Zarządzanie ryzykiem w przedsiębiorstwie eksportowym

Istnieje wiele definicji i nie ma jednego pojęcia ryzyka. Ponadto nie istnieje jedna, spójna koncepcja poli­tyki prowadzonej wobec ryzyka. Próbę zdefiniowania omawianego procesu podjął P.U. Kupscha. Wprowadził on rozróżnienie pomię­dzy ryzykiem formalnym i materialnym.

Formalne ryzyko, pojmowane jako mierzalna niepewność, wywodzi się z niepewności zaistnienia określonego zdarzenia jako źródła i odpowiada ubezpie­czanemu ryzyku, ponieważ tylko prawdopodobieństwo zaistnienia pewnych zda­rzeń może być sklasyfikowane. Teoria ubezpieczeń zwyczajowo ogranicza ry­zyko do tego, co jest mierzalne w oparciu o obiektywne i statystyczne prawdopo­dobieństwo, eliminując równocześnie niemierzalną I niepewność oraz hazard .

Dyskusja zmierzająca do sklasyfikowania niepewności — z jednej strony jako nadrzędnego pojęcia dla różnych rodzajów niepewności i z drugiej strony jako przeciwstawność mierzalnego ryzyka — dowodzi, że próba zdefiniowania ryzyka natrafia na znaczne przeszkody.

Jeżeli chodzi o materialne pojęcie ryzyka, to jest ono definiowane jako niebezpieczeństwo poniesienia straty i jako takie występuje zarówno w naukach eko­nomicznych , jak i prawnych. Pojmowanie ryzyka w kategoriach niebezpieczeństwa utraty czegoś jest jednak jednostronnie ukierunkowane na możliwe skutki, a nie na stwierdzenie przyczyn tego zjawiska.

Rozgraniczenie w powyższym pojęciu części składowych ryzy­ka, czyli utraty (lub straty) i niebezpieczeństwa, ujawnia potrzebę jego ukonkretnienia, to znaczy ustalenia rozmiarów straty oraz intensywności niebezpieczeń­stwa. Podczas gdy intensywność niebezpieczeństwa zakłada istnienie celów i jest jakby zależna od wybranego celu, to do pełnego określenia niebezpieczeństwa utraty lub straty należy ustalić odpowiednią skalę pomiaru tego zjawiska. To z kolei zależy od oczekiwań decydentów i ich nastawienia do ryzyka, przy czym wybrane metody, a wśród nich sposób szacowania, uzyskiwania informacji i ich przetwarzania , podobnie jak gromadzenie danych , ich niezależna ocena oraz użyte narzędzia, mogą zniekształcać wyniki.

W ten sposób intensywność niebezpieczeństwa poszerzona zostaje o cel ryzyka, na przykład: ryzyko eksportera, ryzyko związane z pozyskaniem nowego rynku itp.

Odmienny aspekt to możliwość lub niebezpieczeństwo podjęcia błędnej de­cyzji jako ryzyko związane z decyzją dotyczącą przyszłości. Tutaj chodzi o przy­czynę powstania szkody, ponieważ może się okazać, że cel został zdefiniowany mało precyzyjnie albo błędnie, a kiedy zaistniały niekorzystne zdarzenia, mogło się okazać expost, że podjęte decyzje nie były optymalne.

Inne podejście prezentuje W. Knrteti. W jego koncepcji pojawia się rozgraniczenie pomiędzy czystym ryzykiem i ryzykiem spekulacyjnym. W warunkach czystego ryzyka należy się liczyć tylko ze stratą, natomiast w wypadku ryzyka spekulacyjnego wynik może być zarówno pozytywny, jak i negatywny . Stanowisko to spotkało się jednak z krytyką. Na przykład H. Braun uważa, że W. Karten arbitralnie ustalił skalę oceny zarówno ry­zyka absolutnego, jak i względnego, ponieważ wybór punktu zerowego nie został uzależniony od parametru statystycznego rozkładu prawdopodobieństwa, np. war­tości przeciętnej zmiennej losowej, lecz został ustalony na bazie indywidualnego wyboru.

Ryzyko oznacza więc możliwość osiągnięcia zysku, ale i poniesie­nia straty. Termin ten jest używany, gdy:

. rezultat możliwy do osiągnięcia w przyszłości jest prze­widywalny,

. prawdopodobieństwo wystąpienia określonego wyniku jest znane lub możliwe do oszacowania.

Samuel Brittan przedstawił te warunki obrazowo w „Finan­ciał Times” z 11 kwietnia 1996 r: w artykule „Parę rozważań nad ryzykiem”: Ryzyka są obliczalne i można się od nich ubezpieczyć - np. szansa, że na normalnej kostce do gry ukaże się „6” jest jak jeden do sześciu. Niepewność ma miejsce kiedy nawet nie wiesz jakie występują ryzyka, co miałoby miejsce, gdyby nie było wiadome co jest oznaczone ściankach kostki do gry. Wszystkie albo żadna mogłaby mieć ”6”, czyniąc w ten sposób niemożliwą ocenę prawdopodobieństwa jakiegoś szczególnego wyniku rzutu kostką.

Wyeliminowanie ryzyka nie jest możliwe, ale w praktyce gospodarczej dąży się do jego ograniczenia. Ograniczenie to jest możliwe poprzez zarządzanie ryzykiem, które jest definiowane jako identyfikacja‚ mierzenie, sterowanie i kontrolowanie ryzy­ka w celu jego maksymalnego ograniczenia oraz zabezpiecze­nia się przed skutkami ryzyka.

Ryzyko towarzyszy wszystkim działaniom poszczególnych ludzi i każdego przedsiębiorcy. Jednakże indywidualna postawa wobec ryzyka może polegać na:

. unikaniu ryzyka,

. neutralności wobec ryzyka,

. zamiłowaniu do ryzyka.

Menedżerowie poświęcają część zasobów swoich firm, by zmniejszać ryzyko, czyli ograniczyć niebezpieczeństwo poniesie­nia straty. W zamian za uzyskany wzrost poziomu bezpieczeń­stwa płacą, dzieląc się z innymi częścią dochodu lub nawet rezy­gnują z określonej działalności. Równocześnie za ryzyko przedsiębiorca otrzymuje zysk-- wynagrodzenie za założenie firmy i prowadzenie działalności gospodarczej. Ryzyko i rentowność są podstawą wszelkiej działalności gospodarczej: im wyższe ryzyko związane z daną działalnością, tym wyższa rentowność przed­sięwzięcia.

Metody zarządzania ryzykiem można podzielić na:

1.organizacyjne, polegające na unikaniu ryzyka przez zaprzestanie działalności obciążonej ryzykiem lub na redukcji ry­zyka przez zabezpieczenia fizyczne‚ edukację‚ procedury ochronne, dywersyfikację.

2.finansowe, polegające na zatrzymaniu ryzyka, tj. pokrycie strat rzecz cash f1ow, sprzedaż aktywów, fundusze specjalne, pożyczki lub na transferze ryzyka przez aktywną redukcję ryzyka przeniesienie odpowiedzialności.

METODY ZARZĄDZANIA RYZYKIEM

organizacyjne finansowe

uniknięcie redukcja zatrzymanie transfer

NIE DZIAŁAM DZIAŁAM FACHOWO DZIAŁAM I PŁACĘ DZIAŁAM WSPÓLNIE

Rys. 5. Metody zarządzania ryzykiem

Źródło: L.Korzeniowski Firma w warunkach ryzyka gospodarczego.

Punktem wyjścia do analizy ryzyka jest jego identyfikacja oraz pomiar, a warunkiem niezbędnym informacja. Informacja jest niezbędna dla określenia rodzajów zagrożeń i zakresu od­działywania w określonym czasie. Pomiar może być przeprowa­dzony przy pomocy różnych metod, właściwych dla danej dzie­dziny.

Decyzja o uniknięciu ryzyka poprzez zaprzestanie działalno­ści związanej z ryzykiem zależy od dwu czynników:

. od braku przyjemności towarzyszącej działaniu ryzy­kownemu,

. od braku przymusu podjęcia działalności ryzykownej,

które to dwa czynniki, łącznie rozpatrywane, w języku ekono­micznym nazywane są krańcową użytecznością danego dobra.

Osoby unikające ryzyka, ale będące pod przymusem, a także część osób skłonnych do ryzyka poświęcą część swoich zasobów lub dochodów, by zredukować, zmniejszyć ryzyko. Można zmniejszyć ryzyko instalując zabezpieczenia fizyczne, ponosząc nakłady na kwalifikacje zawodowe zarządu i pracowników, bądź też inwestując w procedury ochronne lub dywersyfikując akty­wa. Przestrzeganie w niezbędnym zakresie kosztownych procedur bezpieczeństwa wymuszają przepisy prawa. Mając do czy­nienia z wieloma aktywami o różnym ryzyku, można zmniejszyć zagrożenie stratami bez obniżania przeciętnych dochodów po­przez tzw. zróżnicowanie portfela aktywów. Taka strategia zmniejszania ryzyka przez łączenie kilku różnych aktywów o od­miennym rozkładzie dochodów nosi nazwę dywersyfikowania aktywów

W niektórych sytuacjach uzasadnione jest zatrzymanie ryzy­ka u siebie i gromadzenie rezerw na pokrycie strat w wypadku ich wystąpienia. Również prawo wymusza takie działanie - banki muszą tworzyć fundusze rezerwowe, państwo i samorządy gro­madzić rezerwy na wypadek stanu wyjątkowego itp. Zapasy zmniejszają rentowność działania, ale zmniejszają też niebezpie­czeństwo jeszcze większej klęski. Można także dokonać transfe­ru, przeniesienia ryzyka za odpłatnością do firm wyspecjalizo­wanych w tego typu usługach - do towarzystw ubezpieczeń. Podstawą ich działania jest łączenie niezależnego od siebie ryzy­ka różnych podmiotów. Takie łączenie ryzyka jest możliwe jedy­nie wówczas, gdy może ono być rozłożone na dużą liczbę pod­miotów oraz gdy ryzyka ponoszone przez poszczególne osoby nie zależą od siebie⁶¹. Łączenie ryzyka nie byłoby możliwe, gdy­by wszyscy tworzący pulę byli narażeni na to samo niebezpie­czeństwo, grożące wszystkim, gdyż wówczas nie istniałaby moż­liwość obniżenia ryzyka, bowiem zbiorowość zachowuje się jak jednostka.

Zarządzając ryzykiem należy pamiętać o kilku prawidłowo­ściach:

• ubezpieczenie może zwiększać prawdopodobieństwo wy­stąpienia zdarzenia, przeciwko któremu zostało dokonane ubezpieczenie. Przyczyną tego jest osłabienie motywacji pozostałych metod zarządzania ryzykiem;

• najkorzystniejszą dla strategicznych interesów firmy jest redukcja ryzyka, gdyż ponoszone nakłady powiększają zasoby i konkurencyjność przedsiębiorcy;

• działalności gospodarczej nieodłącznie towarzyszy ryzy­ko - z nim związane są zyski. Unikanie ryzyka powinno być przesłanką wielu decyzji, nie może jednak stanowić jedynej formy przedsiębiorczości; przyjęte jako obowiąz­kowy kanon prowadzi do unicestwienia przedsiębiorcy.

Omawiając powyższy temat warto na początek zdefiniować i określić rolę przedsiębiorstwa eksportowego.

Przedsiębiorstwo eksportujące to przedsiębiorstwo, którego przedmiotem działania jest eksport. Ze względu jednak na zdywersyfikowane ryzyko w ob­szarze handlu międzynarodowego i rozmiary tego ryzyka podstawowe znaczenie ma forma organizacyjna i prawna przedsiębiorstwa. W przypadku firm jednooso­bowych właściciel odpowiada z tytułu prowadzonej działalności całym swoim majątkiem i ponosi związane z tym ryzyko w całości. Natomiast, kiedy firma stanowi wyodrębnioną jednostkę prawną, właściciel ogranicza swoją odpowiedzial­ność do poziomu zainwestowanego kapitału. Proporcjonalnie też ograniczone jest ryzyko eksportera.

Z tych powodów preferowane są spółki prawa handlowego, a przede wszy­stkim spółki akcyjne, z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki komandyto­we. W praktyce najszersze możliwości działania daje spółka akcyjna. Ta forma jednak dotyczy relatywnie dużych podmiotów gospodarczych. Dla mniejszych firm bardziej odpowiednia jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka komandytowa .

W niniejszej pracy pod pojęciem eksportera rozumie się przedsiębiorcę, który w ramach spółki prawa handlowego lub jako osoba fizyczna sprzedaje towary w eksporcie bezpośrednim odbiorcy zagranicznemu i ponosi związane z tym typo­we ryzyka. W związku z tym eksporterem może być sam producent towaru albo kupiec, który kupuje towary od krajowego producenta i prowadzi dystrybucję we własnym imieniu i na własne ryzyko.

Pokonanie specyficznych odległości i przekroczenie jednej lub kilku granic stano­wi jedną z przyczyn ryzyka przedsiębiorstwa eksportującego w trakcie realizowa­nia transakcji. Specyfika transakcji eksportowej polega na tym, że wysyłka towaru i zapłata za niego nic następuje w tym samym czasie. W związku z tym, w porów­naniu z transakcją krajową jest ona obciążona znacznie większym ryzykiem. Finansowanie transakcji rozpoczyna się w momencie podjęcia produkcji, a następnie trwa po dokonaniu wysyłki towaru.

Warunki płatności, obowiązujące w handlu międzynarodowym, w szczegól­ny sposób wpływają na ryzyko handlowe eksportera. Może się nieraz zdarzyć, zwłaszcza w przypadku kontraktów wieloletnich, że ostateczne zamknięcie kontraktu nastąpi dopiero po kilku latach.

Ryzyko eksportera związane ze sprzedażą towarów, usług, kapi­tału i know-how do innych krajów zwiększa się dodatkowo z powodu obo­wiązujących tam odmiennych systemów ekonomicznych, prawnych, politycz­nych, społecznych i kulturowych. Do tego dochodzą jeszcze odmienne zwykle uwarunkowania infrastruktury, norm technicznych, ekologicznych i innych.

Jednakże eksporter, zanim jego towar przekroczy granicę, narażony jest na wiele rodzajów ryzyka w swoim kraju, które negatywnie mogą wpłynąć na efektyw­ność realizowanej przez niego transakcji eksportowej.

Rodzaje ryzyka krajowego eksportera

Do tej grupy można zaliczyć ryzyko występujące w następujących sytuacjach, a mianowicie ryzyko:

• transformacji przedsiębiorstwa i jego bankructwa,

• deficytu kwalifikacji i motywacji,

• odpowiedzialności cywilnej,

• personalne,

• rynku krajowego,

• finansowania,

• siły wyższej,

• ceny.

Poniżej zostaną scharakteryzowane poszczególne rodzaje ryzyka .

1. Ryzyko transformacji przedsiębiorstwa i możliwości jego bankructwa

Ryzyko związane z transformacją przedsiębiorstwa eksportującego dotyczy w równym stopniu dużej, jak i małej firmy. Transformacja dużych firm jest proce­sem długotrwałym i wymaga aktywności ze strony wielu instytucji i zespołów spe­cjalistów. Natomiast procedura ta nie jest tak skomplikowana w odniesieniu do firm małych i średnich, które w warunkach gospodarki rynkowej stanowią około 80% ogółu firm produkcyjnych i handlowych. Procesy przekształcania firm nie zawsze kończą się sukcesem; zdarza się, że transformacja może przynieść nawet wymierne straty.

Własną stratę najlepiej może ocenić sam przedsiębiorca. Do przyczyn i źródeł nieoczekiwanej straty przedsiębiorcy można zaliczyć jego trwałą chorobę, niezdo­lność do pracy w następstwie wypadku i wreszcie śmierć. W małych i średniej wie­lkości firmach około 50% zmian szefów następuje w następstwie nagłych i nieprzewidzianych zdarzeń .Przeciwko temu ryzyku może się eksporter zabezpie­czyć w drodze wcześniejszego ustalenia testamentem następcy, zaangażowanie menadżera spoza własnej firmy, przekształcenie firmy w spółkę kapitałową, połączenie się z większą firmą,. W dużych firmach, poza wyżej podanymi przyczynami , źródłem zmiany szefów może być decyzja walnego zgromadzenia.

2. Ryzyko deficytu kwalifikacji i motywacji

Wśród ryzyk krajowych, dotyczących eksportera, należy wymienić deficyt kwalifikacji i motywacji. Przez kwalifikacje należy rozumieć odpowiednie wykształcenie kierunkowe i przygotowanie zawodowe potrzebne do wykonywania zawodu.

Ryzyko deficytu jest pojęciem dynamicznym i dlatego wymaga bieżącego uwzględniania zmian dokonujących się na rynku pracy krajowym i zagranicznym.

W dużych przedsiębiorstwach i spółkach prawa handlowego deficyt kwalifi­kacji nie jest tak częstym zjawiskiem, jak w firmach małych i średnich. W dużych firmach zwykle bowiem angażowani są specjaliści, wyselekcjonowani w wyniku konkursu.

W małych i średniej wielkości przedsiębiorstwach eksportujących może się jednak okazać, że wysokie kwalifikacje eksperta nie zostaną w pełni wykorzysta­ne. W tego typu firmach szef musi zajmować się praktycznie wszystkim, tzn. pro­dukcją, zbytem, kalkulacjami, sprawami osobowymi, gospodarką materiałową, kosztami i innymi zagadnieniami. To jego ogólne i niezbyt głębokie przygotowa­nie może się okazać niewystarczające, kiedy powstanie bardzo specjalistyczne za­gadnienie do rozwiązania.

Z praktyki wynika, że przedsiębiorcy małych i średnich firm nie są skłonni się szkolić, co wynika, jak można przypuszczać, z przeceniania własnych umiejętno­ści i braku czasu.

Jeżeli chodzi o motywację do działania, to na początku podstawowym moty­wem jest zdobycie pieniędzy. Dodatkowe motywy to poczucie obowiązku wobec rodziny, zdobycie niezależności i prestiżu, możliwość samorealizacji i inne

Inne czynniki, które mogą redukować motywację przedsiębiorcy, to mnożące się niepowodzenia, coraz mniejsza opłacalność produkcji i eksportu, brak zain­teresowania ze strony wspólników lub akcjonariuszy.

3. Ryzyko odpowiedzialności cywilnej przedsiębiorcy

Odpowiedzialność cywilna przedsiębiorcy za funkcjonowanie jego firmy zależy od wyboru formy spółki. Wydaje się, że optymalną formą ograniczenia własnej odpowiedzialności eksportera co do kwoty jest spółka kapitałowa prawa handlo­wego. Spółka tego typu jest korzystna także ze względu na łatwość uzyskania kre­dytu (przy posiadaniu odpowiedniego kapitału zakładowego lub zabezpieczeń),w kwestiach podatkowych, przy podziale zysków i strat, a także w zakresie upraw­nień zarządczych.

Poza aspektem finansowymi trzeba jednak mieć na uwadze osobiste ryzyko przedsiębiorcy. Kiedy nastąpi np. upadłość przedsiębiorstwa lub zaistnieją wymierne szkody dla otoczenia, wówczas konsekwencje tych zdarzeń przeniesione zostaną na przedsiębiorcę. Lepsza jest sytuacja w przypadku spółki akcyjnej lub z ograniczoną odpowiedzialnością.

Przedsiębiorca ponosi pełne ryzyko z tytułu prowadzenia przedsiębiorstwa. Odpowiada więc także za wady wyprodukowanych towarów, których nie mógł uniknąć, mimo dołożenia najwyższej staranności. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy przedmiotem kontraktu jest zupełnie nowy produkt lub do jego produkcji uży­wa się nowej technologii. Przedsiębiorca (sprzedawca) odpowiada tylko wtedy, kiedy takie ryzyko wyraźnie na siebie przyjął. Nie ponosi on także odpowiedzial­ności za wady, którym nie można było zapobiec z uwagi na istniejący w czasie wy­konywania produkcji stan wiedzy

4. Ryzyko personalne

Pracownik jest jednym z najważniejszych aktywów każdej firmy. W szczególności dotyczy to małych i średnich firm, w których jeden pracownik wykonuje zwykle kilka funkcji. W momencie odejścia z firmy jednego z pracow­ników rośnie ryzyko personalne. Na rynku pracy trudno jest znaleźć na jego miejs­ce pracownika o znajomości kilku specjalności. Do obszaru ryzyka osobowego należą również takie zdarzenia, jak choroba, śmierć i absencja z różnych powodów. Inne rodzaje ryzyka w obrębie firmy to niewyraźne rozgraniczenie zadań i ko­mpetencji pracowników, niski stopień delegowania uprawnień, autorytarny spo­sób zarządzania przedsiębiorstwem, brak możliwości awansu. Kwestią bezpośred­nio związaną z tym rodzajem ryzyka jest odpowiedzialność przedsiębiorcy (szefa) za działania lub zaniechania działania osób, które podlegają jego kontroli, ponie­waż są u niego zatrudnione i są jemu organizacyjnie podporządkowane. W sferze tego ryzyka mieszczą się zatem również takie negatywne zdarzenia, jak kradzież, zniszczenie towaru lub urządzeń służących do jego wytworzenia.

5. Ryzyko rynku krajowego

Ryzyko rynkowe odnosi się przede wszystkim do relacji z odbiorcami, dostawca­mi i konkurentami działającymi na rynku. Stosunki te cechuje asymetria wzaje­mnych zależności. Eksporter jest silnie uzależniony od panującej konkurencji nie tylko na rynkach zagranicznych, ale również na rynku krajowym. Ponadto na ryn­ku krajowym, dochodzi asymetria w zakresie posiadanych informacji, dostęp do know-how oraz deficyt doświadczenia własnych pracowników.

Ryzyko rynku przejawia się szczególnie ostro w sytuacjach, kiedy przedsię­biorstwo eksportujące pozostaje w związkach kooperacyjnych z innymi firmami. Zaburzenia w tym obszarze mogą mieć wpływ na ceny i terminy kontraktów eks­portowych. Przyczyny zakłóceń związków kooperacyjnych są zdywersyfikowane i obejmują między innymi następujące zdarzenia: gwałtowny spadek popytu, wstrzymanie dostaw, opóźnienie płatności, ataki konkurencji, katastrofy, gwałto­wne wahania kursowe, zmianę przepisów i uregulowań prawnych, załamanie ko­niunktury i inne.

6. Ryzyko finansowania działalności

Oprócz ryzyka wypłacalności polski eksporter jest często konfrontowany z ryzy­kiem finansowania własnej działalności. Źródło tego ryzyka przede wszystkim w małym kapitale własnym polskich firm eksportujących oraz potrze­bie korzystania ze źródeł zewnętrznych, czyli banków. Stanowi to jednak poważne obciążenie przedsiębiorstwa jako tzw. efekt dźwigni. „

Dźwignia finansowa jak wiadomo wyraża stosunek kapitałów obcych, wykorzystywanych do finansowania działalności przedsiębiorstwa, do jego kapitału własnego. Właści­ciel, aby wzmocnić siłę swojego kapitału, zgadza się na wyższy dług z jego ograniczoną obsługą.

Obszarem ryzyka finansowego może być konieczność finansowania zakupu towarów przeznaczonych na eksport, jeżeli eksporter nie jest producentem. Ważną kwestią jest wynegocjowanie od producenta możliwie korzystnych warunków płatności, np. odroczoną o 90 dni zapłatę za towar.

Zapotrzebowanie na kapitał związane jest także z koniecznością utrzymywa­nia zapasów magazynowych. Optymalizacja zapasów magazynowych powinna być oparta na dokładnym rozpoznaniu popytu na rynkach zagranicznych. Stan za­pasów magazynowych wpływa na płynność finansową przedsiębiorstwa. Ograniczenie zapasów magazynowych powoduje uwolnienie środków finansowych, oszczędność na odsetkach z tytułu zaciągniętego kredytu i wreszcie obniżenie kosztów utrzymania magazynu.

Ryzyko finansowe obejmuje zatem zapotrzebowanie przedsiębiorcy na kupitał oraz środki niezbędne do utrzymania magazynu.

Dla eksportera w obszarze ryzyka finansowego istnieje jeszcze jedno poten­cjalne zagrożenie, którym jest ucieczka kapitału. Pod pojęciem ucieczki kapitałów należy rozumieć przeniesienie rezerw dewizowych określonego kraju do prywatnego sektora za granicą, gdzie istnieje możliwość otrzymania wyższego oprocentowania.

Do przyczyn ucieczki kapitału zalicza się ryzyko polityczne (np. możliwość wywłasz­czenia), niewypłacalność rządu, ryzyko kursowe i ryzyko transferu.

7. Ryzyko siły wyższej.

Ryzyko siły wyższej, obejmujące zdarzenia spowodowane siłami natury, którym człowiek nie może zapobiec, ani im się przeciwstawić — odnosi się także do działań eksportera we własnym kraju. Chodzi przede wszystkim o klęski i wypadki ży­wiołowe o dużym zasięgu (np. ostatnie powodzie w Polsce), wypadki losowe w sfe­rze finansów (z wykluczeniem zamierzonych oszustw) i inne tego typu zdarzenia.

W sytuacji zaistnienia siły wyższej , zgodnie z uregulowaniami prawnymi, zostają zawieszone prawa i obowiązki stron, aż do czasu powrotu do normalności.

Działanie czynników siły wyższej powinno zawsze obiektywnie zostać po­twierdzone przcz odpowiednią instytucję, np. izbę gospodarczą.

W praktyce handlu międzynarodowego partnerzy zwykle sami określają w kontrakcie okoliczności zwalniające. To samo dotyczy relacji wewnątrz kraju, kiedy eksporter zawiera stosowne porozumienia ze swoimi kooperantami w celu zabezpieczenia swoich interesów w przypadku wystąpienia ryzyka siły wyższej.

8. Ryzyko ceny

Cena jest jedną z najważniejszych kategorii w gospodarce rynkowej. Jest ona war­tością towaru lub usługi wyrażoną w jednostkach pieniężnych, czyli ilością pienię­dzy płaconych za jednostkę towaru.

Poziom ceny zależy od wielkości popytu i podaży. Idealnym stanem jest rów­nowaga ekonomiczna, czyli stan gospodarki, w którym występuje pełne zbilanso­wanie popytu i podaży na poszczególne towary i usługi w obrotach wewnętrznych przy zbilansowaniu obrotów zagranicznych. Jest to jednak stan teoretyczny, bo­wiem rozwój gospodarczy zakładu właśnie stale naruszanie równowagi ekonomi­cznej.

Obszar ryzyka cen ma duże znaczenie dla eksportera. Powinien on zwracać uwagę także na elastyczność, która jest miarą reakcji popytu lub podaży na zmianę cen rynkowych. Elastyczność cenowa popytu oznacza zmianę wielkości popytu wywołaną przez zmianę ceny o jednostkę. Informacje o reagowaniu konsumentów na zmiany cen rynkowych mają istotne znaczenie dla każdego przedsiębiorcy. Elastyczność w przypadku towarów konsumpcyjnych jest wyższa niż w odniesie­niu do usług. I tak, np. podwyższenie ceny masła o 1% zmniejszy jego sprze­daż o kilka procent, a podwyższenie ceny energii elektrycznej o 1 %, prawdo­podobnie minimalnie wpłynie na wielkość jego sprzedaży.

Cena jest sercem każdej transakcji, stąd kategoria ta powinna być przedmiotem szczególnego zainteresowania producenta i eksportera.

Źródła:

1. S. Nohotko „ Ryzyko ekonomiczne w działalności gospodarczej”

2. T. Kaczmarek „ Zarządzane ryzykiem w przedsiębiorstwie eksportowym”

3. L. Korzeniowski „Firma w warunkach ryzyka gospodarczego”

---