wykłady z podstaw gp (aktualizacja1.2v), Gospodarka Przestrzenna, GP semestr III, podstawy GP


PODSTAWY GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ

WYKŁAD 1

  1. GOSPODARKA - EKONOMIA

Gospodarka narodowa, regionalna - całokształt działalności prowadzonej na określonym obszarze w dziedzinie produkcji, podziału, przepływu dóbr materialnych i poza materialnych oraz w zakresie konsumpcji indywidualnej i zbiorowej,

Podział na sektory gospodarki (wg. C. Clarka)

I sektor wydobywczy (rolnictwo)

II sektor przetwórczy (przetwórstwo i przemysł)

III sektor usługi (dzielimy na sektor III i IV do którego należą najbardziej skomplikowane działy usług, przetwarzanie informacji, badania itp.)

  1. PRZESTRZEŃ - PLANOWANIE PRZESTRZENNE

Definicje przestrzeni:

- trójwymiarowa rozciągłość nieokreślona i nieograniczona, w której zachodzą wszystkie zjawiska fizyczne;

- część takiej niezmierzonej rozciągłości, która objęta jest jakimiś granicami;

- rozległy pusty obszar, powierzchnia;

- odległość między czymś, a czymś, dystans;

- w matematyce mamy przestrzeń jedno- dwu- wielowymiarową;

- słowo stosowane w celu opisania dystansu czasowego;

- czasoprzestrzeń ma cztery wymiary - długość, szerokość, wysokość i czas;

PRZESTRZEŃ W MIARĘ PRZYDAWANYCH JEJ ZNACZEŃ I OKREŚLEŃ PRZEKSZTAŁCA SIĘ W MIEJSCA

Najważniejsze miejsca w środowisku zamieszkania:

  1. DOM (mieszkanie, budynek, osiedle, dzielnica, miasto, region, kraj)

  2. WARSZTAT PRACY (dom, zakład pracy, dział, sektor gospodarczy, miasto, region, kraj)

  3. ŚWIĄTYNIA (ołtarz, kaplica, kościół, sacrum, wartość chroniona)

  4. CMENTARZ (grobowiec, nekropoliom, mauzoleum, pomnik, zabytek)

CZWARTY WYMIAR - CZAS - W GOSPODARCE PRZESTRZENNEJ

PRZESTRZEŃ ZURBANIZOWANA I NIEZURBANIZOWANA

Urb - łac. Miasto

Urbanizacja - proces tworzenia budowy i rozbudowy miast

Urbanizacja obejmuje różne aspekty:

- demograficzny (miernik: gęstość zaludnienia)

- techniczny (rozwój infrastruktury technicznej, komunikacja)

- społeczny ( wykształcenie, styl życia, wielkość rodziny, zatrudnienie)

- przestrzenny (wygląd)

- ekonomiczny ( zatrudnienie)

GOSPODARKA PRZESTRZENNA OBEJMUJE DWA RODZAJE DZIAŁAŃ:

  1. Gospodarowanie przestrzenią (planowanie przestrzenne)

  2. Gospodarowanie w przestrzeni ( wybór lokalizacji)

DEFINICJE GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ

Gospodarka przestrzenna ustala zasady wyboru lokalizacji, przestrzennych powiązań i przestrzennych organizacji, jak również dróg rozwoju układów lokalizacyjnych, interakcyjnych i organizacyjnych.

Najwyższym stopniem złożoności badań GP jest przestrzenna organizacja systemu społeczno - gospodarczo - przyrodniczego oraz jej przekształcenia.

Wg Paryska GP to działalność organizująca przestrzennie terytorialne systemy społeczne oraz kształtowani przestrzennej organizacji, struktury i funkcjonowania terytorialnych systemów społecznych.

(Trzeba znać tylko jedną z trzech powyższych definicji)

Polska nazwa tej dziedziny pochodzi od pracy Augusta Loscha, której oryginalny tytuł brzmi: przestrzenny porządek (ład) gospodarki.

Regulski rozumie GP jako strefę „działalności człowieka związana z planowym rozmieszczeniem funkcji oraz planowym zagospodarowaniem terenu”

Pióro Z. (socjolog) akcentuje zagadnienia społeczność określając GP jako narzędzie realizacji celów społecznych i zaspokojenie potrzeb i aspiracji ludzkich oraz rozwój osobowości.

GOSPODARKA PRZESTRZENNA MA CHARAKTER WIELODYSCYPLINARNY

Obejmuje problematykę ekonomiczną, urbanistyczną, demograficzną, społeczną, kulturową, środowiskową, polityczną (polityka przestrzenna).

CELE GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ (mają układ hierarchiczny)

Celem nadrzędnym jest:

- wg Malisza współdziałanie w tworzeniu kultury narodowej;

- wg Paryska to ład przestrzenny;

Malisz wyznacza jeszcze cele szczególne GP jakimi mają być:

- kształtowanie osobowości;

- sprzyjanie wytworzeniu więzi społecznej oraz partycypacji (uczestnictwa) ludności w procesie planowania przestrzennego;

Pozostałe cele Parysek powtarza za Maliszem.

Środki i sposoby kształtowania gospodarki przestrzennej:

  1. Środki teoretyczne - obejmują teorie i modele rozwiązywania problemów dotyczących przestrzennej organizacji systemu gospodarczego.

  2. Środki realne - narzędzia praktycznego działania:

TERMINY STOSOWANE W GOSPODARCE PRZESTRZENNEJ

Lokalizacja - umiejscowienie, łączenie z jakimś miejscem

Obszar - część przestrzeni, przestrzeń dobrowolnie ograniczona

Strefa - pas, warstwa przestrzenna

- strefa geograficznie uwarunkowana klimatycznie jednostka podziału ziem o swoistym typie szaty roślinnej i gleby

Planowanie przestrzenne - jest całokształtem działalności zmierzającej do racjonalnego zagospodarowania przestrzeni przy uwzględnieniu bieżących i przyszłych potrzeb społeczeństwa(Leśniak).

Zagospodarowanie przestrzenne - to wszelkie stałe zmiany w środowisku geograficznym zwłaszcza wszystkie urządzenia trwałe będące dziełem świadomej działalności człowieka

Struktura funkcjonalno - przestrzenna jednostki terytorialnej - zorganizowana przestrzeń oraz rozmieszczone w niej elementy, zjawiska przyrodnicze i społeczno - gospodarcze oraz ich zależności i powiązania wewnętrzne i zewnętrzne.

Region - część kraju stanowiąca pewien odrębny obszar różniący się od otoczenia zespołem cech fizycznych, etnograficznych, gospodarczych itd.

Rejon - pewna ograniczona przestrzennie część terytorium, która posiada określoną jedną lub większą liczbę cech wspólnych, odróżniającą ją od innych części obszarowych i od całego rozpatrywanego terenu. Rejon to niewielki obszar, część miasta, okolica.

WYKŁAD 2

CZŁOWIEK KSZTAŁTUJE PRZESTRZEŃ - PRZESTRZEŃ KSZTAŁTUJE CZŁOWIEKA

Determinizm przestrzenny - wpływ przestrzeni na człowieka.

PRZESTRZEŃ ABSOLUTNA I WZGLĘDNA

Przestrzeń absolutna - przestrzeń geograficzna, lądowa, wodna, powietrzna. Jest dobrem rzadkim, jest ograniczona.

„Ograniczoność” wywołuje następujące konsekwencje w jej użytkowaniu

  1. Użytkowanie przestrzeni nie może bez ograniczeń podlegać prawom rynku.

  2. Jako dobro użytkowane publicznie winna być ona rozporządzana w sposób odpowiadający uznawanym wartościom społecznym, kulturowym, estetycznym

  3. Muszą być ustanowione środki i prawa ich egzekwowania zapewniające kulturalne użytkowanie przestrzeni

Przestrzeń względna - jej podstawą są względne odległości (miernikiem może być np. czas lub koszt pokonania odległości)

Przestrzenie, w których żyją ludzie mają raczej charakter psychologiczny niż absolutny.

KONKURENCJA W UŻYTKOWANIU ZIEMI

Ograniczoność przestrzeni i szczególne cechy miejsca przyczyniają się do powstawania zjawiska konkurencji w użytkowaniu ziemi.

Użyteczność miejsc - predyspozycje do przyjęcia określonych funkcji (np. tereny mieszkaniowe).

Reguła koherencji lokalizacyjnej - każda działalność powinna być zlokalizowana we właściwym miejscu, a każdemu miejscu powinna być przydzielona odpowiadająca mu działalność.

  1. Działanie zlokalizowane we właściwym miejscu, poszukiwanie odpowiedzi na pytanie - które miejsce jest właściwe?, należy uwzględnić wymogi funkcjonalne każdej działalności.

  2. Każde miejsce w przestrzeni ma takie cechy, właściwości, które pozwalają na lokalizację tylko określonych działalności i funkcji należy uwzględnić cechy miejsca.

Koncentracja - jest cechą charakterystyczną naszej cywilizacji

Aglomeracja - to skupienie na stosunkowo niewielkim obszarze różnych funkcji, działalności ludzi, instytucji i organizacji

W gospodarce przestrzennej wyróżniamy 3 rodzaje koncentracji:

1. Koncentracja konsekwencyjna - powstanie jednej działalności w danym miejscu przyciąga do niego działalności, które również czerpią korzyści z danej lokalizacji, skupienie rośnie lawinowo.

2. Koncentracja koincydencyjna - pewne miejsca stają się szczególnie atrakcyjne, różne działalności skupiają się w nich niezależnie od siebie (centrum miasta)

3. Koncentracja kooperacyjna - powstanie i właściwe funkcjonowanie jednej działalności wymaga lokalizacji innej działalności, występuje konieczność bezpośredniego kontaktu między skupiającymi się jednostkami zagospodarowania. Jedna działalność nie może istnieć bez drugiej.

STRUKTURA FUNKCJONALNO - PRZESTRZENNA

Wszystkie funkcje i działalności rozmieszczone w przestrzeni miasta wraz z ich powiązaniami tworzą strukturę funkcjonalno-przestrzenną miasta.

Struktura - (łac. Budowa) rozmieszczenie elementów składowych jakiejś całości oraz zespół relacji i powiązań występujących między nimi. Charakterystyczny dla danego układu.

WYKŁAD 3

LOKALIZACJA, KRYTERIA LOKALIZACJI, CZYNNIKI LOKALIZACJI

Lokalizacja dotyczy wszystkich form zagospodarowania:

Kryterium podziału lokalizacji może być:

KRYTERIUM PRZEDMIOTOWE. Wyróżniamy

KRYTERIUM PODZIAŁU DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ

Formy działalności ludzkiej podlegają różnym klasyfikacją GUS dokonał Klasyfikacji Gospodarki Narodowej.

Od 1993 dane statystyczne w Polsce są podawane w EKD - Europejska Klasyfikacja Działalności.

KRYTERIUM ZASIĘGU GEOGRAFICZNEGO

Z tego punktu widzenia możemy wyróżnisz 4 rodzaje lokalizacji (3 pierwsze nazywane są lokalizacjami ogólnymi)

Lokalizacja międzynarodowa, krajowa, regionalna, miejscowa(szczegółowa).

KRYTERIUM ODLEGŁOŚCI OD BAZY SUROWCOWEJ I RYNKÓW ZBYTU

Wyróżniamy 3 rodzaje lokalizacji (wyodrębniamy je głównie z punktu widzenia kosztów transportu).

Lokalizacja surowcowa, rynkowa, obojętna.

KRYTERIUM SWOBODY WYBORU

Wyodrębniamy 3 rodzaje lokalizacji

CZYNNIKI LOKALIZACJI

Czynniki lokalizacji można określić jako wymogi i walory lokalizacji

Czynniki lokalizacji można podzielić na 5 grup

  1. Czynniki wynikające z materialnych właściwości środowiska przyrodniczego:

  1. Czynniki związane z systemem osadnictwa i rozmiarem ludności

  1. Czynniki związanie z infrastrukturą

Infrastruktura społeczna:

  1. Czynniki wynikające z preferencji przedsiębiorcy

  1. Czynniki pozostałe

BARIERY LOKALIZACJI

Bariery lokalizacji - to wszelkie przeszkody ograniczające, utrudniające lub uniemożliwiające inwestowanie, prowadzenie działalności na określonych miejscach i obszarach

  1. Bariery zasobowe - niedobór lub brak na danym obszar zasobów (zasobów naturalnych, siły roboczej)

  2. Bariery instrumentalne - wynikające z polityki lokalizacyjnej państwa (zróżnicowanie stawek transportowych, normy i sankcje ochrona środowiska)

LOKALIZACJA USŁUG W PRZESTRZENI MIASTA

Usługi m.in. to handel, gastronomia, administracja, hotele, instytucje zarządzania i obsługi budżetu, oświaty, szkolnictwa wyższego, kultury, ochrony zdrowia.

Rozmieszczenie usług w przestrzeni miasta jest związane z ich rodzajem i wymogami funkcjonalnymi.

Lokalizacja usług handlu

Rozmieszczenie usług handlu, gastronomi, rzemiosła jest związana z możliwością zdobycia klienta. Warunkiem opłacalności funkcjonowania jest zapewnienie znalezienia klienta.

Dla lokalnych usług handlu ważna jest częstotliwość korzystania z nich.

Wyróżniamy usługi handlowe odwiedzane codziennie, raz w tygodniu, raz w miesiącu, okazjonalnie,

Usługi zaspokajające potrzeby dnia codziennego są zlokalizowane najbliżej miejsca zamieszkania, ich klientami są najbliżsi mieszkańcy(mieszkańcy danej ulicy). Usługi odwiedzane rzadziej muszą być zlokalizowane w centrach wyższego rzędu, obsługujących mieszkańców jednej dzielnicy. Pozostałe potrzeby zaspokajają usługi zlokalizowane w centrach ogólnomiejskich.

Lokalizacja usług wyższego rzędu rządzi prawo koncentracji. Grupowanie usług przyciąga wielu i różnorodnych klientów.

Współcześnie centrum miasta pozostaje miejscem koncentracji usług (handlu, administracji, banków)

W większych miastach oprócz centrum wykształciły się ośrodki handlowe niższych szczeblów.

Lokalizacja usług administracji

Do obiektów administracji należą siedziby władz różnych szczebli. Architektura tych obiektów ma reprezentacyjny charakter i ma symbolizować władzę. W miastach pełniących funkcję stolicy powstały takie obiekty jak: budynek parlamentu, pałac prezydencki, gmachy ministerstw.

Terenem lokalizacji tych obiektów jest centrum miasta. Obszary te ze względu na swoją specyfikę „zamierają” w godzinach nocnych i wieczornych.

Lokalizacja hoteli

Lokalizacja inwestycji zarządzania i usług budżetu ( firmy, banki, instytucje ubezpieczeniowe)

Lokalizacja usług szkolnictwa wyższego

W miastach o tradycji uniwersyteckiej obiekty szkolnictwa zlokalizowane są w pobliżu centrum.

Lokalizacja na peryferiach jest typowa dla USA.

Lokalizacja obiektów ochrony zdrowia

WYKŁAD 4

WYBRANE CZYNNIKI LOKALIZACYJNE (RENTA GRUNTOWA, RYNEK PRACY, KORZYŚCI SKALI, KORZYŚCI AGLOMERACJI)

Podaż i popyt

Popyt to zapotrzebowanie na dobra ekonomiczne w określonym czasie.

Podaż to ilość dóbr zaoferowanych do sprzedaży w określonym czasie.

Ze zwiększaniem się popytu cena rośnie, z jego zmiejszeniem spada.

Ze zwiększeniem się podaży cena maleje, z jego zmniejszeniem wzrasta.

Czynniki wpływające na przestrzennie zróżnicowanie popytu (co do jakości jak i ilości):

RENTA GRUNTOWA

Podstawowe znaczenie w teoriach lokalizacji oraz gospodarce terenami miejskimi ma renta gruntowa.

Renta - to regularny dochód z włożonego kapitału (z majątku albo ziemi) nie wymagający nakładu pracy.

Pojęcie renty wiąże się z prawem własności. Właściciel ziemi czerpie z niej zysk, nie korzysta bezpośrednio z ziemi, ale za jej dzierżawę otrzymuje zysk w postaci opłaty.

D. Ricardo analizował problemy użytkowania terenów wiejskich. Rozpoznając mechanizmy ukształtowania się cen gruntów, zauważył, że koszty produkcji rolnej na różnych terenach są niejednolite.

Różnice wynikające z”

RENTA RÓŻNICZKOWA - Nadwyżka w stosunku do zysku przeciętnego

RENTA RÓŻNICZKOWA II - powstaje ona w wyniku dodatkowych nakładów kapitału (nawożenie, melioracja) w tę samą działkę.

Według teorii Ricardo każdy producent rolny dążąc do maksymalnych dochodów poszukuje terenów najatrakcyjniejszych, zapewniających maksymalne korzyści lokalizacji.

Użytkownicy konkurują ze sobą……..

Koncepcja Ricardo została rozwinięta w teorii Thunena. Zauważył on że cena terenów miejskich jest zależna od odległości od centrum miasta.

Dla renty budowlanej centrum miasta spełnia tę samą rolę jak rynek zbytu w rencie rolnej.

Na terenie miasta cena gruntu wynika z popytu będącego wynikiem rozwoju ludnościowego i gospodarczego miasta, która wymaga coraz większej przestrzeni. .

Miasta przejmują na tereny budowlane tereny rolne.

SPEKULACJE ZIEMI - wykup ziemi (najczęściej terenów rolnych), której wartość może w przyszłości znacznie wzrosnąć (np. obszary rolne w strefie podmiejskich dużych miast).

Obszary takie w literaturze nazywa się strefą „uważnego oczekiwania”.

RYNEK PRACY

Koszt czynnika pracy stanowił zawsze wysoki odsetek kosztów produkcji.

W przemysłach wymagających wysokich kwalifikacji od swoich pracowników koszt ten jest szczególnie wysoki.

Przestrzenna zmienność podaży rąk (wykwalifikowanych pracowników) do pracy wywiera silny wpływ na lokalizację.

Koszty pracy zależą od

Wysokość płac zależy od stopnia rozwoju gospodarczego rynku lokalnego czy regionalnego. Regiony (miasta, aglomeracje) stojące najwyżej w hierarchicznym układzie rozwoju oferują najwyższe w skali kraju (regionu) płace.

Wydajność pracy zależy od:

Koszty pracy zmieniają się zależnie od popytu i podaży pracy.

Popyt i podaż pracy jest przestrzennie zróżnicowana.

Po stronie popytu funkcjonują przedsiębiorstwa i inne organizacje starające się pozyskać pracowników.

Po stronie podaży funkcjonują pracownicy ze swoją wiedzą i umiejętnościami.

Niezrównoważony popyt i podaż pracy na rynkach lokalnych i regionalnych wpływa na przestrzenne zróżnicowanie płac

Może także wywoływać migracje ludzi pracy z regionów o niższych płacach do regionów o płacach wyższych.

Nie tylko koszty pracy rozróżniają poszczególne miasta i regiony ale także podaży.

Specyfiką rynku pracy jest względna „sztywność” podaży pracy - trudności psychologiczne i czasowe (długotrwałe) w zmianie kwalifikacji i zawodu, zdobyciu dodatkowego wykształcenia.

Dla przemysłu oraz usług atrakcyjne są dwa rodzaje obszarów:

KORZYŚCI AGLOMERACJI

Korzyści aglomeracji wynikają z przestrzennej koncentracji ludności i wytwórczości.

Korzyści aglomeracji to:

Korzyści aglomeracji wzrastają wraz z wielkością miasta, ale tylko do pewnego momentu. Po przekroczeniu określonej wielkości miasta mogą pojawić się różnego rodzaju niekorzyści,; wielkość graniczna zależna jest od różnych czynników.

Niekorzyści wynikające z nadmiernej wielkości miasta przejawiają się w następujących formach:

KORZYŚCI SKALI PRODUKCJI

Przyczyny powstawania korzyści skali to:

Hoover tak określa korzyści skali:

Wzrost skali produkcji prowadzi do zmniejszenia kosztów tylko do pewnego momentu.

Jeżeli przedsiębiorstwo osiąga zbyt dużą wielkość jednostkową koszty produkcji zaczynają ponownie rosnąć.

Optymalne rozmiary produkcji i przedsiębiorstw są wielkością zmienną.

Zmiany wynikają z postępu technicznego oraz nowych rozwiązań organizacyjnych.

W zagospodarowaniu przestrzennym Polski dominują małe i średnie przedsiębiorstwa. W krajach wysoko rozwiniętych sieci przedsiębiorstw (gospodarka sieciowa).

Korzyści wspólnej lokalizacji dla przedsiębiorstw wg. Domańskiego polegają na:

WYKŁAD 5 i 6

TRANSPORT

Transport - przemieszczanie osób, ładunków, masy lub energii wzdłuż określonej trasy(drogi)

Transport służy do pokonania odległości:

Sieć transportową stanowią punkty transportowe i linie transportowe, gęstość sieci transportowych przypadających na określoną liczbę mieszkańców lub powierzchni kraju.

Koszty transportu zależą od:

Na koszty transportu składają się:

Na koszty ogólne transportu składają się koszty stałe i koszty zmienne.

Koszty stałe - to budowa, utrzymanie i modernizacja drogi i węzłów są niezależne od pokonywanej odległości.

Koszty zmienne - koszty przemieszczania ładunków i pasażerów zależą w dużym stopniu od odległości i wzrastają (choć w różnym stopniu) wraz ze wzrostem odległości

Rozwój transportu wywołuje skutki lokalizacyjne w gospodarce światowej w postaci:

Potrzeby transportowe wynikają:

Źródła potrzeb transportowych:

INFRASTRUKTURA KOMUNIKACYJNA

Transportowe inwestycje infrastrukturalne są bardzo kapitałochłonne. Podstawowym inwestorem infrastruktury transportu jest państwo.

Do typowych cech technicznych obiektów infrastruktury komunikacyjnej zalicza się:

Skutki ekonomiczne cech technicznych:

Skutki organizacyjne:

Skutki specyfiki infrastruktury technicznej:

Bariery w rozwoju infrastruktury technicznej:

Istnieje zależność między rozwojem systemu transportowego, a rozwojem gospodarki narodowej.

Rozwój transportu aktywizuje obszary wokół jego infrastruktury.

Transport w gospodarce narodowej można rozpatrywać jako dawcę i biorcę.

Innowacje w transporcie pozwoliły na obniżenie kosztów transportu, skrócenie czasu przewozu, zagospodarowanie terenów dotychczas odległych i trudno dostępnych.

Zjawisko konwergencji czasoprzestrzennej - skrócenie czasu i „kurczenie” się przestrzeni

Zjawisko dywergencji czasoprzestrzennej - wykluczenie jakiegoś obszaru z obsługi nowoczesnej sieci transportowej.

WYKŁAD 7

KLASYCZNE TEORIE GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ

  1. I.H. THUNEN - teoria stref rolniczych 1826

  2. A. WEBER - teoria lokalizacji przemysłu 1909

  3. W.CHRISTALLER - teoria ośrodków centralnych 1933

  4. A. LOSCH - teoria gospodarki przestrzennej 1940

  5. W. ISARD - teoria regionalistyki (regional science) 1965

Teorie lokalizacji działalności gospodarczej powstały w celu wyjaśnienia i prognozowania rozmieszczenia wszelkich kategorii działalności ludzkiej na różnych obszarach.

Próbowano w nich wyjaśnić zachowania przestrzenne podmiotów gospodarczych i ludzi.

Za pomocą teorii lokalizacji badano umiejscowienie działalności ludzkiej w sensie mikro i makroekonomicznej.

W skali mikro rozważania dotyczyły pojedynczego zakładu produkcyjnego lub usługowego, dla którego poszukiwano miejsca optymalnej lokalizacji.

W skali makro umiejscowienia większej ilości zakładów.

  1. THUNEN. TEORIA STREF ROLNICZYCH

Założenia teorii oparte o teorię renty gruntowej Ricardo. Modelowe założenia teorii:

Przy takich założeniach strefy produkcji rolnej układają się koncentrycznie pierścienie wokół ośrodka przyciągającego, jakim jest miasto - rynek zbytu towarów.

Zadaniem Thunena układ taki powstaje wtedy, gdy każdy rodzaj działalności zajmuje tę samą strefę, w której może dać wyższą rentę niż pozostałe rodzaje działalności

Czynniki lokalizacyjne uwzględnione przez Thunena to:

Najbliżej rynku jest zlokalizowana ta działalność, która ponosi największe koszty transportu. Z funkcjonowania w danym miejscu osiąga największy zysk.

Układ sfer rolniczych użytkowania ziemi jest związany z wysokością renty gruntowej ta zaś wynika z położenia strefy rynku zbytu.

Wraz ze wzrostem odległości od rynku rosną koszty transportu, które „pochłaniają” zysk z produkcji.

  1. WEBER - TEORIA LOKALIZACJI PRZEMYSŁU

Ta teoria ma charakter mikroekonomiczny.

Weber zauważa optymalną lokalizację jednostki produkcyjnej (jednego zakładu).

Optymalna lokalizacja to taka dla której występuje minimalizacja kosztów transportu. Jako najbardziej korzystne miejsce lokalizacji występują punkty minimalnych kosztów transportu.

Założenia teorii:

Przy takich założeniach problem lokalizacji można rozwiązać metodą trójkąta lokalizacyjnego.

Rozpatrujemy przypadek gdy mamy dwa źródła surowców i jeden rynek zbytu.

Cel - uzyskanie łącznie najniższych kosztów transportu.

Ażeby wyznaczyć punkt najlepszej lokalizacji musimy mieć następujące dane:

    1. ilość każdego surowca potrzebna do wyrobu 1 tony gotowego produktu

    2. wzajemna odległość przestrzenna między punktami źródeł surowców i rynku zbytu

    3. stawki taryfowe za przewóz 1 tonokilometra surowców i gotowego produktu

Rozwinięciem tego prostego układu było dodanie kolejnego czynnika lokalizacji - kosztów pracy.

Możliwość odchylenia lokalizacji przedsiębiorstwa od punktów minimalnych kosztów transportu redukuje niskie koszty pracy. Celem wyboru lokalizacji przedsiębiorstwa będzie łączna minimalizacja kosztów transportu i pracy.

Punkty optymalnej lokalizacji przedsiębiorstwa określa Weber za pomocą izodapanów.

Izodapana - to linia jednakowych, całkowitych kosztów transportu przypadających na jednostkę produkcji. Izodapany to linie łączące punkty w których łączny koszt transportu surowców i gotowego produktu jest jednakowy.

Izodapana krytyczna - linia łącząca punkty w których wzrost kosztów transportu jest równy spadkowi kosztów pracy. Jest to linia ideferencji (obojętności).

Koszty produkcji w każdym z punktów położenia na tej linii są równe kosztowi w punkcie początkowego minimum (minimalne koszty transportu).

Kolejny czynnik w teorii to korzyści aglomeracji.

Polegają one na możliwości wykorzystania zainwestowania infrastrukturalnego, obecności dostawców i kooperatorów, istnienia zaplecza naukowo - technicznego.

Korzyści te mogą wielokrotnie przekraczać wydatki na transport i pracowników w istotny sposób wpływają na wybór lokalizacji przedsiębiorstw produkcyjnych.

  1. CHRISTALLER - TEORIA OSADNICTWA

Badał układ południowych Niemiec (zależność między wielkością, liczbą, rozmieszczeniem jednostek osadniczych). Dokonał podziału jednostek osadniczych w układzie hierarchicznym - wg stopnia ich możliwości (wg ich roli w całym układzie osadniczym).

Miejsce w hierarchii zależy od stopnia centralności. Ośrodki centralne wytwarzane dobra dostarczają na otaczający je obszar (zaplecze).

Ośrodek centralny jest miejscem w którym występuje koncentracja instytucja gospodarczych, kulturowych, socjalnych i innych. Miejsce, w którym występuje „nadwyżka znaczenia”. Christaller analizował jednostki osadnicze będące ośrodkami centralnymi.

Funkcja centralna - to te dziedziny działania ludzkiego, które obsługują większy obszar niż samo miasto są wytwarzane w niewielkich punktach lub jednym, ale konsumowane i użytkowane przez ludność mieszkającą w licznych rozproszonych miejscach.

Podział dóbr i usług centralnych na wyższego i niższego rzędu.

Funkcje centralne: handlowa, usługowa (dziedzina produkcji, kultury, życia społecznego, politycznego)

Stopień rozwoju tych funkcji decyduje o roli ośrodka sieci osadniczej.

Wielkość ośrodków jest odwrotnie proporcjonalna do ich liczebności.

Christaller opracował teorie rozmieszczenia ośrodków centralnych i powiązanych między nimi zapleczy i wykreślił to schematycznie w postaci heksagonalnych pól.

Wykreślenie takiego układu pozwoliło na stworzenie hierarchii ośrodków centralnych związanych z hierarchią zapleczy,

Obszary wyższego rzędu są wielokrotnością obszarów niższego rzędu.

Ośrodkom wyższego rzędu są podporządkowane ośrodki niższego rzędu.

Układ taki zmieni się gdy zostanie uwzględniona zasada komunikacyjnej dostępności i ważności układów komunikacyjnych (sieć komunikacyjna) oraz podział administracyjny.

Ogólne założenia teorii Christallera są nadal aktualne. Każdy układ osadniczy ma hierarchiczną budowę i poszczególne jego ośrodki mają własne obszary oddziaływania w zakresie obsługi ludności, nie tylko w produkcji dóbr, ale przede wszystkim w zakresie świadczonych usług.

    1. A. LOSCH - teoria gospodarki przestrzennej

Teoria jest próbą połączenia torii lokalizacji z teorią ośrodków centralnych Christallera.

W teorii tej kryterium wyboru i lokalizacji stanowi maksymalizacja zysku ustalona przy wzrastającym popycie.

Kolejnym nowym czynnikiem lokalizacji jest zjawisko konkurencji. Losch zauważył, że obszary rynku na konkurujące ze sobą produkty zawsze przybierają formę siatki sześciokątów foremnych.

Sześciokąt foremny (heksagon) - minimalizacja odległości od centrum do wszystkich punktów wewnątrz wieloboku.

Kolejne czynniki lokalizacji to korzyści skali i aglomeracji, czyli powiązane z problemem lokalizacji przedsiębiorstwa produkcyjnego i lokalizacją osiedli ludzkich.

Popyt na produkcję danego dobra maleje wraz ze wzrostem odległości.

Dobra konsumowane powszechnie muszą być produkowane w dużej liczbie miejsc, a ich rynek zbytu ma niewielki zasięg. Dobra nabywane rzadko mogą być produkowane w znacznie mniejszej liczbie miejsc, ale mający rozległy zasięg rynku zbytu.

Stosując klasyfikację obszarów rynku wg ich rozmiarów, dobra dla których obszary rynku są jednakowej wielkości zaliczamy do tej samej klasy.

Obszary zbytu różnych klas dóbr tworzą gęstą lub rzadką sieć sześciokątów.

Jeśli wszystkie te sieci ułożymy tak, aby miały jeden punkt wspólny - środkowy wtedy wyznaczy on miejsce powstawania wielkiego miasta.

Wokół miasta tworzy się po 6 sektorów z licznymi i 6 z nielicznymi punktami produkcji.

Sektory z licznymi punktami produkcji skupiają także konsumpcję (popyt). Układ taki minimalizuje odległości, a co za tym idzie koszty transportu.

5. W. ISARD - teoria regionalistyki (regional science)

Isard przyczynił się do stworzenia nowej dyscypliny naukowej zajmującej się badaniami regionalnymi. Celem działań Isarda było wypracowanie matematycznej teorii dotyczącej organizacji, struktury i funkcjonowania miast i regionów.

Regional Science traktowano jako naukę interdyscyplinarną koncentrującą się na badaniach i opisywaniu przestrzennych zachowań ludzi i podmiotów gospodarczych oraz konsekwencji tych zachowań w postaci wytworzonych układów regionalnych.

Do rozwiązania problemów rozwoju miast i regionu zastosowano metodę nakładów-wyników.

Korzyści aglomeracji dzięki Isarda to:

WYKŁAD 8

ŁAD PRZESTRZENNY I ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY

Rzeczownik „ład” jest etymologicznie związany z przymiotnikiem ładny, bo wykazuje na estetyczne powiązania znaczenia tego terminu.

Ład to takie uporządkowanie pewnego systemu, w którym jedna jego wartość zostaje uważania za wiodącą a inne cechy są tak zorganizowane i uporządkowane, że przyczyniają się do możliwie najpełniejszego zrealizowania własności wiodącej.

Przestrzeń harmonijna, dobrze uporządkowana, estetyczna i czytelna uważania jest za przestrzeń, w której panuje lad.

Odbiór ładu przestrzennego jest jednak silnie uwarunkowany subiektywnie.

Zależy od poczucia estetyki, wykształcenia, wieku, i wielu innych cech osoby oceniającej. Ład przestrzeni, uporządkowanie przestrzeni, które postrzega obserwator sugeruje ład społeczny i gospodarczy.

Wprowadzenie ładu przestrzennego - to wprowadzenie właściwych relacji pomiędzy poszczególnymi uwarunkowaniami oraz wymogami funkcjonalnymi (kierunkami rozwoju), (wspomaganiami struktur funkcjonalno= przestrzennych), społeczno-gospodarczymi, środowiskowymi, kulturowymi oraz kompozycyjno -estetycznymi.

Stosowanie zasad ładu przestrzennego ma istotny wpływ na kształtowanie prawidłowego, harmonijnego rozwoju przestrzennego, społeczno-gospodarczego, przyrodniczego, kulturowego gmin.

Układy kompozycji:

- układy „organiczne” - nawiązują do natury, swobodne;

- układu geometryczne - wszystko pod kątem prostym (miasta w USA);

ROZWÓJ ZRÓWNOWAŻONY

Rozwój zrównoważony- proces rozwoju, w którym założenia rozwoju społeczno-gospodarczego wynikają z przyrodniczych uwarunkowań i nie naruszając równowagi ekologicznej, gwarantują przetrwanie obecnym i przyszłym pokoleniom. (Parysek)

Rozwój zrównoważony ≠ ekorozwój

Ustawa prawo ochrony środowiska 27.04.2001 - def. zrównoważonego rozwoju- „taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działalności politycznej, gospodarczej…”

W Agendzie 21 czytamy: ”podstawowym celem trwałego i zrównoważonego rozwoju osiedli ludzkich jest poprawa warunków gospodarczych, środowiskowych i socjalnych tych osiedli oraz poprawa środowisk pracy i życia wszystkich ludzi, w szczególności biedoty miejskiej”.

Zasady tworzenia zrównoważonego rozwoju w odniesieniu do urbanistyki:

Chaos przestrzenny i funkcjonalny.

Szacuje się, że co najmniej miliard ludzi nie ma bezpiecznego schronienia i opieki zdrowotnej.

WYKŁAD 9

MIASTA

Stałą charakterystyczną cechą miast od najdawniejszych czasów, jest to, że miasta nie mogą się same wyżywić.

Pierwsze miasta powstałe ok. 3 tys. lat p.n.e na obszarze Mezopotamii (nad rzekami: Tygrysem i Eufratem), Egiptu w dolinie Nilu, Indii Indusu, Chin- Huang-he, początkowo były ośrodkami władzy, dyspozycji politycznej, gospodarczej, a później religijnej.

Miasto jako wspólnota społeczna, zostało ukształtowane dopiero przez cywilizację grecką. Pojawiła się koncepcja miasta otwartego, które mogło obejmować ludność rolniczą, często rozszerzając to pojęcie na: miasta - państwa.

Upadek cesarstwa rzymskiego to również upadek miast. Miasta kurczą się terytorialnie, mieszkańcy skupiają się na znacznie mniejszym obszarze, nie są w stanie utrzymać sprawności technicznej miast.

W Europie przy opisie genezy miast odwoływano się do przyczyn gospodarczych, religijnych, czasami politycznych, natomiast w Azji zwracano szczególna uwagę na decyzje państwowe lub osób sprawujących władzę jako przyczyny powstawania miast.

Urbanizacja była jednym z najbardziej charakterystycznych zjawisk XX wieku, a wszystkie prognozy demograficzne i gospodarcze wskazują, że proces będzie dalej szybko postępował, również w XXI w.

W ciągu ostatnich 200 lat bezwzględna liczba ludności miast rosła znacznie szybciej niż ludności ogółem i osiągnęła na dziś ok. 3 mld mieszkańców.

W 2000 r., było na świecie 19 miast liczących ponad 10 mln mieszkańców3, 22 miasta liczące od 5-10 mln, i 370 miast liczących od 1-5 mln mieszkańców. Około 1,5 mld ludzi żyje w miastach poniżej 0,5 mln mieszkańców. Prognozy wzrostu mieszkańców miast wskazują, że do 2030 na całym świecie w miastach będzie mieszkało 4,9 mld ludzi.

W wielu krajach Europy zachodniej miasta wchłonęły prawie całą ludność. (Belgia 97%, Wlk. Brytania 91%, Niemcy 88,5%, Francja 78%, Hiszpania 78%)

W innych państwach - (USA, Chile, Argentyna, Brazylia - powyżej 60%).

Pierwsze dziesięciolecia XXI w. będą prawdopodobnie erą przyśpieszonej urbanizacji krajów rozwijających się. Wszystko wskazuje na to, że największy przyrost mieszkańców miast nastąpi właśnie w krajach obecnie określonych jako rolnicze.

Przewiduje się, że w miastach krajów rozwijających się w 2025 r. 4 mld ludzi będzie mieszkało w miastach. Nie wiadomo jak sobie poradzić z rozszerzaniem się nędzy miejskiej i marginalizacją znacznej części mieszkańców miast.

Jak umożliwić dostęp do?:

Narastanie skoncentrowanej przestrzennie nędzy i nierówności społeczno-ekonomicznych przyczynia się do:

Zwraca się również uwagę na lokalizowanie miasta w niekorzystnych warunkach ekologicznych i w niebezpiecznym środowisku geograficznym.

Mieszkańcy największych miast w krajach nierozwiniętych są zagrożeni:

Czynniki miastotwórcze:

  1. Przedsiębiorczość indywidualna i zbiorowa mieszkańców i tzw. patriotyzm lokalny, umożliwiający identyfikację tej społeczności z celami i kierunkami rozwoju miasta (czynnik społeczny).

  2. Czynnik lokalizacji przemysłu, budownictwa, transportu oraz usług (czynniki produkcyjne).

  3. Czynniki zainwestowania infrastrukturalnego (infrastruktura techniczna i społeczna)

  4. Czynniki historyczne umożliwiające kontynuację dotychczasowych funkcji tradycyjnych.

  5. Otoczenie będące siłą motoryczną rozwoju miast (środowisko przyrodnicze, dostępność do rynków zaopatrzenia i zbytu, siła robocza)

  6. Rezerwy terenów miejskich umożliwiające rozwój przestrzenny.

  7. Dostępność komunikacyjna- powiązania lokalne, regionalne, krajowe, międzynarodowe.

  8. Siły oddziaływania potencjału miasta - czynnik aglomeracji.

WYKŁAD 10

Poszukiwanie kształtu miasta

Planowe gospodarowanie ziemia rozwinęło się najwcześniej w miastach, w postaci urbanistyki jest to wiedza o zasadach budowy, przebudowy miast i sztuka w kształtowaniu przestrzeni miast i sztuka kształtowania przestrzeni.

Kultura hellenistyczna (334-30 r. p.n.e.)

Hippodamos z Miletu - urbanista, matematyk, określił reguły kształtowania miast. W koncepcji miast uwzględniał warunki naturalne, perspektywiczny rozwój i funkcjonalność całego założenia. Obszar przyszłego miasta miał wyraźnie określone granice. Dzielony był na kwartały głównymi arteriami wzdłuż osi pn - pd i wsch - zach. Centralnie była usytuowana agora i miejsce kultu. Dalsze podziały prowadzone pod kątem prostym dawały regularną (szachownicową) siatkę ulic.

Według tych zasad zbudowano m.in. Milet, Pireus (ok. 475 p.n.e.), Rodos.

Rzym starożytny

Przejął wzorce kultury hellenistycznej i etruskiej.

Układ nowych miast, wyznaczenie granic. Rozplanowanie głównych ulic - wszystko było zaczerpnięte z urbanistyki greckiej i etruskiej. W nawiązaniu do greckiej agory powstawały fora (forum romanum) czyli rynki.

Największe budowle publiczne związane były z rozrywkami masowymi.

Miasta rzymskie, te nowo zbudowane przyjmowały szachownicowy układ hippodamosa. Stosowano kształt kwadratu, później prostokąta z zaznaczeniem kompozycji osiowej i wyeksponowaniem ulicy centralnej.

W okresie swojego rozkwitu miasto Rzym liczy ok. 1mln mieszkańców, Bizancjum 300tys, a szereg miast prowincjonalnych (przekraczało 100tys mieszkańców). Aż do poł, XIX w. żaden obszar na świecie nie był w takim stopniu zurbanizowany.

Miasta średniowieczne

Rozwój systemu feudalnego (X-XIII w.) opartego o własność ziemską stworzył podstawowy szkielet sieci osadniczej w Europie, który w zasadniczej formie przetrwał do czasów współczesnych.

W układzie przestrzennym wielu miast dominuje zamek lub kościół. Pozostałe części miast są im podporządkowane. W średniowieczu wiele nowych miast powstaje na szlakach handlowych. Mają one zazwyczaj regularne place z czworobocznym rynkiem stanowiącym centrum miejskie i z którego wychodziły główne ulice prowadzące do bram miasta. Na rynku lub w jego pobliżu znajdowały się najważniejsze obiekty użyteczności publicznej (ratusz, hale targowe, kramy). W sąsiedztwie rynku budowano główny kościół (farny).

Ze względu na ograniczoność miejsca inne ważne dla miasta obiekty sytuowano poza jego granicami. Były to najczęściej szpitale, przytułki, cmentarze, niektóre klasztory.

Renesans (koniec XIV w. do końca XVI w.)

Powstają i są realizowane utopijne koncepcje miasta idealnego, opartego na założeniach ściśle geometrycznych.

Wprowadzono działo do techniki oblężniczej. Średniowieczne mury obronne stały się zbędne. Budowano nowe fortyfikacje. Fortyfikacje betonowe o charakterze wieloboków, narzucały kształt współczesnym miastom. Układ ulic promienisty lub szachownicowy.

Nowym elementem jest plac o charakterze reprezentacyjnym z ujednoliconą zabudową z podcieniami. Na placu budowano ratusz, na środku placu stwarzano reprezentacyjne pomniki, ozdobne fontanny.

Barok ( XVII w. i I poł XVIII w.)

W sztuce styl cechuje się wybujałością form. Nadmierny patos i przepych.

W architekturze pojawia się przesadne zdobnictwo zakrywające funkcje: charakter budynków. Wielka skala przestrzenna i rozmach zespołów budowli o charakterze reprezentatywnym. Założeniom urbanistycznym podporządkowano rozległe tereny lasów i parków. Rozwój sztuki ogrodniczej. Powstawały reprezentacyjne arie widokowe i aleje.

Modelowym dziełem tej epoki jest rezydencja Ludwika XIV w Wersalu. Położone 22 km na Pd-zach. od centrum Paryża. Przy rezydencji królewskiej zbudowano 30 tys miasto mające charakter usługowy w stosunku do rezydencji. W wielu nowych miastach francuskich powstawały reprezentacyjne arterie, bulwary pałace.

Neoklasycyzm

W 1719r. archeolodzy odkopali starożytne Herkulanum.

W 1748r. Pompeje - fakty te spowodowały w Europie zainteresowanie antykiem oraz jego bogatą kulturą materialną.

W urbanistyce i architekturze fascynacja ta przejawia się powrotem do wielkiej skali rozbudowy, występują portyki, łuki triumfalne, obeliski.

Detale architektoniczne miały charakter antyczny.

Wiek XIX

Pierwszy „kryzys” miast ( projekty rozluźnionych układów miast).

Wiek XIX to rewolucje przemysłowe i związana z nią rewolucja urbanistyczna. Liczne innowacje techniczne spowodowały masowy napływ ludności do miast. Miasta powiększają się i zabudowują w sposób chaotyczny. W pierwszej połowie XIX Paryż i Londyn przekroczyły próg 1 mln mieszkańców.

W Paryżu w latach 1853-1869 na polecenie cesarza - Napoleona III pod kierunkiem barona Haussmana dokonano radykalnej i na ogromną skalę przebudowy Paryża. Stolica Francji w owym czasie byłą gęsto i chaotycznie zabudowana, otoczona ciągle odsuwaną od centrum linią fortyfikacji o szerokości 250m, które hamowały rozwój miasta. Liczne wąskie uliczki i zaułki utrudniały komunikacje miejską. Celem przebudowy Paryża było jego uporządkowanie.

W ciągu 16 lat działalności Haussmana wyburzono 27 tys budynków (45%istniejących) będących w złym stanie technicznym lub usytuowanych na terenie projektowanej arterii komunikacyjnych.

Miasto powiększono o duże kompleksy leśne, wyznaczając na pełnienie funkcji rekreacyjnych. W nowo wybudowanych domach wprowadzono urządzenia kanalizacyjne i wodociągowe.

W 1863r. ruszyła w Londynie pierwsza na świecie miejska kolej. Istniała już rozwinięta krajowa sieć kolejowa, co także przyczyniło się do rozrostu miasta. Pod koniec XIX w. Londyn liczy 4 mln mieszkańców.

Ówczesny Londyn był chaotycznie zabudowany, przeludniony i pozbawiony urządzeń sanitarnych.

W 1835r. weszła w życie ustawa o władzach miejskich. Wielka Brytania wprowadziła wybieralne rady miasta w poszczególnych jednostkach osadniczych, odpowiadały one za nadzór, porządek, zagospodarowanie przestrzenne na podległych im obszarach.

Budowano nowe mieszkania, rozbudowywano sieć ulic.

W Wielkiej Brytanii z takiego złego stanu urbanistycznego wyrosła utopijna koncepcja urbanistyczna Howarda - idealne miasto - ogród.

Miasto idealne miało zajmować obszar 2450 ha, liczyć ok. 30tys ludności , ponad 80% powierzchni miasta miały stanowić tereny zieleni urządzonej.

Oprócz budynków mieszkalnych jednorodzinnych wolnostojących i szeregowych miały się także znaleźć budynki użyteczności publicznej. Miasto miało być podłączone do linii kolejowej, umożliwiającej szybki dojazd do miasta centralnego.

Jednostka została oparta na planie koła, podzielonego głównym ulicami na sześć jednakowych części. Poszczególne strefy miały przypisane funkcje, np: usługowe, mieszkaniowe, rekreacyjne. Całość była skupiona wokół centralnego parku o średnicy ok. 900 m, w którym znajdowały się budynki publiczne i otoczona wieńcem terenów rolniczych. Według założeń na jednego mieszkańca przypadało 35 m² zieleni publicznej, a na jeden dom ok. 200 m². Na wąskim pasku terenu, który otaczał dzielnice mieszkaniowe, usytuowane miały być zakłady przemysłowe i magazyny. Odzwierciedlało to sprzeciw wobec sypialnianego charakteru przedmieść. (WIKIPEDIA)

Wiek XX

Le Corbusier w nawiązaniu do nurtu obowiązującego w sztuce głosi hasła „czystej formy” w architekturze postuluje usunięcie ulicy (odejście od zabudowy kwartałowej), która powinna być jedynie szlakiem transportowym.

Postuluje budowę miast funkcjonalnych zalecając strefowanie przestrzeni miejskiej na obszary wypoczynku powiązane wzajemnie liniami transportowymi.

Pierwsza karta ateńska 1933r.

W planowaniu i projektowaniu miast pominięto uwarunkowania topograficzne, historyczne, kulturowe i społeczne. Duże znaczenie przywiązywano do zagadnień zdrowia i higieny zamieszkiwania w mieście (nasłonecznienie, przewietrzanie, zieleń). Budynki odseparowano od siebie (zaprzeczenie budowy kwartałowej), zaniechano zabudowy ulic. Tworzono superjednostki (jednostka marsylska - tylko funkcja mieszkaniowa).

Nowa karta ateńska 1998r.

Zasady planowania miast. Rozwój miasta ma zapewnić tożsamość miejsc. Należy korzystać z lokalnych tradycji budowlanych nadających indywidualny charakter poszczególnym miejscom. Rozwiązania projektowe mogą być oparte o analizy estetycznych, kulturowych, funkcjonalnych, historycznych wartości specyficznych dla danego obszaru.

Nowa karta ateńska 2003r. - wizja miasta XXI w.

Wizja miasta zrównoważonego (spójnego, konkretnego). Każde miasto wymaga indywidualnego podejścia. Problemem miast współczesnych - wymagającym szczególnego zainteresowania jest segregacja społeczno - przestrzenna. Miasto musi zapewnić największą różnorodność wyborów ekonomicznych, zatrudnienia, lepszy dostęp do edukacji, ochrony zdrowia i wszelkich usług. Należy wzmocnić tożsamość miast. Każde miasto ma rozwijać własne cechy społeczne, kulturowe, wynikające z jego historii i dróg rozwoju.

Wykorzystanie osobliwości i odrębności każdego miasta ma stanowić bodziec rozwoju.

Miasto ogród - Podkowa Leśna, osiedle wrocławskie Sępolno, Zalesie.

Wracamy do miasta ogrodu, powrót do idei miasta ogrodu.

Koncepcje miast przyszłości ( z lat 60'70' są te koncepcje):

WYKŁAD 11

Teorie i modele struktury przestrzennej miast.

Proces urbanizacji (urbanizacja- zespół przemian społeczno-ekonomicznych, kulturowych i przestrzennych prowadzących do rozwoju miast, wzrostu ich liczby, powiększania się odsetka ludności miejskiej w ogólnej liczbie ludności państwa, rozszerzania się obszarów miejskich - przyp.red.;p) na świecie jest coraz bardziej dynamiczny. Miasta odgrywają główną rolę w sieci osadniczej kraju. Są siłą napędową rozwoju otaczającego obszaru . Obecnie we wszystkich krajach świata wzrasta liczba miast oraz udział ludności miejskiej.

Urbanizacja odbywa się na kilku płaszczyznach:

Ze względu na współczynnik urbanizacji państwa można podzielić na trzy grupy:

Dynamika procesu urbanizacji nie dotyczy tylko wzrostu, ale także przekształcania miast. Rozwój miast zwłaszcza dużych przetwarza ich dotychczasową strukturę. Zmianie ulegają preferencje lokalizacyjne zarówno mieszkańców jak i przedsiębiorców.

W razie rewolucji przemysłowej powstawały konurbacje (konurbacja- zespół leżących blisko siebie miast lub osiedli, powiązanych ze sobą gospodarczo i komunikacyjnie. Konurbacja składa się z kilku równorzędnych ośrodków, stymulujących rozwój innych, mniejszych miast. Przykładem konurbacji w Polsce jest Górnośląski Okręg Przemysłowy ). Dla ludności napływowej najważniejsza była możliwość zatrudnienia, warunki mieszkaniowe, usługi, środowisko miało niewielkie znaczenie.

Po rewolucji w krajach wysoko uprzemysłowionych pojawia się proces suburbanizacji (suburbanizacja- polega na wyludnianiu się centrum i rozwoju strefy podmiejskiej. Wynikiem suburbanizacji jest rozwój infrastruktury (zabudowa mieszkaniowa, punkty handlowo-usługowe, połączenia komunikacyjne) na obszarach podmiejskich oraz tworzenie się tzw. miast-sypialni, których mieszkańcy dojeżdżają do pracy do centrum).

Powstawały nowe gałęzie przemysłu, powiększały się ośrodki przemysłowe i aglomeracje miejskie. Rosnące wymagania dotyczące jakości mieszkań, usług i środowiska, rozwój transportu, budowa nowych dróg umożliwiły zamieszkanie poza miastem. Nastąpiło wyludnienie się starych dzielnic miasta. Wyburzano je, na ich miejscu powstawały obiekty usługowe (biura). Po pewnym czasie na obrzeżach miast zaczęły pojawiać się duże centra handlowe z odpowiednią liczbą miejsc parkingowych.

Lepsze warunki środowiskowe i mieszkaniowe okupowane są wyższymi kosztami transportu - wydatki pieniężne, czas, wysiłek.

W wyniku suburbanizacji zaczęły narastać negatywne zjawiska związane z:

Wiele miast popadło z tego powodu w kryzys finansowy.

Po okresie suburbanizacji pojawiły się procesy dezurbanizacji (dezurbanizacja - proces społeczny i kulturowy, którego zasadniczym efektem jest odpływ ludności z dużych ośrodków miejskich, dekoncentracja handlu, przemysłu i usług, zanik tzw. miejskiego stylu życia i upowszechnianie się wiejskiego stylu życia. Prowadzi do spadku liczby ludności miejskiej i osłabienia gospodarczego znaczenia konkretnych miast oraz wzrostu znaczenia dawnych "peryferii") i międzymiastowej dekoncentracji .

Miasta małe i średnie zaczęły zyskiwać ludność.

Aby zapobiec negatywnym skutkom suburbanizacji oraz dezurbanizacji zaczęto podejmować działania zmierzające ku reurbanizacji (reurbanizacja - występuje wówczas, gdy udział ludności obszaru centralnego w ogólnej liczbie ludności rośnie początkowo na skutek zahamowania tempa ubytku, a następnie wzrostu ludności tego obszaru. W procesie odradzania się miasta przeważają siły dośrodkowe, w przeciwieństwie do fazy dezurbanizacji, w której dominowały siły odśrodkowe).

Władze lokalne i krajowe podjęły działania mające na celu odwrócenie tego procesu i zmuszenie ludności do powrotu do wielkich aglomeracji.

Zaczęto stosować środki naprawy:

Do badań społeczności miejskiej stosowane są modele:

Społeczno-ekologoczne

We wszystkich tych modelach próbuje się powiązać strukturę i przemiany ludności z formami materialnymi, jednak zawsze dominuje w nich jeden ze wskaźników, nadając charakter całości.

KONCEPCJE EKOLOGICZNE:

Wywodzą się z założenia, że pewne prawa dotyczące biologii roślin (ekologia- nauka o związkach organizmów lub grup organizmów z ich środowiskiem) związane ze środowiskiem, konkurencją i sukcesją roślin można przenieść na teren miasta i odnieść do społeczności ludzkich.

Model zróżnicowanie dzielnic w wielkim mieście opracował W. Burgess na podstawie badania Chicago stworzył koncepcję teorii pierścieniowego rozwoju miasta. Schemat oprał na dzielnicy śródmiejskiej city (miejsce lokalizacji magazynów handlowych, banków, hoteli, bez funkcji mieszkaniowej).

Dookoła city układają się następujące strefy:

Nie można tej teorii zastosować do wszystkich miast. Pętlowy układ kolejki obwodowej w Chicago miał znaczenie w koncentrycznym układzie funkcji.

Hoyt w swoich badaniach struktury przestrzennej 64 miast Ameryki Północnej wykazał, że kierunek, a nie odległość od centrum jest podstawowym czynnikiem kształtującym przestrzenną strukturę miasta. Model Hoyta podkreśla przestrzenną segregację warstw społeczności miejskiej. W swoich badaniach Hoyt przyjmuje następujące założenia wyjściowe badaniu podlega układ skupiony o pewnym stopniu przestrzennej segregacji warstw społeczności miejskiej. Położenie grup uprzywilejowanych podlega ograniczeniom wynikającym z rozmieszczenia pozostałych grup społecznych. Rozwój miasta polega na rozszerzeniu się układu, przy zachowaniu założeń pierwotnej struktury w jego wewnętrznych częściach promienisty układ linii transportu jest traktowany jako jedno z uzupełniających założeń modelu.

Do centrum (dzielnicy śródmiejskiej) przylegają wzdłuż dróg dzielnice wyciągnięte w postaci klinów, dość wąskich sektorów. W każdym z tych klinów powstają dzielnice funkcjonalne (koncentracja pewnego typu zajęć ludności). Hoyt wyróżnił sektor przemysłowy przylegający do niego sektor mieszkań robotniczych, źle wyposażonych.

Największy jest rozwój klinów wzdłuż linii komunikacyjnych, ułatwiających połączenie z centrum. Hoyt twierdził, że układ taki wpływa na gwiaździsty kształt miast.

Oczywiście ważną rolę w rozróżnianiu się dzielnic miasta odgrywa wysokość renty gruntowej. Dzielnice przemysłowe zajmują tańsze, bardziej odległe od śródmieścia tereny.

Układ wielu ośrodków powstaje jako wynik działania udostępniających czynników: zróżnicowania wymagań lokalizacyjnych różnych rodzajów działalności gospodarczej. Wzajemnego przyciągania (prowadzącego do powstania aglomeracji) lub odpychania (prowadzącego do segregacji) poszczególnych typów działań gospodarczych. Niezdolności niektórych działalności do konkurowania o optymalne położenie oraz jako wynik działania czynnika inercji (bezwładności) historycznej.

Ośrodki to obszary o jednorodnych funkcjach odmiennych w przypadku różnych ośrodków. Koncepcja ta nie uwzględnia hierarchii poszczególnych ośrodków.

Sukcesja - seria zdarzeń związanych z zastępowaniem na danym obszarze jednego rodzaju zasiedlenia lub użytkowania innym. Fazy sukcesji: inwazja, konflikt, recesja, reorganizacja.

Sukcesja związana z migracjami na obszar miasta rozpatrywane wtedy, gdy główny czynnik rozwoju miasta stanowi dopływ imigrantów.

Przy niskim poziomie napływu ludności z zewnątrz, jak również w znacznym stopniu jednorodności mieszkańców. Stałymi imigracjami wewnętrznymi kierują zasady wynikające ze zmian preferencji związanych z przechodzeniem przez kolejne etapy cyklu życiowego (rodznnego).

Zmiana poziomów dochodów oraz przemierzanie się grup etnicznych to kolejne powody mobilności społeczeństwa.

Modele układów gęstości zaludnienia miast:

Reguła C. Clarca- gęstość zaludnienia maleje wraz ze wzrostem odległości od centrum. Wytłumaczenie kształtu profilu gęstości: związani pomiędzy układem gęstości a strukturą kosztów transportu czynnikiem konkurencji o położenie w centrum. Powiązane z pojęciem renty gruntowej i zróżnicowaniem użyteczności terenów miejskich w zależności od ich położenia.

W. Alonso- dowiódł, że gdy wartość wskaźnika dostępności spada z przyrostem odległości. Powierzchnia zajmowana przez poszczególne jednostki…………………………

Teoria użytkowania ziemi miejskiej

Dotyczą działalności gospodarczej zwłaszcza przestrzennych układów przemysłu i handlu opisują odbicie układów zróżnicowania kosztów transportu oraz renty gruntowej.

Czynniki tworzące miarę użyteczności miejsca:

Konkurencja w przestrzeni miasta kształtuje warunki przestrzenne.

Miasto linearne (pod Madrytem) Soria y Mata

Układ pasmowy, grzebieniowy, równoległy, szeregowy, na górze funkcja pracy, na dole mieszkania, zieleń i ośrodki miejskie wkomponowane w funkcji mieszkaniowej.

WYKŁAD 12

Nowe technologie i zmiany przestrzenne

Głównymi procesami działającymi w skali świata wpływającego ma przebieg procesu urbanizacji są współcześnie globalizacja i postęp naukowo - techniczny.

Współczesna globalizacja charakteryzuje się:

Postęp naukowo - techniczny będący wynikiem rozwoju nowoczesnych technologii wpływa na przekształcenia miast i aglomeracji miejskich.

Pojawiają się nowe formy przestrzenne i organizacyjne miast.

O nowych formach przestrzennych, gospodarczych, społecznych świadczy specyficzne nazewnictwo: dolina krzemowa, moczary krzemowe, aleja krzemowa, las krzemowy.

Podstawowym zjawiskiem jest zmiana zasad lokalizacji nowych gałęzi przemysłu. Nowe gałęzie przemysłu, zwłaszcza tak zwanej wysokiej technologii, koncentrują się w innych miejscach niż przemysł „tradycyjny”.

Znaczenia nabierają nowe czynniki lokalizacji:

Źródło wzrostu ekonomicznego miast związane z przyrostem zatrudnienia powiązane jest z edukacją ochroną zdrowia, muzeami, galeriami, bibliotekami, rozwojem mediów.

Obecnie w krajach rozwiniętych większość ludności zatrudniona jest w usługach.

W skali całego świata produkcja ulega rozproszeniu. Natomiast usługi, zgłasza wyższego rzędu, w coraz większym stopniu podlegają koncentracji. Koncentrują się one w miastach zwłaszcza globalnych.

Zróżnicowanie w usługach obejmuje 4 kategorie usług:

  1. usługi w zakresie dystrybucji obejmująca komunikację, transport, sieć handlu hurtowego i detalicznego

  2. usługi dla przedsiębiorstw - całość działań obejmujących

  3. usługi publiczne zapewniające funkcjonowanie ……….. oraz służące konsumpcji zbiorowej

  4. usługi osobiste w sferze konsumpcji indywidualnych co do spektakli poprzez restauracje i kawiarnie do funkcji pielęgnacyjnych i służby domowej.

MIASTO GLOBALNE (liczba mieszkańców powyżej 5 mln) (orientacyjnie)

MEGAMIASTO (liczba mieszkańców powyżej 10 mln)

Funkcje miasta globalnego:

INNOWACJE

Jako wyznacznik zmian społecznych i gospodarczych przyjmuje się innowacje których nośnikiem jest rewolucja naukowo techniczna.

Innowacyjność - pojęcie to sformułował Roogers. Terminem tym oznaczył wszystko co spostrzegane jest przez ludzi jako nowe, niezależne od obiektywnej nowości, danej idei, czy rzeczy.

Cechy innowacji: (Innowacje można charakteryzować m.in. ze względu na takie parametry:)

koszty o trafność o złożoność o naukowość o modyfikowalność o ryzyko

Rozprzestrzenianie się innowacji - dyfuzja to proces przyswajania danej nowości w coraz to nowych podsystemach.

Prawidłowości dyfuzji:

Cykl dyfuzji innowacji. Stadia:

    1. wstępny, w którym powstawały ośrodki przyjęcia innowacji

    2. właściwe studium dyfuzji, w czasie którego innowacja utrwala się w jej pierwotnych ośrodkach. Rozprzestrzeniając się równocześnie na obszary otaczające te ośrodki

    3. stadium kondensacji gdy zjawisko było już powszechnie znane i malała liczba jednostek akceptujących innowacje

    4. stadium nasycenia, dalsza dyfuzja jest niemożliwa w istniejących warunkach. Krzywa reprezentująca te zmiany przypomina kształt fali

Badanie dyfuzji innowacji zapoczątkował w Polsce Łaboda.

Istnieje wiele rodzajów barier krępujących rozprzestrzenianie się innowacji:

W procesie przyswajania innowacji znaczenie mają czynniki podmiotowe, czyli cechy osób (wykształcenie, dochody, dostępność społeczna) jak i sytuacje ( dostępność informacji masowej, istnienie placówek propagujących innowatorstwo).

4


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Podstawy teledetekcji odpowiedzi kolokwium nr 2, Gospodarka Przestrzenna PW, semestr 4, teledetekcja
Kopia Wykład 6 folie (word 97-2003), Studia - Gospodarka Przestrzenna UEP, I stopień, III semestr, F
Kopia Wykład 6 folie (word 97-2003), Studia - Gospodarka Przestrzenna UEP, I stopień, III semestr, F
egzamin ustny - dr Kozak, Gospodarka Przestrzenna PK, Semestr 1, Matematyka
zagadnienia na egzamin, UWM Gospodarka Przestrzenna PiIP, semestr IV, Kataster Nieruchomości
Wypis z rejestru, UWM Gospodarka Przestrzenna PiIP, semestr IV, Kataster Nieruchomości
Wykaz zmian gruntowych, UWM Gospodarka Przestrzenna PiIP, semestr IV, Kataster Nieruchomości
uzupelnione zadaniez inwestycji, Studia - Gospodarka Przestrzenna UEP, I stopień, III semestr, Finan
Badanie KW, UWM Gospodarka Przestrzenna PiIP, semestr IV, Kataster Nieruchomości
kataster, UWM Gospodarka Przestrzenna PiIP, semestr IV, Kataster Nieruchomości
Zaliczenia ZZ - Semestr III - Aktualizacja 30.01.2011, Zaliczenia - Semestr III
Rachunkowość jako system ewidencji gospodarczej, Materiały STUDIA, Semestr III, Rachunkowość finanso
wykład-kartodiagram, Gospodarka Przestrzenna, GP semestr II, Kartografia
GP wykład, Studia PŁ, Inżynieria Środowiska II, Gospodarka przestrzenna
prawne uwarunkowania gosp wszytsko oprocz 3 wykładu, Studia - Gospodarka Przestrzenna, Licencjat, Pr

więcej podobnych podstron