KLASZTORY
Licznie powstające w okresie średniowiecza klasztory budowano powielając wzory wcześniej powstałych obiektów. Układ poszczególnych pomieszczeń i rozwiązanie kościoła wiązało się z obowiązującą zakonników regułą. Benedyktyni zazwyczaj wzorowali się na opactwie w Cluny, zakony cysterskie o znacznie surowszej regule składały się z szeregu pomieszczeń na planie prostokąta o bardzo surowych wnętrzach. Mimo wielu różnic z czasem utrwalił się schemat, w którym do dłuższej ściany kościoła przylegał wirydarz otoczony z trzech stron krużgankami. Po zewnętrznej stronie krużganków umieszczano poszczególne pomieszczenia: najbliżej prezbiterium zazwyczaj znajdowała się zakrystia i kapitularz. Oprócz nich w różnej kolejności znajdowały się: pomieszczenia opata, refektarz, dormitorium i inne sale przeznaczone do pracy. Kuchnia często znajdowała się w osobnym budynku, poza główną częścią obiektu. Oprócz pomieszczeń przeznaczonych dla zakonników budowano także pomieszczenia gospodarcze (stajnie, spichlerze, stodoły) oraz budynki przeznaczone dla osób świeckich goszczących w klasztorze np. podczas podróży, pielgrzymek itp. Całość otaczano murem lub palisadą i fosą.
Benedyktyni od poczatku żyli według prostej zasady: ora et labora (módl się i pracuj). Modlitwa, zwłaszcza liturgiczna, jest podstawową czynnością życia benedyktyńskiego. Dlatego też klasztory benedyktyńskie są wzorcowymi ośrodkami liturgii. Są również miejscem pracy fizycznej i intelektualnej. To od benedyktynów miejscowa ludność uczyła się uprawy roli, pielęgnacji winnic, hodowli bydła, pszczelarstwa, a więc tego wszystkiego, co decyduje o kulturze rolnej i przyczynia się do dobrobytu.
Cystersi porzucili długie ceremonie liturgiczne współczesnych im zakonów, zwłaszcza benedyktynów kluniackich, które były zbyt rozwlekłe i pochłaniały niemal cały dzień, zostawiając niewiele czasu na pracę fizyczną. Cystersi natomiast pragnęli praktykować liturgię prostą i wierną Regule św. Benedykta bez żadnych dodatków, które nagromadziły się wokół niej na przestrzeni wieków. Wprowadzili liturgię, która była mocno zredukowana i skupiona na ośmiu godzinach kanonicznych i codziennej mszy konwentualnej; drugą mszę wprowadzono wkrótce na niedzielę i dni świąteczne. Psałterz w liczbie 150 psalmów był recytowany w ciągu tygodnia, a nie jak w Cluny, w przeciągu jednego dnia.
Msza
Mimo że Reguła św. Benedykta nie zawiera żadnego nakazu odprawiania codziennie Mszy św., stała się ona dla cystersów integralną częścią każdego dnia. W opactwach kluniackich celebrowano codziennie dwie bądź trzy msze konwentualne. Cystersi, którzy odwoływali się do prostoty i krótkości w obrzędach liturgicznych, pozostawili tylko jedną mszę. Druga, cicha msza została wkrótce wprowadzona dla niedzieli i świąt, był to jednak dodatek dopiero dwunastowieczny, podobnie jak codzienna msza za zmarłych (zmarłych członków wspólnoty i jej bliskich), za dobrodziejów i o Najświętszej Maryi Pannie. Dopuszczono także, żeby w czasach kryzysów, zamiast mszy konwentualnej, odprawiano mszę „w szczególnych potrzebach”, a w roku 1194, Kapituła Generalna zarządziła dodatkowe modlitwy o odzyskanie Ziemi Świętej.
Komunia
Cystersi przyjmowali komunię częściej niż kluniacy, którzy czynili to raz w miesiącu i przy okazji
większych świąt. Mnisi zaś cysterscy przystępowali do komunii co niedziela i w święta - w zaraniu zakonu tylko w Zesłanie Ducha Świętego i Boże Narodzenie, jednak później dołożono także inne święta.
Początkowo wszyscy otrzymywali komunię pod obiema postaciami: Ciało Pańskie po prawej stronie ołtarza, a przeszedłszy za ołtarzem na jego lewą stronę, przystępowali do Kielicha. Przyjąwszy Krew Pańską za pomocą srebrnej albo pozłacanej rurki, spożywali trochę zwykłego wina z rąk zakrystiana, aby oczyścić usta z pozostałości boskiego pokarmu.
W 1261 roku Kapituła Generalna ze względu na pewne niebezpieczeństwa przy rozdzielaniu Krwi Pańskiej nakazała, żeby odtąd do Kielicha przystępowali tylko służący do mszy św., pozostali mieli otrzymywać tylko Hostię, jednak oczyszczenie ust winem utrzymano
W teorii, jeśli nie zawsze w praktyce, nikt, kto nie był członkiem zakonu cysterskiego nie mógł uczestniczyć w klasztornym oficjum. Dotyczyło to każdego: i benedyktynów