VICTOR TURNER - PROCES RYTUALNY
Przytaczany przez niego Arnold van Gennep, posługuje się określeniem FAZA LIMINALNA, która to występuje w obrzędach towarzyszących każdej zmianie miejsca, stanu, pozycji społecznej I wieku.
van Gennep wymienia 3 fazy obrzędów przejścia (także przemian):
oddzielenie - symboliczne zachowania znaczące oddzielenie się jednostki od grupy, oddzielenie od wcześniej zajmowanego miejsca w strukturze społ.
marginalizacja (limen) - osobę poddawaną obrzędowi przejścia charakteryzuje dwuznacznosć - ma zaledwie nieliczne atrybuty przeszłego i nadchodzącego stanu, albo nie ma ich w ogóle.
ponowne włączenie - tu dokonuje się przejście. Przedmiot przejścia znów jest w pewnym niezmiennym stanie, ma zdefiniowane prawa i obowiązki wobec innych; oczekuje się tym samym że będzie zachowywał się zgodnie z normami i standardami.
LIMINALNOŚĆ
Persony liminalne (progowe) wyślizgują się klasyfikacji. Ich atrybuty są ambiwalentne. Persony te znajdują się między stanami, definiowanymi przez prawo, obyczaje..
Liminalność wiązana jest często ze śmiercią, biseksualnością, ciemnością, dzikością (mnogość i różnorodność symboli)
Byty liminalne nie mają żadnego statusu, własności ,emblematów.
Zachowują się pokornie, muszą bez skargi znosić kary, wykonywać instrukcje. Sprowadzane są do jednakiej pozycji, pozycji niskiej, by potem zostać wymodelowane w „dodatkowe moce”, pozwalające im na egzystowanie w kolejnym etapie życia.
We własnym gronie - rozwijają mocne poczucie bliskiego koleżeństwa.
Fenomen liminalności - połączenie pospolitości i świętości, homogeniczności i braterstwa.
COMMUNITAS
Mowa w tym akapicie o 2 modelach związków ludzkich: zmieszanych I zmiennych; społeczeństwo jako ustrukturyzowany zhierarchizowany system polityczno - prawno- ekonom. pozycji społ. Oraz (widoczny w okresie liminalnym) społeczeństwo oparte na ledwie podstawowej strukturze, wspólnot - współobcowanie jednostek równych sobie - communitas.
Rozróżnienie: struktura a communitas; to nie tylko świeckie a święte. Pewne urzędy w społ. plemiennych posiadają atrybuty świętości, to osoby zajmujące jakąś pozycję społ. osiągają ten „święty komponent” podczas obrzędów zmiany miejsca, stanu .itd.. właśnie, dzięki którym tę pozycję zmieniły.
Życie zaś społ. to cykl procesu dialektycznego - przejść następujących po sobie doświadczeń communitas I struktury - niskiego I wysokiego, równości, nierówności…
Przejście od niskiego do wysokiego poprzez stan zawieszenie; brak statusu.
Turner podaje dalej listę binarnych opozycji pomiędzy liminalnością (strona lewa) a strukturą ( strona prawa), których tu nie będę wypisywać bo bardzo ich dużo . podkreśla autor, że wiele cech odnoszących się do liminalności jest charakterystycznych dla religii. Mówi także o pewnej instytucjonalizacji liminalności (stan mnisi I żebraczy w wielkich religiach świata)
Liminalne sytuacje I role wyposażone są we właściwości magiczno - religijne. Często przez to uważane są za niebezpieczne, złowieszcze, jeśli nie zostały wcześniej rytualnie włączone w sytuację liminalną.
Douglas mówi, że wszystko,co nie może być definiowane w kategoriach tradycyjnych, jest postrzegane jako niebezpieczne.
UWAGA: liminalność nie jest jedynym kulturowym przejawem communitas!
Pojawia się przykład błazna - krytyka władzy, którą przecież nie można było krytykować. Symbolizuje moralne wartości communitas - reprezentant ułomnych, biednych.
Inne przykłady: głupek, święty żebrak, trzeci syn (bajki), bedomny tajemniczy obcy z westernu, Sonia ze Zbrodni i kary. są oni marginalni, ale reprezentują moralność otwartą
RUCHY MILENARYSTYCZNE
Przejaw communitas
Ruchy religijne
Własności fazy liminalnej obrzędów plemiennych korespondują z cechami ruchów m. :homogeniczność, równość, anonimowość, brak własności, redukcja wszystkich do równego statusu , noszenie jednakowej odzieży, wstrzemięźliwość seksualna, minimalizacja różnic płci, zniesienie hierarchii, pokora, lekceważenie wyglądu zew. , brak egoizmu, posłuszeństwo prorokowi lub władcy, …
Communitas (lub społ.otwarte) różni się od struktury (społ. zamknięte)
Przykład communitas: hipisi.
Pojawia się pytanie: co łączy jednostki takie jak: święci żebracy, dobrzy Samarytanie, ujarzmieni autochtoni? - łączy ich to, że kryją się w szczelinach struktury społ., znajdują na jej marginesie lub też zajmują najniższe szczeble.
COMMUNITAS - cd.
nie ma określonego położenia terytorialnego
wyłania się wszędzie tam, gdzie nie ma struktury społ.
Ma naturę spontaniczną, bezpośrednią, w przeciwieństwie do rządzącej się normami, zinstytucjonalizowanej struktury społ.
Ale staje się ona widoczna jedynie w zestawieniu czy też powiązaniu z wymiarami struktury społ. - można ją tylko uchwycić w jakimś związku ze strukturą.
Prawie wszędzie jest uznawana za sakralną lub „świętą”
Jest wynikiem specyficznie ludzkich zdolności tj.: racjonalność, wola i pamięć, które rozwijają się w miarę życia w społeczeństwie.
Ludzie w communitas zostają wyzwoleni od struktury, ale tylko po to, żeby do niej potem wrócić, odnowionym, dzięki doświadczeniu communitas
Pojawia się RYZYKO występowania patologicznych form communitas - poza prawem lub przeciw niemu. Przesunięcie w kierunku communitas w pewnych ruchach rel. lub politycznych może wywołać despotyzm, biurokrację..
Jest związkiem konkretnych, historycznych jednostek.
RODZAJE: c.egzystencjalna (spontaniczna), c.normatywna (gdy c.egzystencjalna utrwalona w system społeczny), c.ideologiczna. (różne utopijne modele spoleczeństwa); dwa ostatnie rodzaje znajdują się już w domenie struktury.
C.normatywna w społeczeństwach przedpiśmiennych - jedynie rozproszone ślady
W społ. Piśmiennych - erupcja poglądów na to, jak ludzie mogliby żyć sobie w harmonii solidarnej.
Może rodzić się między jednostkami instytucjonalnie uznawanymi w sposób spontaniczny.
Bardzo często kojarzona z mocą mistyczną ( w społ. Przemysłowych i wczesnoprzemysłowych)
Głęboko przesycona emocjami, zwłaszcza przyjemnymi.
Stanowi fazę, moment, a nie trwałą kondycję ( życie w strukturze jest jak wiadomo wypełnione obiektywnymi trudnościami i może stać się jałowe oraz mechaniczne, jeśli zaangażowane w nie osoby „nie zanurzą się okresowo w regeneracyjną głębię communitas!”)
[Pojawił się też w międzyczasie inny przykład państwa Gonzala (Szekspir) - c.ideologiczna]
1