26. Słowniki doby śerdniopolskiej, Filologia polska, zagadnienia językowe


Zagadnienie 26 - Słowniki doby średniopolskiej.

Źródło: Zarys dziejów języka polskiego. Bogdan Walczak

Historia języka polskiego. Zenon Klemensiewicz

Pierwsze niewielkie słowniczki (łacińsko-niemiecko-polskie) jakie ukazały się drukiem w XVI wieku miały jeszcze charakter średniowieczny:

Słowniki polskie nie były dziełami oryginalnymi. Wzory powstały za granicą, a polski druk dodawał jedynie polskie odpowiedniki.

  1. Lexicon latino-polonicum Jana Mączyńskiego:

  1. Dictionarium undecim linguarum: Latina, Hebraica, Graeca, Gallica, Italica, Germanica, Belgica, Hispanica, Polonica, Ungarica, Anglica Ambrożego z Calepium (uczonego humanisty):

*określenia charakteryzujące wyraz źródłowy pod względem chronologicznym i stylistycznym oraz wskazujące na jego przynależność do terminologii określonej dziedziny nauki czy techniki.

III. Dictionarium trilingue ad discendam linguam latinam polonicam et germanicam accomodatum Mikołaja Volckmara:

IV. Puerilia puri idiomatis Latini promptuaria Łukasza Szymona Brzezwickiego:

V. Purae et elegantes linguae Latinae phrases Aldusa Pawła Manutiusa:

VI. Słowniki (a jeszcze częściej słowniczki, dołączane do rozmówek i gramatyki) polsko-niemieckie i niemiecko-polskie ukazywały się w XVII i XVIII w. przede wszystkim na obszarach mieszanych, dwujęzycznych (głównie na Pomorzu i Śląsku):

VII. Thesaurus polono-latino-graecus seu promptuarium linguae latinae et graecae Polonorum usui accomodatum... Grzegorza Knapskiego (Knapiusza):

1) wzgląd na czystość i rodzimość - walka z latynizmami albo odsyłając od hasła łacińskiego do polskiego odpowiednika, albo wręcz dyskwalifikując wyraz łaciśnki; w zalewie pożyczek łacińskich widział Knapiusz klęskę polszczyzny; Knapiusz rozumiał potrzebę zachowania latynizmów niezbędnych, a tępił te, które wedle niego można było zastąpić wyrazem polskim

Pod hasłem Mowa mieszana wymienia te grupy pożyczek łacińskich, które trzeba zachować: z braku wyrazu rodzimego, w zastępstwie rodzimych wyrazów sprośnych, w korespondencji z ludźmi uczonymi, dla słownej igraszki

W miejsce niepotrzebnych latynizmów wprowadził neologizmy-repliki, tzn. słowotwórczo wierne spolszczenia łaciśnkiego oryginału: smyślność - sensualitas; szatnica- vestiarium; spowiednia - konfesjonal; wieloroczny - quotennis.

Są też samodzielne konstrukcje słowotwórcze, zwłaszcza w nazwenictwie przyrodniczym: mrówkołów, bezsamiec.

Z mniejszą gorliwością zwalczał pożyczki niemieckie, pouczając w odsyłaczach, jak je rodzimymi wyrazami zastępować: achtel - beczka; furta - drzwi; blokauz - twierdza; dank mam - przodkuję.

2) wzgląd na przynależność do języka ludzi wykształconych, do języka piśmiennictwa, a więc odmianę językową wyniesioną ponad zróżnicowania terytorialne i środowiskowe.

Knapiusz ostrzega, który wyraz jest vulgo (potocznie używany), rusticanum, vocabulum, vulgus rusticorum vocat itp., tzn. ma charakter gwarowy, ludowy albo parum elegans, plebeia vox, dicunt triviales tzn. wyraz prostacki, ordynarny, karczemny.

3) unikanie wyrazów sprośnych i plugawych. Knapiusz zajął stanowisko pedagoga, który nie chce gorszyć młodzieży. Jednakże dla niewielu takich słów zrobił wyjątek, ponieważ trudno się bez nich obejść, choćby przy spowiedzi. Podaje je „wyrażone jakimś przyzwoitym wyrazem albo osłonięte omówieniem”.

4) unikanie archaizmów. Nie obeszło się bez chwiejnych i fałszywych ocen żywotności lub obumarcia poszczególnych wyrazów

Niektórych archaizmów w ogóle nie umieścił, np. bydlić, szczycić, powłoka, piać `śpiewać', żona `kobieta'.

Przed innymi ostrzegał, odsyłając do aktualnych odpowiedników: ćma - cień; głównik - mężobójca; obiata - ofiara; brona - brama.

1)Wystrzegał się słów potocznych jak i nadmiernie wyszukanych. Korzystał z dzieł uczonych autorów (Kromera, Miechowity, Gwagnina)

2) terminologię prawniczą wydobywał z konstytucji i statutów, a przyrodniczą głównie z Syreniusa i Ursinusa, anatomiczną z Ursinusa

3) cytuje i uwzględnia pisarzy: Kochanowskiego, Skargę, Górnickiego, Wujka.

4)pojęcia gramatyczne brał z gramatyków starożytnych: Diomedesa, Varrona, Kwantyliana, Donata.

VIII. Nouveau grand dictionnaire de M. l'Abbe Danet-francois, latin et polonois (Nowy wielki dykcyjonarz J Mci X. Daneta opata francuski, łaciński i polski ks. Piotra Daneta:

IX. Nouveau dictionnaire francois, allemand et polonois Michała Abrahama Trotza

W dobie średniopolskiej pojawiły się słowniki innych języków niż łacina, niemiecki i francuski, a mianowicie tureckiego, łotewskiego i języków wschodnich



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Najstarsze słowniki języka polskiego, Filologia polska, zagadnienia językowe
Pochodzenie jezyka polskiego - dobre opracowanie, Filologia polska, zagadnienia językowe
Genealogia języka polskiego, Filologia polska, zagadnienia językowe
14. Polskie tłumaczenia Biblii, Filologia polska, zagadnienia językowe
czynniki sprawcze doby najnowszej, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka historyczna
czynniki sprawcze doby średniopolskiej, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka historyczna
Analiza hasła JEŻ na podstawie słownika Bańki i Doroszewskiego, Filologia polska - studia (notatki,
Czynniki sprawcze rozwoju języka doby średniopolskiej, filologia polska i do poczytania, wohjp
słownik lindego, filologia polska, językoznawstwo, gramatyka historyczna
Ch. F. Hockett - Zagadnienie uniwersaliów w języku, Filologia polska, Językoznawstwo
JĘZYKOWY OBRAZ ŚWIATA Słownik, Filologia polska UWM, Stylistyka współczesna
Językoznawstwo ogólne egzamin. Opracowane zagadnienia, FILOLOGIA POLSKA
WARSZTAT JĘZYKOWY DZIENNIKARZA - wykłady, Filologia polska - studia (notatki, opracowania), zagadnie
JĘZYKOZNAWSTWO-NIEKTÓRE ZAGADNIENIA, Filologia polska, Językoznawstwo
Językoznawstwo ogólne - opracowanie zagadnień, Filologia Polska, Językoznawstwo
Fonologia Trubieckiego, Filologia polska, Językoznawstwo
26.Wpływ realizmu socjalistycznego na twórczość i życie literackie w Polsce, Filologia polska, wiedz

więcej podobnych podstron