Geografia ekonomiczna
1. Scharakteryzuj współczesne przemiany przemysłu na świecie.
Przemysł jest to dział gospodarki narodowej, który dynamicznie się rozwinął w wyniku rewolucji przemysłowych, mających miejsc w XVIII i XIX wieku. Kolejne okresy przyniosły dalszy jego rozwój. Współczesne przemysł przechodzi gruntowną przemianę, przede wszystkim mamy do czynienia z przebudową struktury gałęziowej czyli tzw. restrukturyzacja. W coraz większej ilości państw mamy do czynienia ze stopniowym eliminowaniem tradycyjnych gałęzi przemysłu takich jak: górnictwo, hutnictwo czy przemysł włókienniczy i zastępuje się przemysłem nowoczesnym. Szczególnie trzeba zwrócić uwagę na zmiany, które zaszły pod względem technologicznym, obecnie przemysł skupia się przykładowo na energooszczędności lub miniaturyzacji produkcji, co ma na celu m.in. zmniejszanie kosztów. Kolejną cechą współczesnego przemysłu jest wyczerpywanie się części złóż. Powoduje to, że liczne firmy starają się poszukiwać nowych lub starają się wydobywać z większych głębokości jeszcze niewykorzystane surowce. Znacząca przemianą w przemyśle jest poświęcenie większej uwagi na ekologię, tak aby przemysł był mniej uciążliwy dla środowiska. W tym celu część firm stara się działać bardziej ekologicznie a na część nakłada się kary. Niesie to za sobą negatywny skutek jakim jest przenoszenie produkcji do biedniejszych krajów. Państwa trzeciego świata nie zwracają uwagi na szkodliwość przemysłu gdyż kierują się jedynie zyskiem. Obecnie najbardziej rozwiniętą i przynoszącą wysokie zyski jest przemysł wysokich technologii. Dział ten zajmuje się głównie produkcją samolotów, statków kosmicznych, łącznością, produkcją maszyn dokumentacyjnych jak i środków farmaceutycznych. Mimo dynamicznych przemian przemysłu zauważalny jest spadek zatrudnienia w przemyśle na rzecz zatrudnienia w usługach, który staje się główną dziedziną rozwojową państw wysoko rozwiniętych.
Wymień i krótko przeanalizuj przyrodnicze i poza przyrodnicze uwarunkowania rozwoju rolnictwa.
Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju rolnictwa:
rzeźba terenu - decyduje ona przede wszystkim o możliwości prowadzenia prac polowych, m.in. użycia maszyn rolniczych na terenach uprawnych. Korzystne warunki po temu stwarzają obszary równinne, bądź lekko faliste, natomiast na obszarach górskich prowadzenie działalności rolniczej jest praktycznie niemożliwe.
warunki klimatyczne - od nich zależy ilość opadów atmosferycznych, temperatura powietrza oraz długość trwania okresu wegetacyjnego. Różne rośliny uprawne wymagają różnych warunków wilgotnościowych czy termicznych, stad tak duże znaczenie klimatu dla możliwości rozwoju rolnictwa.
warunki wodne - rośliny potrzebują odpowiedniej ilości wilgoci. Uprawa jest nie możliwa jeśli na danym obszarze jest zbyt sucho, wtedy bowiem rośliny wysychają oraz na terenach zbyt wilgotnych, gdyż wówczas rośliny gniją. Czynnik ten jest ściśle powiązany z warunkami klimatycznymi, od których zależy ilość opadów atmosferycznych oraz parowanie, a także zależy od głębokości zalegania wód gruntowych.
warunki glebowe - gleba jest podłożem, na którym rosną rośliny, czerpią z niej składniki pokarmowe oraz wodę. Od rodzaju gleby zależy jakie rośliny na danym obszarze można uprawiać. Sam rodzaj zależy z kolei od czynników wymienionych powyżej, czyli rzeźby terenu, klimatu i stosunków wodnych.
Do pozaprzyrodniczych czynników rozwoju rolnictwa zalicza się:
polityka rolna państwa - od państwa zależy ustalanie cen na towary rolnicze, wobec czego, gdy ceny na jakiś towar są zbyt niskie rolnikom nie opłaca się go uprawiać i zmieniają kierunek upraw.
stan rozwoju społeczno-gospodarczego państwa - od niego zależy produkcja maszyn i artykułów przemysłowych dla rolnictwa. Im jest wyższy tym rolnictwo jest nowocześniejsze.
wykształcenie rolników - ten czynnik wiąże się z umiejętnościami wykorzystania przez rolników zdobyczy nauki i podniesienia poziomu rolnictwa.
degradacja środowiska - człowiek swoją działalnością, m. in. rozbudowywaniem obszarów miejskich i przemysłowych, nieumiejętnym wykorzystaniem terenów pod uprawę, nawożeniem czy zabiegami melioracyjnymi, wprowadza trwałe zmiany w środowisku przyrodniczym, zwłaszcza w warunkach wodnych i glebowych, czym uniemożliwia na wielu obszarach prowadzenie działalności rolniczej.
Wskaż czynniki lokalizacji przemysłu najnowszych technologii.
bliska lokalizacja i powiązania ze szkołami wyższymi o wysokim poziomie nauczania
koncentracja wykształconej kadry
bliskość firm i instytucji badawczych
bliskość lotnisk o znaczeniu międzynarodowym i krajowym
dobre połączenia z pobliską aglomeracją za pomocą szybkiej kolei lub autostrady
atrakcyjne warunki życia dla kadry ze szczególnym uwzględnieniem krajobrazu, czystego powietrza, ofert kulturalnych u rozrywkowych
koszty siły roboczej
ułatwienia ze strony władz lokalnych w postaci ulg podatkowych lub sfinansowania budowy infrastruktury technicznej
Przedstaw wiodące funkcje współczesnych miast światowych.
Do najważniejszych miast światowych zalicza się przede wszystkim Nowy Jork, Londyn i Tokio. W dalszej kolejności wymienia się m.in. Los Angeles, Paryż, Toronto, Singapur lub Rotterdam. Miasta te cechuje to, że posiadają one funkcje dla typowych współczesnych miast światowych. Pierwszą z funkcji jest turystyka powiązana z biznesem. Rozwinięta miasta starają się łączyć w sobie funkcje związane z biznesem a za razem z turystyką, co zwiększa ich atrakcyjność a zarazem promuje na arenie międzynarodowej. Kolejną funkcją są finanse (banki, giełdy, ubezpieczenia), nowoczesne miasta charakteryzują się tym, że skupiają dużą ilość placówek finansowych umożliwiających działanie wysoko rozwiniętych firm. Miasta wysoko rozwinięte cechują się także dobrze rozwiniętą strefą mediów, głównie chodzi o stacje radiowe i telewizyjne. Dzięki temu mogą docierać do wielu odbiorców i zachęcać ich do korzyści jakie wynikają do mieszkania, pracowania lub korzystania z usług znajdujących się w mieście. Ważną funkcją miast jest także odpowiednia umiejętność projektowania urbanistycznego i architektonicznego miasta. Dzięki czemu nadaje się mu indywidualny charakter wyróżniający z pośród innych miast. Dobrze zaprojektowane miasto zachęca do zamieszkania w nim lub zlokalizowaniu tam siedzib, placówek zagranicznych firm. Kolejnym elementem współczesnych miast jest wysoko rozwinięta komunikacja. Zarówno lądowa, morska, kolejowa i lotnicza. Dobre powiązania komunikacyjne, sprawna jej obsługa jak i możliwości rozwoju sprawiają, że miasto to staje się atrakcyjne dla inwestorów.
Zaprezentuj mierniki rozwoju gospodarczego i poziomu życia.
- HDI - syntetyczny miernik opisujący efekty w zakresie społeczno-ekonomicznego rozwoju poszczególnych krajów, do jego pomiaru uwzględnia się przewidywana długość życia, średnia liczba lat edukacji otrzymanej przez mieszkańców w wieku 25 lat i starszych, oczekiwana liczba lat edukacji dla dzieci rozpoczynających proces kształcenia i dochód narodowy per capita w USD
- Wskaźnik urbanizacji - określają stopień i zakres procesów urbanizacji danego kraju lub regionu. Do wskaźników stosowanych w opracowaniach statystycznych zalicza się: wskaźnik określający procentowy udział ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności w danym kraju, wskaźnik określający liczbę miast na jednostkę powierzchni, wskaźnik określający liczbę miast w stosunku do ich wielkości, wskaźnik określający rozmieszczenie ludności w miastach, ze względu na ich klasę i wskaźnik określający koncentrację miast na danym obszarze.
- Poziom inwestycji - to wysokość wydatków przedsiębiorstw na dobra, które mogą być użyte do produkcji innych dóbr i usług.
- Poziom bezrobocia - Najczęściej definiuje się stopę bezrobocia jako stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby ludności aktywnej ekonomicznie (zasobu siły roboczej danej populacji).
- Zużycie energii na mieszkańca - oblicza się jako sumę ilości dostarczonej na rynek energii elektrycznej (produkcja energii elektrycznej + import energii elektrycznej - eksport energii elektrycznej), pomniejszonej o saldo zapasów krajowych, w przeliczeniu na 1 mieszkańca.
Wykaż rolę usług we współczesnej gospodarce.
O ważnym i wysokim znaczeniu usług świadczy fakt, że zatrudnienie w tej dziennie gospodarczej na świecie w ostatnim okresie wzrosło dwukrotnie, a nawet w niektórych przypadkach nawet trzykrotnie, czego przykładem jest Japonia czy Niemcy. Istotną rolę usług potwierdza również to, że dominuje ona i odgrywa główną rolę w krajach wysoko rozwiniętych, gdzie jego udział sięga nawet 70%. Usługi mają to do siebie, że kierowane są zarówno do indywidualnych osób jak i do ogółu społeczeństwa. Bardzo ważną gałęzią usług w dzisiejszych czasach jest transport. Obecnie trudno jest sobie wyobrazić normalne funkcjonowanie państwa i gospodarki bez sprawnie działającego transportu. Jest on także niezbędnym warunkiem rozwoju współpracy międzynarodowej, w tym przede wszystkim handlu zagranicznego. Międzykontynentalna wymiana towarów i osób nie byłaby możliwa bez transportu morskiego i lotniczego, szybkie i masowe przemieszczanie towarów i osób na lądach nie byłoby możliwe bez transportu kolejowego i samochodowego. W czasach teraźniejszych znaczącym sektorem w tworzeniu PKB danego kraju jest łączność, czyli przekazywanie informacji wysyłając listy, lub za pomocą fal elektromagnetycznych zwanej telekomunikacją. Obecnie trudno wyobrazić sobie życie bez telekomunikacji, jest ona niezbędnym warunkiem normalnego funkcjonowania państw, przedsiębiorstw i poszczególnych ludzi. Ostatnim przykładem mówiącym, że rola usług w świecie współczesnym odgrywa ogromną wartość jest turystyka. Rozwój gospodarczy wielu państw jest zależny od poziomu turystyk i to on głównie generuje zyski dla mieszkańców wielu miejscowości.
Scharakteryzuj nowoczesne środki transportu pasażerskiego.
Na przełomie ostatnich kilkudziesięciu, a nawet kilkunastu lat, specyfika transportu znacznie się zmieniła. Współcześnie powstają coraz to nowocześniejsze, bardziej oszczędne a zarazem wysoce wydajne pojazdy transportowe. Do najbardziej popularnych należy obecnie transport lotniczy. Jest najnowocześniejszą i najbardziej dynamicznie rozwijającą się gałęzią transportu. Opiera się na skomplikowanych środkach lokomocji, nawigacji i obsługi naziemnej oraz wymaga dużych nakładów kapitałowych i wysoko wykwalifikowanych kadr. Transport lotniczy pozwala na bardzo szybkie dotarcie do wyznaczonego celu i jest jednym z najbezpieczniejszych środków transportu. Istotną cechą transportu lotniczego jest to, że jednocześnie przyciągają inwestorów jak i podnoszą prestiż miast, w których są lokalizowane. Kolejnym ważnym i nowoczesnym środkiem komunikacji pasażerskiej jest kolej wysokich prędkości, która zapewnia pokonywanie dużych prędkości w miarę krótkim czasie za niewysokie koszty. Z ekonomicznego punktu widzenia, szybka kolej jest zorientowana przede wszystkim na podróżujących w interesach. Tym niemniej coraz powszechniejsze jest używanie szybkich pociągów przez ludzi podróżujących w celach prywatnych, szczególnie wypoczynkowych. Dzięki relatywnie niskim cenom, niższym często niż w przypadku transportu lotniczego, szybkie pociągi stały się popularnym środkiem transportu. Szybka kolej stała się również w wielu przypadkach czynnikiem przyspieszającym rozwój ekonomiczny obszarów, do których docierała. W chwili obecnej niektóre planowane trasy szybkich kolei mają za cel pierwszoplanowy połączenie obszarów wysoko rozwiniętych ekonomicznie z biedniejszymi prowincjami.
Wymień główne przyczyny zacofania krajów słabo rozwiniętych.
Za jedną z głównych przyczyn zacofania krajów słabo rozwiniętych uważa się fakt, że jeszcze w drugiej połowie XX wieku wiele z tych państw było koloniami. W koloniach prowadzono rabunkową gospodarkę surowcową przy równoczesnym braku rozwoju jakiegokolwiek przemysłu przetwórczego. Gospodarka rolna w koloniach bardzo często polegała na monokulturowej uprawie roślin, np. plantacje bawełny, kawy, trzciny cukrowej, herbaty, co prowadziło do systematycznego jałowienia gleby i w efekcie końcowym do obniżenia plonów. Po uzyskaniu suwerenności państwa te nie były w ogóle przygotowane aby móc dobrze funkcjonować.
Do głodu i prawie ruiny gospodarczej wielu krajów słabo rozwiniętych przyczyniła się w znacznym stopniu ich własna, często nieudolna, skorumpowana i nie mająca pojęcia o mechanizmach gospodarki - elita rządząca. Nierzadko rodzinne czy plemienne klany marnotrawiły fundusze na przedsięwzięcia prestiżowe czy nawet wprost fundusze te rozkradały. Dużą cześć budżetu państwa zwykle pożerał nadmiernie rozbudowany aparat urzędnicza, a częste preferowanie eksportowanych upraw uzależniało rolnictwo tych państw od międzynarodowych karteli dyktujących niskie ceny na surowce. Istotny wpływ na niepowodzenie gospodarcze miało lekceważenie kardynalnych praw rynkowych, fetyszyzacja nacjonalizacji, naśladowanie wzorców radzieckich i przeprowadzanie eksperymentów ustrojowych polegających na wprowadzaniu swoiście pojmowanego socjalizmu.
Zacofanie wynika także z rozwoju demograficznego. Większość z tych krajów znajduje się w drugiej fazie cyklu demograficznego. Tempo przyrostu liczby ludności jest w nich znacznie większe niż tempo przyrostu PKB i tempo wzrostu ogólnej masy żywności produkowanej przez, z reguły, prymitywne rolnictwo. W strukturze PKB dominuje konsumpcja - do 90% PKB przeznacza się na podstawowe potrzeby ludności, głównie żywność, co powoduje brak środków na unowocześnianie gospodarki.
Negatywnie na rozwój krajów słabo rozwiniętych wpływa rosnące ich zadłużenie. Brak funduszy na zakup niezbędnych artykułów przemysłowych wymusił na krajach słabo rozwiniętych konieczność zaciągania kredytów w bankach krajów wysoko rozwiniętych. Pożyczki były również potrzebne na zakup żywności, szczególnie w latach nieurodzaju. Ciągle zwiększająca się ilość pożyczek niezbędnych do przetrwania oraz naliczane od nich odsetki doprowadziły do gigantycznego zadłużenia krajów słabo rozwiniętych. Stagnująca gospodarka tych krajów oraz brak funduszy (konieczność zaciągania nowych kredytów) na jej rozwój uniemożliwiają spłacenie długów.
Literatura m.in.:
Wrona J. „Podstawy geografii ekonomicznej”
Domański R. „Geografia ekonomiczna - ujęcie dynamiczne”
Domański R. „Zasady geografii społeczno - ekonomicznej”
własne notatki z geografii ekonomicznej