Krok, D. (2009). Religijność a jakość życia w perspektywie mediatorów psychospołecznych.
ROZUMIENIE RELIGIJNOŚCI JAKO SYSTEMU ZNACZEŃ
Zjawisko religijności jest złożone I wieloaspektowe; jest badane na róznych płaszczyznach refleksji naukowej: teologicznej, filozoficznej, psychologicznej i socjologicznej. Wynika to z obecności takich form religijności, jak przekonania religijne, modlitwa, doświadczenie religijne czy kult religijny w różnych sferach życia społecznego, w których następuje szereg interakcji czynników osobowościowych, społecznych i religijnych. Dyscypliny te maja własne założenia i metody, których celem jest opis i definicja fenomeny religijności.
Psychologiczne podejście: badanie struktur, procesów formowania się oraz funkcji spełnianych przez elementy w poznawczych, emocjonalnych i społecznych wymiarach funkcjonowania jednostki. Spostrzegane i interioryzowane treści religijne wpływają na myślenie, emocje i stosunek do samego siebie, jak i innych ludzi.
1. RELIGIJNOŚC JAKO KONSTRUKT PSYCHOLOGICZNY
(Rozróżnienie pojęcia religijnośc i religia)
1.1 Religia jako system wierzeń
Religia-(łac. Religio: zobowiązanie, łączyć, wiązać). Emmons, za drugim znaczeniem tego słowa, uważa, że na płaszczyźnie psychologii, religia tworzy połaczenie na trzech poziomach:
-wewnetrznym (dostarcza zintegrowany system przekonań, intencji, działań)
-horyzontalnym(relacje międzyludzkie w obrębie społeczności i grup wyznaniowych-wspólna tożsamość)
-Wertykalnym (jednostka-Bóg)
Religia-„siłą wiążącą” (scalanie fragmentów rzeczywistości, wewnętrzna harmonia, poczucie sensu itp. itd.)
Pojecie religii powinno być pojemne i szerokie z uwagi na wielość i różnorodność zjawisk rel.
Podstawowe grupy definicji w naukach filozoficznych, teolog., religioznawczych:
1) strukturalne (struktura religii; jej zasadnicze elementy)
2) funkcjonalne (funkcje spełniane przez religię; jak wyjaśnia Zach. jednostki)
3) genetyczne (analiza genezy religii-źródła, proces powstania)
4) mieszane-wynikające z wieloznaczności terminu „religia:
W psychologii posługujemy się głównie definicjami strukturalnymi i funkcjonalnymi
1)def. Strukturalne
Golan-„zbiór twierdzeń i norm wyjaśniających oraz regulujących stosunek zachodzący między człowiekiem a Bogiem” („religia” odnos się do przekonań, rytuałów, wskazań związanych z rzeczywistością pozaempiryczną)
Chlewiński-„religia — w jej aspekcie psychologicznym — może być rozpatrywana jako relacja zwrotna, lecz niesymetryczna pomiędzy człowiekiem a rzeczywistością transcendentną (T)” (gdzie transcendencja=bóg, sacrum itp.)
2) def. Funkcjonalne:
Fontana-religia jako zbiór elementów: „(1) przekonania o istnieniu wymiaru duchowego, (2) występowanie zbioru rytuałów lub praktyk duchowych, (3) wypełnianie wskazań etycznych wypływających z prezentowanej nauki” - nie wszyscy wierzący przyjmują w jednakowym stopniu te elementy. (mogą np. wierzyć, a nie praktykować)
Pargament (najbardziej znana!!) - „poszukiwanie znaczenia poprzez sposoby odnoszące się do świętości” -odkrywanie, realizacja sensu,w opraciu o działania związane ze świętością
3)def. Genetyczne - (rzadko reprezentowana. Feuerbach, Marks i Engels)-religia sprowadzona do zjawisk kulturowych i społecznych. Obecnie elementy styly myslenia def. Gen. Można znaleźć w psych. Ewolucyjnej
Myślenie ewolucyjne: religia reprezentuje mechanizm adaptacji
Kirkpatrick: „zbiór ubocznych wytworów licznych mechanizmów adaptacyjnych związanych z
innymi, powszechnymi funkcjami” - religia powstała na drodze ewolucji by np. symplifikowac myślenie o prawach przyrody, czy pomagać w nawiązywaniu relacji interpersonalnych
Krytyka myślenia ewolucyjnego: skrótowe rozumowanie, nieuprawnione generalizacje.
-Watts: opieranie się na psych. Ewolucyjnej jest nieodpowiednie, gdyż wiele jej hipotez nie może być poddanych procedurom weryfikacyjnym i pozostaje wciąż w obrębie przypuszczeń i niesprawdzonych założeń (brak empirycznej weryfikacji)
-Beit-Hallahmi: brak jedenj spójnej teorii-> rozbieżności, niespójności
Psychologia-jest nauką posługujacą się metodami empirycznymi. Nie zajmuje się udowadnianiem istnienia/nieistnienia Boga, czy realności świata transcendentalnego. Bada wyobrażenia i pojęcia Boga tworzone przez ludzi, ich wpływ na procesy psych, dlaczego ludzie wierzą itp.
Dlaczego fenomen religii jest trudnym zagadnieniem metodologicznym dla psychologa?
-trudności metodol. Uwarunkowane statusem naukowym psychologii w ogóle
-trudności metodo-teoretyczne statusu pojecia religii
Pojęcie religijności
Dal psychologii bardziej przydatna jest “religijność”, bo odnosi się do relacji jednostka-Bóg-system wierzeń może być badana na wymiarach: poznawczym, emo. i beh.
Golan: „podmiotowe, indywidualne ustosunkowanie się człowieka wobec Boga i nadprzyrodzoności, wyrażające się w sferze pojęć i przekonań, uczuć oraz zachowań jednostki”
Religia |
religijność |
zbiór pojęć, przekonań I wierzeń związanych ze sferą nadprzyrodzoną — akcent na czynnikach zewnętrznych (np. przykazania) |
Indywidualne odniesienie człowieka do sfery nadprzyrodzonej —akcent na wewnętrznych procesach (jest konstruktem latentnym mierzonym, w oparciu o czynniki składowe) |
Emblen: „system zorganizowanych przekonań i praktyk wykonywanych przez osobę” (jest zespołem przekonań, pojęć wkomponowanych w całokształt życia psychicznego. Znaki i symbole, dzięki którym człowiek ujmuje rzeczywistość transcendentną, są zaczerpnięte z otaczającej go przyrody, życia społecznego i kontekstu kulturowego.)
Zinnbauer: „osobiste lub grupowe poszukiwanie świętości, które rozwija się w ramach tradycyjnego, sakralnego kontekstu” (pociąga za soba np. Religijność- przejawów świętości w ramach zorganizowanych i zinstytucjonalizowanych tradycji religijnych (może za soba pociągać np. czytanie tekstów świętych, rytuały itp.)
Ponadto, otoczenie religijne wzbudza w osobach motywację do traktowania swojego myślenia w kategoriach świętości, co nadaje ich świeckim działaniom wartości i znaczenia sakralnego.
Badania wykazały, że traktowanie swojego myślenia i działania w kategoriach świętości pozytywnie wpływa na psychiczne funkcjonowanie (pomaganie innym, skuteczn rozwiązywanie konfliktów małż.-rodzinnych) (Mahoney, Pargament, Murray- Swank)
Fenomen religijności=wielowymiarowego konstruktu:
składa się z wielu elementów: sądów, przekonań dotyczących przedmiotu religijnego (Transcendencji) oraz przeżyć i emocji z nim związanych, predyspozycji do określonych zachowań religijnych. Są one wzajemnie powiązane i spolaryzowane przez przedmiot religijny.
Jest nierozerwalnie związany z całokształtem życia psychicznego jednostki, szczególnie z osobowością. Odgrywa rolę w strukturze i funkcjonowaniu społeczności.
dwukierunkowa zależność:
zewnetrzna: człowiek-rzeczywistość transcendentna (nadprzyrodzona, pozaempiryczna)
wewnętrzna: rzeczywistość transcendentna—psychika [konkretnego człowieka]
kluczową kategorią: znaczenie. Ludzie chcą widzieć znaczenie i sens (w swoich działaniach, trudnych chwilach). Pragną „głębszych” uzasadnień. Religijny system znaczeń oparty na procesach poznawczych funkcjonuje jako „soczewki”, poprzez które rzeczywistość jest spostrzegana i interpretowana.
Oddziaływanie religii w sferze poznawczej, niektóre badania:
rola procesów poznawczych w przetwarzaniu informacji religijnych (Krok)
jak różne tryby organizacji i transmisji tradycji religijnych wypływają z odmiennych sposobów aktywacji systemów pamięciowych
rolą religijności w procesach percepcji i oceniania innych ludzi
podejmowaniu decyzji i rozwiązywaniu problemów
Oddziaływanie religii w sferze emocjonalnej (rola emocji łatwo zauważalna m.in. towarzyszą przeżyciom religijnym, nadają koloryt modlitwie, wpływają na decyzje, oraz na motywacje religijną)
Badania w dziedzinie religijności skupiają się na:
doświadczaniu tzw. Świętych emocji (związanych z kontekstem religijnym)
emocje wdzięczności i ich relacja do dobrostanu psychicznego
nadzieja a zdrowie psychiczne i fizyczne
zjawisko wybaczania
Oddziaływanie religii w sferze społecznej (silnie zakorzeniona na płaszczyźnie racji interpersonalnych, mechanizmów grupowych, tworzenia wzorców kulturowych)
Badania:
religijność a uprzedzenia, fundamentalizm, dogmatyzm, zachowania prospołeczne, altruizm itp.
U większości ludzi religijność obecna jest na wszystkich powyższych płaszczyznach. W niektórych przypadkach możemy mieć do czynienia z religijnością bazującą tylko na jednym wymiarze, np. poznawczym (któś myśli, ale nie praktykuje;) -> różne formy religijności
Rozwojowy charakter religijności
Podlega przeobrażeniom na przestrzeni życia jednostki
Dynamiczny rozwój religijności odbywa się na drodze restrukturalizacji ( odrzucanie wcześniejszych, niefunkcjonalnych struktur myślenia i wartościowania-> kształtowanie ich nowej organizacji
Uwarunkowania rozwoju rel. Dot. 2 grup czynników: genetycznych (ich udział wzrasta wraz z wiekiem) i środowiskowych (maleje z wiekiem)
3 czynniki rozwoju religijnego wg Walesy:
1) wyposażenie genetyczne oraz ukształtowane w początkowych etapach życia podłoże fizjologiczne i psychiczne
2) oddziaływanie środowiska przyrodniczego I społeczno-kulturowego, a zwłaszcza wychowania
3) aktywność własna odnosząca się do tendencji do partycypacji w formach kultu religijnego, a także przekraczania różnych ograniczeń i transcendowania w kierunku sacrum. Jest istotny jeśli chcemy mówić o dojrzałej religijności. Dojrzała religijnośc jest rozumiana jako docelowy stan rozwoju rel. . a rozwój przebiega w pozytywnym kierunku i jest świadomie modyfikowany.
rozwój religijności jest normalny dla rozwoju ludzkiego I określany jest w kategoriach zmian rozwojowych
„przejścia” - istotne zmiany; prowadza do wyższego etapu rozwojowego (np. antropomorfizm-> Bóg w kat. Transcendentnych
Rozwój religijności jest: autoteliczny, transformacyjny, transgresyjny
ma raczej stopniowy przebieg
tak jak i w psych. Rozw. Tak i tu możemy mięc do czynienia z progresem, ale i regresem (np. podważanie dogmatów, zaprzestawanie praktyki)
2. WSPÓŁCZESNE PSYCHOLOGICZNE KONCEPCJE RELIGIJNOŚCI
2.1 Religijność jako system osobistych konstruktów religijnych (S. Huber)
Bazuje na Allporcie, Glocku, Starku, Kelley'u. Religijność - ekspresja systemu konstruktów religijnych jednostki, który zawiera wszystkie posiadane pojęcia odnoszące się do religijności. Wiara i przekonania religijne traktowane jako specyficzne sposoby konstruowania rzeczywistości.
3 podstawowe pojęcia w koncepcji Hubera:
1) Konstrukt osobisty — wzorzec lub schemat antycypowanych wydarzeń. Religijność uwidacznia się w psychice jednostki zarówno poprzez świadome myśli i działania, ale i także na wskutek nieuświadomionych procesów, np. formowanie się pojęcia Boga w dzieciństwie na bazie obrazu naturalnego ojca.
2) System konstruktów osobistych - grupa osobistych konstruktów posiadających wspólny zakres powiązanych ze sobą znaczeń. Np. „system konstruktów religijnych” - zawiera wszystkie pojęcia dot. sfery religijności. Wpływa na jednostke poznawczo, emo, beh.
3) osobowość- zależy od wzajemnych relacji wszystkich konstruktów osobistych i ich systemów. Relacje mają hierarchiczną strukturę. Konstrukty nadrzędne posiadające centralne pozycje w
osobowości wpływają na tryby funkcjonowania konstruktów podrzędnych.
Religijność to zdolność spostrzegania elementów otaczającego świata z uwzględnieniem znaczeń religijnych. Metafora „religijnych okularów”, przez które człowiek rel. spostrzega rzeczywistość i na tej podstawie kształtuje własne doświadczenia i zachowania. Im bardziej centralne miejsce w systemie zajmują treści religijne, tym silniej wpływają na myślenie, odczuwanie i zachowanie jednostki. U danej osoby pewne treści religijne, np. udział w nabożeństwach, mogą posiadać ważniejsze znaczenie (wyższa centralność) niż inne zachowania, np. czytanie prasy religijnej (niższa centralność).
W koncepcji religijności traktowanej wielowymiarowo Huber wyodrębnił 5 wymiarów:
1) Zainteresowania problematyką religijną- poznawcza eksploracja, myślenie o treściach religijnych.
2) Przekonania religijne - subiektywna ocena prawdopodobieństwa istnienia rzeczywistości transcendentnej oraz intensywność postaw otwartości na różne formy transcendencji. (jak bardzo przedmiot religijny jest ważny dla osoby + siła przekonania w istnienie Boga itp.)
3) Modlitwa - zdolność do nawiązywania kontaktu z Bogiem, zaangażowanie w modlitwe, jej częstotliwość i ważność
4) Doświadczenie religijne — dostarcza informacji o indywidualnym przeświadczeniu o istnieniu transcendentnego świata znaczeń i obecności tej transcendencji w osobistych doświadczeniach.
5) Kult — określa społeczny wymiar religijności i stanowi praktyczne konsekwencje posiadanych
przekonań religijnych. Wyraża subiektywną ważność kultu religijnego dla człowieka.
Te wymiary odzwierciedlają globalną religijność jednostki i wskazują na stopień centralności systemu religijnego w osobowości. Do pomiaru tak rozumianej religijności służy Skala Centralności Religijności (Huber 2003) (15 itemów, wyniki osobno dla 5 wymiarów + wynik ogólny-suma)
System konstruktów religijnych może wchodzić w interakcje z pozostałymi systemami niereligijnymi. (np. powiązanie religijności i postaw społ.)
Całościowa struktura religijności obejmuje pięć wymienionych wyżej wymiarów posiadających kilka charakterystycznych własności:
5 wymiarów religijności reprezentuje obraz specyficznych aktywności systemu osobistych konstruktów religijnych
im częściej system konstruktów religijnych jest aktywowany, tym istnieje większe
prawdopodobieństwo, że zajmuje on centralne miejsce w osobowości
centralność systemu konstruktów religijnych implikuje prawdopodobieństwo, że w konfiguracji systemów konstruktów osobistych funkcjonuje on niezależnie
autonomia funkcjonalna systemu konstruktów religijnych pociąga za sobą możliwość istnienia wewnętrznej motywacji religijnej
2.2. Koncepcja religijnych stylów poznawczych (D. Hutsebaut)
poznawcze podejście do badań nad religijnością - inspirowane Wulffem.
4 religijne style poznawcze, w oparciu o dwa wymiary Wulffa (włączanie - wyłączanie transcendencji, oraz interpretacja literalna - symboliczna):
1) ortodoksja - uwzględnieniu obecności transcendencji, przy jednoczesnym dosłownym traktowaniu treści religijnych. Trudności w zaakceptowaniu wieloaspektowości myślenia rel. Osoby preferujące ten styl cechuje dążenie do redukcji niepewności i lęku przed czymś nowym i nieznanym. Gdy osoba ma do czynienia z treściami akceptowanymi-pojawiają się pozytywne emocje, natomiast w przypadku treści sprzecznych z poglądami-emocje negatywne.
2) Zewnętrzna krytyka - odznacza się literalnym myśleniem o tematach religijnych, lecz równocześnie zaprzecza się istnieniu transcendencji. (poszukują odpowiedzi na pytania np. w naukach przyrodniczych). Myślenie dualistyczne: sztywnością i dogmatyzmem w sferze religii, a jednocześnie brak otwarcia na rzeczywistość pozaemipryczną. Negatywne emocje odczuwane podczas kontaktu z treściami religijnymi.
3) Relatywizm - odrzucanie rzeczywistości transcendentnej przy jednoczesnej skłonności do metaforycznego myślenia o religii. Intelektualne zafascynowanie religią, przy braku osobistego zaangażowania.
4) Wtórna ufność - uznanie transcendencji i równoczesne przekonanie, że treści religijne można interpretować w sposób symboliczny i mający osobiste znaczenie(odgadywanie głębszego sensu). Reinterpretacja informacji rel., uwzględnianie kontekstu historycznego; racjonalne podejście do religii- w ekstremalnych przypadkach może zbliżać się do postawy agnostycznej.
Na bazie tego modelu - Skala Przekonań Postkrytycznych (mierzy 4 religijne style poznawcze). Zastosowanie jedynie do chrześcijaństwa.
2.3. Koncepcja religijności jako poszukiwanie znaczenia (K.I. Pargament)
Zastosowanie do wielu religii, praktyczne ujęcie do prowadzenia badań.
Zdaniem Paramenta, religijność odnosi się do poszukiwania znaczenia poprzez różne sposoby związane ze świętością. Ludzie są aktywni poznawczo i ukierunkowani na cel -> angażują się w działania służące poszukiwaniu znaczenia.
Czynnikiem odróżniającym religię od innych fenomenów społecznych jest obecność świętości (Bóg, siły wyższe, transcendencja, święci, krzyż itp.) - konstytutywnej cechy religijności.
Obiekty posiadające status świętości mogą należeć do następujących kategorii:
materialnej (np. krzyż), psychologicznej (znaczenie, pojęcia Ja), społecznej (współczucie,
wspólnota), role (małżeństwo), kulturalnej (muzyka), ludzie (osoby świętych), wydarzenia (narodziny) oraz czas (Wielkanoc).
Świętość odnosi się tutaj nie tylko do sfery religijnej np.: wierząca osoba X uważa za świętośc krzyż, a niewierząca Y, swoje małżeństwo. Osoba religijna=osoba nakierowana na cele związane ze świętością.
Religia wg. Paramenta obejmuje szereg
form działania:
style myślenia (koncepcje teologiczne)
zachowania (rytuały)
relacje społeczne (w obrębie wspólnoty)
uczucia (szacunek wobec przedmiotów rel.)
oraz celów:
cele osobiste (np samoaktualizacja)
cele społeczne (sprawiedliwość w świecie).
Religijność odnosi się do różnorodnych przejawów życia religijnego (pozytywnych, negatywnych, konstruktywnych, destrukcyjnych). Cele mogą wypływać z autonomicznej motywacji, lub z przyczyn zewnętrznych.
Teoria Pargmaneta wykorzystana w psych. Zdrowia. Religijnośc a coping (stres->szukanie sensu). Religijność stanowi złożony zespół mechanizmów działających na wielu polach psychiki ludzkiej (związana z funkcjami radzenia sobie, nie wiąże się z mech. Zaprzeczania, pomaga aktywnie, nie pasywnie, radzić sobie ze stresem)
4 rodzaje procesów uzyskiwania znaczenia w stresowej sytuacji:
przechowywanie
rekonstrukcja
przewartościowanie
odtwarzanie
style religijnego radzenia sobie ze stresem:
1) bazujący na współpracy - Jednostka uznaje, że zarówno ona, jak i Bóg posiadają aktywną rolę w rozwiązywaniu problemu. (samoocena +, poczucie osobistej kontroli, niższy stopień traktowania wydarzeń w kategoriach przypadkowości)
2) ukierunkowanie na siebie - podejmowane działania jednostki nie odwołują się do Boga, lecz do siebie samego. Poczucie, że jest się przez Boga obdarzonym zdolnościami i zasobami (samoocena +, silniejsze poczucie kontroli nad wydarzeniami)
3) zrzucenie odpowiedzialności - odpowiedzialność za wybór strategii rozwiązywania problemu przeniesiony na Boga. (Ucieczkowy, negatywny charakter, samoocena - , brak tolerancji wobec innych, mniejsza zdolność do rozwiązywania problemów)
Później: pogrupowanie stylów na 2 wzorce:
pozytywny: właściwe przystosowanie, relacja z Bogiem pozbawiona lęku
negatywny: napięta i konfliktowa relacja z Bogiem, negatywne odniesienie do świata
2.4. Koncepcja religijności jako czynnika ukierunkowującego funkcjonowanie osobowości (Z. Chlewiński)
Czyli: jak to się dzieje, ze treści religijne wpływają na psychikę?
Religijność „jako całokształt przekonań, doświadczeń i zachowań podmiotu związanych z przeżywaniem relacji do świata transcendentnego — Boga”. Świat transcendentny jest poznawany poprzez znaki i symbole przekazywane w kulturze.
Na płaszczyźnie psychologicznej religijność można traktować jako strukturę dynamiczną i angażującą całą osobowość jednostki, która może przybierać mniej lub bardziej doskonałe formy (z racji, że religijnośc i psychika bardzo zróżnicowane jeśli chodzi o sferę doświadczalno-przeżyciową).
Religijność jest związana z osobowością. Każdy jest jakoś religijny, ma jakies odniesienie do wartości transcendentnych (do Boga, ale i np. do dobra). W psychicznej strukturze religijności można wyróżnić komponenty, których stopień rozwoju zależny jest od danej jednostki:
poznawczy
emocjonalno- motywacyjny
wykonawczy
Religia integruje i ukierunkowuje funkcjonowanie osobowości. Oddziaływanie ma charakter obustronny: treści rel -> osobowość, osobowość -> struktury religijne
Sfery funkcji religijności w osobowości:
1) Prezentowanie i odkrywanie sensu życia - treści religijne wyjaśniają sens życia i świata (interpretowanie zdarzę życiowych [śmierć, choroba itd.]), odpowiadają na na pytania egzystencjalne
2) Konsolidacja systemu wartości - odbywa się poprzez dostarczanie nierelatywnych podstaw dla
wartości, szczególnie wartości moralnych, oraz modelowanie ogólnej hierarchii wartości. (między wartościami jednostki mogą zachodzić konflikty. Religia, posiadając komponent motywacyjny, pomaga hierarchizować wartośći, dzięki czemu integruje osobowość)
Dwie funkcje religii w rozwoju osobowości a) dostarcza kryteriów wyboru określonych alternatyw działania b) wyznacza kierunek dążeń
Płaszczyzna społeczna: może wzmacniać pierwszeństwo celów grupowych. Weryfikuję prawidłowe działanie społ (normy, prawa)
3) Zapewnianie bezpieczeństwa i zaufania-Treści religijne, oferując jednostce poczucie celowości i głębszego sensu zachodzących wydarzeńwydarzeń, wzmacniają świadomość bezpieczeństwa. Religia w pewnym sensie uwalnia jednostkę od poczucia zagrożenia (głównie przemijanie, nieuchronność śmierci itp.)
4) Wzmacnianie autoidentyfikacji-dostarczanie transcendentnego układu odniesienia dla całego życia ludzkiego (pomaga odpowiedzieć na pytanie „kim jestem?”, znaleźć samozrozumienie, tożsamość). Autoidentyfikacja możliwa, gdy treści religijne są zinternalizowane.
5) Umożliwianie identyfikacji z grupami społecznymi- religia oddziałuje również na jednostkę także na poziomie społecznym generując więzi i relacje interpersonalne.
6) Oddziaływanie autopsychoterapeutyczne - nie jest to podstawowy cel religii, niemniej oddziałuje ona w wymiarze psychoterapeutycznym (sens zycia-tonizuje tendencje neurotyczne, pomagać radzić sobie ze stresem, zmniejsza napięcie psychiczne np. poprzez spowiedź, modlitwę)
Jednak jedynie religijność dojrzała jest dobra, niedojrzała może negatywnie oddziaływać na funkcjonowanie osobowości, wzmagając zachowania neurotyczne czy zaburzenia psych. U osób z zaburzeniami osobowości może wręcz wzmacniać stosowanie mech. Obronnych, wywoływać napięcia, stymulować Zach. Psychopatologiczne.
2.5. Religijność jako czynnik integrujący (R.A. Emmons) (to jest głupia teoria!! I jest beznadziejnie wytłumaczona w tekście, więc przepraszam, jeśli nie zrozumiecie)
Czyli: Religia=integracja osobowości
Głównym przedmiotem analiz Emmonsa jest „duchowość religijna” dotycząca wszelkiego rodzaju myśli, uczuć i zachowań ukierunkowanych na rzeczywistość transcendentną i zachodzących w wyraźnie zdefiniowanym i określonym kontekście religijnym, tj. chrześcijaństwie, islamie, hinduizmie.
Bazuje na teoretycznych zagadnieniach motywacji i osobistych celów. Jednostki postrzegane jako intencjonalne, zazwyczaj racjonalne istoty, są zaangażowane w nieustanne wysiłki ukierunkowane na dążenie do indywidualnie zdefiniowanych celów. Cele są funkcją wewnętrznych predyspozycji i uwarunkowań środowiskowych i formują konkretne zachowania. Motywacja jest rozumiana w kategoriach celów. System motywacyjny jest nadrzędny (a poznawczy i emocjonalny go wspierają).
Cele są skonkretyzowanymi, wewnętrznymi reprezentacjami dążeń, wpływają na jednostke na poziomie poznawczym i emocjonalnym. Mogą kierować tymi procesami na poziomie świadomym, jak i nieświadomym.
„Dążenia duchowe” - cele na płaszczyźnie religijności, ukierunkowanych na świętość. Są to „dążenia, które odzwierciedlają chęć do transcendowania swojego Ja (self) i integracji jednostki z
większymi i bardziej złożonymi częściami rzeczywistości, lub które wyrażają zamiar pogłębienia łub utrzymania relacji z Siłą Wyższą”. Wymiar transcendentny, odróznia dążenia religijne od niereligijnych
„Ostateczne troski”- troski dotyczące ostatecznych pytań o sens, istnienie i wartość wyrażają się poprzez konstruowanie I osobistych celów. Szukanie odpowiedzi na pytania o ostateczne cele typu: „Czy życie I posiada jakiś realny sens?”.
Widoczne są w języku religijnym, który posiada 2 wymiar: a)deskryptywny-opisujący rzeczywistość nadprzyrodzoną b)preskryptywny-zawierający wskazania odnośnie rozwoju osobistej religijności
W treści różnych tradycji religijnych dojrzałość religijna i wzrost duchowy jest często widziany jako proces stopniowego osiągania celów, w którym centralną pozycję zajmuje cel ostateczny, wyrażający się w osiągnięciu bliskości z Bogiem czy rzeczywistością transcendentną.
Dlaczego Emmons uważa, że religijnośc i duchowośc integruje osobowość?
Dążenia duchowe są umiejscowione na wyższym poziomie systemu samoregulacji niż inne cele i dlatego, zgodnie z teorią kontroli, regulują zachowania jednostki prowadząc do większej harmonii działań.
dążenia duchowe są kompatybilne z potrzebami samotranscendencji, służące personalnemu rozwojowi
badania wykazały, że wyższy poziom dążeń duchowych, był związany z niższym stopniem konfliktów w systemie celów jednostek->stwarzał możliwości dla silniejszej integracji osobowości.
Dostarcza społecznego i duchowego wsparcia
Metody duchowej introspekcji np. rachunek sumienia, umożliwiają wgląd
Integracja osobowości może być jednak możliwa, jeśli cele SA koherentnie uporządkowane w jednym określonym kierunku (skoncentrowane wokół jednego motywu). Religia to umożliwia.
Cele religijne nie są do końca możliwe do poznania osiągnięcia (np. istota Boga), przez co dają możliwość nieustannego dążenia.
Emmons zwraca uwagę na podobieństwo duchowości i twórczości (wg. Eriksona) - zdolność do troski o następne generacje, tworzenie dzieł o ogólnoludzkiej wartości., oraz na związek religii i formowania tożsamości(jednostka używa tych treści rel., które wzmacniają jej sens zycia)
Istotna cechą treści rel., sprzyjającą do formowania tożsamości jest ich narracyjny charakter (analogie, metafory). Percepcja doświadczęn osobistych, szczególnie bolesnych, w kategoriach woli bożej, traktowanie indywidualnych losów ludzkich jako części ogólnych zmian zachodzących w świecie, wspomaga konsolidacje i wzmacnia tożsamość.
W niektórych sytuacjach jednak religijność i duchowość mogą powodować odwrotne procesy np. wzmacniać konflikty i rozbicie osobowości.