PRAWO KARNE

1. formy stadialne i zjawiskowe przestępstwa
2. kary i środki karne
3. okoliczności wyłączające bezprawność czynu ( obrona konieczna i stan wyższej konieczności)
4. okoliczności wyłączające winę ( wiek, błąd, niepoczytalność)
5. warunkowe zawieszenie wykonania kary
6. warunkowe umorzenie postępowania
7. przedawnienie i zatarcie skazania

1 FORMY STADIALNE I ZJAWISKOWE PRZESTĘPSTWA

FORMY STADIALNE PRZESTĘPSTWA - formy popełnienia przestępstwa wyróżniane z uwagi na etap realizacji czynu zabronionego i naruszenia dobra chronionego prawem. Formy stadialne stanowią mniej lub bardziej zaawansowane stadia realizacji ustawowych znamion czynu zabronionego. Razem tworzą tzw. iter delicti, czyli pochód przestępstwa.
Do form stadialnych zalicza się:

• zamiar jest nastawieniem psychicznym sprawcy polegającym na tym, że sprawca chce przestępstwo popełnić (zamiar bezpośredni), albo przewidując możliwość jego popełnienia godzi się na to (zamiar ewentualny). Zamiar, który nie osiągnął etapu przygotowania jest bezkarny

• przygotowanie jest rozszerzeniem karalności czynu zabronionego. Zgodnie z art. 16 § 1 k.k. przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca - w celu popełnienia czynu zabronionego - podejmuje czynności, mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu, który zmierza bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego. Jeżeli przygotowanie nie przeszło w kolejne stadium przestępstwa, to jest ono karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi)

• usiłowanie jest rozszerzeniem karalności czynu zabronionego. Usiłowanie dokonania czynu zabronionego konkretnego typu zachodzi, gdy sprawca swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do dokonania czynu zabronionego, który jednak nie następuje. Tak więc kwalifikacja prawna usiłowania będzie zawsze złożona, będzie wskazywać formę stadialną usiłowania i typ czynu zabronionego, który sprawca usiłował zrealizować.

• dokonanie (Przestępstwo należy uważać za dokonane gdy w rezultacie działania lub zaniechania sprawcy wypełniony został komplet znamion koniecznych do bytu tego przestępstwa. Wyjątkowo, w odniesieniu do przestępstw trwałych faza dokonania trwa tak długo, aż nie zostanie przywrócony stan zgodny z prawem.)

FORMY ZJAWISKOWE PRZESTĘPSTWA - formy popełnienia przestępstwa wyróżniane z uwagi na współdziałanie sprawcy przestępstwa z innymi osobami.

W polskim prawie karnym wyróżnia się:
sprawcze postacie współdziałania - sprawstwo
niesprawcze postacie zjawiskowe - podżeganie i pomocnictwo.

• Pomocnictwo Zgodnie z przyjętą w prawie polskim zasadą karalności za pomocnictwo do przestępstwa następuje w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo. Polega na ułatwieniu innej osobie dokonania czynu zabronionego, w szczególności dostarcza narzędzi, środka przewozu, udzielając rady lub informacji. Pomocnictwa dopuścić się można nie tylko w formie działania, lecz również zaniechania. Pomocnictwo jako forma zjawiskowa przestępstwa może wystąpić jedynie przed lub w czasie dokonania czynu zabronionego przez sprawcę wykonawczego.

• Podżeganie (polega na nakłanianiu innej osoby do dokonania czynu zabronionego. Nakłanianie wystąpić może w dowolnej formie, przy czym istotne jest jedynie to, aby zmierzało do wywołania w osobie nakłanianej zamiaru popełnienia czynu zabronionego. Zgodnie z przyjętą w prawie polskim zasadą niezależności odpowiedzialności podżegacza mowa jest o nakłanianiu do czynu zabronionego, a nie do przestępstwa, gdyż podżegacz ponosi odpowiedzialność także wtedy, gdy sprawcy wykonawczemu nie można przypisać kary.)

Cztery postaci sprawstwa (Sprawstwo - Zgodnie z treścią art. 18 § 1 k.k. odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem przez inną osobę czynu zabronionego lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.):

• Współsprawstwo (polega na współdziałaniu dwóch lub więcej osób na podstawie porozumienia, którego treścią jest wspólne popełnienie czynu zabronionego. Porozumienie musi nastąpić przed lub w trakcie realizacji czynu zabronionego. Istotne jest to, aby miała miejsce akceptacja wspólnego popełnienia przestępstwa i związany z tym podział ról.)

• Sprawstwo kierownicze polega na kierowaniu wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę. Sprawca to osoba, która kieruje przestępstwem, od niego zależy rozpoczęcie i zakończenie działania i daje rozkaz.

• Sprawstwo polecające - polega na wykorzystaniu uzależnienia innej osoby od siebie (np. pracownica-szef, każda podległość

• Sprawstwo pojedyncze - sprawcą pojedynczym jest ten, kto sam wykonuje czyn zabroniony, czyli swoim zachowaniem realizuje samodzielnie znamiona typu rodzajowego przestępstwa.

2. KARY I ŚRODKI KARNE

KARY

• KARA GRZYWNY

Kumulatywna - grzywna obok kary pozbawienia wolności ( gdy korzyść majątkową chciał osiągnąć lub osiągnął). Kara ta jest uzupełnieniem stosowanym wobec osób, które popełniły przestępstwo z chęci zysku i zostały skazane na karę pozbawienia wolności.

Grzywna- Kara grzywny występuje współcześnie w dwóch zasadniczych formach.

- grzywną kwotową, polega ona na tym, że sąd wskazuje w wyroku wysokość kwoty pieniężnej, którą skazany ma obowiązek uiścić na rzecz Skarbu Państwa,

- grzywną orzekaną w stawkach dziennych, można wyróżnić dwa etapy jej orzekania. W pierwszym sąd określa liczbę stawek dziennych, na którą skazuje oskarżonego, w drugim określa w jednostkach pieniężnych wysokość stawki dziennej. By obliczyć wysokość wymierzonej w ten sposób grzywny, należy pomnożyć liczbę stawek dziennych przez wysokość stawki
KK z 1997 roku zrezygnował z tradycyjnej grzywny kwotowej na rzecz grzywny w stawkach dziennych. Grzywnę wymierza się w granicach od 10 do 540 stawek dziennych. Natomiast wysokość pojedynczej stawki dziennej ustala się w granicach od 10 zł do 2000 zł, przy czym ustalając jej wysokość sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.

• KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI:

trwa najkrócej 1 miesiąc, najdłużej 12 miesięcy, wymierzana jest w miesiącach, Skazany w czasie odbywania kary: - nie może bez zgody sądu zamienić miejsca stałego pobytu
- jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd, - ma obowiązek udzielenia wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary

• KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI - Kara pozbawienia wolności według art. 37 KK kara ta trwa najmniej 1 miesiąc, a najdłużej 15 lat. Wymierza się ją w latach i miesiącach

• KARA 25 LAT POZBAWIENIA WOLNOŚCI

rodzaj kary kryminalnej przewidzianej za popełnienie niektórych zbrodni. W Polsce jest to druga najdłuższa kara, jaką może odbyć więzień.

Skazany na karę 25 lat pozbawienia wolności może zostać warunkowo zwolniony po odbyciu 15 lat kary. Czas pozostały do odbycia kary stanowi okres próby, przy czym nie może on być krótszy niż 2 lata, a dłuższy niż lat 5

• KARA DOŻYWOTNIEGO POZBAWIENIA WOLNOŚCI - kara polegająca na osadzeniu skazanego w zakładzie karnym do końca jego życia. Jest to w Polsce najsurowsza kara. Jest ona bezterminowa, skazany na tę karę może ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwolnienie po 25 latach kary (okres próby trwa 10 lat). Możliwość ubiegania się o przedterminowe zwolnienie nie oznacza, że skazany ma prawo do przedterminowego zwolnienia, sąd bowiem może mu zwolnienia odmówić. Ponadto sąd, który orzekł karę dożywotniego pozbawienia wolności może w swym wyroku ustanowić surowsze ograniczenie do skorzystania z warunkowego przedterminowego zwolnienia, np. 30 lub 40 lat. Nie wolno mu jednak ustanowić takiego ograniczenia, które w praktyce będzie oznaczało niemożliwość warunkowego zwolnienia. Kary dożywotniego pozbawienia wolności nie orzeka się wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat.

ŚRODKI KARNE

Art. 39. Środkami karnymi są:

1) pozbawienie praw publicznych - Pozbawienie praw publicznych polega na utracie przez skazanego pewnych uprawnień

2) zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej,

• 2a) zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub z opieką nad nimi,

• 2b) obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu,

• 2c) zakaz wstępu na imprezę masową,

3) zakaz prowadzenia pojazdów - może być na zawsze

4) PRZEPADEK - polega on na przejściu przedmiotów pochodzących z popełnienia przestępstwa na własność Skarbu Państwa

5) obowiązek naprawienia szkody,

6) NAWIĄZKA - jest to danie możliwości zadośćuczynienia, zawsze się orzeka na inny cel niż skarb państwa

7) świadczenie pieniężne - możliwość odstępstwa od wymierzenia kary

8) podanie wyroku do publicznej wiadomości.

9) wydalenie z zawodowej służby wojskowej (art. 324 § 1 pkt 2 kk),
10) degradacja (art. 324 § 1 pkt 3 kk).

3. OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE BEZPRAWNOŚĆ CZYNU (OBRONA KONIECZNA I STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI)
OBRONA KONIECZNA - okoliczność wyłączająca bezprawność czynu zabronionego. Obrona konieczna jest więc jednym z kontratypów. Dokonanie czynu w sytuacji obrony koniecznej oznacza, że sprawca nie będzie zań ścigany - czyn nie był bowiem bezprawny.

Podjęcie obrony koniecznej uzasadnia tylko zamach, który jest bezprawny, bezpośredni i rzeczywisty. Aby uznać jakiś czyn za zamach, to czyn ten musi mieć charakter czynu bezprawnego. Bezprawność czynu polega na tym, iż czyn ten jest sprzeczny z obowiązującym prawem (normą prawną).

Zamach musi być rzeczywisty. Zamach musi mieć zatem charakter przedmiotowy, a nie podmiotowy, to znaczy, że zamach musi istnieć w rzeczywistości, a nie w wyobraźni rzekomo napadniętego.

Ostatnim wreszcie warunkiem dopuszczającym obronę konieczną jest wymóg, aby zamach był bezpośredni, to znaczy, aby powodował bezpośrednie niebezpieczeństwo dla zagrożonego dobra. Nie może to być niebezpieczeństwo przewidywane lub minione. Nie oznacza to, że broniący się musi oczekiwać na zamach sprawcy, by móc powoływać się na działanie w ramach obrony koniecznej. Wystarczy, że z okoliczności sytuacji jednoznacznie wynika, iż napastnik przystępuje do ataku na dobro prawem chronione.

STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI - termin stosowany w prawie karnym. Według art. 26 Kodeksu karnego, polega na:
poświęceniu jednego dobra w celu ratowania drugiego dobra w momencie bezpośredniego niebezpieczeństwa, a dobro ratowane przedstawia wartość wyższą niż dobro poświęcone.

Elementy stanu wyższej konieczności -zagrożenie (niebezpieczeństwo):
1)rzeczywiste - musi zachodzić w faktycznie obiektywnej rzeczywistości;
2)bezpośrednie - musi stwarzać natychmiastowe zagrożenie;
3)skierowane przeciwko dobru prawnie chronionemu;
4)może pochodzić od człowieka, od zwierzęcia, lub poprzez działanie sił naturalnych.

Działanie podjęte w celu ratowania dobra musi być:
1)zgodne z zasadą subsydiarności - poświęcenie jednego dobra w celu uratowania dobra drugiego musi być jedynym wyjściem. Dla ratującej osoby nie może być innego alternatywnego rozwiązania;
2)zgodne z zasadą proporcjonalności - dobro ratowane musi przedstawiać wartość wyższą niż dobro poświęcone.

4. OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE WINĘ ( WIEK, BŁĄD, NIEPOCZYTALNOŚĆ)

Błąd - jest klasyczną okolicznością wyłączającą winę, jest on zniekształceniem rzeczywistości, odwróceniem umyślności, wyłącza winę szczególnie umyślną.

Błąd co do faktu to błąd co do pewnych zdarzeń faktycznych, czyli sytuacja gdy zachodzi rozbieżność pomiędzy jakimś fragmentem rzeczywistości a wyobrażeniem o nim sprawcy. Błąd co do faktu może dotyczyć zarówno przedmiotu jak i przedmiotowej strony czynu, a także samego podmiotu ale nigdy podmiotowej strony przestępstwa. Może to być błąd co rzeczy, ale nie może mieć miejsca błąd co do osoby.

Błąd co do faktu wyłącza odpowiedzialność za przestępstwo umyślne, czasem nieumyślne.

Błąd co do sposobu, użycia środka - nieostrożność, niestaranność popełnienia czynu.

Niepoczytalność - Niepoczytalność, termin prawny oznaczający niemożność odpowiadania za swoje czyny z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub in. zakłóceń stanu psychicznego. Człowiek niepoczytalny nie popełnia przestępstwa i nie może być karany. W mniejszym nasileniu tych zaburzeń można mieć do czynienia z poczytalnością ograniczoną. Sąd może, ale nie musi, w tym wypadku zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem. Niepoczytalny jest ten, kto z powodu niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej lub innego rodzaju zaburzeń nie może rozpoznać szkodliwości czynu lub pokierować swoim zachowaniem. Istotny jest tu stan psychiczny człowieka w chwili czynu.

Wiek - Według polskiego prawa karnego podmiotem przestępstwa może być tylko osoba fizyczna, która ukończyła w chwili popełnienia czynu 17 lat (art. 10 § 1 k.k.). Czynów popełnianych przez osoby nieletnie, czyli osoby poniżej lat 17-tu, nie nazywa się przestępstwami. Nieletni nie podlegają odpowiedzialności karnej, lecz stosuje się wobec nich środki przewidziane w ustawie z 1982 roku o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Od zasady, że granicą wieku odpowiedzialności karnej jest lat 17 przewidziano w kodeksie karnym dwa wyjątki:

1. W pewnych wypadkach odpowiedzialność karną może ponieść nieletni, który ukończył 15 lat. Są to: 1) zamach na życie Prezydenta RP 2) zabójstwo umyślne zwykłe lub morderstwo, 3) umyślne spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu typu podstawowego i kwalifikowanego , 4) porwanie samolotu lub statku typu podstawowego i typu kwalifikowanego 5) umyślne spowodowanie katastrofy w komunikacji typu podstawowego i kwalifikowanego 6) zgwałcenie zbiorowe lub ze szczególnym okrucieństwem, 7) wzięcie zakładników typu.

Nieletni, który ukończył 15 lat i popełnił jedno z wymienionych przestępstw, odpowiadać może według przepisów kodeksu karnego.

2.Wyjątek w drugą stronę polegający na potraktowaniu dorosłego sprawcy w wieku od 17 do 18 lat jak nieletniego. Odnosi się to tylko do sprawcy występku, wobec którego można zastosować zamiast kary środki poprawcze lub wychowawcze.

5. WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY

Kodeks karny przewiduje warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lata. Warunkowe zawieszenie kary następuje na okres próby, która biegnie od uprawomocnienia się wyroku. W wypadku warunkowego zawieszenia wykonywania kary pozbawienia wolności okres ten wynosi od 2 do 5 lat. Zawieszając karę sąd może orzec grzywnę. W przypadku warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności wymiar grzywny określono do 270 stawek dziennych, natomiast przy zawieszeniu wykonania kary ograniczenia wolności do 135 stawek dziennych. Zawieszając warunkowo wykonanie kary można na sprawce nałożyć odpowiednie obowiązki próby.
Ponadto sąd może zobowiązać skazanego do naprawienia w całości lub w części wyrządzonej szkody albo do uiszczenia świadczenia pieniężnego. . Zawieszając wykonywanie kary pozbawienia wolności można skazanego poddać dozorowi. Zadaniem dozoru jest podjęcie starań, aby sprawca w okresie próby przestrzegał porządku prawnego, wykonywał nałożone przez sąd obowiązki i co najważniejsze, aby nie popełnił ponownie przestępstwa. Pozytywny wynik powoduje zatracie skazania. Natomiast negatywny wynik próby oznacza naruszenie jej warunków a więc następuje obligatoryjne zarządzenie wykonania zawieszonej kary.

6. WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA

Warunkowe umorzenie postępowania jest instytucją polegającą na rezygnacji z ukarania sprawcy przestępstwa na rzecz poddania go próbie, przy czym definitywna rezygnacja ze skazania nastąpi wówczas, gdy sprawca w ustalonym dla niego okresie próby swoim zachowaniem nie dał podstaw do podjęcia postępowania.

By sprawca przestępstwa mógł skorzystać z instytucji warunkowego umorzenia, muszą wystąpić łącznie następujące przesłanki:

* brak wątpliwości co do faktu popełnienia czynu zabronionego,

* nieznaczny stopień społecznej szkodliwości i winy,

* pozytywna prognoza kryminologiczna co do osoby sprawcy,

* niekaralność za przestępstwo umyślne.

* zagrożenie popełnionego przestępstwa karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą trzech lat, a w przypadku przestępstw zagrożonych karą nie przekraczającą pięciu lat pozbawienia wolności konieczne jest także pojednanie z pokrzywdzonym.

Aby wniosek o warunkowe umorzenie postępowania został uwzględniony, po stronie sądu musi powstać przekonanie, że oskarżony pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa. Przed podjęciem decyzji o warunkowym umorzeniu postępowania sąd powinien więc dokonać wszechstronnej oceny okoliczności sprawy. Szczególne znaczenie ma przy tym fakt porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym, który sąd powinien wziąć pod uwagę orzekając o warunkowym umorzeniu

7. PRZEDAWNIENIE I ZATARCIE SKAZANIA

PRZEDAWNIENIE polega na tym, że po upływie określonego w ustawie czasu sprawca nie może być za dane przestępstwo ukarany albo też nie można wykonać orzeczonej wobec niego kary.

Karalność przestępstwa ustaje po upływie:

* 30 lat - gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa,

* 20 lat - gdy czyn stanowi inną zbrodnię,

* 15 lat - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 5 lat,

* 10 lat - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata,

* 5 lat - gdy chodzi o pozostałe występki.

Zbrodnie przeciwko ludzkości nie ulegają przedawnieniu.

ZATARCIE SKAZANIA - skazanie uważa się za niebyłe, wpis o skazaniu usuwa się z rejestru skazanych

Na wniosek skazanego sąd może zarządzić ZATARCIE SKAZpo upływie:

* 5 lat - w wypadku skazania na terminową karę pozbawienia wolności, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawego, a wymierzona kara nie przekraczała 3 lat,

* 3 lat - w wypadku skazania na grzywnę lub karę ograniczenia wolności.

Jeżeli sprawcę skazano za dwa lub więcej pozostających w zbiegu przestępstw, a także, gdy skazany przed upływem okresu potrzebnego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.

RECYDYWA

Recydywą - jest ponownym lub wielokrotnym popełnienie przestępstwa przez tego samego sprawcę.

Rodzaje recydywy:

1. Podstawowa

-występuje jeżeli sprawca skazany na przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był już skazany

2. wielokrotna

-zachodzi wówczas, gdy sprawca popełnia co najmniej trzecie przestępstwo oraz spełnione są łącznie następujące warunki:

1) sprawca uprzednio został skazany w warunkach określonych w art. 64 § 1(recydywa zwykła),
2) odbył karę pozbawienia wolności trwającą łącznie co najmniej rok,
3) w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub w części ostatniej kary popełnił ponownie przestępstwo umyślne przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźby jej użycia.

---