Natura 2000
Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jest to sieć obszarów chronionych na terenie Unii Europejskiej, których celem jest ochrona cennych, pod względem przyrodniczym i zagrożonych, składników różnorodności biologicznej.
W skład sieci Natura 2000 wchodzą dwie grupy obszarów:
obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) - wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 79/409/EWG w sprawie ochrony dzikich ptaków, tzw. "Ptasiej"
specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO) - wyznaczone na podstawie Dyrektywy Rady 92/43/EW w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tzw. "Siedliskowej".
Wdrożenie koncepcji sieci Natura 2000 w Polsce rozpoczęto w roku 2000, wykonując wstępną analizę obszarów chronionych pod kątem zgodności z kryteriami programu. W latach 2001 - 2003 prace obejmowały weryfikację wstępnie zaproponowanej listy obszarów, określenie korytarzy ekologicznych łączących poszczególne obszary oraz przygotowanie dokumentacji proponowanych obszarów. W roku 2004, po okresie uzgodnień i konsultacji, Ministerstwo Środowiska opracowało listę obszarów specjalnej ochrony ptaków oraz listę proponowanych obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW) wymagających objęcia ich ochroną w formie specjalnych obszarów ochrony siedlisk.
Na opublikowanej liście znalazło się:
72 obszary specjalnej ochrony ptaków o łącznej powierzchni 3312,8 tys. ha (w tym obszary lądowe � 2433,4 tys. ha co stanowi 7,8 % pow. kraju)
184 projektowane specjalne obszary ochrony siedlisk o łącznej powierzchni 1171,6 tys. ha co stanowi 3,6 % pow. kraju.
Listy zostały przesłane do Komisji Europejskiej, która po zapoznaniu się z propozycją Polski opracuje, w porozumieniu z Rządem Polski, ostateczną wersję listy OZW. Następnie Polska w ciągu 6 lat, wyznaczy te obszary w drodze rozporządzenia jako SOO.
W wyniku prac powstała zatwierdzona lista obszarów specjalnej ochrony ptaków (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz.U. 04.Nr 229, poz. 2313) oraz lista proponowanych obszarów o znaczeniu wspólnotowym (OZW) wymagających objęcia ich ochroną w formie specjalnych obszarów ochrony siedlisk. Zgodnie z art. 27 ustawy o ochronie przyrody, wyznaczenie obszarów siedliskowych chronionych w ramach sieci Natura 2000 następuje, po uzgodnieniu z Komisją Europejską, w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska. Obecnie nie została jeszcze uzgodniona z Komisją Europejską ostateczna lista obszarów siedliskowych (specjalne obszary ochrony - SOO), wskutek czego nie ukazało się rozporządzenie Ministra Środowiska, w którym ustalone byłyby specjalne obszary ochrony siedlisk. W celu umożliwienia inwestorom identyfikacji położenia obszarów Natura 2000, MŚ umieściło na stronie internetowej www.mos.gov.pl/natura2000 listy potencjalnych obszarów sieci.
W dniu 16 maja 2005 r. ukazało się Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt, wymagających ochrony w formie wyznaczenia obszarów Natura 2000 (Dz. U. z 2005 r. Nr 94, poz. 795).
Selekcji obszarów chronionych dokonuje się na podstawie listy typów siedlisk i gatunków oraz kryteriów typowania określonych w załącznikach do Dyrektywy Siedliskowej. Dyrektywa nie określa jednak form oraz metod ochrony poszczególnych obszarów, pozostawiając ich wybór krajom członkowskim. Jedynym warunkiem jest uzyskanie efektu końcowego w postaci utrzymania określonych typów siedlisk przyrodniczych i populacji gatunków w tzw. właściwym stanie ochrony.
Zgodnie z Dyrektywą Siedliskową, właściwy stan ochrony oznacza że:
naturalny zasięg siedliska jest stały lub powiększa się,
zachowuje ono specyficzną strukturę i funkcje, konieczne dla jego trwania w dłuższej perspektywie czasowej i są podstawy do przypuszczenia, że zachowa je w dającej się przewidzieć przyszłości,
stan ochrony typowych dla niego gatunków również jest właściwy.
Utworzenie SOO nie oznacza obowiązku objęcia terenu ochroną ścisłą, dopuszcza prowadzenie działalności gospodarczej, jednak pod warunkiem utrzymania w należytym stanie tych elementów przyrodniczych, które były podstawą do wyznaczenia obszaru.
Przewiduje się, że każdy obszar Natura 2000 będzie posiadał odrębny plan ochrony, określający zagrożenia oraz metody ochrony siedlisk i gatunków. Plany będą opracowane przez zespoły specjalistów i konsultowane z Komitetem d. Siedlisk.
W przypadku nowych inwestycji lub intensyfikacji użytkowania terenu w otoczeniu obszarów Natura 2000 wymagane będzie wykonanie oceny oddziaływania na środowisko określającej możliwy ich wpływ na chroniony obszar. Wykonanie oceny jest obowiązkowe zarówno w przypadku inwestycji planowanych w obrębie obszaru, ale również powstających poza nim, jeżeli istnieje uzasadnione przypuszczenie, że mogą oddziaływać na chroniony obszar. Dopuszczone do realizacji będą mogły być jedynie te przedsięwzięcia, które nie pogorszą stanu siedlisk przyrodniczych i gatunków które były podstawą utworzenia obszaru Natura 2000.
W wyjątkowych przypadkach, uzasadnionych interesem społecznym lub bezpieczeństwem publicznym (inwestycje celu publicznego), możliwe będzie odstępstwo od planu ochrony i dopuszczenie realizacji inwestycji. Zgoda na inwestycję może być w tym przypadku uzależniona od „zrekompensowania” zniszczeń poczynionych w siedliskach objętych ochroną. W najbardziej drastycznym przypadku, utraty przez obszar chroniony cech, ze względu na które został nią objęty, rekompensata powinna objąć wytypowanie innego obszaru ochrony o podobnych walorach.
Stan zachowania poszczególnych obszarów chronionych Natura 2000 będzie monitorowany i przedstawiany Komisji Europejskiej w okresowych sprawozdaniach. Na kraje członkowskie nałożona jest odpowiedzialność finansowa za ewentualną utratę walorów przyrodniczych elementów sieci Natura 2000.
W grudniu 2004 r. cztery ekologiczne organizacje pozarządowe (Klub Przyrodników, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody Salamandra oraz WWF Polska) przesłały do Komisji Europejskiej dokument pt. Propozycja optymalnej sieci obszarów Natura 2000 w Polsce - Shadow List. Shadow List obejmuje obszary znajdujące się na krajowej liście obszarów Natura 2000 zgłoszonych do KE (obejmującej istniejące obszary ptasie i projektowane obszary siedliskowe), oraz 225 obszarów proponowanych jako uzupełnienie listy krajowej, w tym: 156 obszarów siedliskowych (SOO) i 69 obszarów ptasich (OSO). Zaproponowano także zwiększenie powierzchni w stosunku do 13 obszarów SOO zgłoszonych przez Rząd RP do KE.
Zgodnie ze stanowiskiem przedstawicieli Komisji Europejskiej, potwierdzonym orzeczeniami Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, obszary spełniające kryteria naukowe jako obszary Natura 2000 winny być objęte ochroną do czasu ostatecznego zatwierdzenia listy krajowej, zgodnie z zasadą ostrożności wynikającą z Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. To oznacza, że wszystkie obszary zgłoszone do Komisji Europejskiej przez organizacje pozarządowe, które spełniają kryteria Dyrektywy Siedliskowej i Dyrektywy Ptasiej muszą być zaliczone do potencjalnych obszarów Natura 2000 i nie mogą być z niej usunięte ze względów społecznych czy gospodarczych. Zatem do czasu zatwierdzenia obszarów Natura 2000 przez Komisję Europejską, Polska musi traktować wszystkie obszary niezgłoszone przez Rząd RP do Komisji Europejskiej, a znajdujące się na Shadow List, jako potencjalne obszary Natura 2000.