Rzym 13.06.2007
ANTONINOWIE
Potłumieniu w 142r powstania Brygantów, Kwintus Loliusz Urbikus przesunął granicę rzymską Brytanii ok. 100km na PN. Pomiędzy Firth of Clyde a Firth of Forth system umocnień - wał Antonina (ok. 50km dł)
Hadrianeum - świątynia Boskiego Hadriana, wzniesiona w 145r. na Polu Marsowym
koryncki peripteros, oktastylos (8 x 13 kolumn)
podium wys. 4m z wejściem od wschodu
cela przykryta była sklepieniem beczkowym maskowanym przez 2-spadowy dach
zachowany PN mur celi dziś wbudowany w budynek Giełdy Rzymskiej (11 kolumn) na Pizza di Pietro
część dekoracji stanowią reliefy
Rok 141 - Antonin Pius buduje (ale nie własnymi łapkami of cors) świątynię poświęconą zmarłej żonie Faustynie Starszej. Po śmierci Antonina w 161r. dobry senat postanawia zadedykować świątynie również jemu.
ŚWIĄTYNIA BOSKIEGO ANTININA I FAUSTYNY:
w XIIw. zamieniona na kościół San Lorenzo in Miranda
heksastylos prostylos, na wysokim podium
kolumny bez kanelur
zbudowana z marmuru z Eubei
kapitele korynckie z marmuru białego, w schodach ołtarz
ściany celi wzniesiono w opus quadratum z tufu PEPERINUM (z tego cuda także ołtarz)
zdobił ją fryz przedstawiający ustawione heraldycznie gryfy, między nimi kandelabry
wewnątrz dwa kolosalne posągi Antonina i Faustyny (ale romantycznie)
Na Awentynie za A. Piusa (po 138r) wzniesiono świątynię Jowisza z Doliche (??) Kammagene - generalnie chodzi o Baala. Stała w centrum niewielkiego temenosu. Znajdowało się w niej wiele rzeźb kultowych.
KOMMODUS
Nasz kochany Kommodus wzniósł na Polu Marsowym światynie dla wcześniej zmarłego tatusia czyli Marka Aureliusza.
Tunezja - Duga - 166 -169 Świątynia Jowisza Kapitolińskiego
RELIEF HISTORYCZNY
Dekoracja świątyni Boskiego Hadriana
zachowanych 16 personifikacji prowincji (kobiety odziane w charakterystyczne dla prowincji szaty lub atrybuty),
2ga część to trophea ( 6 zachowanych)
z rysunków (źródeł) XVIw znane 4 dodatkowe personifikacje i 3 trophea
nie wiadomo ile było płaskorzeźb i gdzie były umieszczone (wewnątrz czy na zewnątrz, cela czy podium?)
Po 7.03.161r (biedny Antonin zszedł z tego padołu łez) M. Aureliusz i L. Werus postanowili wznieść kolumne ku czci przyszywanego tatusia. Ustawiona została na Polu Marsowym nieopodal ustrinum.
17m wysokości (trzon 15m)
baza z białego marmuru, trzon z czerwonego granitu
zwieńczona posągiem (wiecie kogo a dla tych co nie wiedzą A. Piusa prawie we własnej osobie)
baza zdobiona reliefami, trzon gładki ( 3 boki zdobione reliefami a na 4 inskrypcja)
1 bok: Apoteoza Antonina i Faustyny Senior - styl klasycyzujący
centralny element: Ajon (geniusz wieczności) przedstawiony jako młody uskrzydlony facet , w lewej łapie trzyma globus (tu wąż i wstęga ze znakami zodiaku) na pleckach siedzą A. Pius z Faustyną (że się chłopak nie połamał), która trzyma w ręku berło (atrybut Junony)
po bokach 2 orły (atrybuty Jowisza)
po prawiej stronie (dolny róg) Roma z ręką opartą o tarczę z wizerunkiem wilczycy, Romusa i Romulusa
lewy dolny róg - półnagi mężczyzna (ciekawe co na to minister Giertych;)) trzymający obelisk - alegoria Pola Marsowego
relief głęboki (dlatego klasycyzujący chyba), brak tła
Pozostałe reliefy:
Decursio Funbris - porada, manewry wojskowe ku czci zmarłego cesarza
- centrum: żołnierze gwardii pretoriańskiej oraz chorąży ze znakami
- wokół parada kawalerzystów
- wyraźnie zaznaczone tło, wszystkie postacie są ustawione na gruncie, walnięta perspektywa ( troche z lotu ptaka, troche z profilu), cała powierzchnia zajęta
- postacie pierwszoplanowe oddane w bardzo głębokim reliefie (prawie rzeźba pełna)
- być może dowodzącymi M. Aureliusz i L. Werus
Świątynia Jowisza w Dougga - przyczółek: orzeł niosący Jowisza
Efez - w 169r wzniesiono pomnik upamiętniający rzymskie zwycięstwo nad Partami wzorowane na Wielkim Ołtarzu z Pergamonu i do pewnego stopnia na Ara Pacis (22 x 18m). Jest to tyw. Pomnik Partyjski. Składał się z dziedzińca, w centrum którego znajdował się ołtarz oraz z 2-kondygnacyjnego ogrodzenia. Budowlę zdobiły fryzy:
u dołu girlandy
fryz figuralny - płaskorzeźby dzielą się na 5 serii:
Apoteoza Lucjusza Werusa i Selene na rydwanie (strona frontowa, na lewo od wejścia); na rydwan wprowadza Lucjusza Wiktoria (przedstawienie takie znane jest w tym rejonie od IVw p.n.e {chodzi o temat}). Cesarz przedstawiony jest w pancerzu, pod rydwanem siedzi kobieta z dzieckiem na i rogiem obfitości na kolanach - Tellus
Adopcja - wyobrażenie Hadriana, w centrum A. Pius obejmujący Lucjusza Werusa i młodziutkiego M. Aureliusza (toż to istna pedofilia!!!), oraz scena ofiary
Bitwa z Partami - skłębienie postaci, wypełnienie reliefu, przedstawienie bardzo ekspresyjne
Personifikacja miast i rzek
Wenus i inni bogowie (w przejściu)
W 180r po śmierci M. Aureliusza rozpoczęto wznoszenie kolumny ku jego czci. Zostaa on ustawiona na Polu Marsowym koło świątyni Boskiego (a jakże) M. Aureliusza przy Via Lata.
Dedykowana była M. Aureliuszowi i Faustynie, ukończona została w 193r.
cokół: 10.5m
trzon: 100 stóp rzymskich (ok. 29,6m)
wieńczył ją posąg Marka i Faustyny
cokół zdobiony płaskorzeźbami:
3 boki - wyobrażenie Wiktori podtrzymujących girlandy
4 bok - przyjęcie przez cesarza hołdu barbarzyńskiego wodza (skute w 1589r)
trzon: dekorowany wstęgą reliefową podobną do tej z kolumny Trajana
20 zwojów
2 wojny (z Markomanami i Kwadami 169-172, i z Sarmatami 173-175)
przedzielone postacią Wiktorii piszącej na tarczy
Fryz rozpoczyna przemarsz przez Dunaj a kończy się sceną sielską
cesarz pojawia się 56 razy w róznych scenach
występują sceny z udziałem bóstw (u Trajana tego NIE ma): cud pioruna (nawiązanie do wydarzenia gdy piorun trafił w machiny oblężnicze wroga( i cud deszczu (potopienie armii barbarzyńskiej)
W 180r (?) prawdopodobnie na Forum Romanum wzniesiono Łuk dla M. Aureliusza upamiętniający zwycięstwa nad Markomanami, Kwadami i Sarmatami. Zachowały się z niego zespoły reliefów:
A: 3 reliefy z kościoła San Luca i Santa Martina
A. Victoria Augusti: zwycięstwo Augusta: scena triumfu przedstawiająca M. Aureliusza na kwadrydze w trakcie pochodu triumfalnego, cesarz ukazany w 3\4, za nim Wiktoria. Na kwadrydze płaskorzeźby w 2 psach przedstawiające: górny- bóstwa; dolny- Wiktorie trzymające tarcze między sobą i piszące. Dalej 2 uwieńczonych ludzi kierujących się do łuku. Tłem jest fasada świątyni.
B. Clementa Augusti: Łaskawość Augusta: hołd barbarzyńców; cesarz w pancerzy chcący przemówić (gest ręki), + żołnierze i Tyberiusz Klaudiusz Pompejanus (cesarz przedstawiony jest na koniu… nie przypomina wam to czegoś??), przed koniem klęczący barbarzyńcy, wielopłaszczyznowe tło, zróżnicowane postaci (pierwszoplanowe w głębokim reliefie), zagęszczenie postaci w dolnej partii reliefu, w górnej 2 drzewa i chorągwie wojskowe
C. Pieras Augusti: Pobożność Augusta: scena składania ofiary; cesarz wylewa wonności na ołtarz, ma togę na głowie (typ capite velacio) todze na głowie, przed świątynia Jowisza Kapitolińskiego (tło - górna część wg prof. Ostrowskiego), obok niego po lewej i prawej stronie służący, za nim personifikacja senatu a po prawej stronie koleś z siekierą do zaciupania zwierzątek.
Na Łuku Konstantyna znane 8 reliefów (na attyce ponad bocznymi przejściami, wszystki głowy Marka zamienione na głowy Konstantyna):
Adventus Augusti: Przybycie Augusta: cesarz otoczony bóstwami
Prefectio: Wymarsz Augusta: personifikacja senatu, Tyberiusz Klausiusz Pompejanus, po prawej stronie przedstawienie żołnierzy, Wirtus ze sztandarami + konie, przed cesarzem postać z kołem - personifikacja Via Flaminga; cesarz ukazany w najgłębszym reliefie
Liberalitas: Hojność Augusta: cesarz na mównicy siedzący na krześle kurulnym rozdaje kosztowności, poniżej postacie zyskujące
Submisjo: Poddanie: podporządkowanie sobie barbarzyńskiego wodza, cesarz na podwyższeniu, siedzi na krześle, obok postacie w tle sztandary, 1wszy plan poniżej zajmują barbarzyńcy
Rex Datus: cesarz na podwyższeniu, za nim (a jakze by inaczej, szara eminencja) Tyberiusz Klaudiusz Pompejanus, barbarzyńca zostaje obdarzony tytułem królewskim przez cesarza
Jeńcy (na reszcie nie po łacinie): jak sama nazwa wskazuje ukazani są jeńcy barbarzyńscy, którzy byli niegrzeczni ale cesarz postanowił ich przyjąć (swoją drogą ciekawe czy powiedzieli mu coś ciekawego i w jakim języku rozmawiali :P)
Adlocutio: przemowa do wojska; cesarz po stronie prawej na podwyższeniu za nim jak zwykle jego cień (a może i więcej niż cień) Tyberiusz Klaudiusz Pomepejanus; niektórzy żołnierze przedstawieni są plecami do oglądającego.
Lustratio: złożenie ofiary; nagromadzenie sztandarów wojskowych, cesarz w centrum wylewa libację na płonący ołtarz, po bokach żołnierze, z tyłu Pompejusz po raz kolejny, koleś przytrzymujący świnkę, owieczkę i byka (suovetaurilia).
14.06.2007
SEWEROWIE
Panowanie dynastii rozpoczęło się po obwołaniu przez legiony panońskie Septymiusza Sewera cesarzem.
Septymiusz Sewer - pierwsze poważne zepsucie pieniądza, żoną Julia Domna (zajmowała bardzo wyskoką pozycję). Miał 2 synów: Karakallę i Getę. Dalsi cesarzowie dynastii to: Marek Opiliusz Maksencjusz (zabójca Karakalli), Heliogabal, Aleksander Sewer a po nim koniec dynastii. Następnym panującym był Maksymin Trak.
PORTRET
W ostatnich latach IIw i pierwszych latach Iii w portrecie można wyróżnić 2 grupy:
1. styl i idea portretów z czasów Antoninów: pierwsze portrety S. Sewera nawiązują do portretów M. Aureliusza, tzw. portret adopcyjny.
- Muzeum Narodowe w Neapolu
- Muzeum Archeologiczne w Madrycie
2. Portrety serapejskie: 4 loczki na czole.
Drewniany medalion z Egiptu: żona + dzieci (ale Geta bez twarzy), cesarzowa prawie równa wzrostem z cesarzem. Cała scena ma ukazywać wizję bezpiecznej przyszłości zagwarantowanej przez cesarza.
Portret Julii Domny: plastycznie opracowane oczy (tęczówka, źrenica), brak przedstawienia uczuć na twarzy, fryzura typu melon, brak zaznaczonego wieku, twarz wydaje się być nieco melancholijna.
Popiersie z okresu Sewerów: nieco mniejsze, inaczej cięte niż u dyn. Antoninów, zaokrąglone u dołu.
Portret Karakalli: chłopięcy portret
- Karakalla szatan: krótsze włosy, loki i broda bardziej skręcone ale krótsze
nowa tendencja: odejście od modelu czasu Antoninów, w opracowaniu włosów, rezygnacja z plastycznego opracowania fryzur
wyraz twarzy: zatraciła spokój, ściągnięte brwi, zaciśnięte usta, zwrot głowy ku lewemu ramieniu. Wyraz twarzy oznacza troskę cesarza (zmartwienie) o państwo oraz ma za zadanie ukazać jego energiczną naturę
Geta - krótkie włosy, portret tchnie spokojem, melancholia, głowa zwrócona ku lewemu ramieniu
Marek Opiliusz Makrynus - tendencja do tradycji (broda), powrót d trendów obowiązujących za S. Sewera, włosy na głowie: zastąpienie plastycznego opracowania graficznym opracowaniem włosów
Heliogabal - powrót do tego co w portrecie Gety, idealizacja, fryzura bardziej plastyczna
Księżniczka z rodu Sewerów ze Sparty, Ateny Muzeum Narodowe (brązowa)
Aleksander Sewer - tu w pełni nowa tendencja: włosy i zarost przedstawione graficznie (podobnie jak w republice, powrót?), fryzura podobna do czapeczki, podobnie broda i wąsy, duże „ciężkie” oczy, tęczówki zajmują prawie całą gałkę oczną, powieka przykrywa część tęczówki i źrenicy
Cesarze po dynastii Sewerów:
Maksymie Trak - w jego portrecie wiek nie jest ukrywany, lekka melancholia, zmartwienie, głowa i oczy zwrócone. Troska cesarza o to co się dzieje w państwie.
Gordian III (238 - 244): powtórzenie tego co wcześniej, jeszcze bardziej uproszczone opracowanie włosów, brak oznak czasu i troski, ukośna fałda na ubraniu (bardzo popularna)
Filip Arab (244 - 249): panował z synem Filipem Młodszym, podobny sposób portretowania, zwrot głowy, zmarszczenie czoła
Trajan Decjusz: zagrożenie gockie i perskie; zaznaczony wiek, zmarszczki, spojrzenie skierowane ku górze, lekko ściągnięte brwi, podkrążone oczy, włosy i zarost przedstawione schematycznie.
RELIEF HISTORYCZNY
Porta Argentariorum - Brama Srebrników: wzniesiona przez handlarzy bydła i bankierów na Forum Zoarium w 204r (umownie nazywana łukiem).
Przeważają przedstawienia o charakterze symbolicznym nad stricte historycznymi. Cesarz jest centralną postacią w ekspozycji.
2 filary (jeden później wmurowany w budynek) i belki nadproża
pod gzymsem inskrypcje
wizerunek Herkulesa i geniusza ludu rzymskiego
dekoracja roślinna i figuralna
dekoracja zewnętrzna: Rzymianin i partyjski jeniec, od frontu samotna postać (Septymiusz Sewer, na drugim filarze {tym wmurowanym} być może Karakalla)
Sceny wewnętrzne:
- sceny ofiary po prawej stronie: S. Sewer z zakrytą szatą twarzą (capite velatio) i J. Domna, Cesarz wylewa libację (znajdował się tam również Geta ale został wymłotkowany), w ręku cesarzowej kaduceusz (związek z Merkurym)
- po lewej stronie: scena ofiary: libacja Karakalli (pozostałe postacie czyli żona i teść wymłotkowani bo koledze Karakalli żona się znudziła)
W 203r na Comitium ustawiono Łuk Triumfalny S. Sewera (obok Rostry).
wzniesiony z okazji decennalia (10 rocznicy panowania)
w fasadzie kolumny korynckie, ma bardzo bogatą dekorację reliefową:
- kwatery nad bocznymi wejściami na obydwu fasadach ozdobione są reliefami
- fasada od Forum Romanum:
lewa strona: wymarsz z Carhhae lub Zeuga, bitwa, przemowa, uwolnienie Nisibis,
prawa strona: Rzymianie z machinami oblężniczymi oblegają Edessę, poddanie cesarzowi Osroene i króla Abgarusa (po prawej) oraz przeomowa cesarza do wojska (z lewej), narada sztabu armii rzymskiej w oblężonym bozie (z prawej) i cesarz dowodzący ostatnią bitwą (z lewej)
- Od strony Kapitolu:
1. lewa strona: szturm na Seleukcję, cieczka Partów, powyżej zajęcie miasta i poddanie Partów
2. prawa strona: szturm na Ktezyfont, powyżej przemowa pod Ktezyfontem
Technika: tło: podobnie do reliefów zdobiących kolumnę A. Piusa, elementy gruntu i fortyfikacje miast; Perspektywa: ludzie z profilu, z lotu pltaka itd.
W zwornikach: Marsz,
w żagielkach: Wiktorie i personifikacje 4 pór roku
zworniki boczne: wizerunki herosów i personifikacje rzek
Pod kwaterami bocznymi w bocznych przejściach: fryz triumfalny
LEPTIS MAGNA
Tetrapylon (206 - 209) czyli łuk o 4 przejściach
Attyka: sceny pochodu triumfalnego (PN - Zach, Pd - wsch), ofiary i Concordii
pochód - związany z nową ideą, pochód jest atrybutem cesarza; grupa cesarza i synów na kwadrydze, kawalerzyści (ukazani z profilu), wóz cesarski z profilu zdobiony przedstawieniami Wiktorii i bóstw oraz scenąwieńczenia. Wszyscy uczestnicy mają głowy zwrócone w stronę cesarza.
URBANISTYKA
W samym mieście była dość ograniczona i skoncentrowała się w Pd-wsch części Miasta, w rejonie Via Appia.
W latach 203- 211 w Templum Pacis ustawiono nowy marmurowy plan Rzymu (Forma Urbis Romane) w skali 1:240, marmurowe płyty tworzyły prostokąt o wymiarach 23 x 17m i miały inskrypcje.
Za dynastii Sewerów rozbudowane zostało Leptis Magna. Zbudowano tam port i nowe forum oraz połączono je ulicą kolumnową. Wybudowano też bazylikę. Forum otoczone było częściowo portykami i murem.
Bazylika - budowla monumentalna, nawiązuje do planu bazyliki ulpijskiej (krótsze boki zakończone absydami ale za nimi prostokątne pomieszczenia).
RZYM
Termy Karakalli (ANTONINAE) przy Via Appia, inaugurowane w 217r, ukończone za Aleksandra Sewera.
Są to klasyczne termy okresu cesarstwa.
mur
ogród
termy
oś Pd - Zach, PN - wsch (pomieszczenia z ciepłą wodą znajdowały się od południa)
337 x 328m
do term dochodził specjalny akwedukt przecinający Via Appia (?) na łuku Druzusa
frint od strony PN - tam tawerny i główne wejście
w ogrodzeniu od strony wsch i Zach znajdowały się 2 eksedry
audytorium za nim 2 biblioteki (w jednej dzieła łacińskie w drugiej greckie)
na tyłach audytoriów cysterny z wodą
ogród otacza budynek term w pełni
Termy: wejścia od strony PN, basen z zimną wodą, lepidarium, halgarium, po bokach pomieszczenia dodatkowe z palestrą, pomieszczenia dodatkowe pod posadzką, wnętrze dekorowane, mozaiki tzw. mozaiki atletów: kwatery wydzielone przez obramowania z neutralnym wzorem plecionki, rzeźby (np. Herkules Farnese)
SEPTIZODIUM
przy Pd - wsch boku Palatynu S. Sewer wzniósł monumentalną budowlę zwaną Septizodium.
monumentalna fasada
3 kondygnacje, 2 boczne skrzydła profilowały fasadę, (ryzality)
ozdobiona posągami, być może przed fasadą fontanna
Julia Domna odbudowała świątynię Westy na Forum Romanum:
Na planie koła
2 kręgi kolumn
wewnętrzne interkolumnia zabudowane
na wysokim podeście
Karakalla: zbudował na Kwirynale świątynię Serapisa. Był to koryncki dodekastylos, peripteros.
Heliogabal wzniósł świątynię Słońca na Palatynie. Po jego zamordowaniu przemianowana na świątynię Jowisza Ultora. Był to heksastylom, peripteros w centrum temenosu otoczonego portykiem.
OKRES ANARCHII (235 - 284)
Na skutek zagrożenia miasta ze strony barbarzyńców w 271r Aurelian rozpoczął budowę nowych fortyfikacji otaczających Rzym. Mur ukończony został przez Probusa (276 - 282). Miał 19km długości, 6- 8m wys, całość na podmurowaniu 3.5x4m, co 100 stóp wzmocniony był wierzą. W murze znajdowało się 18 bram.
Mur z cementu, licowany cegłą, tylko wierze częściowo z trawertynu. W obręb muru włączono szereg istniejących wcześniej budowli. W wiekach IV, V i VI mur został podwyższony a wierze przebudowane. Są blanki, 2 okna, galeria i otwory strzelnicze. Bramy: Porta Appia - podwójna, dwie półkuliste wierze. Dodatkowo były bramy wypadowe. Budynki dołączone: Porta Maggiore, grobowiec Gajusza Cestiusza.
Tzw. Łuk Galiena - jest to brama z czasów Augusta do której dodano inskrypcję.
PORTRET
Publiusz Lucjusz Galien - pojawia się tu klasycyzm, opracowanie włosów, nie był idealizowany, na twarzy uczucie troski, ukazanie cech cesarza (energiczność); zwrot głowy nawiązuje do posągów hellenistycznych
Po jego śmierci odwrót od klasycyzmu.
Tacyt (275 - 276) powrót do techniki wcześniejszej.
Probus - symetria i geometryzacja twarzy, styl krystaliniczny
Cosinus (283 - 285) - trochę bardziej plastyczne opracowanie głowy, źrenice i tęczówki tak jak wcześniej.
SARKOFAG LUDOVISI
połowa III w
związany z rodziną Trajana Decjusza
w centrum przedstawienie Hostilianusa
scena walki z barbarzyńcami
u góry Rzymianie, Środkowy pas to dowódca niżej walka z barbarzyńcami
Aurelian wzniósł monumentalną świątynię Słońca na Polu Marsowym niedaleko kolumny Aureliusza.
Rozbudowano również sanktuarium w Baalbek.