Znamy naturę cnoty poprzez wiedzę. Pobożność dla Sokratesa też była wiedzą. Wewnętrzny głos Sokratesa (sumienie) powstrzymywał go od złego
II
Arystoteles: 384 - 322
Uczeń Platona, ale zmienił jego idee. Był realistą, sądził, że nasza wiedza prawdziwa dotyczy tylko idei ogólnych.
Platon: Metafora jaskini - więzień w jaskini, to co widzi, to tylko cienie, a te cienie bierze za rzeczywistość. A prawdziwa rzeczywistość jest za jego plecami.
Prawdziwa wiedza dotyczy tylko idei ogólnych i opiera się na: 1) prawdzie, 2) dobrze, 3)pięknie.
Arystoteles odrzucił teorię Platona. Stworzył logikę - klasyczne pismo logiczne (prawda - fałsz)
Logika: pojęć (mniej lub bardziej ogólne - klasyfikacja), sądów (alternatywne, koniunkcyjne, implikacyjne, różnowartościowe).
Zajmował się filozofią, biologią, polityką, relacjami międzypaństwowymi, astronomią, fizyką.
Struktury etyczne: „Etyka eudemejska”, „Etyka mikomachejska”, „Metafizyka” - o bycie. Byt jest w sprzeczności. Istnieją tylko byty realne, konkretne. (Istnieje człowiek realny, a człowieczeństwo tyczy się człowieka realnego, tylko on istnieje realny, człowieczeństwo nie istnieje bez człowieka - realizm). Te realne byty można klasyfikować w gatunki. Konkretny byt to substancja. Czy poza tym istnieją inne substancje? Tak, ale tylko w związku z istniejącymi substancjami. Nazywamy je przypadłościami. Substancje (człowiek, zwierzę, drzewo) i przypadłości (wzrost, wiek, położenie, czas - charakteryzacja substancji). Dobro - efekt naszych działań - czynów. Pojęcia ogólne są tworzone przez człowieka przez uogólnienia pewnych cech na drodze abstrakcji.
Metoda logiczna: dedukcyjna (aksjomat -> konkluzja) i indukcyjna (wychodzi od szczegółu do ogółu)
Sylogizm - z dwóch przesłanek można wyprowadzić wniosek.
Jak opisać substancję znajdującą się w ruchu? Każdy byt zawiera: potencjalność + natura. Realizacja potencjalności. Każdy typ ruchu = realizacja potencjału. Zwierzę i roślina - nie mają takich możliwości np. intelektualnych. Potenchjalności natury duchowej są najważniejsze. Człowiek składa się z elementów duchowych i cielesnych. Oba czynniki się przenikają.
Ruch: Możność - AKT - czynnik doskonalący swój byt. Człowiek doskonali swoją wiedzę.
Bóg - to czysty akt, nie musi zdobywać wiedzy, nie musi się przemieszczać. Posiada pełnię wszystkich doskonałości, pełnia wiedzy. Różni się radykalnie od innych bytów. Brak potencjalności materialnej.
Możność łączy się z materią. Substancja jest złożona: natura i możność. Forma przesądza o tym, jaki jest byt. Nie ma bytu bez formy, bo byłby amorficzny. W przypadku człowieka to ciało i duch (forma). Człowiek może się doskonalić w obydwu wymiarach - cielesnym i duchowym.
Rozum ludzki umie wydobyć istotę bytu. Kontakt z ludźmi umożliwia nam poznanie istoty rozumności, człowieczeństwa.
Cała wiedza wypływa z doświadczenia. Poznanie ma charakter bierny (odbieralny). Świat odciska się na naszym umyśle. Wiedza ma charakter receptywny, poddaje się światu. My sami nic nie tworzymy. Wiedzą zdobywamy przez dotyk, słuch itp.
Arystoteles ufał naszym władzom umysłowym. Doświadczenie to punkt wyjścia naszej wiedzy. Dowody nie mogą iść w nieskończoność, muszą być przesłanki naszej wiedzy - założenie.
Poznajemy tylko z rzeczy to tylko, co zawarte jest w jego ujęciu. Poznajemy tylko formę. Dusza wyraża się przez nasze ciało - my jej nie poznajemy. Bytu konkretnego nie poznajemy. Wiedza jest ogólna a nie konkretna. Idea - ogólna, wzór - konkretny. Idea jest wzorem doskonałym - to jest przyczyna bycia człowiekiem (Platon). Przyczyna bycia człowiekiem pochodzi też od natury (gatunki są stałe).
Czynnik rozumowy - wolność. Człowieka nic nie determinuje do robienia konkretnych rzeczy. Ale człowiek może też ulec instynktowi. Człowiek to indywidualna substancja natury rozumnej. Natura rozumna cechuje człowieka. Rozum - bierny i czynny.
Rozum niczego nie tworzy, tylko odbiera z otoczenia (poprzez zmysły). Genetyczny racjonalizm Arystotelesa. Nie ma niczego w umyśle jeżeli nie było tego w zmysłach. Pojęcia wywodzą się z doświadczenia.
Funkcja czynna umysłu polega na tworzeniu pojęć, ale w oparciu o to co poznaliśmy przez zmysły. Przetwarzanie tych wydarzeń na pojęcia. Rozum bierny spełnia funkcję poznawczą. A funkcje rozumu czynnego wprawiają w ruch rozum bierny (samorzutność - dokonuje spontanicznie pewnych akcji).
Wiedza prawdziwa jest wiedzą o świecie zewnętrznym.
Wiedza - teoretyczna i praktyczna (etyka) - związana z naszymi działaniami. Nie ma innego dobra niż dobro realne. Arystoteles szukał celów realnych do osiągania dobra.
Wzór postępowania dobrego i mądrego człowieka (jakie cele stawiają sobie ludzie w rzeczywistym działaniu). Cele ogólne (nadrzędne) i cele narzędzia, które prowadzą do jego realizacji. Etyka zajmuje się celami ogólnymi. Np. cel życia.
Cel życia: eudajmonia: dobro całego życia, eudajmonia nie jest przypadkowa lecz wypracowana, łańcuch celów i środków nie może być nieograniczony, każdy człowiek musi mieć cel, który jest celem całego życia.
Najwyższe dobro człowieka - intuicyjnie dążymy do niego. To nie jest dobro społeczne, idealne, zewnętrzne. To jest typ doskonałości człowieka, która jest mu zadana - człowiek musi się maksymalnie rozwijać. Np. wykształcenie. Rozum to tu zasadnicza energia. Eudajmonię może osiągnąć tylko istota rozumna.
Wartości te są rozmaite: cel teoretyczny - poznanie (jest czymś przyjemnym), cnoty etyczne - np. hojność, męstwo (człowiek nie może być czystą teorią, ale również rozumem) usprawniają nasze działania - cnoty kardynalne (roztropność, umiarkowanie, męstwo sprawiedliwość). Nie da się tego wydedukować - to jest wiedza empiryczna. Każda czynność ma swoją cnotę. W naszym działaniu występują te cnoty. One są efektami naszego działania, i każde to działanie powinno być zgodne z którąś z tych cnót - działanie rozumne i odpowiedzialne.
Lęk - męstwo. Etyka złotego środka. Środek między tchórzostwem a zuchwalstwem.