i żywotne korony. Cięcia rozluźniające należy prowadzić stopniowo w nawrotach 3-5 lat. Zagosp otuliny polega tylko na wykonaniu cięć san-selekc, bez rozluźniania d-nu. Przez przerzedzanie WDN uzyskuje się wzmożone obradzanie, stwarzając koronom lepsze warunki świetlne, umożliwiające zwiększenie ilości pobieranych skł pok; -porzadkowanie podrostów i podszytów. - nawożenie min i wapnowanie
Zbiór szyszek i nasion w WND może być rozpoczęty u S0dopiero w 3 lata, a u pozostałych gat w 2 lata po wykonaniu cięć san-sel. Zbiór szyszek i nasion w WDN musi być wykonywany pod nadzorem przeszkolonego w tym zakresie pracownika technicznego. Dla każdej partii szyszek i nasion wystawia się świadectwo ich pochodzenia.
GDN- WDN-y, plantacje nasienne i plantacyjne uprawy nasienne nei zaspokajaja zapotrzebowania LP na nasiona do odnowień. Dla tych celów wybiera się GDN. Są to d-ny korzystnie wyróżniające się swoją jakością hodowl. Od d-nów tej kategori wymaga się, aby były rodzime (nie dotyczy gat introdukowanych) i w wieku rębnym i bliskorębnym, a tworzące je drzewa charakt się pełna zdrowotnościa, dobrą jakością i dużą produkcyjnością w porównaniu z innymi d-nami tego gat i wieku na tym siel. GDN typuje n-ctwo. Przeglądu zgłoszonych d-nów dokonuje komisja powołana przez dyrektora RDLP. Po zakończeniu przeglądu sporządza się protokół, w którym podaje się wykaz uznane za GDN d-nów. Zagosp GDN polega na usuwaniu z nich wszystkich drzew chorych i wadliwie ukształtowanych- z silna krzywizną, rozwidlonych, źle oczyszczonych, silnie guzowatych i ze skrętem włókien. Wykorzystanie d-nu nasiennego może nastąpić nie wcześniej niż 3 lata po zagosp (So) i 2 lata u pozostałych gat. GDN wykorzystuje się do zbioru nasion do produkcji sadzonek do zakł up gosp. Nasiona w tych d-nach zbiera się z drzew ściętych, dlatego zręby w GDN mogą być zakładane tylko w latach urodzaju. Każda RDLP prowadzi rejestr GDN, który jest aktualizowany po zakończeniu zimowego sezonu poz dr.
Uprawy pochodne- zakłada się w celu zwiększenia produkcji ilościowej i polepszenia jakości d-nów. W przyszłości będą one stanowić podstawową bazę poz nasion o ulepszonej wartości gen. Uprawy pochodne zakłada się z nasion pozyskanych w WDN, w plantacjach nasiennych i plantacyjnych uprawach nasiennych. N-ctwa posiadające WDN powinny zaprojektować bloki up poch w wielkości prop do pow tych d-nów. Dla S0 i Św bloki te nie mogą być mniejsze niż 30 ha. W tych blokach powinny znajdować się d-ny w różnym wieku, co umożliwi zakł upr w różnych latach, odpowiednio do zasobów sadzonek. Przy projektowaniu tych bloków powinno się dążyć, aby w ich granicach znalazły się WDN. Na ich miejscu muszą bowiem powstać up poch z samosiewu lub z sadzenia dla zachowania reprezentowanej przez nie puli genowej. Bloki up poch powinny zakładać także n-ctwa nie posidajace swoich WDN. Mat sadz lub siewny należy brać z n-ctw wskazanych przez RDLP. Jeżeli w n0-ctwie są 2 lub więcej WND podobnej jakości, rosnące na podobnym siedl i o zbliżonym wieku, to ich potomstwo można wprowadzać do tego samego bloku, ale sadzić w oddzielnych upr. Up poch należy zakł na podobnym siedl, na jakim rósł WDN. Do sadzenia uzywa się jedynie sadz I kl jakości z silnym syst korz. Wszelkie popr i uzup gat, dla którego założono upr poch, musza być wykonane mat z tego samego WDN. Skład gat up poch powinien być dost do warunków siedl i możliwie zgodny z z okr typami gosp lasów. Uprawa poch może być założona z 1,2 nawet 3 gat o ile nasiona wszystkich tych gat będą pochodzić z WDN lub plantacji. Udział gat pochodnego w upr powinien być jednak tak duży, aby zachować pełne zrożn gen pop wyjściowej i umożliwiać swobodne krzyżowanie się pokoleń potomnych. Każda upr poch powinna być trwale oznaczona w terenie. Dla każdej upr poch zakłada się Kartę uprawy pochodnej.
Drzewa doborowe- w pierwszym wypadku drzewa ocenia się na podstawie ich wygladu zewn- fenotypu, który powstaje w wyniku wspólnego oddz cech gen(dziedzicznych) oraz jego otoczenia (środowiska). Przy wyborze drzew dobor analizuje się cechy jakościowe i ilościowe (przyrostowe). Ważniejsze SA jakościowe, ponieważ w większym stopniu warunkowane są genetycznie. Cechy ilościowe jako poligeniczne (wielogenowe) SA bardziej zależne od warun środow. Możemy wię je w znacznym stopniu modyfikować przez np. nawożenie, czy rzadszą więźbę. Gat igl powinny mieć prostą, pełną, dobrze oczyszcz strzałę bez guzów. Korona powinna być jak najdłuższa, wąska, regularna o cienkich i krótkich gałęziach, wyrastających ze strzały pod katem jak najbardziej zbliż do prostego. Drzewa o takich koronach są bardziej odp na uszkodz przez mokry snieg i wiatry oraz lepiej się oczyszcz i potrzebuja mniej przestrzeni życiowej niż grubogałęziste drzewa o szer koronach. Drzewo dob powinno być w pełni zdrowe i żywotne w odpowiednim wieku (So, Św, Jd- 80 lat, MD, DG- 60 lat). Drzewa dob powinny się wyróżniać gr i wys spośród otaczających je drzew tego samego gat i wieku, na tym samym siedl. Drzewa takie typuje się w WDN i GDN. Cechy strzały i korony określa się w 3-stopniowej skali: Oczyszcz strz: 1-3/4 dł strz bez sęków, 2-1/2 dł strz bez sęków, 3-mniej niż ½ strz be sęków; Szer korony: 1-szer mniejsza niż 1/3 dł korony, 2-szer miedzy 1/3-1/2 dł korony, 3-szer większa niż 1/3 dł korony. Nie powinno się zgłaszać do uznania drzew , o bardzo krótkich koronach (Mn niż ¼ wys drzew), gdyż trudno pozyskać z nich wystarczającą ilośc nasion i zrazów do szczepień. Uznawanie drzew za dob dokonuje komisja- pracownik Zakładu Genetyki i Fizjologii Drzew Leśnych- jako przewodniczący, a z RDLP szef Działu Gosp Leśnej i pracownik prowadzący sprawy selekcji. Po uznaniu drzewa za dob nadaje mu się nr i zapisuje w rejestrze. Nr nadaje się zarówno jemu jak i plantacjom, które z niego powstały. W sąsiedztwie drzewa dob powinny być 4 drzewa porównawcze (świadkowie), widać różnicę między drzewem dob a świadkami. Drzewo dob nie podlega wyrebowi. Jeśli wybrano jw. W GDN, to w momencie zakł zrębu wokół każdego drezwa dob zostawia się otulinę o szer 20m, którą zachowuje się dopóty, dopóki drzewo dob wykazuje zadowalająca zdrowotnośc. Drzewo może być skreślone , ale nr nie można nadać innemu drzewu
Plantacje nasienne i plantacyjne uprawy nasienne- zakładane SA z mat, który był poddany intens selekcji. Pozyskiwane na plantacjach nasiona są pod wzgl gen znacznie ulepszone. Nasiona z tych plantacji wykorzystuje się jako uzup do zakł bloków upr poch oraz do zakł plant upr drzew szybkor. Przygotowanie mat wyjściowego do zakł pl nas obejmuje: -przygotowanie podkładek do szczepień- jako podkł uzywa się szkółkowanych sadz wyhodow z nasion z tych samych d-nów, w których poz się zrazy. Szczep wykonuje się w okresie wiosennym lub letnim, - przygot pędów do szczepień- do szczep wiosennych poz się w II lub III i przechowuje do momentu szczep w dołach z lodem lub chłodniach. Pędy do szczep letnich pozy się w dniu poprzedzającym szczep lub w dniu szczep. Poz pędów do szczep powinno być prowadzone pod ścisłym nadzorem pracownika prowadzacego szczep. - wykonanie szczepień, -prowadzenie szczepów. Wybór sposobu szczep zależy od gat, gr zrazu i podkładki. Formowanie i pielęgnowanie szczepów polega na stopniowej redukcji pędu gł podkładki, sprawdzaniu poprawności założenia taśmy plastikowej oraz usuwaniu pędów pon miejsca szczep.
Hodowanie sadz do zakł plant up nas obejmuje: -zgromadzenie mat wyjściowego (nasion z drzew dob), - hodowanie wielolatek, - kwalifikowanie wielolatek do wysadz. Szyszki i nasiona z drzew dob należy zbierać tylko w latach co najmniej średniego urodzaju. Szyszki z drzew dob łuszczy się oddz. Nasiona po wyłuszcz przech się w odp warun, dopóki nie zbierze się pełnego zestawu potomstw ( co najmniej 40 dla So i MD, 30 dla poz gat). Aby uzyskać lepiej rozw siewki należy nasiona wysiewać rzadziej niż zwykle. Siewkom należy zapewnić dobre warun rozw przez zraszanie kwater, pielęgnacje gl, nawożenie itp. Po 1 roku przesortowane sadz szkółkuje się w szkólce lub pojemnikach. Po 2 latach od przeszkółkowania sadz powinny osiągnąć wys nie Mn niż 40 cm u So i 80cm u Md.
Plantacje nasienne powinno się zakł na gl leśnych o 1 bonitacje słabszych od opt dla danego gat. Najlepiej na przewiewnych gl piaszcz o umiark żyzn, z domieszka próchnicy i o niezbyt wysp oz wody gr. Nie należy zakł na gl zbyt żyznych oraz bardzo ubogich. Pow plantacji powinna być równa. Pow plantacji, szczeg dla So powinny być duże, dla lepszych warunków zapylania, min dla So 5ha. Dla innych gat nie Mn niż 2ha. Plant nas można lokować wewn d-nów innego gat lub na gr porolnych. Jeżeli pl nas SA lokowane wewn d-nu, to w otaczającym je pasie o szer 300m należy usunąc wszystkie drzewa gat, dla którego założono plantację. Min odl d-nów od komp. Śródpolnych, na których zakł się plant, wynosi w kier Zach min 1,5 km, a w pozost kier 1km. Przez cały czas swego istnienia plant musi być zabezp przed dostępem pyłku z zewn. Plant założone wewn d-nu izoluje otacz je d-an, dla pozostałych należy założyc sztuczna otulinę. Najlepiej 3-4 rzędy gat szybkor w więźbie 4x4 lub 5x5m, 2- rzędy gat wolnor z odstępem w rzędzie 2-3m. Wszystkie rzędy muszą być podbudowane krzewami. Wszystkie plant trwale i szczelnie grodzimy. Gl pod plant powinna być odp przyg. Na zrebach po wykarczowaniu pniaków należy wykonać pełna orkę i usunąć wszystkie korz. Na każdej plant mogą być wysadzane szczepy lub sadz z nasion z drzew dob tylko z jednego kompleksu lasu lub wyraźnie zaznaczającego się regionu. Należy dążyć, aby liczba klonów i rodów w plant była jak najw. Min liczba dla So i Św to 40, dla poz gat 30. podział pow na kwatery oraz rozm szczepów i sadz na kwaterach przygot IBL. Aby opracować podział pow na kwatery i rozm klonów lub rodów na kwaterach IBL musi otrzymać: - zorientowany szkic pow z wymiarami boków, kątami oraz info o gat i wieku sąsiad d-nów, - zestawienie liczebn szczepów w klonach lub zestawienie info charakt poszczeg potomstwa. Po otrzymaniu rozmiszcz szczepów lub rodów z plant należy najpierw wytyczyć na pow kwatery, a następniw wypalikować kwatery w więźbie podanej w planie. Na każdym paliku należy napisać nr drzewa dob wg planu rozmieszcz. Po zanumerowaniu wszystkich palików i spr zgodności z planem przywozi się zaetykietowane szczepy lub sadz ze szkółki w bryłce. Po romieszcz szczepów lub sadz obok zanumerowanych palików sprawdza się poprawnośc ich
rozmieszcz z planem. Dopiero wtedy sadzi się je i przywiązuje do palików. . placówki wokół szczepów (sadzonek) należy odchwaszczać i spulchniać ręcznie. , przez pierwsze 3-4 lata po założ plant gl należy utrz w czarnym ugorze. Wczesna wiosna w 4 lub 5 roku należy gl dokł wyrównać i wysiać mieszankę traw szlachetnych i uwałować. Należy ją kosic kilka razy w roku. Stosujemy nawożenie. Pielęgnowanie szczepów polega na usuwaniu z podkł w pierwszych 2-3 latach po ich wysadzeniu, odbitek wyrastających pon miejsca szczep, ewentualnym usunięciu pędów najniższego okółka, aby ułatwic pielęgn gl na placówkach, oraz stałej kontroli poprawności przywiązania szczepów lub palików. Gdy w plant upr nas drzewka osiagna 3m, podkrzesuje się dolne gałęzie do wys 50cm. W plantacjach nie stosuje się selekcji. Przy wzroście i zagęszczeniu plantacji konieczne jest jej rozluźnienie. Robi się to przez cięcia schematyczne, planowane przed założeniem plantacji. # cięcia rozluźniające, przy każdym usuwa się 25 % drzew, pozostaje na końcu 25 % drzew. Wszystkie genotypy muszą przetrwać cięcia rozluźniające. Należy unikać wyeliminowania któregokolwiek genotypu z plant i nie można zblizać do siebie tych samych genotypów (samozapylenie). Dla Md więźba 4x4m, potem zwiększono do 6x6m. Naukowcy sadzą aby była 10x10 aby jak najpóźniej wchodzić na plantację z cięciami. Końcowa więźba dls So- 12x12, dla Md 20x20
Zachowanie różnorodności genetycznej pop drzew leśnych- Do podstawowych czynników powodujących zagr różnorodn gen należa: -imisje przem,- znaczne zmiany warun kl (efekt szklarniowy), -zmniejszenie udziału gat poprzez wypieranie ich obymi pochodzeniami Lu gat,- zapylanie pyłkiem obcego poch lub gat. Metody ochrony różnorodności gen-
Strefa I- normalny lub częściowo zahamowany wzrost i rozwój drzew i d-nów. Normalne obradzanie drzew: a) metody zachowania zasobów gen in situ:- wybieranie WDN, -inicjowanie odn nat, -zakładanie upr poch, - wybór drze dob, -zakładanie gosp przestojowych b) met zachow zas gen ex situ: - zakł upr poch, -zakł plant nas, -zakł plant upr nas, -zakł kolekcji klonów
Strefa II- wyraźne zaham przyrostu d-nów. Drzewa zachowały zdolność obradzania: a)in situ: - inicjowanie odn nat, -wybór zagr pop i poj drzew do zachowania ex situ; b) ex situ: - długookresowe przech nasion, fragmentów roślin lub pyłku, -zakł upr zachowawczych, -zakł upr poch, -zakł zachow plant i plant upr nas, -zakł kolekcji klonów, -rozmnaz weget metodami makro i mikro
Strefa III- masowe zamieranie drzew: ex situ:- długookr przech fragm. Rośl, -rozmn weg met makro i mikro, -zakł zachow plant nas z mat Rozyn wegetatywnie
Ochrona i Zach zasobów gen in situ jest możliwa jedynie na obszarach niezagr lub słabo zagroż. Jej celem jest zachowanie możliwie całej rożnorodn gen lok i rodzimych pop ze wzgl na wys stopień ich dostosowania do miejscowych warun srod. Podstawowa metodą jest inicjowanie odn nat w wytypowanych d-nach. Pow odnow powinny być możliwie duże , aby w najpełniejszym ST zachować różno gen tych d-nów. W pierwszej kolejności jako d-ny zachowawcze należy traktować WDN, a założone z nich upr poch, o ile zostały założone na obszarze wyst tego d-nu (pop), traktować jako upr zachowawcze in situ. Na obszarach, na których nie ma WDN, ani możliwości ich wybrania, należy wytypować d-ny godp wyróżniające się dobrą zdrowotnością. D-ny te zostana zakwalifikowane jakopop zachowawcze. Pow d-nu zachow nie może być Mn niż 10ha.
Ochrona zas gen ex situ dotyczy pop i ekotypów, które z różnych powodów ( gł w wyniku oddz imisji przem) wymagają przeniesienia poza obszary ich aktualnego wyst. Takich działań wymag pop Św i Md z rejonu Sudetów, Db w rejonach masowego zamierania tego gat oraz Jd z niemal całego obszaru nat jej wyst. Uprawy ex situ powinny być zakł na terenach o mniejszym zagr , ale w możliwie podobnych warun ekolog.
Uzupełniającym- wtórnym sposobem puli gen pop chronionych in situ i ex situ dla gat, dla których jest to technicznie możliwe, powinno być długookresowe przechowywanie nasion, pyłku lub części roślin w leśnych bankach genów.
Głowne założenia polskiej regionalizacji nasiennej:
- wyróżnienie i zachowanie jak największej liczby naturalnych, rodzimych pop gat lasotw, -zwiększenie bazy nasiennej najcenniejszych pop drzew w regionach ich wyst, -propagowanie tych pop na terenach, na których lokalna baza d-nów nasiennych jest niewystarczająca, -ogran niekontrolow przerzutów mat rozmożeniowego i ścisłe okr zasad oraz kier jego przemieszczania dla Zach trwałości lasów, -stworzenie systemu trwałego ewidencjonowania oraz kontroli poch mat rozmożeniowego
W polskiej regionalizacji nasiennej jednorodne obszary regionów wydzielono na podstawie:
-zróżnicowania ekolog i gen gat lasotw, -żróżnicowania klimat, geomorfolog i przyrodniczego Polski. Uwzględniono przy tym następujące elementy: - rozmieszcz bazy nasiennej najcenn rodzimych proweniencji So, Św, Jd, Md, Db, Bk, Ol, -międzynarod mikropodz Europy na prowincje i podpraw fiz- geogr, -podziału Polski na krainy i dzielnice przyrodniczoleśne, -administr podz LP na n-ctwa i obręby.
Na podstawie podstawie przebiegu granic podpraw fiz-geogr i krain przyrodn wyróżniono 26 makroregionów nasiennych, oznaczono je np. 314/3( 314- międzynarodowe oznacz podpraw , przyjętym w regionalizacji fiz-geogr, 3- jest stos w Polsce nr krainy przyrodn, która znajduje się w danej podpraw). W makroreg zgrupowano 106 mikroreg nasiennych wyznaczonych na podstawie rozm bazy nasiennej oraz na podstawie położenia dzielnic przyrodn lub regionów fiz-geogr.
Wyróżniono 2 rodzaje mikroreg: mateczne (dla proweniencji), zwykłe (dla środowiska)
Mikroregiony mateczne- wydzielone zostały w celu zachowania odrębności naturalnych, rodzimych pop drzew wyst na obszarach o dość wyrównanych warun przyrodniczol . Na ich terenie rosną najcenn w Polsce proweniencje drzew podst gat lasotw, wyróżniające się pod wzgl jakości i przyrostu drzew. Bazę nasienną stanowia znaczące pow WDN i GDN, charakt się zbliżonymi cechami genotypowymi lub genotypowymi
Mikroregiony zwykłe- mniejsze od makroregionów obszary o dość jednorodnych warun ekolog-fizjograf, wydzielone na podst przebiegu gr dzielnic przyrodnil. Na ich terenie wyst bardzo skromna baza nasienna, bez udziału lub tylko z niewielkim udziałem d-nów nasiennych, których niełaczą zbliżone cechy genotypowe lub fenotypowe. Mikroreg zwykłe róznia się kjiędzy sobą tylko przyrodn warun wzrostu drzew
Różnice między mikroreg matecznymi i zwykłymi:
Do mikroreg matecznych nie wolno jest wprowadzać innej proweniencji danego gat drzewa, niż ta dla której ten region ustanowiono. Np. dp Puszczy Augustowskiej (mikroreg mateczny) nie wolno wprowadzac innych pop So i Św niż miejscowych, ale można wprowadzać inne pochodzenia Db, Md, Ol itp. Natomiast w mikroreg zwykłych, w przypadku braku nasion z własnej bazy, można stosować nasiona wszystkich gat lub sadz wyhodowane z nasion zebranych w innych mikroreg nasiennych z tego samego makroreg lub w ikroreg specjalnie wyznaczonych.
W 1993r wyzn 54 mikroreg mateczne i 52 zwykłe. Mikroreg oznaczone zostały 3-cyfrowymi symbolami. Pierwsza cyfra to nr krainy przyrodniczo, a dwie następne nr porządkowym mikroreg w danej krainie. Mikroreg mateczne są oznacz nr porządkowymi od 1 do 50, a zwykłe od 51 do 99. np. symbolem 205 oznaczony jest np. 5 region mateczny w 2 krainie przyrodniczo, natomiast symbolem 152- 2 region zwykły w 1 krainie.
Świadectwo pochodzenia materiału roślinnego powinno posiadać: jest to podstawowy dokument, który powinien towarzyszyć wszystkim rodzajom mat rozmnożeniowego i sadz w czasie wytwarzania, handlu oraz sadz na szkółkach i upr. Poświadczone przez upoważnione osoby odpowiadające za zbiór nasion lub pozyskanie weget części roślin, 1.nazwa krajowa i Łacińska gat; 2. oznaczenie partii nasion wg przyjętego w Polsce systemu oraz rodzaj opakowania, w jakim przekazywany jest mat rozmnozeniowy, 3.Okr rodzaju mat Rozmn: szyszki, owoce, nasiona, sadz, zrzezy czy też inne części rosl przeznaczone do rozmn weget, 4.okr rodzaju bazy rozmnożeniowej z wyszczeg czy jest ona: wyselekcjonowana i zarazem przetestowana, tylko wyselekcjonowana, czy też mat rozmn pochodzi z innego źródła- znanego, ale nie wyselekcjonowanego. Pochodzenie mat rozmn i sadz z innego źródła dop jest tylko w przyp gat o drugorzędnym znaczeniu gosp. (nie objętych ustawą nasienna) 5 znaczenie czy pochodz jest: rodzime, nieznane (dla gat nie obj ust nas), sprowadz z innego kraju (z jakiego), 6.w przyp szyszek, owoców i nasion- dokładny opis miejsca zbioru, a dla sadz miejsca zbioru nasion, których zostały wyprodukowane. W opisie należy podać:symbol makro i mikroregionu, wys n p m, nr ewidencyjny bazy nasiennej, siedl, a dla mat rozmnoż wysyłanego za grancie również dł i szer geogr, 7. w przypadku części roślin lub owoców szyszek- info dotyczącą daty zbioru (rok i miesiąc), masy, zdolności kiełkowania (żywotności) oraz kl jakości, 8. w przypadku części roślin przeznaczonych do rozmnż weget- lokalizację i nr ewidencyjny matecznika, 9. w przypadku sadz lub zrzezów i innych części roślin przeznaczonych do rozmnż- określ wieku i typu, wielkości partii oraz kl jakości, 10. nazwę i adres przekazującego mat rozmnż, 11. nazwę i adres odbiorcy mat rozmnż