. Mesjanizm prometeizm prowidencjalizm
Przekonanie o posłannictwie Polski wobec innych narodów było w romantyzmie bardzo popularne .
Mesjanizm narodowy - to wiara w to , że Polska jest narodem wybranym , że zabory - to jej męczeństwo , które odkupi winy innych krajów , że emigranci polscy to apostołowie wolności , za którą cierpi ich ojczyzna . Słowem jest to słynne hasło : “Polska Chrystusem narodów”. Rózne ujęcia mesjanizmu znajdujemy w utworach romantycznych :
- “Dziady” Adama Mickiewicza . Tu hasło mesjanizmu narodowego zostało chyba najpełniej i najbardziej obrazowo zrealizowane . Mickiewicz - gorący zwolennik tej ideologii - zamieścił wizję Polski jako Zbawiciela w Widzeniu ks. Piotra (III Cz. Dziadów) . Ksiądz Piotr ujrzał historię Polski na kształt męki Chrystusa - poprzez sąd , drogę krzyżową , ukrzyżowanie i wniebowstąpienie . Proroctwo przyszłości jaką ujrzał , jest zapowiedzią wyzwolenia . Taka właśnie interpretacja dziejów kraju jest najpełniejszą realizacją hasła mesjanizmu narodowego .
- “Księgi narodu polskiego i Księgi pielgrzymstwa polskiego” A.Mickiewicza stylizowane na wypowiedź biblijną , zawierają bezpośredną wykładnię mesjanizmu narodowego . Znów dzieje Polski interpretowane są na wzór dziejów Chrystusa , jej niewolajako cierpienie za inne narody , a polscy emigranci (pielgrzymi) jako apostołowie wolności .
- “Kordian” J.Słowackiego - prezentuje nieco inne “wydanie” mesjanizmu narodowego . Tu Polska jest Winkelriedem narodów europejskich . Słowacki przywołał historię Winkelrieda- szwajcarskiego rycerza , który dla zwycięstwa poświęcił życie . Mesjanizm w tej postaci posiada mniej boski wymiar , realia historyczne (powstanie listopadowe) znajdują bardziej polityczne niż religijne wyjaśnienie - lecz to taklże jest koncepcja poświęcenia się za inne kraje.
- “Marsz w przyszłość” - wiersz Ryszarda Berwińskiego , zawierający obraz Polski jako narodu wybranego , który przez “czerwone morze krwi” podążą do Ziemi Obiecanej . Jest to typowe ujęcie (na wzór Mickiewicza ) , nawiązujące do Biblii , należy tylko zwrócić uwagę na rewolucyjne zakończenie utworu - wezwanie do walki nawet wbrew Bogu .
Prometeizm - postawa człowieka , który na wzór Prometeusza poświęca się dla dobra ogółu : narodu , państwa , grupy społecznej - nawet wbrew nakazom Boga . Mitologiczny Prometeusz ukradł Bogom z Olimpu ogień i podarował go ludziom , za co został okrutnie ukarany : przykuty do skały na Kaukazie , a orzeł wyszarpywał mu wciąż odrastającą wątrobę . Prometeizm stał się postawą modną w epoce romantyzmu ; stał się cechą przypisaną bohaterowi romantycznemu , zbuntowanemu przeciwko Bogu i pragnącemu poświęcić się dla ludzkości - jak np.Konrad z III części “Dziadów” (patrz punkt 17 - Analiza Wielkiej Improwizacji ) .
Prowidencjalizm - przekonanie , iż historia jest wyłącznie wynikiem wyroków boskich , a nie sferą ludzkiego działania . Bez względu na poczynania człowieka , na jego plany i precyzję ich wykonania - finał danego wydarzenia musi być zgodny z wolą Boga . Pogląd taki prezentuje w “Nie-Boskiej komedii” Zygmunt Krasiński . Ukazuje wizję abstrakcyjnej rewolucji - walki arystokratów z ludem . Założenie brzmi : Świat rozwija się przez przelew krwi i niszczenie starych form - dlatego ludzie wszczynają rewolucje . Lecz bez oparcia w Bogu nie może narodzić się postęp , najwyżej zło i kara . Stąd w zakończeniu “Nie-Boskiej komedii ” o ostatecznym wyniku walki decyduje interwencja Boska . Działania ludzkie (zło walczy ze złem) ocenione są negatywnie , nie mogą dać nic dobrego , dlatego autor “odgórnie” rozstrzyga losy rewolucji , niszcząc dzieło komedii ludzi .