Administracja
Wykład nr 2
Formy popełnienia przestępstwa, czyli kształty, jakie może przybrać czyn przestępny.
Możemy wyróżnić dwie kategorie form:
I FORMY STADIALNE - mamy do czynienia z przedmiotowym rozszerzeniem karalności (w stosunku do pełnej realizacji znamion, czyli dokonania) na etapy poprzedzające dokonanie (czyli przygotowanie i usiłowanie).
II FORMY ZJAWISKOWE - w tym przypadku mamy do czynienia z rozszerzeniem odpowiedzialności w sensie podmiotowym (poza sprawstwem i współsprawstwem na sprawstwo kierownicze i sprawstwo polecające, podżeganie i pomocnictwo).
I FORMY STADIALNE:
Pojęcie form stadialnych wiąże się z tzw. pochodem przestępstwa, czyli drogą realizacji przestępstwa. w literaturze prawa karnego materialnego wyodrębnia się następujące stadia realizacji przestępstwa: zamiar - przygotowanie - usiłowanie - dokonanie. Stadia poprzedzające dokonanie (tj. zamiar, przygotowanie, usiłowanie) są możliwe jedynie w przypadku przestępstw umyślnych.
ZAMIAR - sam nieuzewnętrzniony zamiar nie może prowadzić do odpowiedzialności karnej i nie jest zaliczany do form stadialnych.
Zasadą jest, że sprawca, który doprowadził realizację danego czynu zabronionego do stadium dalszego, odpowiada za to stadium dalsze. Jeżeli sprawca najpierw usiłował dokonać czynu zabronionego, a chwilę potem go dokonał, to dokonanie pochłania usiłowanie. Analogicznie wygląda sytuacja z usiłowaniem, które pochłania przygotowanie.
DOKONANIE (consummatio delicti) polega na realizacji wszystkich ustawowych znamion typu czynu zabronionego. W przypadku przestępstw formalnych (bezskutkowych) ma miejsce z chwilą ukończenia czynu, a w przypadku materialnych (skutkowych) - z chwilą wywołania skutku, stanowiącego znamię czynu zabronionego.
dokonanie należy odróżniać od popełnienia przestępstwa. Każde dokonanie jest popełnieniem przestępstwa, ale nie każde popełnienie przestępstwa jest dokonaniem. Możliwe jest popełnienie przestępstwa polegające na przygotowaniu czy usiłowaniu, natomiast nie jest możliwe dokonanie przestępstwa, które weszło co najwyżej w fazę usiłowania.
USIŁOWANIE - art. 13 § 1 k.k.
a) Należy wyróżnić następujące przesłanki usiłowania:
- zamiar;
- zachowanie zmierzające bezpośrednio do dokonania;
- brak dokonania.
b) przyjmuje się, iż możliwe jest usiłowanie z zamiarem bezpośrednim oraz ewentualnym. Jednakże SN zwrócił uwagę, iż jeżeli ustawa wymaga dla dokonania danego przestępstwa istnienia zamiaru bezpośredniego, wyłączając zamiar ewentualny, wskutek użycia takich zwrotów jak: „chcąc” lub „w celu”, to nie ma podstaw do uznania, aby usiłowanie takiego przestępstwa możliwe było z zamiarem ewentualnym. Przykładowo jedynie z zamiarem bezpośrednim można usiłować (i dokonać ) przestępstwa kradzieży (art. 278 § 1 k.k.), wymuszenia rozbójniczego (art. 282 k.k.), zaboru pojazdu w celu krótkotrwałego użycia (art. 289 § 1 k.k.).
c) poprzez użycie określenia „zachowanie zmierzające bezpośrednio do dokonania” ustawodawca przesądził, że możliwe (i karalne) jest nie tylko usiłowanie przestępstwa z działania, ale i z zaniechania. W wypadku zaniechania koniecznym jest, aby na sprawcy ciążył prawny szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi (art. 2 k.k.). Taki obowiązek może wynikać z przepisów prawa, orzeczenia sądowego, umowy o pracę etc.
- bezpośredniością różni się usiłowanie od przygotowania jako bardziej odległego w czasie i co do zasady niekaranego stadium.
- znamię bezpośredniości przy usiłowaniu nie może być interpretowane abstrakcyjnie, a wręcz przeciwnie - musi być analizowane w konkretnym stanie faktycznym w związku ze znamionami konkretnego typu czynu zabronionego. Wg prof. A. Zolla zachowanie zmierza bezpośrednio do dokonania, gdy zagrożenie dla dobra prawnego przekształca się z zagrożenia abstrakcyjnego w zagrożenia realne.
d) usiłowanie jest karalne co do zasady - art. 14 k.k.
e) skuteczny czynny żal - art. 15 § 1 k.k. Na tle art. 25 k.k. wyróżnia się:
- tzw. usiłowanie zaniechane - gdy sprawca odstąpił od dokonania, choć mógł czynu dokonać;
- usiłowanie zatamowane - gdy do dokonania nie doszło z powodu przyczyny leżącej poza sprawcą, np. z powodu interwencji osoby trzeciej.
Warunkiem skorzystania z tej instytucji jest to, aby sprawca odstąpił od usiłowania albo zapobiegł skutkowi dobrowolnie, tzn. z własnej woli, a nie został do tego zmuszony zaistniałymi okolicznościami. Jeżeli przerwanie działania następuje na skutek przyczyn zewnętrznych, od sprawcy niezależnych, to nie zachodzi wypadek dobrowolności. Pobudki rezygnacji z popełnienia czynu zabronionego są obojętne.
f) bezskuteczny czynny żal - art. 15 § 2 k.k. - sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
g) usiłowanie nieudolne - art. 13 § 2 k.k. - gdy dokonanie przestępstwa od samego początku zachowania sprawcy było niemożliwe (z powodów obiektywnych), zaś sprawca sobie tego nie uświadamiał. Karalność usiłowania nieudolnego ograniczona jest do dwóch przypadków:
- braku przedmiotu (np. włamanie do sejfu, w którym nie ma pieniędzy; strzał do trupa; strzał do manekina, którego sprawca wziął za ofiarę)
- użycia niewłaściwego środka - np. podanie substancji nieszkodliwej zamiast trucizny.
h) od usiłowania nieudolnego należy odróżnić przypadek tzw. przestępstwa urojonego (delictum putativum) - zachodzi, gdy sprawca dopuszcza się czynu mylnie przez niego ocenianego jako przestępstwo (np. prostytucja, obcowanie homoseksualne). W przypadku usiłowania nieudolnego, to, do czego sprawca zmierza, jest w rzeczywistości zabronione, a jedynie w danych warunkach niemożliwe do zrealizowania.
PRZYGOTOWANIE - art. 16 § 1 k.k.
strona podmiotowa przygotowania charakteryzuje się celem popełnienia cz. z. Sprawca ma działać po to, aby dopuścić się czynności przygotowawczych do czynu zabronionego.
strona przedmiotowa polega na podejmowaniu czynności, które mają stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego.
przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi - art. 16 § 2 k.k. (a więc odmiennie niż usiłowanie). K.k. przewiduje karalność przygotowania w następujących przypadkach:
- art. 117 § 2 k.k. (przygotowanie do wszczęcia lub prowadzenia wojny napastniczej - art. 117 § 1 k.k.);
- art. 118 § 3 k.k. (przygotowanie do zbrodni ludobójstwa z art. 118 § 1 i 2 k.k.);
- art. 127 § 2 k.k. (przygotowanie do zamachu stanu z art. 127 § 1 k.k.);
- art. 128 § 2 k.k. (przygotowanie do zamachu na konstytucyjne organy państwa z art. 128 § 1 k.k.);
- art. 140 § 3 k.k. (przygotowanie do zamachu na jednostkę sił zbrojnych RP z art. 140 § 1 k.k.)
- art. 168k.k. (przygotowanie do sprowadzenia pożaru lub katastrofy z art. 163 § 1 k.k.; przygotowanie do sprowadzenia powszechnego niebezpieczeństwa z art. 165 § 1; przygotowanie do piractwa wodnego lub powietrznego z art. 166 § 1 k.k.; przygotowanie do umieszczenia na statku wodnym lub powietrznym urządzeń lub substancji zagrażających bezpieczeństwu - art. 167 § 1 k.k.);
- art. 175 k.k. (przygotowanie do przestępstwa katastrofy komunikacyjnej z art. 173 § 1 k.k.);
- art. 270 § 3 k.k. (przygotowanie do podrobienia lub przerobienia dokumentu z art. 270 § 1 k.k.);
- art. 310 § 4 k.k. (przygotowanie do fałszowania pieniędzy lub papierów wartościowych z art. 310 § 1 k.k.; przygotowanie do puszczania w obieg fałszowanych pieniędzy lub papierów wartościowych z art. 310 § 2 k.k.);
- art. 339 § 4 k.k. (przygotowanie do dezercji z art. 339 § 1 -3 k.k.).
d) w wypadku wysokości sankcji za przygotowanie występują istotne różnice w stosunku do usiłowania (por. art. 14 § 1 k.k.). W przypadkach wskazanych w ustawie przygotowanie zagrożone jest sankcjami łagodniejszymi niż te, które są przewidziane za dokonanie (czy usiłowanie). Por. art. 117 § 2 k.k. (przygotowanie do wszczęcia lub prowadzenia wojny napastniczej - art. 117 § 1 k.k.).
instytucja czynnego żalu - art. 17 § 1 k.k.
Odstąpienie od przygotowania nie może ograniczyć się jedynie do sfery psychiki sprawcy, lecz musi znaleźć odbicie w okolicznościach faktycznych, wskazujących na to, że sprawca nie tylko sam nie chce skorzystać z dokonanych czynności, lecz również, że zapobiegł skorzystaniu z tych czynności przez inne osoby, z którymi wszedł w porozumienie w celu dokonania przestępstwa lub które bez porozumienia z nim mogły z nich skorzystać. Pojęcie starań nie jest równoznaczne z rzeczywistym zapobieżeniem dokonania przestępstwa przez inne osoby, chodzi jedynie o to, aby owe starania miały cechę „istotności”.
II FORMY ZJAWISKOWE:
KONCEPCJA UDZIAŁU W CUDZYM PRZESTĘPSTWIE - w centrum uwagi ustawodawcy znajduje się bezpośredni sprawca, natomiast inne osoby, które przyczyniły się do popełnienia przez niego czynu zabronionego, jedynie biorą udział w czynie, który on popełnił i w związku z tym także uczestniczą w odpowiedzialności karnej, którą on ponosi. Odpowiedzialność podżegacza i pomocnika ma zatem cechy odpowiedzialności akcesoryjnej w stosunku do odpowiedzialności bezpośredniego sprawcy lub sprawców. Takie ujęcie w czystej postaci powoduje, że osoby współdziałające ze sprawcą dzielą jego los w zakresie odpowiedzialności karnej. Jeśli nie doszło do dokonania, podżegacz i pomocnik nie odpowiadają karnie.
2) PODŻEGANIE I POMOCNICTWO DO PRZESTĘPSTWA JAKO JEGO SAMOISTNE POSTACI - polska konstrukcja odpowiedzialności podżegacza i pomocnika zrywa z koncepcją udziału w cudzym przestępstwie. Stanowi rozwinięcie koncepcji opracowanej przez norweskiego kryminologa Berharda GETZA i znajdującej wyraz w norweskim kodeksie karnym z 1904 r. Fundamentalnym założeniem Getza było, że podżeganie i pomocnictwo można potraktować jako samoistne postaci przestępstwa. Stanowią one alternatywne do sprawstwa odmiany popełnienia czynu zabronionego. Getz nie wyodrębnił poszczególnych form zjawiskowych, lecz był zwolennikiem wprowadzenia karalności każdego przyczynienia się do popełnienia czynu zabronionego za pomocą odpowiednich zamieszczonych w części szczególnej ustawy karnej.
Jego koncepcja stała się inspiracją dla polskiej regulacji odpowiedzialności karnej za podżeganie i pomocnictwo. Twórcą był Juliusz Makarewicz na gruncie k.k. z 1932 r. Regulacja ta (z nieznacznymi modyfikacjami) została następnie przeniesiona do k.k. z 1969 r. i k.k. z 1997 r.
Podstawowym założeniem koncepcji Makarewicza jest uznanie sprawstwa, podżegania i pomocnictwa za trzy równorzędne formy zjawiskowe popełnienia czynu zabronionego. Mają one charakter ogólny, co oznacza, że znajdują zastosowanie do wszystkich typów czynów zabronionych.
Podżegacz i pomocnik nie biorą udziału w przestępstwie popełnianym przez bezpośredniego sprawcę, lecz popełniają własny czyn zabroniony. W rezultacie dla bytu podżegania i pomocnictwa nie ma znaczenia, czy bezpośredni sprawca w ogóle popełnił czyn zabroniony i czy poniesie on za ten czyn odpowiedzialność karną. Wszelkie okoliczności wpływające na odpowiedzialność bezpośredniego sprawcy nie mają znaczenia dla odpowiedzialności podżegacza i pomocnika.
W polskim prawie karnym istnieją trzy równorzędne formy zjawiskowe popełnienia czynu zabronionego. Są nimi sprawstwo, podżeganie i pomocnictwo. Pierwsze nazywane jest sprawczą formą popełnienia czynu zabronionego, dwie pozostałe noszą nazwę form niesprawczych.
W art. 23 k.k. występuje termin WSPÓŁDZIAŁANIE W PRZESTĘPNE - obejmuje wszystkie zjawiskowe formy popełnienia czynu zabronionego, w których konieczne jest wystąpienie przynajmniej dwóch osób. Należy do niego zatem podżeganie i pomocnictwo, a w ramach sprawstwa - współsprawstwo, sprawstwo kierownicze i sprawstwo polecające.
SPRAWSTWO (jednosprawstwo) - art. 18 § 1 k.k. - ustawowe znamiona cz.z. realizuje tylko jeden sprawca. Przy przestępstwach indywidualnych sprawcą może być tylko ten, kto ma szczególne właściwości osobiste, wskazane w treści ustawy.
przestępstwa powszechne/indywidualne
Kryterium podziału na przestępstwa powszechnie i indywidualne jest podmiot przestępstwa.
a) p. powszechne - takie, których podmiotem może być każda osoba odpowiadająca ogólnym cechom podmiotu przestępstwa, tzn. osoba fizyczna, która osiągnęła określony wiek.
b) p. indywidualne - te, w których opisie ustawowym znamię podmiotu określone jest przez użycie pewnej dodatkowej cechy („żołnierz”, „funkcjonariusz publiczny”, „matka”. Powoduje to, że sprawcami tych przestępstw mogą być tylko osoby, mające taką cechę.
p. indywidualne dzielimy na właściwe i niewłaściwe
- p. i. właściwe to takie, przy których szczególna cecha podmiotu decyduje o bycie przestępstwa. Brak tej cechy powoduje więc brak przestępstwa (np. łapownictwo bierne z art. 228 k.k.).;
- p. i. niewłaściwe - szczególna cecha podmiotu nie decyduje o bycie przestępstwa, lecz o stworzeniu typu uprzywilejowanego lub kwalifikowanego. Brak tej cechy nie powoduje wyłączenia przestępności czynu, lecz tylko wyższą lub niższą karalność (np. przestępstwo dzieciobójstwa - art. 149 k.k. jako przykład typu uprzywilejowanego; przestępstwo z art. 160 § 2 k.k. jako przykład typu kwalifikowanego).
WSPÓŁSPRAWSTWO - polega na popełnieniu czynu wspólnie i w porozumieniu przez co najmniej dwie osoby. Zasadniczą zaletą tej konstrukcji jest możliwość przypisania każdemu ze współsprawców tego, co uczynili inni, realizując zawarte porozumienie. Niezależnie od tego, jaka była rola konkretnego współsprawcy w realizacji ustawowych znamion czynu zabronionego, odpowiada on za całość tego, co było objęte porozumieniem.
eksces współsprawcy - zachowania innych współsprawców, wykraczające poza zakres porozumienia. Za eksces odpowiada tylko ten współsprawca, który się go dopuścił.
zasadniczym elementem współsprawstwa jest porozumienie między sprawcami, obejmujące wspólną realizację znamion cz.z. Jego forma jest dowolna. Możliwe jest nawet zawarcie porozumienia w sposób dorozumiany (konkludentny), np. gdy dwie osoby samorzutnie, bez wcześniejszych uzgodnień atakują inną osobę. Jednak musi ono istnieć w chwili czyni i obejmować wspólne wykonanie czynu zabronionego. Porozumienie może być zawarte przed czynem albo w trakcie jego popełniania.
- Może wystąpić współsprawstwo sukcesywne - polega ono na przystąpieniu nowego współsprawcy do czynu, który właśnie jest popełniany przez inna osobę, a osoba ta już rozpoczęła realizację ustawowych znamion. W.s. może odpowiadać tylko za to, w czym brał udział. Nie odpowiada za tę część czynu zabronionego, która została popełniona przed jego przystąpieniem do porozumienia.
Przykład:
porozumienie jest możliwe w odniesieniu do p. umyślnych oraz nieumyślnych (dotyczy wspólnego naruszania reguł ostrożności), co oznacza że we współsprawstwie można popełnić zarówno p. umyślne, jak i nieumyślne.
współsprawstwo jest możliwe zarówno w odniesieniu do p. z działania, jak i p. z zaniechania.
brak porozumienia między sprawcami powoduje niemożność przypisania współsprawstwa.
- wielosprawstwo koincydentalne (równoległe) - zachodzi w sytuacji, kiedy kilka osób w tym samym miejscu i czasie dopuszcza się identycznych nawet zachowań, jednak nie istnieje między nimi porozumienie. Wszystkie te osoby dopuszczają się czynu zabronionego w jednosprawstwie.
- art. 21 § 2 k.k.
SPRAWSTWO KIEROWNICZE - art. 18 § 1 k.k.; szczególna postać sprawstwa, w której nie mamy do czynienia z bezpośrednią realizacją znamion cz.z.
W literaturze i judykaturze dominuje pogląd sformułowanie „kieruje wykonaniem cz.z.” oznacza panowanie nad czynem przez sprawcę kierowniczego i jego przewagę nad bezpośrednim wykonawcą. Panowanie to sprowadza się do sprawowania stałej kontroli nad przebiegiem akcji przestępczej i możliwości przerwania jej w każdym momencie.
s.k. może być popełnione umyślnie oraz nieumyślnie.
s.k. może być popełnione we współsprawstwie
dla odpowiedzialności sprawcy k. nie ma znaczenia, czy bezpośredni wykonawca poniesie odpowiedzialność karną za swój czyn.
możliwe jest dopuszczenie się s.k. w formie stadialnej przygotowania i usiłowania
SPRAWSTWO POLECAJĄCE - art. 18 § 1 k.k.; polega na poleceniu innej osobie wykonania cz.z. z wykorzystaniem istniejącego stosunku uzależnienia, istniejącego pomiędzy sprawcą polecającym a bezpośrednim.
uzależnienie innej osoby od sprawcy polecającego może mieć charakter formalny lub faktyczny. Natomiast musi naprawdę istnieć i dać się sprowadzić do sytuacji, kiedy sprawca polecający ma nad inną osobą realną władzę i jego polecenia są dla niej wiążące.
polecenie wykonania cz.z. powinno być nie tylko wiążące dla bezpośredniego wykonawcy, lecz także wyraźne i jednoznaczne. Nie oznacza to jednak, że musi zostać wprost wypowiedziane. Dopuszczalne jest domyślne wydanie polecenia, jeżeli z kontekstu wynika, że zostało ono wydane i jest jednoznaczne.
ze s.p. nie wiąże się bezpośrednie panowanie sprawcy polecającego nad przebiegiem wykonania cz.z.
nie ma znaczenia dla odpowiedzialności sprawcy polecającego to, czy bezpośredni sprawca odpowiada za swój czyn.
możliwe jest usiłowanie i przygotowanie s.p.
PODŻEGANIE - art. 18 § 2 k.k.;
możliwe jest tylko w zamiarze bezpośrednim;
może polegać na jakimkolwiek oddziaływaniu na inną osobę, mającym wzbudzić w niej zamiar popełnienia cz.z. Możliwe jest nakłanianie pismem, słowem, a nawet gestem;
p. zawsze przybiera postać działania, nigdy zaniechania;
musi być skierowane do konkretnej osoby lub osób. Jeśli sprawca nakłania do popełnienia cz.z., ale nie kieruje się do żadnej oznaczonej osoby, możliwe jest, że popełni czyn z art. 255 k.k., czyli publiczne nawoływanie do popełnienia przestępstwa.
możliwe jest usiłowanie podżegania i jego przygotowanie. W literaturze dominuje pogląd, że usiłowanie podżegania jest bezkarne.
jeżeli podżegacz nakłaniał bezpośredniego sprawcę do popełnienia określonego czynu, zaś ten ostatni uczynił więcej, podżegacz odpowiada tylko za to, do czego nakłaniał.
możliwe jest podżeganie do przestępstw indywidualnych, zarówno właściwych, jak i niewłaściwych.
POMOCNICTWO - art. 18 § 3 k.k.
stroną podmiotową pomocnictwa jest umyślność, zarówno w postaci zamiaru bezpośredniego, jak i ewentualnego. Nie jest możliwe pomocnictwo nieumyślne;
p. może zostać popełnione na każdym etapie realizacji ustawowych znamion cz.z. przez bezpośredniego sprawcę. Nie jest pomocnictwem zachowanie podjęte po zakończeniu cz.z. Jednak należy przyjąć, że udzielona przed popełnieniem cz.z. obietnica udzielenia pomocy po jego zakończeniu jest pomocnictwem. Jest to tzw. pomocnictwo psychiczne.
jeżeli dane zachowanie miało ułatwić innej osobie popełnienie cz.z., ale nie ułatwiło, w grę wchodzi odpowiedzialność za usiłowanie pomocnictwa. Usiłowanie to może być:
- zwykłe (udolne) - jeżeli zachowanie pomocnika mogło ułatwić (choć w danym wypadku nie ułatwiło) popełnienie czynu albo
- nieudolne, jeżeli zachowanie pomocnika nie mogło ułatwić popełnienia czynu.
pomocnictwa można się dopuścić przez działanie i przez zaniechanie; p. przez zaniechanie może się dopuścić tylko ten, na kim ciążył szczególny prawny obowiązek przeszkodzenia przestępstwu.
nie ma znaczenia, czy bezpośredni sprawca przyjął zaoferowaną pomoc, a nawet to, czy o niej w ogóle wiedział.
jeżeli osoba ułatwiająca komuś innemu popełnienie cz.z. sama realizuje choćby jedno z ustawowych znamion tego czynu, nie jest ona pomocnikiem, lecz współsprawcą.
możliwe jest pomocnictwo do przestępstw indywidualnych - zarówno właściwych, jak i niewłaściwych;
niekiedy odgraniczenie pomocnictwa od współsprawstwa nastręcza poważnych trudności. Nauka prawa karnego wypracowała 3 grupy teorii, pomocnych w tym zakresie:
- t. obiektywne - odnoszą się do tego, co zostało faktycznie uczynione przez daną osobę. Występują w dwóch postaciach: t. formalno -obiektywnej i materialno - obiektywnej.
zgodnie z t. formalno-obiektywną, każdy, kto - pozostając w porozumieniu - wykonuje choćby jedno z ustawowych znamion cz.z., jest współsprawcą. Natomiast nikt, kto nie realizuje znamion, nie jest współsprawcą. Nawet jeśli jego zachowanie miało zasadnicze znaczenie dla powodzenia akcji przestępczej, może ob. być uznany wyłącznie za pomocnika.
t. materialno-obiektywna szerzej ujmuje ramy współsprawstwa. Zgodnie z nią, współsprawcą, a nie pomocnikiem - oprócz wszystkich osób wykonujących bezpośrednio ustawowe znamiona cz.z. - jest także i ten, kto co prawda nie zrealizował żadnego znamienia, ale czyja rola w popełnieniu cz.z. była istotna.
- t. subiektywne - o tym, czy dana osoba jest pomocnikiem, czy współsprawcą decyduje jej nastawienie. Jeżeli działa ona z wolą sprawczą (cum animo auctoris), jest współsprawcą, jeżeli z wolą bycia pomocnikiem (cum animo socii), jest pomocnikiem. Zgodnie z inną odmianą tej teorii, sprawcą jest ten, kto działa we własnym interesie, natomiast pomocnikiem lub podżegaczem jest ten, kto działa w cudzym interesie.
- t. mieszane - łączą ze sobą elementy obiektywne oraz subiektywne. Przykładem takiej teorii jest pogląd L. Gardockiego, który uważa, że - ustalając, czy w konkretnym przypadku zachodzi pomocnictwo, czy współsprawstwo - należy sięgnąć do kryteriów oferowanych przez teorię formalno-obiektywną, a jeżeli kryteria te nie są spełnione, ocenić, czy dana osoba działała w interesie własnym, czy cudzym .
Obecnie najbardziej rozpowszechniona zdaje się być teoria materialno - obiektywna w postaci akcentującej istotność roli współdziałającego. przy czym należy podkreślić, iż zawsze współsprawcą, a nie pomocnikiem będzie ten, kto osobiście zrealizował choćby jedno z ustawowych znamion cz.z.
art. 22 § 1 i 2 k.k. w związku z art. 14 § 1 k.k.
art. 23 k.k. - czynny żal
6. PROWOKACJA - art. 24 k.k.
wyrok SN z dnia 25 października 1984 r., IV KR 245/84, OSNKW 1985, nr 5-6, poz. 38
wyrok SN z dnia 1lipca 1975 r., IIKR 364/74, OSNKW 1975, nr 8, poz. 11
1