Wścieklizna.

Wścieklizna (lyssa, hydrophobia z łac., rabies z ang., rage z franc., tollwut z niem.) jest ostrą wirusową chorobą wystepującą u zwierząt i u ludzi o niemalże światowym zasięgu.

Choroba wywoływana jest przez wirus wścieklizny należący do rodzaju Lyssavirus z rodziny Rhabdoviridae.

Ze względu na stopień zjadliwości, szczepy wirusa wścieklizny podzielono na szczepy uliczne (virus de rue), izolowane świeżo z naturalnych przypadków choroby, oraz szczepy laboratoryjne, czyli ustalone. Szczepy ustalone nazywane są też fixe; w których poprzez seryjne domózgowe postacie zmieniły swoje właściwości, a przede wszystkim mają krótszy okres inkubacji. Zostały one otrzymane przez wielokrotne pasażowanie na zwierzętach laboratorujnych, co spowodowało utratę ich zjadliwości dla psa i człowieka. Pierwszy szczep ustalony wirusa wścieklizny uzyskał Ludwik Pasteur przez wielokrotne zakażanie królików zjadliwym wirusem.

Na podstawie odczynu seroneutralizacji wyróżniono cztery serotypy wirusa.

1. wirus uliczny i ustalony, oraz szczepy izolowane od gryzoni

2. wirus wyosobniony od nietoperzy owadożernych

3. wirus izolowany od zwierząt kretopodobnych

4. szczepy izolowane od konia oraz owadów

Klasyfikacja ta chociaż nie pełna wskazuje na duże różnice wirusa wścieklizny.

tabelka

W cytoplazmie komórek hodowli wirus wytwarza eozynofilne ciałka wtrętowe a w tkance nerwowej ciałka Negriego (których stwierdzenie jest dowodem istnienia wścieklizny, lecz ich brak jeje nie wyklucza).

Wirus namnaża się w zarodku kurzym i kaczym (po poprzednim zaadaptowaniu) oraz w hodowlach komórkowych, najłatwiej komórek nerki chomika)

Wirus jest stosunkowo opornyna działanie czynników środowiskowych. Np. w gnijącym mózgu pozostaje żywy przez 7 - 10 dni. W temperaturze pokojowej zachowuje zjadliwość przez kilka dni. Promienie ultrafioletowe niszczą go po 5 minutach, a światło słoneczne po 2 godzinach. Wirus jest wrażliwy na działanie formaliny, alkoholu etylowego i roztworów mydła, dlatego też te środki są zalecane do odkażania ran.

Wirus wścieklizny atakuje system nerwowy (mózg i rdzeń kręgowy) ssaków, w tyma także ludzi. Wirus obecny jest w płynie rdzeniowym chorych zwierząt, a w końcowym stadium choroby w ślinie. W przeciwuieństwie do innych wirusów, nigdy nie pojawia się w krwi, moczu czy stolcu, nie jest to w każdym razie udokumentowane.Nie leczona wścieklizna prawie zawsze prowadzi do śmierci.

Wścieklizna nie jest chorobą wyłącznie występującą u psów, ale odgrywają one poważną rolę w dalszym jej rozprzestrzenianiu.Teoretycznie wszystkie ssaki mogą zachorować i stać się roznośicielami choroby, są to także nietoperze, lisy i inne dzikie zwierzęta, oraz koty. Wśród zwierząt domowych należy zwrócić uwagę na koty, które w swoich wędrówkach łatwo mogą się zarazić. Zwierzęta gospodarskie (np. świnie i konie) mogą zostać napadnięte i pokąsane przez wściekłe zwierzę. Ptaki, gady i ryby nie chorują na wściekliznę.

Źródłem zakażenia są zwierzęta wydalające zarazek ze śliną, przez co najczęściej do zakażenia dochodzi wskutek ugryzienia przez zainfekowane zwierzę, również przez kontakt z jego śliną, gdy kontakt ten następuje w miejscu skaleczenia, zadrapania lub jeśli ślina chorego zwierzęcia dostanie się do naturalnych otworów ludzkiego ciała np. drogą donosową, poprzez nosogardziel, a nawet zanieczyszczenie nozdrzy mzteriałem, w którym znajduje się wirus. Przypuszcza się, że w ten sposób zakażają się lisy obwąchując miejsca zanieczyszczone mocze lisów, w którym może znajdować się wirus, lub podczas zjadania zakażonego pokarmu.Zakażenie może nastąpić także drogą aerogenną. Sposób tego zakażenia został udokumentowany przez badaczy zajmujących się nosicielstwem wirusa u nietoperzy przebywających w grotach. Stwierdzono bowiem przypadki zakażeń ludzi i zwierząt w tych grotach, nawet po krótkim w nich pobycie, z wykluczeniem ukąszeń i skaleczeń. Zadrapanie przez zwierzę równierzmoże być przyczyną zakażenia, jeśli wcześniej zwierzę lizało swoje łapy, nie jest to jednak całkowicie udowodnione. Wirus wścieklizny przechodzi ze śliny wściekłego zwierzęcia do mięśni jego ofiary. Poprzez tkankę nerwową wędruje do mózgu, gdzie rozmnaża się, a następnie tą samą drogą (tkanka nerwowa) przedostaje się do śliny, gdzie gotów jest ponownie zarażać. Bardzo niebezpieczne jest dostanie się wirusa do miejsc obficie unerwionych (np. opuszki palców), oraz znajdujących się blisko mózgu, wówczas wirus szybciej dostaje się do centralnego układu nerwowego. Ukąszenia części ciała bliższych głowy lub w samą głowę są najgroźniejsze, gdyż krótszy jest wówczas czas wylęgania wścieklizny.

rysunek

Okres wylęgania wścieklizny, czyli czas od momentu wniknięcia wirusa do zdrowego organizmu do pojawienia sią pierwszych symptomów choroby waha się od kilku dni do kilku miesiecy, w przypadku ludzi naewt do roku, najczęściej jednak jest to 20 - 60 dni. Długość okresu wylegania zależy od miejsca wniknięcia wirusa oraz jego dawki.I tak:

- u ludzi okres wylegania się choroby zależy od miejsca ugryzienia człowieka chore zwierzę i rozległości uszkodzenia tkanek. Okres ten trwa przewaznie od 2 do 10 tygodni, a czasem znacznie dłużej, nawet do roku

- u psów okres inkubacji wścieklizny wynosi od 2 do 6 tygodni, lecz w niektórych przypadkach może trwać i 4 miesiące. Najkrótszy czas wylęgania się choroby wynosi 10 dni.Kliniczna postać choroby trwa od

3 - 7 dni, po czym następuje smierć.

- u kotów okres wylegania jest podobny jak u psów. Objawy kliniczne trwają krócej bo 2 - 4 dni. Wsciekłe koty bywają bardziej agresywne niż psy, ale najczęściej występuje u nich tzw. wścieklizna spokojna.

- u koni inkubacja wścieklizny trwa od 3 - 2 miesięcy.

- u bydła inkubacja wścieklizny może trwać od 2 tygodni do 80 dni, po 3 -6 dniach następuje śmierć

- u świń okres wylęgania wscieklizny trwa od 3 tygodni do 2 miesięcy

Wścieklizna przebiega albo w postaci agresywnej, albo spokojnej.Odmiana agresywna atakuje mózg i powoduje takie objawy, jak:

- podniecenie, pobudzenie, niepokój

- zaburzenia wzroku, bezsenność

- kłapanie szczękami

- agresywne zachowanie (zwierzęta domowe wykazują wyraźny wzrost agresywnosci - najpierw w stosunku do obcych, następnier do wszystkich - nie rozpoznają domowników)

- czasami występuje rozszerzenie źrenic, unikanie światła i osłabienie odruchu rogówkowego

- zwierzę może gryźć prawdziwe lub wyimaginowane przedmioty, a także samo siebie

- "wrogie" spojrzenie

- napady szału występują na zmianę ze stanami otępienia, w czasie których zwierzę obojętnie leży na ziemi

- wskutek porażenia krtani szczekanie psa staje się ochrypłe, długotrwałe i wyjące

- mimo pragnienia zwierzę nie może pić wody (wodowstręt), gdyż przy najlżejszym dotknięciu gardła płynem dostaje gwałtownych, kurczowych ściągań w gardle, dlatego też boi się ugasić pragnienie, stąd nazwa "wodowstret"

Wścieklizna spokojna zwykle atakuje rdzeń kręgowy i powoduje takie objawy, jak:

- dzikie zwierzęta stają się przyjazne, oswojone i uległe

- dzikie zwierzęta prowadzące nocny tryb życia, widywane są w dzień

- wrażenie duszenia się

- brak koordynacji ruchowej, chwiejny krok

- niemozność uniesienia głowy i wydania dźwięku, ponieważ szyja i mięśnie głowy są sparaliżowane

- przeważają stany depresyjne i porażenia

Początek choroby u ludzi jest trudny do rozpoznania. Występują objawy ogolne takie, jak: przyspieszenie oddechu, tętna, wymioty, przeczulica, bolesność i swędzenie rany oraz podniecenie, lub przygnębienie, napady szału, brak apetytu, konwulsje i halucynacje, gorączka.Występują charakterystyczne, bolesne skurcze gardła, zwłaszcza przy próbach picia wody, a nawet na widok wody, oraz na samą myśl o piciu (wodowstręt), wymioty krwawe, ślinotok, omamy wzrokowe i słuchowe. Po okresie podniecenia i napadów wodowstretu dochodzi do porażeń. Po dalszych 1 - 2 dniach chory umiera. Zapobiegawczo stosowane są surowice odpornościowe przeciwko wściekliźnie.

Szacuje się, że każdego roku z powodu wścieklizny umiera na świecie 40 000 - 100 000 osó, z czego większość w krajach subtropikalnych i tropikalnych. W krajach wysokorozwinietych przypadki te są sporadyczne.Jak dotąd nie istnieją żadne testy umożliwiające wykrycie w organizmie człowieka obecność wirusa tuż po jego wniknięciu. Kiedy jednak pojawią się pierwsze objawy choroby, jest już za późno na leczenie i mozna jedynie łagodzić cierpienie chorego.

Rozpoznanie kliniczne i sekcyjne powinno być powinno być poparte badaniami laboratoryjnymi. Znaczenie w rozpoznawaniu wścieklizny ma badanie na obecność ciałek Negriego

Ciałka Negriego w tkance mózgowej.

Występują one w cytoplazmie neuronów, najczęściej pomiędzy jądrem a dendrytami. W największej ilości występują w rogu Ammona, oraz w móżdżku (zwłaszcza u kotów i bydła).

Linia cięcia półkuli mózgowej w celu odsłonięcia Horyzontalny przekrój półkuli mózgowej z

rogu Ammona. z odsłoniętym prawym rogiem Ammona.

Łatwio barwią się eozyną i innymi barwnikami. Najczęściej stosuje się barwienie metodą Gerlacha. Ciałka Negriego barwią się wówczas na czerwono, jądra komórek na fioletowo, protoplazma na niebiesko, krwinki czerwone na żółto, czerwono, lub są bezbarwne. W początkowym okresie choroby oraz po zakażeniu szczepami wirusa słabo lub nienegrijnymi, ciałka Negriego mogą nie wystąpić. Dlatego stwierdzenie obecności ciałek Negriego jest dowodem istnienia wścieklizny, natomiast ich brak jej nie wyklucza. Wykonuje się także próbę immunofluorescencji, która pozwala na wykrycie antygenu (wścieklizny) wirusa w mózgu, do wykonania której potrzebna jest surowica odpornościowa zwierzęcia uodpornionego wirusem wścieklizny. Następnie łączy się ją z barwnikiem fluorescencyjnym. Jeśli w badanym materiale znajduje się wirus wścieklizny to po poddaniu go działaniu surowicy przeciwciała połączą się z wirusem i będą świecić.

W 1885 roku Ludwik Pasteur stworzył pierwszą szczepionkę przeciw wściekliźnie, używając do tego żywe wirusy tej choroby. Jego wczesne szczepionki mogły powodować bardzo poważne, niekiedy nawet śmiertelne reakcje. Dzisiejsze szczepionki należą do bezpiecznych, ich działanie polega na stymulowaniu systemu odpornościowego do wytwarzania przeciwciał, które zneutralizują działanie wirusa, zanim wywoła on chorobę. Szczepionka przeciw wściekliźnie zazwyczaj jest podawana już po kontakcie z wirusem. Istnieją również szczepionki podawane profilaktycznie (przed zetknięciem się z wirusem). Przeznaczone są one dla ludzi, którzy ze względu na swoją pracę są w większym stopniu narażeni na zetknięcie z chorymi zwierzętami (weterynarz, strażnicy leśni itd.). Bez względu na to, czy szczepionka zostanie podana przed wniknięciem wirusa do organizmu czy tuż po, w chwili obecnej jest to jedyny sposób, aby obronić się przed chorobą.

W przypadku pogryzienia, oraz kontaktu ze zwierzęciem podejrzanym o wściekliznę należy zranione miejsce dokładnie umyć wodą i mydłem, oczyścić ranę pozwalając, aby krwawiła. Zgłosić się do lekarza możliwie jak naj szybciej, a po wizycie przestrzegać jego zaleceń. Bardzo pomocne jest złapanie i przebadanie zwierzęcia na obecność wścieklizny, co ułatwia odpowiednim instytucjom medycznym zapewnienie właściwego leczenia osobom, które zostały narażone na zetknięcie się z wirusem. Nigdy nie należy próbować złapać dzikiego, bądź innego zwierzęcia zararzonego na własną rękę.

O to kilka pomocnych zasad, aby uchronić się przed zakażeniem:

- nie zbliżać się do dzikich zwierząt, obserwować je z oddali

- nie głaskać i nie karmić obcych zwierząt, nawet jeśli są bardzo spokojne i przyjazne

- prowadzić psy i koty na smyczy, aby nie biegały samotnie

- należy pamiętać o regularnych szczepieniach

- jeżeli zwierzę wróci do domu pogryzione, należy udać się do weterynarza

- nie pozostawiać psa uwiązanego (jeśli zaatakuje go chore zwierzę to nie będzie mógł uciec)

- unikać dziwnie zachowujących się zwierząt domowych samotnie wałęsających się, oraz dzikich

- nie należy próbować chwytać na własną rękę podejrzanie wyglądających zwierząt. Jeśli podejrzewamy że może ono być wściekłe to należy powiadomić odpowiednie instytucje.

- nauczmy dzieci tych zasad

Wścieklizna jest chorobą zwalczaną z urzędu, czynnosciami tymi zajmuje się urzędowy lub upoważniony lekarz weterynarii, który dowiedziawszy się o wybuchu wścieklizny lub o jej podejrzeniu zobowiązany jest do przeprowadzenia dochodzenia epizootiologicznego. W którym nalezy ustalić źródło zakażenia i poznać okoliczności rozprzestrzeniania się choroby. Zwierzęta wściekłe należy zabić. Psy i koty należy likwidować w pomieszczeniach zamkniętych środkami farmakologicznymi, a zwłoki zwierząt dostarczyć do zakładu utylizacyjnego, one pierwsze powinnyzostać poddane utylizacji.

Zwierzęta gospodarskie podejrzane o wściekliznę podlegają zamknieciu w zamknieciu aż do ostatecznego rozpoznania choroby. Psy i koty podejrzane o wściekliznę, bądź zarażenie się wyjątkowo można odstapić od zabicia pod warunkiem, że będą poddane obserwacji w zamknięciu przez 3 miesiące. Podejrzane o zarażenie się wścieklizną konie i bydło powinny być poddane obserwacji przez 6 miesięcy, a owce, kozy i świnie przez 3 miesiące.Zwierzęta gospodarskie pogryzione przez zwierzęta wściekłe lub podejrzane o wściekliznę, należy poddać szczepieniu z konieczności nie później niż po 14 dniach od chwili ugryzienia; pięciokrotnie w ciągu pięciu kolejnych dni. Zwierzęta te podlegają także obserwacji.

Jeżeli zwierzę podejrzane o wściekliznę lub o zarażenie się pokąsało człowieka, musi być poddane obserwacji przez co najmniej 10 dni, licząc od daty pogryzienia, celem potwierdzenia lub wykluczenia podejrzenia. W razie padnięcia, lub zgładzenia zwierzecia podejrzanego o wściekliznę, lub zarażenie się nią należy zgodnie z obowiązującymi przepisami przesłać materiał do badań laboratoryjnych do Zakładu Higieny Weterynaryjnej.Materiał taki należy przesłać przez posłańca w takim opakowaniu, które zabezpiecza przed zakażeniem środowiska.

Szczepienia ludzi są prowadzone w poradniach utworzonych przy szpitalnych oddziałach chorób zakaźnych, zaś radą, pomocą i informacją służą działy Epidemiologii Stacji Sanitarno - Epidemiologicznych. Masowe zapobiegawcze szczepienia psów, kotów i zwierząt dzikich stanowią skuteczną ochronę przed zakażeniem człowieka wścieklizną. Z tego względu społeczeństwo powinno być zainteresowane, aby otaczające nas zwierzeta były szczepione przeciw wściekliźnie.

Dane bibliograficzne:

1.

Tytuł: "Gdy zachoruje pies"

Autor: dr. Peter Teichmann

Wydawnictwo: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1974r.

2.

Tytuł: "Mikrobiologia i choroby zakaźne zwierząt"

Autorzy: A. Schollenberger i J.M. Sadowski

Wydawnictwo: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne. Warszawa 1982r.

3.

Tytuł: "Nowe lecznictwo przyrodnicze"

Autor: F.E. Bilz

Wydawnictwo: Księgarnia i Instytut Sztuk Pięknych Spółka Akcyjna. Poznań 1929r.

4.

Tytuł: " Zarys chorób zakaźnych zwierząt"

Autor: Zenon Wachnik

Wydawnictwo: Państwowe Wydawnictwo Naukowe. Warszawa 1983r.

Dodatkowe informacje:

- rozmowa z technikiem weterynarii : p. Sylwią Michalak z Gniezna.

---