Bezpieczenstwo pracy materialy na egzamin


Bezpieczeństwo pracy, ochrona środowiska, zarządzanie jakością.

- 1 -

1. Bezpieczeństwo i higiena pracy

- 2 -

I. Rozpoczynanie działalności gospodarczej

Działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana,

handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie

kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany

i ciągły.

Każda osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca

osobą prawną, której przyznana jest zdolność prawna, wykonująca we

własnym imieniu działalność gospodarczą, jest przedsiębiorcą. Podejmowanie,

wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla

każdego na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami

prawa, dotyczących m.in. ochrony przed zagrożeniem życia, zdrowia

ludzkiego1.

Jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej,

a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników są pracodawcą.

Pracownikiem natomiast jest osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę,

powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę.

Pracodawca rozpoczynający działalność jest obowiązany, w terminie 30

dni od dnia rozpoczęcia tej działalności, zawiadomić na piśmie właściwego

inspektora pracy i właściwego państwowego inspektora sanitarnego o miejscu,

rodzaju i zakresie prowadzonej działalności. Pracodawca ma również

obowiązek powiadomienia inspektora pracy i państwowego inspektora sanitarnego

o zmianie miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej działalności,

zwłaszcza gdy nastąpiły zmiany technologii lub profilu produkcji mogące powodować

zwiększenie zagrożenia dla zdrowia pracowników2.

Pracodawca prowadzący działalność powodującą szczególne zagrożenia

dla zdrowia lub życia pracowników, np. realizujący prace: na wysokości,

w zbiornikach, kanałach, wiążące się z występowaniem szkodliwych dla zdrowia

czynników chemicznych lub fizycznych, jak pary, mgły, pyły, hałas, pola

elektromagnetyczne itp. może zostać zobowiązany przez inspektora pracy lub

państwowego inspektora sanitarnego do okresowej aktualizacji powyższego

zawiadomienia2.

Obowiązek składania zawiadomień zaczyna ciążyć na prowadzącym

działalność gospodarczą z chwilą, gdy uzyska on przymiot pracodawcy,

tzn. z chwilą zatrudnienia pierwszego pracownika. Nie dotyczy

on prowadzących działalność, którzy zatrudniają wyłącznie

osoby wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy

(np. cywilno-prawnych umów zlecenia lub o dzieło).

Niedopełnienie powyższych obowiązków stanowi wykroczenie zagrożone

karą grzywny2.

II. Podstawowe obowiązki i odpowiedzialność

pracodawcy w dziedzinie bhp

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny

pracy w zakładzie pracy. Jest on obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników

przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. W szczególności

pracodawca jest obowiązany:

organizować pracę w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne

warunki pracy,

zapewniać przestrzeganie w zakładzie pracy przepisów oraz zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy, wydawać polecenia usunięcia uchybień

w tym zakresie oraz kontrolować wykonanie tych poleceń,

zapewniać wykonanie nakazów, wystąpień, decyzji i zarządzeń wydawanych

przez organy nadzoru nad warunkami pracy,

zapewniać wykonanie zaleceń społecznego inspektora pracy.

Pracodawca konsultuje z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkie

działania związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, w szczególności

dotyczące:

- zmian w organizacji pracy i wyposażeniu stanowisk pracy, wprowadzania

nowych procesów technologicznych oraz substancji i preparatów

chemicznych, jeżeli mogą one stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia

pracowników,

- oceny ryzyka zawodowego występującego przy wykonywaniu określonych

prac oraz informowania pracowników o tym ryzyku,

- tworzenia służby bhp lub powierzania wykonywania zadań tej służby innym

osobom oraz wyznaczania pracowników do udzielania pierwszej

pomocy,

Zaniedbanie obowiązku zapewnienia pracownikom bezpiecznego

stanowiska pracy uzasadnia odpowiedzialność pracodawcy na zasadzie

winy - wyrok Sądu Najwyższego z 14 września 2000 r. sygn.

akt II UKN 207/00.

- przydzielania pracownikom środków ochrony indywidualnej oraz odzieży

i obuwia roboczego,

- szkolenia pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracodawca zapewnia odpowiednie warunki do przeprowadzania konsultacji,

a zwłaszcza to, aby odbywały się w godzinach pracy. Za czas nieprzepracowany

w związku z udziałem w konsultacjach pracownicy lub ich przedstawiciele

zachowują prawo do wynagrodzenia.

Pracodawca oraz osoba kierująca pracownikami są obowiązani znać, w zakresie

niezbędnym do wykonywania ciążących na nich obowiązków, przepisy

o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

W szczególności pracodawca obowiązany jest odbyć i powtarzać okresowo

szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy.

W razie gdy jednocześnie w tym samym miejscu wykonują pracę

zatrudnieni przez różnych pracodawców, pracodawcy ci mają obowiązek:

współpracować ze sobą,

wyznaczyć koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem

i higieną pracy wszystkich pracowników zatrudnionych w tym samym

miejscu,

ustalić zasady współdziałania uwzględniające sposoby postępowania

w przypadku wystąpienia zagrożeń dla zdrowia lub życia pracowników.

Wyznaczenie koordynatora sprawującego nadzór nad bezpieczeństwem

i higieną pracy nie zwalnia poszczególnych pracodawców

z obowiązku zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy zatrudnionym

przez nich pracownikom2.

III. Podstawowe prawa i obowiązki

pracownika

W dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy pracownikowi przysługuje

prawo do:

powstrzymania się od wykonywania pracy - powiadamiając o tym niezwłocznie

przełożonego - w razie gdy warunki pracy nie odpowiadają

przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie

dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana przez

niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom.

Jeżeli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie usuwa zagrożenia,

pracownik ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, również zawiadamiając

o tym niezwłocznie przełożonego. Za czas powstrzymania się od wykonywania

pracy lub oddalenia się z miejsca zagrożenia, w powyższej sytuacji, pracownik

zachowuje prawo do wynagrodzenia.

powstrzymania się od wykonywania pracy wymagającej szczególnej

sprawności psychofizycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny

nie zapewnia bezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagrożenie

dla innych osób.

Powstrzymanie się pracownika od wykonywania pracy wymagającej szczególnej

sprawności psychofizycznej może nastąpić tylko po uprzednim zawiadomieniu

o tym przełożonego Uprawnień do powstrzymania się od pracy - w razie gdy warunki pracy

nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bez-

Powstrzymywanie się pracownika od wykonywania pracy w warunkach

nieodpowiadających przepisom bhp nie stanowi naruszenia

obowiązku świadczenia pracy tylko wtedy, gdy pracownik zawiadomił

o tym niezwłocznie przełożonego (art. 210 § 1 kp) - wyrok Sądu

Najwyższego z 9 maja 2000 r. sygn. akt I PKN 619/99.

pośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika albo gdy wykonywana

przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom,

jak również od wykonywania pracy wymagającej szczególnej sprawności

psychofizycznej - nie posiadają pracownicy, których obowiązkiem pracowniczym

jest ratowanie życia ludzkiego lub mienia, np. funkcjonariusze straży

pożarnej, pracownicy zakładowej obrony cywilnej, pracownicy ochrony

osób i mienia.

Podstawowym obowiązkiem pracownika w dziedzinie bezpieczeństwa

i higieny pracy jest przestrzeganie przepisów i zasad bhp. W szczególności

pracownik jest obowiązany:

znać przepisy i zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, brać udział

w szkoleniu i instruktażu z tego zakresu oraz poddawać się wymaganym

egzaminom sprawdzającym,

wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy oraz stosować się do wydawanych w tym zakresie

poleceń i wskazówek przełożonych,

dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek

i ład w miejscu pracy,

stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych

środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego,

zgodnie z ich przeznaczeniem,

poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym

badaniom lekarskim i stosować się do wskazań lekarskich,

niezwłocznie zawiadomić przełożonego o zauważonym w zakładzie

pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego oraz

ostrzec współpracowników, a także inne osoby znajdujące się w rejonie

zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie,

współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków

dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy.

Osoby kierujące pracownikami są obowiązane:

organizować stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa

i higieny pracy,

dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie

zgodnie z przeznaczeniem,

organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie

pracowników przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi

i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy,

dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia

technicznego, a także o sprawność środków ochrony zbiorowej

i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

egzekwować przestrzeganie przez pracowników przepisów i zasad

bezpieczeństwa i higieny pracy,

zapewniać wykonanie zaleceń lekarza sprawującego opiekę zdrowotną

nad pracownikami.

IV. Budowa lub przebudowa obiektu

budowlanego, w którym przewidywane są

pomieszczenia pracy

Pracodawca jest obowiązany zapewniać pomieszczenia pracy odpowiednie

do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników.

Obiekty budowlane i znajdujące się w nich pomieszczenia pracy, a także tereny

i urządzenia z nimi związane należy utrzymywać w stanie zapewniającym

bezpieczne i higieniczne warunki pracy.

Zagadnieniem kluczowym, warunkującym spełnienie przez pracodawcę

powyższych obowiązków jest uwzględnienie wymagań określonych w przepisach,

już w fazie projektowania obiektów i pomieszczeń, w których będą znajdowały

się stanowiska pracy.

Pracodawca budujący lub przebudowujący obiekt budowlany, w którym

przewiduje się pomieszczenia pracy jest obowiązany zapewniać, aby prace

te były wykonywane na podstawie projektów uwzględniających wymagania

bezpieczeństwa i higieny pracy, pozytywnie zaopiniowanych przez

uprawnionych rzeczoznawców2.

Projekty powyższe powinny być zaopiniowane w szczególności przez rzeczoznawców

do spraw: bezpieczeństwa i higieny pracy; sanitarnohigienicznych;

zabezpieczeń przeciwpożarowych.

Pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych projekty warunków

zabudowy i zagospodarowania terenu inwestycji oraz dokumentacja projektowa

dotycząca budowy, a także zmiany sposobu użytkowania obiektów budowlanych

powinna być uzgodniona z Państwową Inspekcją Sanitarną.

Pozwolenie na użytkowanie obiektu budowlanego otrzymać może

- zgodnie z ustawą Prawo budowlane3 - pracodawca będący inwestorem

po zawiadomieniu organów:

Inspekcji Ochrony Środowiska,

Państwowej Inspekcji Sanitarnej,

Państwowej Inspekcji Pracy,

Państwowej Straży Pożarnej,

o zakończeniu budowy obiektu budowlanego i zamiarze przystąpienia do jego

użytkowania.

Niezajęcie stanowiska przez wymienione organy w terminie 14 dni od dnia

otrzymania zawiadomienia, należy traktować jako niezgłoszenie sprzeciwu lub

uwag. Jeżeli chodzi o bezpieczeństwo i higienę pracy podstawowe znaczenie

mają tu zakres działania oraz uprawnienia Państwowej Inspekcji Pracy oraz

Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

Zgodnie z ustawą o Państwowej Inspekcji Pracy4 inspekcja ta jest organem

powołanym do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności

przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Do zakresu działania

Państwowej Inspekcji Pracy należy m.in.:

kontrola przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

przy projektowaniu budowy, przebudowy i modernizacji zakładów pracy,

uczestniczenie w przejmowaniu do eksploatacji wybudowanych lub

przebudowanych zakładów pracy albo ich części w zakresie ustalonym

w przepisach prawa pracy.

Inspektor pracy uprawniony jest m.in. do:

żądania okazania dokumentów dotyczących budowy, przebudowy lub

modernizacji oraz uruchomienia zakładu pracy, planów i rysunków

technicznych, dokumentacji technicznej i technologicznej, wyników

ekspertyz, badań i pomiarów dotyczących produkcji bądź innej działalności

zakładu. Podmiot kontrolowany ma obowiązek zapewnić inspektorowi

pracy warunki i środki niezbędne do sprawnego przeprowadzenia

kontroli, a w szczególności niezwłocznie przedstawić żądane dokumenty

i materiały.

sprzeciwu przeciwko uruchomieniu wybudowanego lub przebudowanego

zakładu pracy albo jego części. Sprzeciw inspektor pracy zgłasza

niezwłocznie po stwierdzeniu, że uruchomienie wybudowanego lub

przebudowanego zakładu pracy lub jego części mogłoby spowodować

bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia przyszłych pracowników.

Sprzeciw wstrzymuje uruchomienie zakładu lub jego części.

Od sprzeciwu inspektora pracy przysługuje odwołanie, za jego pośrednictwem,

w ciągu 14 dni, do okręgowego inspektora pracy.

Zgodnie z ustawą o Państwowej Inspekcji Sanitarnej5 inspekcja ta jest powołana

do realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego, m.in. poprzez sprawowanie

nadzoru nad warunkami higieny: środowiska, pracy w zakładach pracy,

radiacyjnej - w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpły-

- 13 -

wem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych, zapobiegania powstawaniu

chorób, w tym chorób zakaźnych i zawodowych.

Do zakresu działania Państwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzinie zapobiegawczego

nadzoru sanitarnego należy m.in. uczestniczenie w dopuszczeniu

do użytkowania obiektów budowlanych.

Inspektor sanitarny jest uprawniony do kontroli zgodności budowanych

obiektów z wymaganiami higienicznymi i zdrowotnymi, określonymi w obowiązujących

przepisach.

Przysługuje mu prawo zgłoszenia sprzeciwu przeciwko uruchomieniu wybudowanego

lub przebudowanego zakładu pracy lub innego obiektu budowlanego,

wprowadzeniu nowych technologii lub zmian w technologii, dopuszczeniu

do obrotu materiałów stosowanych w budownictwie lub innych wyrobów

mogących mieć wpływ na zdrowie ludzi - jeżeli w toku wykonywanych

czynności stwierdzi, że z powodu nieuwzględnienia wymagań higienicznych

i zdrowotnych określonych w obowiązujących przepisach mogłoby nastąpić

zagrożenie życia lub zdrowia ludzi. Zgłoszenie sprzeciwu wstrzymuje dalsze

działania w sprawach, o których mowa wyżej, do czasu wydania decyzji

przez inspektora sanitarnego wyższego stopnia.

Przy projektowaniu oraz budowie zakładu pracy należy we własnym interesie

bezwzględnie zapewnić, by:

budowa prowadzona była na podstawie projektu zaopiniowanego (bez

uwag) przez uprawnionych rzeczoznawców,

podczas prac wykonawczych nie były dokonywane istotne odstępstwa

od założeń projektowych,

ewentualne odstępstwa były zawsze opiniowane przez uprawnionego

rzeczoznawcę.

Przestrzeganie powyższych zasad pozwoli uniknąć wybudowania lub przebudowania

zakładu pracy niezgodnie z obowiązującymi przepisami. Doprowadzenie

zakładu pracy, w stosunku do którego wydany został sprzeciw przeciwko

uruchomieniu, do stanu właściwego jest zawsze bardzo kosztowne i kłopotliwe.

Doświadczenia wskazują, że czasami bywa aż tak kosztowne, że staje

się nieopłacalne.

Organizacja i wyposażenie pomieszczeń i stanowisk pracy powinny odpowiadać

szczegółowym wymaganiom określonym w branżowych przepisach

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz Polskich Normach. Przepisy6 określają

również wymagania, jakim powinna odpowiadać organizacja i wyposażenie

stanowisk pracy, niezależnie od branży czy rodzaju wykonywanych prac.

- 14 -

Pomieszczenia pracy i ich wyposażenie powinny zapewniać pracownikom

bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W pomieszczeniach pracy należy

zapewnić oświetlenie naturalne i sztuczne, odpowiednią temperaturę, wymianę

powietrza oraz zabezpieczenie przed wilgocią, niekorzystnymi warunkami

cieplnymi i nasłonecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi

dla zdrowia i uciążliwościami.

Powierzchnia i wysokość pomieszczeń pracy powinny zapewniać spełnienie

wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy, z uwzględnieniem rodzaju

wykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywania pracowników

w tych pomieszczeniach. Na każdego z pracowników jednocześnie

zatrudnionych w pomieszczeniach stałej pracy powinno przypadać co najmniej

13 m3 wolnej objętości pomieszczenia oraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni

podłogi (niezajętej przez urządzenia techniczne, sprzęt itp.).

Pomieszczenia stałej pracy (pomieszczenie pracy, w którym łączny czas

przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby przekracza 4 godziny)

nie mogą być niższe niż:

3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe

dla zdrowia,

3,3 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace mogące

powodować występowanie substancji szkodliwych dla zdrowia.

Wysokość pomieszczeń może być również zmniejszona do:

2,5 m w świetle:

- jeżeli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie więcej niż 4 pracowników,

a na każdego z nich przypada co najmniej po 15 m3 wolnej objętości

pomieszczenia,

- w pomieszczeniu usługowym lub produkcyjnym drobnej wytwórczości

mieszczącym się w budynku mieszkalnym, jeżeli przy wykonywanych

pracach nie występują pyły lub substancje szkodliwe dla zdrowia,

hałas nie przekracza dopuszczalnych wartości poziomu dźwięku

w budynkach mieszkalnych, określonych w Polskich Normach,

Wysokość pomieszczeń może być obniżona w przypadku zastosowania

klimatyzacji - pod warunkiem uzyskania zgody państwowego

wojewódzkiego inspektora sanitarnego6.

a na jednego pracownika przypada co najmniej 15 m3 wolnej objętości

pomieszczenia,

2,2 m w świetle - w dyżurce, portierni, kantorze, kiosku ulicznym, dworcowym

i innym oraz w pomieszczeniu usytuowanym na antresoli otwartej

do większego pomieszczenia.

Pomieszczenia stałej pracy nie powinny być lokalizowane poniżej poziomu

otaczającego terenu, z wyjątkiem pomieszczeń:

w których wymaga tego rodzaj produkcji,

garażu, kotłowni i warsztatach podręcznych,

handlowych, usługowych i gastronomicznych w ulicznych przejściach

podziemnych, w podziemnych stacjach komunikacyjnych i tunelach,

w domach handlowych i hotelach oraz w obiektach zabytkowych,

pod warunkiem zachowania wymagań przepisów techniczno-budowlanych

(Prawo budowlane oraz akty wykonawcze do tej ustawy) i po uzyskaniu

zgody właściwego państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego,

wydanej w porozumieniu z okręgowym inspektorem pracy.

Po spełnieniu powyższych warunków oraz zapewnieniu oświetlenia dziennego,

pomieszczenia stałej pracy mogą znajdować się również w suterenach

lub piwnicach.

Pomieszczenia czasowej pracy (pomieszczenie pracy, w którym łączny

czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby trwa od 2

do 4 godzin) nie mogą być niższe niż:

2,2 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu nie występują czynniki szkodliwe

dla zdrowia,

2,5 m w świetle - jeżeli w pomieszczeniu prowadzone są prace mogące

powodować występowanie substancji szkodliwych dla zdrowia.

Podłogi w pomieszczeniach oraz na drogach znajdujących się w obiektach

budowlanych powinny być równe, nieśliskie, niepylące i odporne

na ścieranie oraz nacisk, a także być przystosowane do łatwego utrzymania

w czystości. W pomieszczeniach, w których mogą wystąpić mieszaniny wybuchowe

palnych par, pyłów lub gazów z powietrzem, powierzchnie podłóg

powinny być wykonane z materiału niepowodującego iskrzenia mechanicznego

lub wyładowań elektrostatycznych. Jeżeli podłoga jest wykonana z materiału

będącego dobrym przewodnikiem ciepła lub jeżeli przy wykonywaniu

pracy występuje jej zamoczenie, w przejściach oraz w miejscach do stania

i siedzenia powinny znajdować się podesty izolujące od zimna lub wilgoci

albo powinny być stosowane inne środki izolujące. Podesty muszą być stabilne,

wytrzymałe, zabezpieczające przed poślizgiem i potknięciem oraz łatwe

do utrzymania w czystości. Do pomieszczeń i stanowisk pracy położonych

na różnych poziomach powinny prowadzić bezpieczne dojścia stałymi schodami

lub pochylniami. Nawierzchnie schodów, pomostów i pochylni nie mogą

być śliskie, a w miejscach, w których może występować zaleganie pyłów

- powinny być ażurowe.

Ściany i sufity pomieszczeń pracy, w których wydzielają się substancje

szkodliwe dla zdrowia pracowników lub pyły niebezpieczne pod względem

wybuchowym, powinny mieć pokrycie ochronne, zabezpieczające przed adsorpcją

i gromadzeniem się pyłu oraz powinny być przystosowane do łatwego

czyszczenia lub zmywania. Jeżeli ze względu na rodzaj wykonywanych robót

lub rodzaj stosowanych urządzeń może zachodzić niebezpieczeństwo wybuchu,

stropy, dachy i ściany pomieszczeń pracy powinny być wykonane zgodnie

z wymaganiami bezpieczeństwa dla tego rodzaju robót lub znajdujących

się tam urządzeń oraz zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi.

Oświetlenie dzienne, zgodne z wymaganiami PN-71/B-02380 „Oświetlenie

wnętrz światłem dziennym. Warunki ogólne.”, należy zapewnić we wszystkich

pomieszczeniach stałej pracy, chyba że jest to niemożliwe lub niewskazane

ze względu na technologię produkcji, a na stosowanie oświetlenia wyłącznie

elektrycznego pracodawca uzyskał zgodę właściwego państwowego wojewódzkiego

inspektora sanitarnego wydaną w porozumieniu z okręgowym inspektorem

pracy.

Oświetlenie elektryczne należy zapewnić we wszystkich miejscach na terenie

zakładu pracy, w których mogą przebywać pracownicy w porze nocnej

lub jeżeli oświetlenie dzienne jest niewystarczające. Warunki, jakim powinno

odpowiadać oświetlenie ogólne i awaryjne określone są w Polskich Normach:

PN-EN 1837: 2002 (U) - Bezpieczeństwo maszyn. Oświetlenie własne

maszyn,

PN-EN 1838: 2002 (U) - Oświetlenie awaryjne,

PN-EN 12464-1: 2003 (U) - Technika świetlna. Oświetlenie miejsc pracy.

Część 1: Miejsca pracy wewnątrz pomieszczeń,

PN-71/E-02034 - Oświetlenie elektryczne terenów budowy, przemysłowych,

kolejowych i portowych oraz dworców i środków transportu publicznego.

- 17 -

Norma PN-EN 12464-1: 2003 (U) - Technika świetlna. Oświetlenie miejsc

pracy. Część 1: Miejsca pracy wewnątrz pomieszczeń, zastąpiła normę

PN-84/E-02033 - Oświetlenie wnętrz światłem elektrycznym, zawierającą

szczegółowe wymagania dotyczące oświetlenia sztucznego. Zaleca się, aby

wymagania zawarte w PN-84/E-02033 w dalszym ciągu stosować jako „zasady

bhp”, stanowiące przykład tzw. „dobrej praktyki” w dziedzinie higieny pracy.

Uzyskanie zgody na lokalizację pomieszczeń pracy poniżej poziomu terenu

(w miejscu pozbawionym dostępu do światła dziennego) nie wymaga dodatkowo

zgody na stosowanie oświetlenia sztucznego w tych pomieszczeniach-

wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 12 marca 2003 r., sygn.

akt II SA 3979/02.

Ogrzewanie w pomieszczeniach pracy powinno zapewnić temperaturę odpowiednią

do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysiłku fizycznego

niezbędnego do jej wykonania) nie niższą niż 14°C (287 K), chyba że względy

technologiczne na to nie pozwalają. W pomieszczeniach pracy, w których jest

wykonywana lekka praca fizyczna i w pomieszczeniach biurowych temperatura

nie może być niższa niż 18°C (291 K).

- 18 -

Uzyskanie przez pracodawcę zgody właściwego państwowego wojewódzkiego

inspektora sanitarnego, wydanej w porozumieniu

z okręgowym inspektorem pracy, na zlokalizowanie pomieszczeń

pracy poniżej poziomu otaczającego teren stanowi o uzyskaniu

zgody na odstępstwo od zasady zagwarantowania przez pracodawcę

oświetlenia pomieszczeń pracy światłem dziennym. Zgoda na lokalizację

pomieszczeń pracy w miejscu pozbawionym dostępu

do światła dziennego zawiera więc w sobie zgodę na stosowanie

oświetlenia sztucznego.

Odstąpienie przez pracodawcę od wykonania obowiązku zapewnienia

pracownikom odpowiedniej temperatury w pomieszczeniach

pracy może być usprawiedliwione względami technologicznymi,

a nie jego sytuacją ekonomiczną - wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego

z 20 września 2001 r., sygn. akt S. A./Bk 75/01.

Wentylacja w pomieszczeniach pracy powinna zapewnić wymianę powietrza

wynikającą z potrzeb użytkowych i funkcji tych pomieszczeń, bilansu ciepła

i wilgotności oraz zanieczyszczeń stałych i gazowych. Niezbędna wymiana

powietrza w pomieszczeniach pracy, w których wydzielają się substancje

szkodliwe dla zdrowia, powinna zapewnić czystość powietrza, co najmniej

w granicach nie przekraczających wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń13

tych substancji.

Instalacje i urządzenia elektryczne powinny być tak wykonane i eksploatowane,

aby nie narażały pracowników na porażenie prądem elektrycznym,

przepięcia atmosferyczne, szkodliwe oddziaływanie pól elektromagnetycznych

oraz nie stanowiły zagrożenia pożarowego, wybuchowego i nie powodowały

innych szkodliwych skutków.

- 19 -

V. Wymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy

dotyczące maszyn i urządzeñ technicznych

Maszyny i inne urządzenia techniczne (w tym narzędzia pracy) powinny

być tak konstruowane i budowane, aby:

zapewniały bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w szczególności

zabezpieczały pracownika przed urazami, działaniem niebezpiecznych

substancji chemicznych, porażeniem prądem elektrycznym, nadmiernym

hałasem, szkodliwymi wstrząsami, działaniem wibracji i promieniowania

oraz szkodliwym i niebezpiecznym działaniem innych czynników

środowiska pracy,

uwzględniały zasady ergonomii.

Jeżeli maszyny i inne urządzenia techniczne nie zapewniają bezpiecznych

i higienicznych warunków pracy należy je wyposażyć w odpowiednie zabezpieczenia.

W przypadku gdy konstrukcja zabezpieczenia jest uzależniona od warunków

lokalnych, wyposażenie maszyny lub innego urządzenia technicznego

w odpowiednie zabezpieczenia należy do obowiązków pracodawcy.

Z dniem 1 stycznia 2003 r. w każdym zakładzie pracy muszą być spełnione

minimalne wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie

użytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy8.

Pod pojęciem „maszyny” należy rozumieć wszelkie maszyny i inne urządzenia

techniczne, narzędzia oraz instalacje użytkowane podczas pracy, a także

sprzęt do tymczasowej pracy na wysokości, w szczególności drabiny i rusztowania.

Natomiast „użytkowanie maszyny” to wykonywanie wszelkich czynności

związanych z maszyną, w szczególności jej uruchamianie lub zatrzymywanie,

posługiwanie się nią, transportowanie, naprawianie, modernizowanie, modyfikowanie,

konserwowanie i obsługiwanie, w tym także czyszczenie.

Niedopuszczalne jest wyposażanie stanowisk pracy w maszyny i inne

urządzenia techniczne (w tym narzędzia pracy), które nie spełniają

wymagań dotyczących oceny zgodności7.

Minimalne wymagania, jakie muszą spełniać użytkowane maszyny to

w szczególności:

elementy sterownicze, które mają wpływ na bezpieczeństwo pracowników,

powinny być widoczne i możliwe do zidentyfikowania oraz odpowiednio

oznakowane;

uruchomienie maszyny (poza przypadkami ponownego uruchomienia

lub zmian parametrów pracy maszyny, o ile są spowodowane prawidłowym

cyklem roboczym urządzenia automatycznego) powinno być

możliwe tylko poprzez celowe zadziałanie na przeznaczony do tego celu

układ sterowania;

maszyny powinny być wyposażone w:

- układ sterowania przeznaczony do całkowitego i bezpiecznego ich

zatrzymywania (każde stanowisko pracy wyposaża się w element

sterowniczy przeznaczony do zatrzymywania całej maszyny lub

niektórych jej części, w zależności od rodzaju zagrożenia tak, aby

maszyna była bezpieczna),

- urządzenie zatrzymania awaryjnego (ze względu na zagrożenia, jakie

stwarzają maszyny, w zależności od czasu ich zatrzymywania),

- środki ochrony przed zagrożeniami spowodowanymi emisją lub

wyrzucaniem substancji, materiałów lub przedmiotów,

- środki ochrony odpowiednie do występującego ryzyka upadku

przedmiotów lub ich wyrzucenia,

- odpowiednie obudowy lub urządzenia wyciągowe znajdujące się

w pobliżu źródła zagrożenia emisją gazu, oparów, płynu lub pyłu,

- łatwo rozpoznawalne urządzenia służące do odłączania od źródeł

energii (ponowne przyłączenie maszyny do źródeł energii nie może

stanowić zagrożenia dla pracowników),

- znaki ostrzegawcze i oznakowania konieczne do zapewnienia bezpieczeństwa

pracowników.

Jeżeli występuje ryzyko oderwania lub rozpadnięcia się części maszyn powodujące

zagrożenie dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników, pracodawca

powinien zastosować odpowiednie środki ochronne. W przypadku wystąpienia

ryzyka bezpośredniego kontaktu z ruchomymi częściami maszyn, mogącego

powodować wypadki, stosuje się osłony lub inne urządzenia ochronne, które zapobiegałyby

dostępowi do strefy zagrożenia lub zatrzymywałyby ruch części

niebezpiecznych. Części maszyn o wysokiej lub bardzo niskiej temperaturze zabezpiecza

się w celu uniknięcia ryzyka ich dotknięcia lub zbliżenia się do nich.

Maszyny należy odpowiednio zabezpieczyć w celu ochrony pracowników

przed:

ryzykiem pożaru, przegrzania lub uwolnienia się gazu, pyłu, płynu oraz

innych substancji wytwarzanych, używanych lub zmagazynowanych

w maszynach;

ryzykiem wybuchu urządzenia lub substancji wytwarzanych, używanych

albo zmagazynowanych w maszynach;

zagrożeniami wynikającymi z bezpośredniego lub pośredniego kontaktu

z energią elektryczną.

Do podstawowych obowiązków pracodawcy dotyczących bezpieczeństwa

i higieny pracy przy użytkowaniu maszyn przez pracowników należy:

poddanie maszyn, w przypadku gdy bezpieczne ich użytkowanie jest

uzależnione od warunków, w jakich są one instalowane:

- wstępnej kontroli po ich zainstalowaniu, a przed przekazaniem

do eksploatacji po raz pierwszy,

- kontroli po zainstalowaniu na innym stanowisku pracy lub w innym

miejscu;

poddanie maszyn narażonych na działanie warunków powodujących

pogorszenie ich stanu technicznego, co może spowodować powstawanie

sytuacji niebezpiecznych:

- okresowej kontroli, a także badaniom,

- specjalnej kontroli, w przypadku możliwości pogorszenia bezpieczeństwa

związanego z maszyną, a będącego wynikiem: prac modyfikacyjnych,

zjawisk przyrodniczych, wydłużonego czasu postoju

maszyny, niebezpiecznych uszkodzeń oraz wypadków przy pracy.

Wszystkie powyższe kontrole powinny być dokonywane przez jednostki

działające na podstawie odrębnych przepisów albo osoby upoważnione przez

pracodawcę i posiadające odpowiednie kwalifikacje. Wyniki tych kontroli rejestruje

się i przechowuje, do dyspozycji zainteresowanych organów,

zwłaszcza nadzoru i kontroli warunków pracy, przez okres 5 lat od dnia zakończenia

tych kontroli. Jeżeli maszyny są użytkowane poza terenem zakładu.

Maszyny nabyte przed dniem 1 stycznia 2003 r. powinny być, w terminie

do dnia 1 stycznia 2006 r., dostosowane do minimalnych wymagań

dotyczących maszyn8.

du pracy, w miejscu ich użytkowania powinien być dostępny dokument potwierdzający

przeprowadzenie ostatniej kontroli maszyny. Jeżeli obsługa, naprawa,

remont lub konserwacja maszyn powoduje zagrożenia dla bezpieczeństwa

lub zdrowia pracowników, pracodawca powinien zapewnić, aby czynności

te wykonywane były przez pracowników upoważnionych i posiadających

odpowiednie kwalifikacje.

Ponadto pracodawca jest zobowiązany do współdziałania z pracownikami

w celu zapewnienia bezpieczeństwa przy użytkowaniu maszyn. Pracodawca

powinien:

zapewnić pracownikom dostęp do informacji, w tym pisemnych instrukcji

dotyczących użytkowania maszyn, zawierających co najmniej informacje

dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie:

- warunków użytkowania maszyn,

- występowania możliwych do przewidzenia sytuacji nietypowych,

- praktyki użytkowania maszyn;

informować pracowników o zagrożeniach związanych z maszynami

znajdującymi się w miejscu pracy lub jego otoczeniu oraz wszelkich

zmianach w nich wprowadzonych w takim zakresie, w jakim zmiany te

mogą mieć wpływ na bezpieczeństwo maszyny, nawet gdy pracownicy

bezpośrednio nie użytkują tych maszyn;

podejmować niezbędne działania, aby pracownicy:

- użytkujący maszyny odbyli odpowiednie przeszkolenie w zakresie

bezpiecznego ich użytkowania,

- wykonujący naprawy, modernizację, konserwację lub obsługę maszyn

odbyli specjalistyczne przeszkolenie w tym zakresie.

Nowe maszyny, wprowadzane do obrotu po przystąpieniu Polski do Unii

Europejskiej (1 maja 2004 r.) muszą spełniać wymagania zasadnicze9. Dokonując

zakupu takiej maszyny, w celu wyposażenia stanowiska pracy, należy

w szczególności sprawdzić czy jest ona oznaczona w sposób czytelny i trwały.

Oznaczenie powinno zawierać co najmniej:

nazwę i adres producenta;

oznakowanie CE;

oznaczenie serii lub typu maszyny;

numer fabryczny, jeżeli stosuje się numery fabryczne;

rok budowy maszyny.

Do maszyn powinna być dołączona instrukcja zawierająca:

informacje zamieszczone w oznaczeniu maszyny, z wyłączeniem numeru

fabrycznego;

informacje ułatwiające konserwację maszyny - takie jak: adres importera,

serwisu;

przewidywane zastosowanie maszyny;

informacje o stanowisku lub stanowiskach roboczych, które może zajmować

operator;

instrukcje dotyczące bezpiecznego przekazywania do eksploatacji,

użytkowania, przemieszczania maszyny z podaniem jej masy i masy

części maszyny, jeżeli mają one być transportowane osobno, montażu

i jej demontażu, regulacji, konserwacji, obsługi i napraw;

w koniecznych przypadkach:

- informacje o niedopuszczalnych sposobach użytkowania maszyny,

- wskazówki szkoleniowe,

- podstawowe charakterystyki narzędzi, które mogą być stosowane

w maszynie.

Maszyny oddawane do eksploatacji powinny być wyposażone w instrukcję

w języku polskim. Do instrukcji powinny być dołączone rysunki i schematy

przeznaczone do uruchamiania, konserwacji, kontroli, sprawdzania prawidłowości

działania maszyny, a także, jeżeli ma to zastosowanie, naprawy maszyny

oraz wszelkie istotne zalecenia, w szczególności odnoszące się do bezpieczeństwa.

W niezbędnych przypadkach instrukcja powinna określać wymagania

w zakresie instalowania i montażu, w szczególności dotyczące zastosowanych

tłumików drgań, rodzaju i masy płyt fundamentowych, mające na celu

zmniejszenie hałasu lub drgań. Instrukcja powinna zawierać informacje dotyczące

hałasu emitowanego przez maszynę i podawać wartości rzeczywiste

podanych niżej parametrów albo ich wartości określone w wyniku pomiarów

wykonanych na identycznych maszynach. Jeżeli producent przewiduje, że

maszyna będzie użytkowana w atmosferze zagrożonej wybuchem, instrukcja

powinna zawierać wszelkie informacje niezbędne do użytkowania maszyny

w takich warunkach.

Urządzenia techniczne objęte dozorem technicznym14, z wyjątkiem urządzeń

znajdujących się w obrocie i oznaczonych przez wytwarzającego znakiem

dozoru technicznego15, mogą być eksploatowane tylko na podstawie decyzji

zezwalającej na ich eksploatację, wydanej przez organ właściwej jednostki

dozoru technicznego16.

W przypadku nieprzestrzegania przez eksploatującego przepisów o dozorze

technicznym organ właściwej jednostki dozoru technicznego wydaje decyzję

o wstrzymaniu eksploatacji urządzenia. Decyzję taką organ dozoru technicznego

wydaje również w razie stwierdzenia zagrożenia dla życia lub zdrowia

ludzkiego oraz mienia i środowiska. Eksploatujący urządzenie techniczne

jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić organ właściwej jednostki dozoru

technicznego o każdym niebezpiecznym uszkodzeniu urządzenia lub nieszczęśliwym

wypadku związanym z jego eksploatacją.

- 25 -

VI. Stosowanie czynników i procesów pracy

szczególnie niebezpiecznych dla życia

Niedopuszczalne jest stosowanie:

materiałów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia

stopnia ich szkodliwości dla zdrowia pracowników i podjęcia odpowiednich

środków profilaktycznych,

substancji i preparatów chemicznych nieoznakowanych w sposób widoczny,

umożliwiający ich identyfikację,

niebezpiecznych substancji i niebezpiecznych preparatów chemicznych

bez posiadania aktualnego spisu tych substancji i preparatów

oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpieczających

przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub wybuchem.

Substancjami i preparatami niebezpiecznymi są substancje i preparaty:

o właściwościach: wybuchowych; utleniających,

łatwo palne; wysoce łatwo palne; skrajnie łatwo palne,

toksyczne; bardzo toksyczne,

szkodliwe; żrące; drażniące; uczulające,

rakotwórcze; mutagenne,

działające szkodliwie na rozrodczość,

niebezpieczne dla środowiska.

substancja chemiczna - to pierwiastki chemiczne i ich związki w stanie,

w jakim występują w przyrodzie lub zostają uzyskane za pomocą procesu

produkcyjnego, ze wszystkimi dodatkami wymaganymi do zachowania

ich trwałości, oprócz rozpuszczalników, które można oddzielić bez

wpływu na stabilność i skład substancji, i wszystkimi zanieczyszczeniami

powstałymi w wyniku zastosowanego procesu produkcyjnego10;

preparaty chemiczne - to mieszaniny lub roztwory składające się co

najmniej z dwóch substancji10.

Stosowanie niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych jest dopuszczalne

pod warunkiem zastosowania środków zapewniających pracowni-

kom ochronę ich zdrowia i życia. W razie zatrudniania pracownika w warunkach

narażenia na działanie substancji, preparatów, czynników lub procesów

technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca

jest zobowiązany:

zastępować te substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne

mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosować inne dostępne

środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu

osiągnięć nauki i techniki,

rejestrować wszystkie rodzaje prac w kontakcie z substancjami, preparatami,

czynnikami lub procesami technologicznymi o działaniu rakotwórczym

lub mutagennym,

prowadzić rejestr pracowników zatrudnionych przy tych pracach.

W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie

szkodliwych czynników biologicznych pracodawca jest zobowiązany:

stosować wszelkie dostępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest

to niemożliwe - ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim

wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki,

prowadzić rejestr prac narażających pracowników na działanie szkodliwych

czynników biologicznych oraz rejestr pracowników zatrudnionych

przy takich pracach.

Pracodawca jest obowiązany chronić pracowników przed promieniowaniem

jonizującym, pochodzącym ze źródeł sztucznych i naturalnych, występujących

w środowisku pracy.

Dawka promieniowania jonizującego pochodzącego ze źródeł naturalnych,

otrzymywana przez pracownika przy pracy w warunkach narażenia na to promieniowanie,

nie może przekraczać dawek granicznych12.

Podstawowe obowiązki pracodawcy w zapobieganiu zagrożeniom

chemicznym, w tym dotyczące: identyfikacji zagrożeń chemicznych,

magazynowania, oceny ryzyka zawodowego związanego z użytkowaniem

substancji i preparatów chemicznych, podejmowania działań

zapobiegawczych zawiera opracowanie dostępne na stronie internetowej

Państwowej Inspekcji Pracy - www.pip.gov.pl

Pracodawca prowadzący działalność, która stwarza możliwość wystąpienia

nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników jest

obowiązany zapewnić:

odpowiednie do rodzaju niebezpieczeństwa urządzenia i sprzęt ratowniczy

oraz ich obsługę przez osoby należycie przeszkolone,

udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby prace, przy których istnieje

możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia

ludzkiego, były wykonywane przez co najmniej dwie osoby, w celu zapewnienia

asekuracji (rozdział VII).

VII. Wybrane prace stwarzające

szczególne zagrożenia

Prace szczególnie niebezpieczne. Pracodawca ma obowiązek ustalenia

i aktualizowania wykazu prac szczególnie niebezpiecznych występujących

w jego zakładzie pracy. Przez prace szczególnie niebezpieczne rozumie się

prace określone w ogólnych przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy6 oraz

prace określone jako szczególnie niebezpieczne w innych przepisach dotyczących

bezpieczeństwa i higieny pracy lub w instrukcjach eksploatacji urządzeń

i instalacji, a także inne prace o zwiększonym zagrożeniu lub wykonywane

w utrudnionych warunkach, uznane przez pracodawcę za szczególnie niebezpieczne.

Ogólne przepisy bhp do prac szczególnie niebezpiecznych zaliczają:

roboty budowlane, rozbiórkowe, remontowe i montażowe prowadzone

bez wstrzymania ruchu zakładu pracy lub jego części,

prace w zbiornikach, kanałach, wnętrzach urządzeń technicznych

i innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniętych,

prace przy użyciu materiałów niebezpiecznych,

prace na wysokości.

W stosunku do prac szczególnie niebezpiecznych, które pracodawca zamieścił

w wykazie, należy określić szczegółowe wymagania bhp przy ich wykonywaniu.

Formę prowadzenia tych dokumentów ustala pracodawca.

Przy wykonywaniu takich prac należy zapewnić:

bezpośredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tym celu

osób,

odpowiednie środki zabezpieczające.

Środkami takimi może być:

- wykonywanie pracy w zespołach co najmniej dwuosobowych -

w celu zapewnienia asekuracji,

- wyposażenie pracowników w odpowiednie środki ochrony indywidualnej

(np. odzież ochronna, ochrony kończyn dolnych i górnych,

sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości),

- zapewnienie środków ochrony zbiorowej, czyli środków przeznaczonych

do jednoczesnej ochrony grupy osób przed niebezpiecz-

nymi i szkodliwymi czynnikami występującymi w środowisku pracy,

np. systemy wentylacji, odpylania,

- urządzenia ochronne, np. osłony stref niebezpiecznych, czujniki

wyłączające ruch elementów niebezpiecznych, środki ochronne

przed porażeniem prądem elektrycznym;

instruktaż pracowników obejmujący przede wszystkim:

imienny podział pracy,

kolejność wykonywania zadań,

wymagania bhp przy poszczególnych czynnościach.

Obowiązki powyższe mogą być zrealizowane, np. przez:

- protokolarne ustalenie przez pracodawcę i osobę kierującą pracownikami

szczegółowych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy prowadzonych

robót z imiennym podziałem obowiązków w tym zakresie,

- podejmowanie i prowadzenie prac wyłącznie na podstawie pisemnego

pozwolenia, którego tryb wydawania ustalił pracodawca,

- poinformowanie pracowników o właściwościach stosowanych materiałów,

półfabrykatów i wyrobów gotowych, oraz o sposobach bezpiecznego

ich stosowania i postępowania w sytuacjach awaryjnych.

Prace szczególnie niebezpieczne to również prace określone w branżowych

przepisach dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy (załącznik nr 1).

Prace, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby.

Wykonywanie niektórych prac wiąże się z możliwością wystąpienia szczególnego

zagrożenia dla zdrowia, a nawet życia, osób je wykonujących. Przy pracach

takich należy przedsięwziąć szczególne środki ostrożności. Jednym ze

sposobów zwiększenia bezpieczeństwa ludzi wykonujących takie prace jest

zapewnienie im asekuracji przez osoby mogące natychmiast interweniować

w sytuacji pojawienia się zagrożenia. Dlatego w przepisach bhp, zarówno

ogólnie obowiązujących17, jak i branżowych, ustalono rodzaje prac, które powinny

być wykonywane przez co najmniej dwie osoby (załącznik nr 2 i 3).

Prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej. Niektóre

prace zostały uznane za prace wymagające szczególnej sprawności psychofizycznej.

Charakteryzują się one głównie tym, że ich wykonywanie stwarza zagrożenia

nie tylko dla ich bezpośrednich wykonawców, ale również dla innych

osób, które mogą znaleźć się w pobliżu ich wykonywania. Za wymagające

szczególnej sprawności psychofizycznej obligatoryjnie uznane są prace wymienione

w obowiązujących przepisach18 (załącznik nr 4).

2. Ochrona środowiska w przedsiębiorstwie.

Obowiązki podmiotów korzystających ze środowiska

Od 1998r. podmiot korzystający ze środowiska ustala we własnym zakresie wysokość należnej opłaty i wnosi ją na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego.

Podmiot korzystający ze środowiska

Przypominamy, że zgodnie z art. 3 pkt 20) Prawa ochrony środowiska, podmiotem korzystającym ze środowiska jest:

Za co należy wnosić opłaty?

Od 2002r. wnosimy opłaty za:

Opłaty wnosimy do końca miesiąca następującego po upływie każdego półrocza:

Nie wnosi się opłat z tytułu tych rodzajów korzystania ze środowiska ("powietrze", "woda", "ścieki", odpady", których półroczna wysokość wnoszona na rachunek urzędu marszałkowskiego nie przekracza 400 złotych (sejmik województwa może uchwalić podwyższenie tej kwoty do 50 %) - art. 289 Prawa ochrony środowiska.

KWOTA WOLNA OD OPŁATY w 2008 roku WYNOSI 400.- zł

Wykazy do urzędu wojewódzkiego 

Wykazy, na podstawie których ustalono opłaty przedkładamy w terminie wniesienia opłat:

Podmioty, które mają uregulowany stan prawny w zakresie gospodarki odpadami i nie prowadzą składowania odpadów na składowiskach, nie wnoszą opłat za składowanie odpadów.

PROGRAM "ŚRODOWISKO OPŁATY " PRZYGOTOWUJE WYKAZY DLA MARSZAŁKÓW WOJEWÓDZTW, WÓJTÓW, BURMISTRZÓW LUB PREZYDENTÓW MIAST WŁAŚCIWYCH ZE WZGLĘDU NA MIEJSCE SKŁADOWANIA ODPADÓW ORAZ WOJEWÓDZKICH INSPEKTORÓW OCHRONY ŚRODOWISKA

Pozwolenia 

Każdy podmiot (za wyjątkiem zwolnień zawartych w Prawie ochrony środowiska, ustawie o odpadach i Prawie wodnym) jest zobowiązany posiadać:

Zwyżka za brak pozwolenia

BRAK POZWOLEŃ OZNACZA ZWYŻKĘ OPŁAT ZA "POWIETRZE", "WODĘ" I "ŚCIEKI" W WYSOKOŚCI 200% (w roku 2008) ORAZ PODWYŻSZONE OPŁATY ZA "ODPADY"

Dokumentacja 

Każdy podmiot jest zobowiązany prowadzić aktualizowaną co kwartał:

EWIDENCJE PROWADZI PODMIOT I PRZECHOWUJE PRZEZ OKRES 5 LAT

Ochrona powietrza

Co to jest atmosfera?

Atmosferę Ziemi tworzy mieszanina gazów, potocznie zwana powietrzem. W początkowej fazie formowania się naszej planety, w czasie wybuchów wulkanów i stygnięcia roztopionej materii skalnej, były uwalniane różne gazy. Najlżejsze uleciały w przestrzeń kosmiczną, pozostałe utworzyły wokół Ziemi gazową powłokę - atmosferę ziemską. Skład pierwotnej atmosfery, parnej, gorącej i bogatej w dwutlenek węgla, spowodował pojawienie się i utrzymanie efektu cieplarnianego. Oprócz azotu, tlenu i gazów szlachetnych w skład powietrza wchodzą także krople wody, kryształki soli, dymy, cząsteczki pochodzenia przemysłowego i różne mikroorganizmy.

Za dolną granicę atmosfery uznaje się powierzchnię lądów i oceanów, pomimo że powietrze wypełnia szczeliny skalne i najgłębsze jaskinie. Powietrze jest obecna także w glebie, a jego cząsteczki występują również w wodzie. Górna granica atmosfery jest niewyraźna, a im dalej od powierzchni Ziemi, tym powietrze jest rzadsze. Zmienia się jego temperatura i obniża ciśnienie. Różnice temperatur powietrza mierzone są w przekroju pionowym, między powierzchnią Ziemi, a górną granicą atmosfery stały się podstawą jej podziału na warstwy.

Troposfera zawiera większość masy powietrza i prawie całą masę wody atmosferycznej w postaci pary wodnej, chmur i opadów. Charakteryzuje się stałym spadkiem temperatury powietrza i ciśnienia atmosferycznego.

Stratosfera skupia około 20% masy powietrza i niewielką ilość wody. Cechuje ją stopniowy wzrost temperatury spowodowany pochłanianiem promieniowania ultrafioletowego. Mezosfera charakteryzuje się spadkiem temperatury nawet do -100'C.

Termosferę cechuje stały wzrost temperatury powietrza spowodowane pochłanianiem promieniowania słonecznego. Wyróżnia się w niej m.in.. jonosferę.

Egzosfera to najbardziej zewnętrzna warstwa atmosfery przechodząca w przestrzeń kosmiczną. Temperatura obniża się do tej jak panuje w przestrzeni kosmicznej.


Z czego składa się powietrze?

Powietrze jest mieszaniną gazów, w której objętościowo najwięcej jest azotu - N i tlenu -O. Inne znaczące gazy to: argon i dwutlenek węgla. Oprócz wymienionych składników w powietrzu może występować w bardzo zmiennych ilościach szereg innych pierwiastków oraz związków chemicznych takich jak: ozon, para wodna itp.
Znajdują się w nim także substancje gazowe lub pyłowe stanowiące zanieczyszczenia powietrza, które wpływa negatywnie na środowisko i organizmy żywe.


Co to jest zanieczyszczenie powietrza?

Oddziaływanie szkodliwych substancji zawartych w powietrzu ma na człowieka bezpośredni charakter - zatruwają jego organizm w procesie oddychania. Substancje te działają także pośrednio w znacznie większym zakresie, zatruwając roślinność, wody i gleby. Włączają się wówczas w łańcuchy pokarmowe i trafiają do organizmu człowieka lub też powodują różnorodne straty w środowisku przyrodniczym.

Zanieczyszczenie powietrza jest to stan, w którym udział zawartych w powietrzu substancji stałych, ciekłych lub gazowych przekracza średnią ich zawartość w czystym powietrzu atmosferycznym.


Stany skupienia zanieczyszczeń powietrza

Zarówno naturalne, jak i sztuczne zanieczyszczenia powietrza występują w trzech stanach skupienia: jako ciała stałe, ciekłe i gazowe. Przykładem zanieczyszczeń w stałym stanie skupienia są popioły i sadze, pyły mineralne, metaliczne i organiczne powstające przy ścieraniu się różnych ciał, chemiczne środki ochrony roślin i nawozy sztuczne, rdza i inne tlenki metali oraz pyły radioaktywne. Przykładem zanieczyszczeń w ciekłym stanie skupienia są płynne środki ochrony roślin, które dostają się do powietrza w czasie opryskiwania roślin. Najczęściej jednak ciekłą domieszką powietrza są drobne cząstki wody unoszące się w postaci mgły. W wodzie tej rozpuszcza się wiele gazów, a także substancji stałych, przez co jeszcze bardziej zwiększa się ich toksyczność. Przykładem zanieczyszczeń gazowych są liczne substancje lotne powstające najczęściej podczas spalania.
Wspomniane wyżej substancje tworzą często w powietrzu mieszaniny o różnych kombinacjach. Powstają w ten sposób układy zwane aerozolami, w których powietrze jest środkiem rozpraszającym, a ciała stałe lub ciecze - substancjami rozpraszanymi. Najniebezpieczniejszym zanieczyszczeniem powietrza jest smog, który jest połączeniem mgły lub pary wodnej z dymem.


Zanieczyszczenia powietrza

Zanieczyszczenia powietrza mogą pochodzić ze źródeł naturalnych i sztucznych.

Do naturalnych zanieczyszczeń powietrza możemy zaliczyć pożary lasów i stepów, wybuchy wulkanów, silne wiatry porywające i unoszące cząsteczki piasku i gleby oraz procesy rozkładu substancji organicznych. Za naturalne zanieczyszczenia można też uznać unoszące się w powietrzu pyłki kwiatowe i zarodniki roślin, bakterie i inne drobnoustroje, pyły kosmiczne z meteorytów oraz ozon powstający podczas wyładowań elektrycznych. Naturalne zanieczyszczenia powietrza maja charakter lokalny i na ogół nie stanowią większego zagrożenia.

Zanieczyszczenia sztuczne to przede wszystkim przemysł, komunikacja i rolnictwo. Ze względu na zakres działania i ilość wytwarzanych zanieczyszczeń najbardziej groźny jest przemysł, a zwłaszcza energetyczny ( elektrownie, ciepłownie), hutniczy, górniczy, chemiczny, atomowy, a także spożywczy. Zanieczyszczenia spowodowane komunikacją ograniczającą się do dużych miast, lotnisk i tras komunikacyjnych, głównie dróg. Zanieczyszczenia związane z rolnictwem obejmują gałęzie przemysłu produkującego środki i maszyny dla rolnictwa oraz wszelkie zanieczyszczenia spowodowane stosowaniem tych środków. Chodzi tu zwłaszcza o środki ochrony roślin, zwane pestycydami, których cząstki przedostają się do powietrza w trakcie opylania lub opryskiwania roślin. Pewne zanieczyszczenia atmosfery powstają też przy dużych ośrodkach hodowli zwierząt.

Działania człowieka, które w szczególny sposób wpływają na atmosferę można ująć następująco :

1. Stosowanie niektórych związków chemicznych w przemyśle i ulatnianie się ich do atmosfery powoduje powstanie i powiększenie się dziury ozonowej co zwiększa przenikanie szkodliwych dla organizmów żywych promieni ultrafioletowych. Warstwę ozonową niszczą także sztuczne satelity Ziemi, oraz rakiety kosmiczne. Spadek ilości ozonu powoduje wzrost zachorowań na raka skóry.

2. Zwiększenie emisji dwutlenku węgla, oraz innych szkodliwych związków do atmosfery przyczyniło się do powstania efektu cieplarnianego. Różnego rodzaju gazy stanowią naturalną barierę uniemożliwiającą odpływ energii z powierzchni Ziemi. Utrudniają one wypromieniowanie ciepła poza atmosferę ziemską. Co podwyższa temperaturę powietrza.

3. Z nadmierną emisją dwutlenku węgla, innych gazów, oraz pyłów wiąże się powstanie zjawiska smogu. Ze względu na duże stężenie niektórych związków chemicznych, smog jest niebezpieczny dla zdrowia i życia organizmów żywych.

4. Spalanie węgla powoduje emisję do atmosfery dwutlenku węgla, oraz związków siarki i azotu. W powietrzu związki te ulegają reakcjom chemicznym, w wyniku których powstaje kwas siarkowy i azotowy. Wraz z opadami kwasy te dostają się na ziemię w postaci kwaśnych deszczy.

5. Podobnie negatywne znaczenie mają spaliny pojazdów mechanicznych. Spaliny zawierają dwutlenek węgla, parę wodną, tlen, azot, tlenek węgla, wodór, oraz ślady metanu. Gazy spalinowe otrzymywane w procesie spalania zasiarczanych paliw stałych, ciekłych, oraz gazowych znajduje się także gazowy dwutlenek siarki będący przyczyną kwaśnych deszczów. W wyniku spalania etyliny powstaje trujący dwutlenek węgla.

6. Pył radioaktywny zanieczyszcza powietrze przy wybuchach bomb atomowych i wodorowych, a prądy powietrzne są w większości higroskopijne dlatego stają się jądrami kondensacji tworząc chmury z których może padać radioaktywny deszcz.

W skutek działalności człowieka do atmosfery dostają się setki tysięcy różnych substancji, lecz tylko niektóre z nich, najbardziej pospolite i uważane za charakterystyczne zanieczyszczenia powietrza, są przedmiotem stałych badań, głównie z uwagi na ich uciążliwość i toksyczność. Do takich zalicza się pyły, tlenki węgla, tlenki siarki i tlenki azotu. Znajdują się one zarówno w sąsiedztwie wielkich miast i okręgów przemysłowych, jak i w odległych miejscowościach, dokąd przedostają się poprzez cyrkulację powietrza w atmosferze.
Jeżeli chodzi o pyły, emisja ich towarzyszy niemal wszystkim procesom produkcyjnym. Spośród wielu gałęzi przemysłu za szczególnie pyłotwórczy uchodzi przemysł cementowy.
Poważnym źródłem pyłów jest także przemysł chemiczny, metalurgiczny i energetyczny. Najwięcej pyłów emitują elektrownie i kotłownie i ich udział w zapyleniu kraju szacuje się na 46%. Wiąże się to ze spalaniem paliw stałych. W sumie ze spalania węgla w naszym kraju powstaje w ciągu roku około 4-5 milionów ton zanieczyszczeń stałych.
Przeciętnie opada kilkanaście ton pyłów w roku na l km2 powierzchni kraju. W rzeczywistości rozdział zanieczyszczeń atmosferycznych jest bardzo nierówny. W pewnych okolicach może być minimalny, w innych przybiera ogromne rozmiary np. z powodu koncentracji obiektów przemysłowych. W większości miast na Śląsku została przekroczona dopuszczalna granica zapylenia, która wynosi 250 ton pyłu w ciągu roku na l km2 powierzchni.
Wiele pyłów jest silnie toksycznych, zwłaszcza te, które są emitowane przez zakłady przemysłu metalurgicznego. Do tych pyłów należą przede wszystkim cząstki zawierające arsenu, ołowiu manganu, kadmu, selenu, miedzi, fluoru itp.
Za pyły mało szkodliwe uważa się rozpylone wapno palone, węglan wapnia, związki magnezu, związki żelaza, gips, węgiel i inne. Jednakże, są one tak długo "mniej szkodliwe", jak długo kontakt z nimi jest przypadkowy.

Oddziaływanie pyłów na ludzi jest niebezpieczne i prowadzi często do uszkodzenia lub chorób oczu, podrażnienia naskórka, zapalenia górnych dróg oddechowych, pylicy płuc, nowotworów gardła, krtani i płuc, może być przyczyną astmy, chorób alergicznych itp.

Zadymienie powietrza atmosferycznego w dużych miastach i okręgach przemysłowych jest przyczyną znacznego wzrostu zachmurzenia nieba i większej ilości dni mglistych i pochmurnych w ciągu roku. W wyniku tego następuje osłabienie dopływu promieni słonecznych, a zwłaszcza tak ważnych dla zdrowia ludzkiego promieni ultrafioletowych Zmniejszenie dopływu promienistej energii słonecznej znajdują odbicie w stanie zdrowia ludności zamieszkującej zadymiony obszar kraju. Sprzyja to bowiem rozwojowi bakterii, zmniejsza odporność ludzi na zakażenie, przyczynia się do występowania chorób spowodowanych awitaminozą - zwłaszcza krzywicy.

Zanieczyszczenie atmosfery jest często widoczne gołym okiem. Nieobcy jest nam widok dymiących kominów oraz sadza wydobywająca się z rur wydechowy ciężarówek. Dym jest mieszaniną wielu związków chemicznych. Jego toksyczność wzrasta przy słonecznej pogodzie wskutek zachodzenia reakcji zapoczątkowanych przez promienie słoneczne. W rezultacie tworzy się smog posiadający nieprzyjemny zapach i powodujący łzawienie. Słynna londyńska mgła była kiedyś efektem smogu.

Ogrzewanie wielomilionowego miasta mnóstwem pieców węglowych instalowanych w każdym mieszkaniu powodowało w zimie ogromną emisję dymu, który w niesprzyjających warunkach me metrologicznych zalegał nad miastem całymi tygodniami. Dopiero wydana w latach pięćdziesiątych ustawa brytyjskiego parlamentu pozwalająca spalenie wyłącznie takiego paliwa, które nie wydziela dymu, polepszyła sytuację.

Efektem zatrucia atmosfery jest wzrost zachorowalności na astmę i bronchit. Skażenie powietrza ma niszczący wpływ na środowisko. Wyrzucane przez zakłady przemysłowe w powietrze trujące gazy wędrują z wiatrem nieraz na duże odległości, a gdy napotkają na swojej drodze masywy górskie ulegają kondensacji i spadają na ziemie z deszczem. Tak rodzą się kwaśne deszcze, które zdewastowały wiele lasów w polskich i czeskich Sudetach. Ma to ogromny wpływ na równowagę całego środowiska, to wszystko ma niszczący wpływ na układ nerwowy człowieka.

Zagrożeniem dla atmosfery są również rożne produkty w aerozolu. Gazy te uwolnione wędrują do górnych warstw i powodują rozkład ozonu. Ozon ma dla nas duże znaczenie, ponieważ zatrzymuje niebezpieczne promienie słoneczne, promienie ultra fioletowe. Większa dawka tego promieniowania doprowadza do zachorowań na raka skory. Bardzo dużym prawdopodobieństwem jest to, ze dziura ozonowa będzie się powiększała, ponieważ wyemitowana do tej pory liczba freonów nie dotarła jeszcze do górnej warstwy atmosfery.

Źródłem zapylenia przyziemnych warstw atmosfery jest w znacznej mierze ruch pojazdów, wzniecających tumany kurzu oraz transport materiałów sypkich.
Gazy zanieczyszczające atmosferę są jeszcze większym zagrożeniem środowiska przyrodniczego niż różne pyły. Po pierwsze są one w większości silnie toksyczne, po drugie -bardzo trudne do opanowania. Spośród gazów emitowanych w przestrzeń pierwsze miejsce co do ilości zajmuje dwutlenek węgla, który wytwarza się przy wszystkich procesach spalania.
Dwutlenek węgla jest bezbarwnym i bezwonnym stałym składnikiem powietrza. Powstaje w wyniku całkowitego spalania węgla oraz podczas oddychania organizmów. Rośliny asymilują go i wykorzystują w procesie fotosyntezy do produkcji związków organicznych. Dla ludzi staje się szkodliwy dopiero w większym stężeniu. Działa natomiast na materiały budowlane zawierające węglany i przyczynia się do mniejszej ich trwałości. Drzewiaste paprotniki występujące w okresie karbońskim zasymilowały olbrzymie ilości dwutlenku węgla, a uzyskany tą drogą węgiel zmagazynowały w swoich tkankach. Z paprotników tych powstały pokłady węgla kamiennego. Obecnie, przy ogromnym wydobyciu węgla i innych paliw zawierających ten pierwiastek, zostaje on w postaci dwutlenku węgla zwrócony do atmosfery w trakcie spalania. W związku z tym obserwuje się wzrost ilości tego gazu w atmosferze. Przypuszcza się nawet, że po wyczerpaniu wszystkich złóż zasobów energetycznych ilość dwutlenku w atmosferze ziemskiej wzrośnie siedemnastokrotnie. W takiej sytuacji Ziemi może grozić - zjawisko przegrzania. Hipoteza ta jest oparta na właściwości dwutlenku węgla polegającej na absorbowaniu ciepła wypromieniowanego przez Ziemię. Oznacza to, że atmosfera zawierająca większe ilości dwutlenku węgla stanowi zasłonę zabezpieczającą Ziemię przed utratą ciepła. Jeżeli to się stanie, temperatura Ziemi podniesie się, co spowoduje topnienie lodów na biegunach i lodowców górskich. Trudno przewidzieć, do jakich kataklizmów mogłyby doprowadzić takie zmiany. Podobnymi własnościami odznaczają się inne gazy np. metan, freony, podtlenek azotu itp Źródłem gazów powodujących efekt cieplarniany są przede wszystkim procesy spalania węgla i ropy naftowej. Istotny wkład na podwyższanie temperatury Ziemi ma również wycinanie lasów, co przyczynia się do zmniejszania ilości pochłanianego dwutlenku węgla przez roślinność.
Szczególnym problemem, jeśli chodzi o zniszczenie atmosfery, jest stały wzrost dwutlenku siarki. Gaz ten dostaje się do atmosfery w wyniku spalania ogromnych ilości paliw zawierających siarkę lub jej związki. Do tej pory technika nie opracowała jeszcze metody generalnego odsiarczania paliw. Przykładowo jedna elektrociepłownia o mocy zainstalowanej 100 MW emituje rocznie do atmosfery około 12 000 ton S02. 40% dwutlenku siarki pochodzi ze spalin samochodowych. W atmosferze dwutlenek siarki łączy się z wodą, przez co zatruwa wszystkie organizmy żywe. Zanieczyszczenia zabytków Krakowa są spowodowane głównie związkami siarki. Bardzo zagrożone są niemowlęta gdyż ich delikatne płuca nie wytrzymują większych stężeń siarkowych.

Tlenek węgla, ( CO), zwany też czadem, to bezbarwny i bezwonny gaz powstający w dużych ilościach przy niecałkowitym spalaniu węgla i innych paliw w silnikach spalinowych i piecach oraz w trakcie wytopu surówki w wielkich piecach. Z tych względów najwięcej gromadzi się go w dużych miastach, o nasilonym ruchu samochodowym, w okręgach przemysłowych, zwłaszcza hutniczych. Dwie największe polskie huty to - Huta im. Lenina i Huta Katowice- emitują do atmosfery łącznie 20% ogólnej ilości tlenku węgla w Polsce. Ilość ta odpowiada 1 000 000 ton tego gazu rocznie. Tlenek węgla w niewielkim stopniu działa na układy ekologiczne, jest natomiast szczególnie trujący dla człowieka i niektórych zwierząt. Czad jest śmiertelną trucizną dla organizmu człowieka i każdego innego, który używa hemoglobiny do transportu tlenu (na przykład dla wszystkich kręgowców). Łączy się on z hemoglobiną w sposób trwały, blokując w ten sposób przenoszenie tlenu. Powstaje podczas spalania węgla (w sensie chemicznym) przy niedostatecznym dostępie powietrza. Od czasu do czasu zdarzają się nieszczęścia, spowodowane przez piec, opalany drewnem lub węglem. Jeżeli zamknąć zbyt szczelnie piec, w którym jest dużo rozżarzonych węgli, może powstać czad. Jeżeli dzieje się to nocą w pokoju, w którym śpi cała rodzina, skutki mogą być tragiczne.
Współcześnie mieszkańcy miast są codziennie zatruwani częściowo tlenkiem węgla zawartym w spalinach samochodowych. Gazy spalinowe zawierają tlenku węgla prawie dwa razy więcej niż tlenków azotu i węglowodorów razem wziętych i są dokładnie tak samo trujące jak czad z pieca.

Tlenki azotu ( NO) tworzą się przy spalaniu paliw w wysokich temperaturach, a więc głównie w elektrowniach, dużych ciepłowniach, silnikach samochodowych i samolotowych. Zwiększenie ilości tlenków azotu w atmosferze powodują też fabryki nawozów azotowych oraz samo stosowanie tych nawozów w rolnictwie. Tlenki azotu działają na organizmy jak gazy bojowe. U roślin niszczą ciałka zieleni, powodują opadanie liści, a przy większych stężeniach śmierć rośliny. Znaczne zniszczenia tego typu w Polsce występują w rejonie Puław. U człowieka tlenki azotu powodują uszkodzenie płuc, zmniejszają zdolność krwi do przenoszenia tlenu i mogą być przyczyną powstawania nowotworów. Dwutlenek azotu pochłania światło słoneczne i wraz z innymi zanieczyszczeniami powietrza wchodzi w złożone reakcje fotochemiczne. Rezultatem tych reakcji jest smog fotochemiczny, zwany też smogiem typu Los Angeles. Smog ten występuje przy dużym ruchu samochodowym w miastach strefy gorącej i ciepłej w czasie słonecznych i upalnych dni.

Fluor -zielony gaz o olbrzymiej aktywności chemicznej. Fluor jest emitowany do atmosfery przez huty aluminium i zakłady ceramiczne. U człowieka powoduje biegunki oraz plamy na zębach. Oprócz tego u bydła stwierdzono spadek mleczności.

Wiele węglowodorów to gazy albo ciecze o dość dużej lotności. W naszym otoczeniu znajdują się przede wszystkim w postaci gazowej. Są one obecne w gazach spalinowych.. O szkodliwości dla organizmów zwierzęcych można by powiedzieć w największym skrócie i trochę w przenośni, że jest tym większa "im bardziej węglowodór jest pierścieniowy. To znaczy, że stosunkowo najmniej toksyczne są węglowodory o budowie łańcuchowej - alifatyczne. Bardziej od nich groźne są węglowodory pierścieniowe -aromatyczne, najgorsze zaś - węglowodory zbudowane z wielu pierścieni. Te ostatnie są silnie rakotwórcze. Wszystkie stają się z reguły jeszcze bardziej toksyczne po przyłączeniu grupy aminowej, nitrowej lub nitrozowej. Pojawiają się dookoła nas podczas procesów przetwarzania ropy naftowej i węgla oraz przy używaniu otrzymanych produktów, na przykład rozmaitych rozpuszczalników, paliw, smoły, asfaltu. Warsztaty lakiernicze, z których dochodzi zapach rozpuszczalników, stanowią zagrożenie zdrowia ludzkiego, aczkolwiek udowodnienie tego w każdym konkretnym przypadku napotykałoby trudności podobne do tych wspomnianych przy smogu z 1952 roku w Londynie. Jednym z poważniejszych zagrożeń zdrowia jest benzopiren, wielopierścieniowy węglowodór, który powstaje między innymi podczas "przetwarzania" tytoniu w palącym się papierosie. To on jest współodpowiedzialny za rozpowszechnienie raka krtani i raka płuc wśród palaczy. W środowisku naturalnym węglowodory z czasem ulegają utlenieniu przez mikroorganizmy do dwutlenku węgla i wody, ale te procesy samooczyszczania przebiegają bardzo powoli. Tempo ich jest zupełnie niewspółmierne do tempa zanieczyszczania środowiska, na przykład dookoła pierwszej z brzegu stacji benzynowej.


Skutki zanieczyszczenia i sposoby ochrony atmosfery

Zjawiska szkodliwe:
- dwutlenek węgla - w atmosferze z jednej strony przepuszcza promienie słoneczne , ale z drugiej w znacznym stopniu pochłania długofalowe promienie Ziemi , co prowadzi do wzrostu temperatury . Podwojenie dwutlenku węgla w atmosferze może spowodować podniesienie średniej temperatury na Ziemi o 4°C.
Efekt cieplarniany - proces zmian termicznych Ziemi , w wyniku tego może nastąpi ocieplenie klimatu i topnienie lodowców, co może spowodować podniesienie wód oceanów o 4 metry.
- dziura ozonowa - powodują ją tlenek węgla i dwutlenek siarki oraz natężenie emisji freonów , wydzielanych przez zakłady przemysłowe. Warstwa ozonowa ochrania Ziemię przed działaniem promieni ultrafioletowych wysyłanych przez słońce.
- kwaśne deszcze - polegają na opadaniu na Ziemię deszczu , śniegu z nagromadzonym w atmosferze dwutlenkiem siarki i azotem. W wyniku reakcji z wodą na ziemię spadają rozcieńczone kwasy. Kwaśne trujące chmury wraz z wiatrem przemieszczają się ponad granicami państw, niszczą lasy, uszkadzają chlorofil roślin.
- smog - jest to toksyczna mgła groźna dla zdrowia, powstała przy niekorzystnej cyrkulacji powietrza.

Szkodliwe wpływy substancji zanieczyszczających na roślinności widoczne są szczególnie w okolicy niektórych zakładów przemysłowych, gdzie w bezpośrednim ich sąsiedztwie usycha i ginie wiele lasów. Dwutlenek siarki, fluor i ich związki najbardziej szkodzą wegetacji roślin przez oddziaływanie na protoplazmę komórek. Cząstki pyłu i dymu zatykają pory liści roślin co zakłóca asymilację i oddychanie.

Najbardziej szkodliwe dla zdrowia ludzkiego są cząstki pyłu i dymu, gazy takie jak : dwutlenek siarki, chlor i jego związki, gazy spalinowe, i substancje radioaktywne. Wdychane cząstki pyłów powodują choroby dróg oddechowych, przenoszą choroby zakaźne, a w większej koncentracji mogą spowodować pylicę krzemionkową.


Walka z substancjami zanieczyszczającymi powietrze prowadzona jest bezpośrednio np. przez odfiltrowanie z dymów popiołu i produktów niepełnego spalania, bądź też pośrednio przez budowę dróg asfaltowych i brukowanych, sadzenie ochronnych alei i pasów drzew.

Ochrona atmosfery ziemskiej polega głównie na zapobieganiu przekroczenia stężeń substancji zanieczyszczających i ograniczeniu ilości substancji wprowadzonych do atmosfery przez pojazdy mechaniczne, wysypiska, zakłady produkcyjne i usługowe.

Ograniczenie emisji zanieczyszczeń z źródeł antropogenicznych uzyskuje się w wyniku :

1. wzbogacania paliw np. odsiarczanie węgli
2. zmiany stosowanych surowców np. spalania paliw o wyższej jakości w okresie niekorzystnych warunków meteorologicznych
3. zmiana procesów technologicznych
4. hermetyzacja procesów technologicznych i oczyszczania gazów odlotowych
5. oczyszczania gazów spalinowych m.in. odpylania i odsiarczania spalin
6. utylizacji odpadów przemysłowych i komunalnych
7. wykorzystania niekonwencjonalnych źródeł energii np. energii słonecznej, wiatru.

Do oczyszczenia gazów z substancji toksycznych lub uciążliwych dla środowiska (pyły, związki siarki), wykorzystuje się różne procesy mechaniczne, fizyczne, chemiczne i biochemiczne, najczęściej filtrację, absorpcję cieczy i ciał stałych.

Ograniczenie emisji pyłów następuje przez zmniejszenie ilości pyłów powstających w procesie technologicznym, zwiększenie wielkości cząsteczek pyłu, hermetyzacją procesów pyłotwórczych i stosowanie wysokosprawnych urządzeń odpylających.

Duże nadzieje na znaczne oczyszczenie atmosfery ze związków siarki wiążę się z zastosowaniem nowych typów palenisk do kotłów pyłowych. Te same paleniska znacznie ograniczają emisję tlenków azotu.

Obecnie jednym z kierunków działania jest przechodzenie na zasilanie elektrowni i ciepłowni węglowych gazem ziemnym, który poza dwutlenkiem węgla daje znikome zanieczyszczenie atmosfery.

Tlenek węgla jest rezultatem niepełnego spalania paliw zarówno w paleniskach jak i w silnikach spalinowych. Dlatego też podstawowym sposobem zmniejszenia jego emisji jest doprowadzenie do pełnego spalania surowców energetycznych.

Oceny i doboru metody oczyszczania zanieczyszczonych gazów dokonuje się na podstawie kilku kryteriów jak : niezawodność, stopień redukcji zanieczyszczeń. Z punktu widzenia ochrony środowiska ważnym zagadnieniem jest końcowa postać fizyczna i chemiczna zatrzymanego zanieczyszczenia. W najlepszym przypadku może to być surowiec do dalszych procesów technologicznych.

Ochronę powietrza atmosferycznego na terenach zamieszkanych i specjalnie chronionych można realizować przez właściwą lokalizację zakładów przemysłowych, oraz ochronę bierną np. w formie izolacyjnych pasów zieleni.

Zanieczyszczenie powietrza może stanowić problem lokalny, regionalny, a nawet międzynarodowy, gdyż zanieczyszczenia przenoszone są przez prądy powietrza na duże odległości.


Lista substancji powodujących zanieczyszczenie atmosfery jest bardzo długa. Nie wszystkie jednak zanieczyszczenia stanowią problemy w skali większych regionów. Znaczna część tych substancji występuje w małych ilościach i tylko lokalnie. Pierwsze miejsce pod względem różnorodnej szkodliwości zajmuje dwutlenek siarki. Zanieczyszczenie Polski tym gazem nie jest równomierne. Największe zanieczyszczenia występują w południowo - zachodnich regionach kraju. Stan zagrożenia atmosfery na obszarze Górnego Śląska jest jednym z największych w skali europejskiej.

Nowszym rodzajem zanieczyszczeń powietrza, wyjątkowo groźnym dla organizmów żywych, są substancje i pyły radioaktywne, których źródłem są zakłady przeróbki produktów z reaktorów i wybuchy jądrowe. Promieniowanie nie da się wyczuć za pomocą ludzkich zmysłów i bardzo trudno jest je usunąć.

Zanieczyszczenia powietrza należą do szczególnie niebezpiecznych, gdyż wcześniej czy później i w różnych postaciach dostają się do wód powierzchniowych i do gleb, dając początek wędrówce związku toksycznego.

Jeżeli ilość zanieczyszczeń przekroczy wytrzymałość biologiczną środowiska przyrodniczego, dochodzi do poważnych zakłóceń w funkcjonowaniu przyrody.

Nadmierne pozyskiwanie i przetwarzanie surowców oraz związana z tym zmiana struktury przestrzennej środowiska powoduje przekroczenie progu biologicznej wytrzymałości środowiska i prowadzi do ustania procesów samoregulujących w przyrodzie, co wyraża się powstaniem stref śmierci biologicznej określanej mianem katastrofy ekologicznej.





Bibliografia:
„Multimedialna Encyklopedia PWN”, PWN, 2001
„Świat bez tajemnic”, Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”, 1991
www.ochronaprzyrody.republika.pl
www.eduseek.pl
www.greenworld.serwus.pl
www.geo.uw.edu.pl

Ochrona wód

  1. Zapobieganie degradacji mające charakter kompleksowy obejmujący różne sfery działalności gospodarczej, jest ono bardzo kosztowne np.

  • Rodzaje ochrony: