PODSUMOWANIE

Umiejętność przezwyciężania przez człowieka przeciwności losu jest wy-nikiem procesu wychowania. Dzisiejsza edukacja, jak już wcześniej wspomniałam, sprowa-dza ów proces głównie do osiągania przez jednostkę sukcesu.

Rozważania w niniejszej pracy dotyczyły sposobu zmagania się z kryzysem przez rodziców dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym.

Zastosowane narzędzia badawcze były próbą dotarcia do tych umiejętności i mechanizmów osobowości, które pomogły im przezwyciężyć zaistniałe zdarzenie.

W toku badań uzyskałam odpowiedzi na postawione problemy badawcze, co umożliwiło mi weryfikację sformułowanych hipotez roboczych.

Hipoteza 1

Zakładam, iż w pierwszej fazie zdarzenia losowego, jego uczestnik - rodzic dziecka z M.P.Dz. - przyjmuje wiadomość jako zagrożenie. Ponadto występują u niego emocje negatywne typu : strach i przerażenie, które dezintegrują działanie.

Hipoteza ta sprawdziła się częściowo. Szok i zaskoczenie uruchomiły u wszystkich osób najpierw tylko procesy emocjonalne.

U większości respondentów wystąpił proces obsesyjnego myślenia analitycznego nurtowały ich pytania :

„dlaczego mnie to spotkało ?”

„gdzie popełniłem błąd ?”

„kto ponosi za to winę ?”

Powyższy sposób myślenia oraz emocje dezintegrowały działanie.

Niezgodnie z moim założeniem część rodziców, pomimo emocji ujemnych, próbowała myśleć syntetycznie i w konsekwencji zdobyła się na racjonalne działanie.

Hipoteza 2

Zakładam, że w drugiej fazie zaistniałego zdarzenia, tj. choroby dziecka rodzic rozumie sytuację jako przypadkową, niezależną od niego. Ponadto, siłę znajdując głównie w religii i w bliskim człowieku, podejmuje walkę z przeciwnościami losu.

Powyższa hipoteza sprawdziła się w znacznym stopniu.

Większość rodziców rozumiało własną sytuację jako przypadkową. Tylko nieliczni mieli świadomość, iż w życiu człowieka zdarzają się zarówno chwile radosne, jak i sprawiające ból i cierpienie.

Zgodnie z założeniem większość rodziców częściowo zaakceptowała zaistniałe zdarzenie.

Część respondentów zaaprobowała sytuację do końca.

Ponadto wszystkie osoby, znajdując siły głównie w religii i w bliskim człowieku, stawiły czoła przeciwnościom losu.

Hipoteza 3

Zakładam, że rodzic jako uczestnik zaistniałej sytuacji realizuje głównie wartości noetyczne : zbawienie, dojrzałą miłość, odpowiedzialność, wolność osobistą.

Powyższa hipoteza sprawdziła się częściowo. Pomimo założenia, iż respondenci w sytuacji zdarzenia losowego realizują głównie wartości noetyczne, wolność osobista w przypadku większości osób zajmuje niższą pozycję w hierarchii uznawanych przez nich wartości.

Wolność osobista daje możliwość wyboru dotyczącego postaw i działań wobec zdarzeń niezależnych od człowieka.

Hipoteza 4

Zakładam, że człowiek zmagający się z kryzysem jakim jest dziecko z M.P.Dz., wierzy we własne siły, aprobuje własną osobę, ma poczucie odpowiedzialności za własny los.

Hipoteza ta sprawdziła się w pewnym stopniu. Niezgodnie z moim założeniem, u większości rodziców brak pełnej wiary w siebie, aprobaty własnej osoby oraz poczucia całkowitej odpowiedzialności za własny los.

Hipoteza 5

Zakładam, iż rodzic dziecka z M.P.Dz. pomimo zaistniałego zdarzenia odkrywa jego sens.

Powyższa hipoteza sprawdziła się częściowo. Większość osób badanych, pomimo zaistnia-łego zdarzenia, odkryło jego sens. Bardzo często odwoływały się one do wartości Abso-lutnych, przyjmując owe zdarzenie jako ciężar, który trzeba będzie „nieść” przez życie.

Z drugiej zaś strony, w swej dramatycznej sytuacji widziały konieczność bycia.

Ich wszelkie ambicje i dążenia znalazły wyższą instancję : dobro dziecka.

Jednak niektórzy rodzice nie zdołali odkryć sensu zdarzenia. Pogrążeni w rozpaczy, wciąż drobiazgowo analizowali owe zdarzenie, przy czym sens życia wiązali z osiąganiem sukcesu.

Hipoteza 6

Zakładam, że przezwyciężenie zaistniałego zdarzenia przez rodzica dziecka z M.P.Dz. zależy od : metod i atmosfery domowej, wsparcia, wiary, nadziei, świadomości społecznej, akcepta-cji i innych.

Sformułowana hipoteza sprawdziła się częściowo. Jak z badań wynika, głównymi czynni-kami, determinującymi zachowanie jednostki w sytuacji zdarzenia losowego są : czynniki środowiska rodzinnego, wykształcenie respondentów oraz czynione obserwacje u innych ludzi, którzy lepiej sobie radzą z kryzysem.

Niezgodnie z założeniem, szkoła w większości przypadków nie przygotowała do zmagań z przeciwnościami losu.

Wyniki przeprowadzonych badań skłaniają do sformułowania wielu wniosków i postulatów dotyczących obrazu postaw człowieka wobec przeciwności losu oraz sposobu radzenia sobie w sytuacjach kryzysu. Otóż, uważam, że w dzisiejszej edukacji występuje wiele luk w obszarach kształtowania wartości egzystencjalnych, kompetencji poznawczych i kompetencji emocjonalnych. Są to sfery, które decydują o wyborach człowieka, sposobie radzenia sobie w sytuacji kryzysu, wpływają na jego motywację i działanie.

Uważam również, że należy zwrócić uwagę na : prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia losowego, myślenie syntetyczne, myślenie alternatywne, postawę wolności osobistej i odpowiedzialności za własny los, a także należy wskazać sieć wsparcia i możliwość korzystania z pomocy pedagogów i psychologów.

Badania i rozważania zaprezentowane w niniejszej pracy nie wyczerpują całokształtu problematyki związanej ze sposobami zmagania się z kryzysem przez rodziców dzieci z M.P.Dz. Jedynie przybliżyły temat w pewnym stopniu. Nie ulega też wątpliwości, że uzyskane wyniki są niepodważalne i ostateczne. Mogą stanowić jednak punkt wyjścia do dalszych badań.

BIBLIOGRAFIA

1. Bauman Z. (1996), Przedmowa [w:] Melosik, Tożsamość, ciało i władza.

2. Borkowska M. (red.), (1989), cz. II ABC rehabilitacji dzieci, Warszawa.

3. Borowska T. (2003), Pedagogika ograniczeń ludzkiej egzystencji, Warszawa.

4. Borowska T. (2002), Pedagogika wobec zagrożeń, kryzysów i nadziei, Kraków.

5. Borowska T. (1995), Przygotowanie do zmagań z przeciwnościami losu - ważnym wyzwaniem współczesnej edukacji [w:] Materiały ze zjazdu pedagogicznego, Toruń.

6. Brzeziński J. (1996), Metodologia badań psychologicznych, Warszawa.

7. Butler G., Mc Manus F. (1999), Psychologia, Warszawa.

8. Didier J. (1994), Słownik filozofii, Katowice.

9. Frankl V. F. (1998), Homo patiens, Warszawa.

10. Giza A. (1991), Życie jako opowieść. Analiza materiałów autobiograficznych w perspek-tywie socjologii wiedzy, Wrocław-Warszawa-Kraków.

11. Grossman J. (1986), Niektóre aspekty rehabilitacji społecznej dziecka z mózgowym pora-żeniem dziecięcym [w:],

12. Kamiński A. (1974), Metoda, technika, procedura badawcza w pedagogice empirycznej,

13. Kohn M.L. (1986), Praca a osobowość, Warszawa.

14. Kubicki R. (1993), Ludzka moc postmodernizmu, Warszawa.

15. Łosiowski Z. (red.), (1997), tom I, Dziecko niepełnosprawne ruchowo, Warszawa.

16. Łosiowski Z., Serejski J. (1985), Mózgowe porażenie dziecięce, Warszawa.

17. Łobocki M. (1978), Metody badań pedagogicznych, Warszawa.

18. Michałowicz R. (red.), (1986), Mózgowe porażenie dziecięce, Warszawa.

19. Muszyński H. (1971), Wstęp do metodologii pedagogiki, Warszawa.

20. Nowak S. (1970), Metodologia badań socjologicznych, Warszawa.

21. Obuchowska M. (1995), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie, Warszawa.

22. Okoń W. (1998), Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa.

23. Pieter J. Ogólna metodologia pracy naukowej, Warszawa.

24. Pilch T. (1977), Zasady badań pedagogicznych, Warszawa.

25. Pilch T. Wujka T. (1974), Metody i techniki badań w pedagogice [w:] Pedagogika pod red. M. Godlewskiego, S. Krawcewicza, T. Wujka, Warszawa.

26. Pomykało W. (1993), Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa.

27. Popielski K. (1987), Człowiek - pytanie otwarte, Lublin.

28. Sęk H. (1991), Zagadnienia psychologii prewencyjnej, Poznań.

29. Sęk H. (red.), (2000), Społeczna psychologia kliniczna, Warszawa.

30. Skorny Z. (1974), Metody badań i diagnostyka psychologiczna, Wrocław.

31. Szczepański J. (1984), Sprawy ludzkie, Warszawa.

32. Wyszyńska A. (1987), Psychologia defektologiczna, Warszawa.

33. Zabłocki J. (1998), Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i praktyce, Warszawa.

34. Zaczyński W. (1968), Praca badawcza nauczyciela, Warszawa.

SPIS TABEL

Tabela 1 Wiek rodziców

Tabela 2 Wykształcenie rodziców

Tabela 3 Operacje działaniowe w pierwszej fazie zdarzenia losowego

Tabela 4 Operacje działaniowe w drugiej fazie ze zdarzeniem losowym

Tabela 5 Główne wartości badanych osób

Tabela 6 Wiara w siebie

Tabela 7 Autodeprecjacja

Tabela 8 Poczucie odpowiedzialności za własny los

Tabela 9 Ilościowa ocena poczucia sensu życia

Tabela 10 Rodzaje czynników wpływających na zachowanie badanych osób

SPIS WYKRESÓW

Operacje działaniowe w pierwszej fazie zdarzenia losowego

Wykres 1 Sposób myślenia

Wykres 2 Emocje

Wykres 3 Rodzaj działań

Operacje działaniowe w drugiej fazie zdarzenia losowego

Wykres 4 Znaczenie przypisywane zaistniałej sytuacji

Wykres 5 Postawa afirmacji

Wykres 6 Stawianie czoła przeciwnościom losu

Wykres 7 Czerpanie siły do przezwyciężania swego losu

Główne wartości badanych osób

Wykres 8 Wartości ostateczne

Wykres 9 Wartości instrumentalne

Obraz własnego „JA”

Wykres 10 Wiara w siebie - podstawowe składniki

Wykres 11 Autodeprecjacja - podstawowe składniki

Wykres 12 Poczucie odpowiedzialności za własny los

Poczucie sensu życia

Wykres 13 Uzyskana ilość punktów - uczestnicy zdarzenia

Czynniki wynikające z rodziny

Wykres 14 Struktura rodziny

Wykres 15 Styl i metody wychowawcze

Wykres 16 Stosowanie kar

Wykres 17 Stosowanie nagród

Wykres 18 Cechy osobowe rodziców

Wykres 19 Wpojone wartości

Czynniki wynikające ze szkoły

Wykres 20 Szkoła

Wykres 21 Przygotowanie przez szkołę do zmagań z przeciwnościami losu

Wykres 22 Inne czynniki

A N E K S Y

Aneks nr 1

LISTA WYBORÓW DZIAŁAŃ

(zachowanie jednostki w sytuacji zdarzeń losowych)

I. SPOSÓB MYŚLENIA

Czy w pierwszych chwilach dramatycznej sytuacji losowej :

1. Analizowałeś drobiazgowo zaistniałe zdarzenia, (dlaczego mnie to spotkało?, gdzie popełniłem błąd ?, kto ponosi za to winę ?).

2. Ogarniał mnie jeden chaos - nie byłem w stanie niczego analizować i dociekać.

3. Starałem się objąć całość swojego położenia, myśleć syntetycznie.

II. EMOCJE

1. Byłem przerażony, ogarniał mnie przede wszystkim lęk, strach.

2. Popadłem w rozpacz, której towarzyszyła złość, przekleństwa.

3. Ogarniał mnie pusty śmiech.

4. Przejawiałem kompletną obojętność, tak jakby mnie to nie spotkało.

III. RODZAJ DZIAŁAŃ

1. Czy działałem na ślepo, bezmyślnie.

2. Czy szukałem racjonalnie jakiegoś wyjścia (jedna alternatywa, ignorując inne), czy ta alternatywa była przypadkowa ?

3. Szukałem i dostrzegałem różnych możliwości :

a/ w sposób przypadkowy,

b/ w sposób racjonalny

4. W ogóle nic nie robiłem, nie działałem.

IV. ZNACZENIE PRZYPISYWANE ZAISTNIAŁEJ SYTUACJI

(sposób jej zrozumienia)

1. Uważam, że było to zupełnie ode mnie niezależne; przypadek zrządził, że to się wydarzyło.

2. Mogłem to przewidzieć, gdybym chciał.

3. To była kara (wszystko jest zdeterminowane).

a/ odwołanie się do bytów transcendentalnych ;

b/ zemsta losu.

4. Miałem wyrobioną świadomość, że w życiu człowieka mogą zajść różne nieporozumienia, nie tylko radość ale i ból i cierpienie.

V. CZY PRZEJAWIASZ POSTAWĘ AFIRMACJI

1. Zaaprobowałem już swoją sytuację do końca (jak długo to trwało ?).

2. Nigdy się z tym nie pogodzę :

a/ zamknąłem się w sobie, wycofałem się,

b/ dręczyły mnie różne złe myśli, nawet samobójstwo,

c/ jestem przykry dla innych, nienawidzę wszystkich za to, że im się wszystko układa,

a tylko mi się nie powiodło,

d/ jestem cyniczny, kpię z siebie i innych,

e/ próbuję zapomnieć i ulżyć swemu cierpieniu, pijąc alkohol.

3. Częściowo akceptuję to co zaszło.

VI. CZY PODJĄŁEŚ WALKĘ Z PRZECIWNOŚCIAMI LOSU

1. Postanowiłem się nie dać, być dzielnym, mocować się ze swym nieszczęściem. Pokażę innym i sobie, że się nie załamię. Będę uparty i wytrwale będę pokonywał swój los.

2. Nie mam siły by walczyć, poddaję się.

3. Próbowałem, ale się nie udało (w jaki sposób i dlaczego się nie udało ?).

VII. GDZIE CZERPIĘ SIŁĘ W PRZEZWYCIĘŻANIU SWEGO LOSU

1. W zrozumieniu ludzkiego losu.

2. W religii.

3. W bliskim mi człowieku (w ludziach).

4. W wartościach jakie mi wpojono (jakich ?).

5. W sobie samym (w czym ?).

VIII. WPŁYW ZAISTNIAŁEGO ZDARZENIA NA KSZTAŁTOWANIE

OSOBOWOŚCI

1. Zaistniałe zdarzenie nauczyło mnie pokory.

2. Zaistniałe zdarzenie nauczyło mnie rozumienia :

a/ ludzkiego losu, losu życia (czym ono jest ?).

b/ innych ludzi.

IX. CZY I KTO WCZEŚNIEJ PRZYGOTOWAŁ (CIĘ) DO MOŻLIWOŚCI

ZAISTNIENIA TAKICH ZDARZEŃ

X. CZY WIDZISZ POTRZEBĘ TAKIEGO PRZYGOTOWANIA I W JAKIEJ

FORMIE

XI. CZY KIEDYŚ PRZEŻYŁEŚ JAKIŚ STRES, NIESZCZĘŚCIE I CZY TO MIAŁO

JAKIŚ WPŁYW NA OBECNE DZIAŁANIA

Aneks nr 2

KWESTIONARIUSZ WYWIADU

I. RODZINA

1. Struktura rodziny :

a/ czy człowiek ten pochodził z rodziny pełnej czy niepełnej ?

b/ czy był jedynakiem, czy pochodził z rodziny wielodzietnej i którym był z kolei dzieckiem?

2. Jaki styl i metody wychowania stosowali rodzice :

a/ autokratyczny,

b/ demokratyczny

Metody : kary czy nagrody ? (czy to było wychowanie : swobodne czy surowe ?, czy też pełne zrozumienia ?, czy też wychowanie w uległości czy w posłuszeństwie ?).

3. Czy rodzice stwarzali ochronną otoczkę i byli nadopiekuńczy i zbyt troskliwi w stosunku do dziecka ?

4. Cechy osobowe rodziców : (temperament : łagodny, narwany, porywczy).

5. Jakie wpajano dziecku wartości ? (czy materialne ?, czy inne wartości moralne i jakie ?).

6. Czy uczyli dziecka, że w sytuacjach trudnych może i powinien polegać na innych ludziach, przyjaciołach ? Czy też powinien polegać tylko i wyłącznie na samym sobie ?

7. Czy w trudnych sytuacjach pokazywali im, że życie to walka ?

8. Czy rodzice rozmawiali z tobą o trudnościach życiowych i o tym, że trzeba je umieć pokonywać ? Czy uczyli sposobów pokazywania (jakie ?).

9. Czy rodzice sami traktowali życie jako coś, czym trzeba umieć się cieszyć ?, czy też jako coś co trzeba umieć przetrwać lub też życie, jako ciągłe zagrożenie ?

II. SZKOŁA

1. Czy szkoła, czy jakikolwiek szczebel szkoły przygotował cię do zmagania z przeciwno-ściami losu :

a/ stawianej trudności w nauce, które musiałeś pokonywać ?

b/ poprzez surową dyscyplinę i atmosferę, jaka panowała w szkole ?

c/ poprzez surowych wychowawców (nauczycieli) ?

d/ inne.

III. CZY WIARA, RELIGIA, CZY TEŻ NAUKOWY RACJONALIZM POMAGA CI

W ZMAGANIU SIĘ Z TWOIM ZDARZENIEM

IV. CZY W SWOIM ŻYCIU PRZEŻYŁEŚ WCZEŚNIEJ JAKIEŚ ZDARZENIE

TRAUMATYZUJĄCE

1. Jakie to było zdarzenie ?

2. W jakim wieku ?

3. Jak je przeżyłeś ?

4. Czy ktoś ci w tym pomógł ?

V. INNE CZYNNIKI RADZENIA SOBIE W SYTUACJI ZDARZENIA LOSOWEGO

1. Twoje wykształcenie.

2. Twój zawód.

3. Płeć.

4. Hobby.

5. Wzory osobowe (ideały, jakie ?, czyje ?).

6. Czynione obserwacje (gdzie ?, jakie ? ).

VI. CO JESZCZE ZADECYDOWAŁO, ŻE PAN (PANI) DAJE SOBIE RADĘ,

MOŻE JACYŚ LUDZIE ?, ŻE SIĘ PAN (PANI) Z TYM ZDARZENIEM

LOSOWYM ZMAGA ?

Aneks nr 3

KWESTIONARIUSZ WYWIADU M. L. KOHNA I C. SCHOOLERA

A	ORIENTACJE SPOŁECZNE	Zdecydo-wanie się zgadzam	Nie zgadzam się	Bardzo często	Nigdy
Lp.	CZYNNIK 1 AUTORYTARNY KONSERWATYZM (autorytarny - nieautorytarny)
1.	Najważniejszą rzeczą, której należy uczyć dzieci, jest bezwzględne posłuszeństwo rodzicom.
2.	Młodym ludziom nie powinno się pozwalać na czyta-nie książek, które mogą zamieszać im w głowach.
3.	Na świecie są dwa rodzaje ludzi : słabi i silni.
4.	Ludzie, którzy kwestionują stare i powszechnie akcep-towane sposoby postępowania, stają się zwykle przy-czyną kłopotów.
5.	W tym skomplikowanym świecie jedynym sposobem podejmowania właściwych decyzji jest poleganie na przywódcach i ekspertach.
6.	Żaden porządny człowiek nie może szanować kobiety, która miała stosunki przedmałżeńskie.
7.	Więzienie jest zbyt łagodną karą dla przestępców sek-sualnych. Powinno się ich publicznie chłostać albo jeszcze gorzej.
8.	Każdy dobry przywódca powinien być surowy dla swych podwładnych jeżeli chce by go oni szanowali.
9.	Odstępstwo od dawnych wzorów postępowania jest złe.
10.	Rzadko zmieniam raz podjętą decyzję.
11.	Na ogół najlepiej jest trzymać się sprawdzonych już sposobów postępowania.
CZYNNIK 2 KRYTERIA MORALNOŚCI (osobista odpowiedzialność - oportunizm)
1.	Dopóki człowiek trzyma się z dala od kłopotów, wolno mu robić wszystko, na co ma ochotę.
2.	Jeżeli coś jest skuteczne, to nie ma znaczenia czy jest to dobre czy złe.
3.	Obchodzenie prawa jest dopuszczalne tak długo, jak długo nie prowadzi do jego złamania.
4.	Czy uważa Pan, że można robić to wszystko na co zezwala prawo, czy też uważa Pan, że są pewne rzeczy, które są złe, nawet jeśli są prawnie dopuszczalne
5.	Odstępstwo od dawnych wzorów postępowania jest złe.

CZYNNIK 3 UFNOŚĆ (nieufny - ufny)
1.	Czy sądzi Pan, że większości ludziom można ufać.
2.	Jeżeli człowiek nie pilnuje się, inni wykorzystują go.
3.	Skłonność do współpracy jest elementem prawdziwej natury ludzkiej.
4.	Obchodzenie prawa jest dopuszczalne tak długo, jak długo nie prowadzi do jego złamania.
CZYNNIK 4 STOSUNEK WOBEC ZMIAN (podatny - oporny)
1.	Czy jest Pan, ogólnie rzecz biorąc, człowiekiem, który jako jeden z pierwszych wypróbowuje coś nowego, czy też czeka Pan z tym, dopóki nie zobaczy Pan, jak to wychodzi innym.
2.	Czy należy Pan do tych osób, które biorą to co przynosi samo życie, czy też dąży Pan do osiągnięcia jakiegoś wyznaczonego przez samego siebie celu.
3.	Na ogół najlepiej jest trzymać się sprawdzonych już sposo-bów postępowania.
B	OBRAZ WŁASNEJ OSOBY
CZYNNIK 1 WIARA W SIEBIE (ufający własnym siłom - nie ufający sobie)
1.	Mam pozytywny stosunek do siebie.
2.	Myślę, że jestem wartościową jednostką - przynajmniej nie gorszą od innych.
3.	Większość rzeczy jestem w stanie robić równie dobrze jak inni ludzie.
4.	Robiąc plany mam na ogół pewność, że będę w stanie je zrealizować.
5.	Rzadko zmieniam raz podjętą decyzję.
6.	Skłonność do współpracy jest elementem prawdziwej natury ludzkiej.
7.	Sądzę, że ogólnie rzecz biorąc, jestem całkiem szczęśliwym człowiekiem.
CZYNNIK 2 AUTODEPRRECJACJA (deprecjonujący siebie - aprobujący własną osobę)
1.	Chciałbym mieć więcej szacunku do siebie.
2.	Czasem myślę, że w ogóle nie nadaję się do niczego.
3.	Czasem czuję się bezużyteczny.
4.	Chciałbym być tak szczęśliwy jak szczęśliwi wydają się inni ludzie.
5.	Niewielu tylko rzeczy pewien jestem całkowicie.

CZYNNIK 3 POCZUCIE ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA WŁASNY LOS (fatalista - odpowiadający za swój los)
1.	Jeżeli spotyka Pana niepowodzenie, to jak często skłonny jest Pan przypisać winę samemu sobie ?
2.	W jakim zakresie przypisywałby Pan sobie winę za pro-blemy przed którymi obecnie Pan stoi ?
3.	Czy sądzi Pan, że większość tego co się Panu przydarza jest rezultatem Pana własnych decyzji czy też zdarzeń, nad którymi nie ma Pan żadnej kontroli ?
CZYNNIK 4 LĘK (lękający się - opanowany i spokojny)
1.	Jak często czuje się Pan bliski załamania ?
2.	Jak często czuje się Pan przygnębiony i zniechęcony?
3.	Jak często obawia się Pan czegoś i martwi się Pan o coś ?
4.	Jak często odczuwa Pan niepokój nie znając jego przyczyny ?
5.	Jak często czuje się Pan niespokojny, że trudno Panu usie-dzieć na miejscu ?
6.	Jak często stwierdza Pan, że trudno Panu pozbyć się natrętnych myśli ?
7.	Jak często czuje się Pan znudzony wszystkim dookoła ?
8.	Jak często czuje się Pan bezsilny w swych staraniach o to co chciałby Pan otrzymać od życia ?
9.	Jak często czuje się Pan winny z powodu zrobienia czegoś złego ?
10.	Jak często czuje Pan, że świat po prostu nie jest zbyt zrozumiały ?
11.	Jak często czuje Pan, że właściwie nie warto jest żyć ?
CZYNNIK 5 SUBIEKTYWNIE POSTRZEGANY KONFORMIZM PRZEKONAŃ (zgadzający się z otoczeniem - niezależny w poglądach)
1.	Jak często Pana poglądy i opinie różnią się od poglądów i opinii : a/ Pana przyjaciół, b/ współwyznawców Pana religii ?
2.	Jak często, według Pana ogólnego wrażenia, Pana poglądy i opinie na ważne problemy różnią się od poglądów i opinii : a/ Pana krewnych, b/ większości ludzi w naszym kraju ?

Aneks nr 4

KWESTIONARIUSZ PRREFERENCJI WARTOŚCI

M. ROCKEACHA

Pseudonim .............................. Wiek (lat) ............. Płeć M, K. Data badań ................................

Wykształcenie ................................... Pochodzenie społeczne ...................................................

Kwestionariusz ten składa się z dwóch części. Jedna z nich zawiera osiemnaście wartości ułożonych w porządku alfabetycznym. Przeczytaj uważnie wartości w pierwszej części i uporządkuj je w kolejności od najważniejszej w Twoim życiu do najmniej ważnej. Wpisz cyfrę 1 obok wartości najważniejszych, a następnie skreśl tę wartość. Czyń podobnie, wybierając kolejne wartości, aż cyfrą 18 zaznaczysz tę wartość, która jest najmniej ważna w Twoim życiu. Nie ma odpowiedzi lepszych ani gorszych. Każda odpowiedź jest dobra, o ile jest szczera.

CZĘŚĆ I

... bezpieczeństwo narodowe (ochrona przed napaścią)

... dojrzała miłość (intymność duchowa i seksualna)

... mądrość (dojrzałe rozumienie świata)

... piękno świata (piękno przyrody i sztuki)

... pokój na świecie (świat wolny od wojen i konfliktów)

... prawdziwa przyjaźń (bliskie koleżeństwo)

... przyjemność życia (bez nadmiaru pośpiechu, według upodobań)

... równość ludzi (braterstwo, równa szansa dla wszystkich)

... sukcesy życiowe (trwałe zasługi)

... szacunek dla siebie (poczucie własnej godności)

... uznanie społeczne (szacunek i uznanie innych)

... wewnętrzny spokój i harmonia (wolność od wewnętrznych konfliktów)

... wolność osobista (niezależność, wolność wyboru)

... wygodne życie (dostatnie życie)

... zabezpieczenie bytu dla rodziny (troska o najbliższych)

... zbawienie (być zbawionym, życie wieczne)

... zdrowie (sprawność fizyczna i umysłowa)

... życie pełne wrażeń (pobudzające, aktywne życie)

Stosując się do instrukcji z pierwszej części kwestionariusza uporządkuj - według tych samych zasad - poniższe wartości od najważniejszej do najmniej ważnej.

CZĘŚĆ II

... ambicja (pracowitość, dążenie do czegoś)

... czystość (schludność, umiłowanie porządku)

... gotowość kochania (czułość, wrażliwość)

... grzeczność (uprzejmość, poprawne zachowanie się)

... logiczność myślenia (konsekwencja, racjonalność)

... lojalność (wierność wobec swoich przyjaciół i grupy)

... odpowiedzialność (niezawodność, solidność)

... odwaga (obrona własnych poglądów)

... opanowanie (powściągliwość, dyscyplina wewnętrzna)

... pomysłowość (śmiałość, twórczość pomysłów)

... posłuszeństwo (obowiązkowość, szacunek dla innych)

... refleksyjność (inteligencja, zastanawianie się)

... samodzielność (poleganie na sobie, samowystarczalność)

... tolerancja (umysł otwarty, bez uprzedzeń)

... uczciwość (szczerość, prawdomówność)

... uczynność (praca dla dobra innych)

... wytrwałość (gotowość przebaczania innym)

... zdolność (fachowość, skuteczność działania)

Aneks nr 5

SKALA POCZUCIA SENSU ŻYCIA - PIL

J. C. CRUMBAUGHA I L. T. MAHOLICKA

Nazwisko i imię ..................................... Wiek ................... Data badania ..................................

Instrukcja. Poniżej znajduje się 20 twierdzeń, a pod każdym z niech cyfry w porządku wzrastającym od 1 do 7 lub w porządku malejącym od 7 do 1. Oznaczają one nasilenie, a cyfra 4 jest neutralna. Otocz kółkiem tę cyfrę, która jest dla Ciebie najbardziej charakterystyczna. Staraj się unikać cyfry 4.

1.	Zazwyczaj jestem :
	1	2	3	4	5	6	7
	zupełnie rozbity				pełen życia i entuzjazmu
2.	Wydaje mi się, że życie :
	7	6	5	4	3	2	1
	ma zawsze coś podniecającego				jest zupełnie szare
3.	W życiu :
	1	2	3	4	5	6	7
	nie mam żadnych celów ani do niczego nie dążę				mam bardzo wyraźne cele i dążenia
4.	Moje istnienie jest :
	1	2	3	4	5	6	7
	zupełnie bezcelowe				celowe i sensowne
5.	Każdy dzień :
	7	6	5	4	3	2	1
	niesie ze sobą coś nowego				jest zawsze taki sam

6.	Gdybym miał możliwość wyboru, to :
	1	2	3	4	5	6	7
	wolałbym się nigdy nie narodzić				chciałbym przeżyć co naj-mniej 9 takich żyć jak moje
7.	Po przejściu na emeryturę :
	7	6	5	4	3	2	1
	mógłbym zająć się czymś bardzo interesującym				przebałaganię zupełnie resztę życia
8.	W dążeniu do celów życiowych :
	1	2	3	4	5	6	7
	nigdy nie miałem powodzenia				udało mi się zaspokajać swoje potrzeby
9.	Moje życie :
	1	2	3	4	5	6	7
	jest puste i pełne rozpaczy				dobrze się układa
10.	Gdybym miał umrzeć, miałbym poczucie, że moje życie było :
	7	6	5	4	3	2	1
	wartościowe				pozbawione wartości
11.	Zastanawiając się nad własnym życiem :
	1	2	3	4	5	6	7
	często myślę o tym, po co żyję				zawsze znajduję wytłuma-czenie dla swojego życia
12.	Gdybym miał możliwość wyboru to :
	1	2	3	4	5	6	7
	czuję się całkiem zagubiony				znajduję swoją rolę w świecie
13.	Jestem osobą :
	1	2	3	4	5	6	7
	zupełnie nieodpowiedzialną				bardzo odpowiedzialną

14.	Gdy zastanawiam się nad zdolnością człowieka do wolnego wyboru, to wydaje mi się, że :
	7	6	5	4	3	2	1
	człowiek ma absolutnie wolny wybór przez całe życie				jest całkowicie zdetermino-wany dziedziczeniem i środowiskiem
15.	Mój stosunek do śmierci jest taki, że :
	7	6	5	4	3	2	1
	jestem na nią przygotowany				jestem nie przygotowany i bardzo się jej lękam
16.	O samobójstwie :
	1	2	3	4	5	6	7
	myślałem o tym na serio jako jedynej drodze wyjścia z sytuacji				nigdy ani przez chwilę o tym nie myślałem
17.	Uważam, że moje szanse na znalezienie sensu życia, celu i roli w życiu :
	7	6	5	4	3	2	1
	są bardzo duże				są praktycznie żadne
18.	Uważam, że :
	7	6	5	4	3	2	1
	kieruję i kontroluję swoje życie				życie wymyka mi się z rąk kierowane przez innych
19.	Moje codzienne obowiązki są :
	7	6	5	4	3	2	1
	źródłem zadowolenia i radości				przykre i pełne udręki
20.	Doszedłem do wniosku, że :
	1	2	3	4	5	6	7
	brak mi celu w życiu				mam wyraźne cele dające pełne zadowolenie

Uzupełnij następujące zdania pierwszą myślą, jaka Ci przyjdzie do głowy po przeczytaniu rozpoczętego zdania umieszczonego poniżej. Pracuj szybko, nie zastanawiając się nad sensownością odpowiedzi.

1/ Moje życie jest ......................................................................................................................

2/ Mam nadzieję, że potrafię .....................................................................................................

3/ Więcej niż czegokolwiek w życiu pragnąłbym .....................................................................

4/ W życiu już osiągnąłem ........................................................................................................

5/ Moją największą ambicją jest ...............................................................................................

6/ Najbardziej beznadziejną rzeczą jest ....................................................................................

7/ Jedynym celem mojego życia jest .........................................................................................

8/ Przykrość sprawia mi ............................................................................................................

9/ Śmierć jest .............................................................................................................................

10/ Szukanie zapomnienia w alkoholu lub narkotykach jest ......................................................

11/ Choroba i cierpienie mogą być .............................................................................................

12/ Życie jest dla mnie ................................................................................................................

13/ Myśl o samobójstwie ............................................................................................................

14/ Pomoc innych ludzi jest ........................................................................................................

15/ Uważam, że AIDS jest ..........................................................................................................

___________________________________________________________________________

Napisz kilka zdań na temat Twoich dążeń, ambicji i celów w życiu ..........................................

......................................................................................................................................................

1/ Próbuję zrozumieć, dlaczego w życiu .....................................................................................

2/ Najbardziej pasjonuje mnie .....................................................................................................

3/ W moim życiu rzeczywiście ważne jest ..................................................................................

4/ Czasem myśląc nad swoim życiem czuję się całkowicie bezradny, ponieważ .......................

..................................................................................................................................................

5/ Punktem odniesienia pozwalającym zrozumieć moje istnienie jest ........................................

..................................................................................................................................................

6/ Od realizacji do tego, co najbardziej pragnę, powstrzymuje mnie .......................................

................................................................................................................................................

7/ Gdy patrzę na swoje życie, odczuwam satysfakcję, że .........................................................

................................................................................................................................................

8/ Najwięcej energii poświęcam ...............................................................................................

9/ Myśląc o życiu odczuwam niepokój .....................................................................................

10/ Prawdziwym sensem mojego życia jest ................................................................................

11/ Myśląc o świecie sądzę, że ...................................................................................................

12/ Groźba wojny jest dla mnie ..................................................................................................

23

---