Skały magmowe

Granity

1. Grupa i podgrupa skały: Skała magmowa- głębinowa; kwaśna

2. Struktura skały: jawnokrystaliczna; równoziarnista; grubo- lub średnioziarnista

3. Tekstura skały: bezładna

1. Skład mineralny

1. materiały dominujące : kwarc, skalenie alkaliczne-potasowe -ortoklaz,

2. materiały dodatkowe : skalenie sodowo - wapniowe , czyli plagioklazy kwaśne (albit, oligoklaz), oraz miki(biotyt), amfibole(hornblendy) i pirokseny(augit)

2. Cechy fizyczne jednego z minerałów głównych :

Kwarc

Pokrój: słupowy,

Łupliwość: brak

Posiada przełam, powierzchnia nierówna, muszlowa

Kwarc - twardość - 7 w skali Mohs'a,

barwa - bezbarwny,zabarwiony: szary

połysk - tłusty, na powierzchni przełamu szklisty,

wielkość kryształów: do kilku, kilkunastu milimetrów

odporny na wietrzenie chemiczne

Skalenie- ortoklaz

Pokrój: grubokrystaliczny

Łupliwość: doskonała

Twardość: 6 w skali Mohs'a

Barwa: bezbarwny, zabarwiony pyłem hematytowym na różowo

Połysk: szklisty

Miki- Biotyt

Pokrój: cienko-płytkowy do łuskowego

Łupliwość: doskonała, w jednym kierunku, zgodna z największą powierzchnią płytki

Twardość: 2-3 w skali Mohs'a

Barwa: bezbarwny, zabarwiony na kolor czarny

Połysk: metaliczny, szklisty do metalicznego

Amfibole - hornblenda

Pokrój kryształów: słupowy

Łupliwość: doskonała

Twardość: 5,5 w skali Mohs'a

Barwa: minerał bezbarwny, zabarwiony na kolor czarny

Połysk: szklisty

Pirokseny- augit

Pokrój - krótkosłupkowy do izometrycznego

Łupliwość: doskonała wzdłuż ścian słup

Twardość: 5,5 - 6,5 w skali Mohs'a

Barwa: bezbarwny- występuje zabarwiony na czarno, odcienie brunatne

Połysk szklisty:

Wielkość kryształów- kilkumilimetrowe do centymetra

(taki opis cech fizycznych pasuje do każdego rodzaju granitu)

3. Nazwa skały : Granit

4. Nazwa regionalna: granit karkonowski(Szklarska Poręba)

5. Występowanie w Polsce : Sudety oraz na ich przedgórzu i w Tatrach

II.

1. Grupa i podgrupa skały: skała magmowa- głębinowa; kwaśna

2. Struktura skały: jawnokrystaliczna; nierównoziarnista,

3. Tekstura: bezładna, zbita

4. Skład mineralny:

• minerały dominujące: kwarc, skalenie- czerwony ortoklaz,

• materiały dodatkowe: plagioklazy kwaśne (albit, oligoklaz), oraz miki(biotyt), amfibole(hornblendy) i pirokseny.

5. Nazwa skały: granit, granit fiński- rapakiwi-”zgniły kamień”

6. Występowanie: Granit rapakiwi występuje w największych ilościach w południowo-zachodniej Finlandii, można go też znaleźć w Szwecji, północno-zachodniej Rosji oraz na Wyspach Alandzkich. W Polsce występuje w postaci silnie zwietrzałych głazów narzutowych przywleczonych przez lodowce w okresie plejstocenu.

III.

1. Grupa i podgrupa: skały magmowe; głębinowe; kwaśne

2. Struktura skały: jawnokrystaliczna, równoziarnista; grubo lub średnioziarnista

3. Tekstura skały: bezładna

4. Skład mineralny: kwarc, skalenie: albit, oligoklaz; plagioklazy kwaśne: albit(mleczno-białe); miki(biotyt)

5. Nazwa skały: granit

6. Nazwa regionalna: granit strzegomski

7. Występowanie: Przedgórza Sudeckiego - Wzgórz Strzegomskich, Równiny Świdnickiej oraz Masywu Ślęży.

IV.

1. Grupa, podgrupa skały: skała magmowa; głębinowa; kwaśna

2. Struktura skały: jawnokrystaliczna; równoziarnista; drobnoziarnista

3. Tekstura skały: bezładna

4. Skład mineralny: Skład mineralny: kwarc, skalenie: albit, oligoklaz; plagioklazy kwaśne: albit(mleczno-białe); miki(biotyt)

5. Nazwa skały: granit

6. Nazwa regionalna: granit strzeliński

7. Występowanie:

V.

1. Grupa i podgrupa : Skała magmowa, głębinowa, obojętna

2. Struktura skały: jawnokrystaliczna, równoziarnista; średnioziarnista

3. Tekstura skały : zbita i nieuporządkowana, bezładna

4. Skład mineralny

1. materiały dominujące : ortoklaz, biotyt

2. materiały dodatkowe : plagioklazy kwaśne, pirokseny, amfibole, miki

5. Cechy fizyczne jednego z minerałów głównych :

Ortoklaz - twardość - 6, barwa - bezbarwny, połysk - matowy, słabo odporny na wietrzenie chemiczne

6. Nazwa skały : Sjenit

7. Występowanie w Polsce : Sudety Kotlina Kłodzka, okolice Niemczycy

VI.

Dioryt

1. Grupa i podgrupa: skały magmowe, głębinowe, obojętne

2. Struktura skały: drobnoziarnista

3. Tekstura skały : zbita i bezładna

4. Skład mineralny

a) materiały dominujące : plagioklazy (oligoklaz, andezyt), amfibole

b) materiały dodatkowe : biotyt, pirokseny

5. Cechy fizyczne jednego z minerałów głównych :

Oligoklaz - twardość - 6, barwa - czarny, połysk - szklisty, słaba odporny na wietrzenie chemiczne

6. Występowanie w Polsce : Wyżyna Krakowsko- Częstochowska;

Sudety : Kotlina Kłodzka okolice Niemczycy i Złotego Stoku

VII

Gabro

1. Grupa i podgrupa : Skała magmowa, głębinowa, obojętna

2. Struktura skały: jawnokrystaliczna; nierównoziarnista

3. Tekstura skały : masywna i bezładna

4. Skład mineralny

5. a) materiały dominujące : plagioklazy (labrador, bytownit), pirokseny, oliwin, hornblendy

b) materiały dodatkowe : amfibole, biotyt

6. Cechy fizyczne jednego z minerałów głównych :

7. Oliwin - twardość - 7 w skali Mohs'a, barwa - oliwkowa- zielonawa, połysk - szklisty, słaba odporny na wietrzenie chemiczne

- pokrój kryształów - krótkosłupkowy lub grubotabliczkowy

- łupliwość - brak

- przełam- muszlowy

- wielkość kryształów- do 0,5cm

8. Nazwa skały : Gabro

9. Występowanie w Polsce : Przedgórze Sudeckie : masyw Ślęży okolice Nowej Rudy

VIII

Porfiry kwarcowe

1. Grupa i podgrupa: skały magmowe, wulkaniczne(wylewne)kwaśne

2. Struktura:skrytokrystaliczna;porfirowa

3. Tekstura: porfirowa, bezładna, zbita

4. Skład mineralny: plagioklazy kwaśne, skalen potasowy, ortoklaz, amfibole, kwarc

5. Nazwa skały:Porfir kwarcowy

6. Występowanie:Wyżyna Krakowsko- Kielecka, okolice Wałbrzycha

IX.

Porfiry bezkwarcowe

1. Grupa i podgrupa: skały magmowe, wulkaniczne(wylewne)kwaśne

2. Struktura:skrytokrystaliczna;porfirowa

3. Tekstura: porfirowa, bezładna, zbita

4.Skład mineralny: plagioklazy kwaśne, skalen potasowy, ortoklaz, amfibole,

5. Nazwa skały:Porfir bezkwarcowy

6. Występowanie:Wyżyna Krakowsko- Kielecka, okolice Wałbrzycha

X

Andezyt

1. Grupa i podgrupa : Skała magmowa, wulkaniczna, obojętna

2. Struktura skały: porfirowa

3. Tekstura skały : zbita i bezładna

4. Skład mineralny

5. a) materiały dominujące : plagioklazy i ciemne minerały- amfibole, pirokseny, biotyt, augit, hornblenda

6. Sudety : kotlina Kłodzka okolice Niemczycy i Złotego Stoku, na południu Polski, między Czorsztynem a Szczawnicą.

XI.

Bazalt

1. Grupa i podgrupa: skały magmowe, wulkaniczna, obojętna

2. Struktura skały: skrytokrystaliczna, porfirowa

3. Tekstura skały : bezładnej, zbitej

4. Skład mineralny

a) materiały dominujące : plagioklazy (lablador, bytownit), pirokseny, bogaty w oliwin- zwany pikrytem

b) materiały dodatkowe : amfibole

5. Cechy fizyczne jednego z minerałów głównych :

Pirokseny - twardość - 5-6, barwa - czarny, połysk - matowy, słabo odporny na wietrzenie chemiczne

6. Nazwa skały : Bazalt

7. Występowanie w Polsce :

Sudety i przedgórze sudeckie, okolice Krakowa

8. Zastosowanie : W budownictwie drogowym do wyrobu kamienia podkładowego oraz jako kruszywo

2. Skały osadowe

I.

1. Grupa i podgrupa: skały osadowe; okruchowe

2. Nazwa spoiwa: wapnisty, (najczęściej węglanowym, krzemionkowym lub ilastym)

3. Nazwa skały scementowanej wynikającej z frakcji: Piaskowiec

4. Skład mineralny:kwarc,

a) materiały dominujące : otoczaki wapienne, skalenie

b) materiały dodatkowe : lepiszcze wapniste lub żelazisto-wapnisty

3. Struktura skały: frakcja kamienista lub żwirowa

4. Tekstura skały : zbita i nieuporządkowana

5. Nazwa skały: żelazisto wapnisty zlepieniec wapienny

6. Nazwa regionalna: Zlepieniec Zygmuntowski

Zlepieniec Zygmuntowski- jest to nazwa historyczna, ponieważ pierwsza kolumna pomnika króla Zugmunta III Wazy ustawiona na placu zamkowym w Warszawie 1643r. Została wykonana z tego zlepieńca w kamieniołomie w Zelejowia niedaleko Chęcin w Górach Świętokrzyskich

Zlepieniec Zygmuntowski tworzył się w czasie wkraczania morza w obszar Gór Świętokrzyskich z okruchów wapieni przerobionych przez fale morskie

7. Występowanie: W Polsce występuje w Górach Świętokrzyskich (zlepieniec zygmuntowski), okolicach Krakowa (zlepieniec myślachowicki), Tatrach i Sudetach, Kielcach

II

1. Grupa i podgrupa: skały osadowe; okruchowe

2. Nazwa spoiwa:

3. Nazwa skały scementowanej:

4. Skład mineralny:

Kalcyt:

- pokrój :krótkosłupkowy

- łupliwość : doskonała

- przełam : brak

- twardość : 3 w skali Mohs'a

- barwa : bezbarwny, najczęściej spotyka się kryształy białe (mleczne); może być zabarwiony na: szary, żółty, miodowy, czerwony, czarny

- rysa : biała

- połysk : szklisty

- cecha optyczna: dwułomność

5. Nazwa skały:żelazisto- krzemionkowy piaskowiec kwarcowy

6. Nazwa regionalna:piaskowiec tumliński albo piaskowiec wąchocki

7. Występowanie: Góry Świętokrzyskie

III.

1. Grupa i podgrupa: skały osadowe; okruchowe

2. Nazwa spoiwa: krzemionkowe

3. Nazwa skały scementowanej:piaskowiec

Struktura skały: frakcja piaskowa

Tekstura skały : zbita i uporządkowana

4. Nazwa składnika: ziarno

a) materiały dominujące : kwarc

b) materiały dodatkowe : lepiszcz krzemiankowy

Cechy fizyczne jednego z minerałów głównych : Kwarc - twardość - 7, barwa - barwny, połysk - tłustyna przełamie szklisty, odporny na wietrzenie chemiczne

5. Nazwa skały:krzemionkowy wapieniec

6. Nazwa regionalna:piaskowiec Szydłowiecki

7. Występowanie: Okolice Szydłowca

IV

Less

1. Grupa i podgrupa:skały osadowe;okruchowe; pylasta,

2. Nazwa spoiwa:

3. Nazwa skały scementowanej wynikającej z frakcji: frakcja aleurytowa (0,05-0,02 mm)

4. Struktura skały: pyłowa, węglan wapnia

5. Tekstura skały : nie warstwowa (najczęściej)

6. Skład mineralny:

7. a) materiały dominujące : kwarc, węglany, minerały ilaste, a także domieszki skalenia, miki oraz wodorotlenków żelaza i glinu

8. Cechy fizyczne jednego z minerałów głównych :

9. Kwarc - twardość - 7, barwa - barwny, połysk - tłustyna przełamie szklisty, odporny na wietrzenie chemiczne

10. Nazwa skały : Lessy

11. Geneza powstawania skały : Źródłem materiału pyłowego według jednej grupy badaczy były różne osady czwartorzędowe i starsze. Według drugiej grupy źródłem pyłu lessowego były osady rzeczne. Pył lessowy był wywiewany z tych osadów na okoliczne tereny, nieraz na odległość kilkudziesięciu kilometrów. Na wysoczyznach zalega less pierwotny akumulowany eolicznie, natomiast w dolinach oprócz lessu eolicznego występują wtórne pokrywy lessowe powstałe w wyniku przemieszczania lessów pierwotnych.

12. Osad powstały przez przeniesienie drobinek skalnych na londzie

13. Występowanie w Polsce :

14. W Polsce lessy występują w obrębie Wyżyn Polskich, Niziny Śląskiej, Wzgórz Trzebnickich, na Podkarpaciu i Pogórzu Karpackim oraz na Wyżynie Lubelskiej, Roztoczu Zachodnim i Wyżynie Sandomierskiej. Są także na Płaskowyżu Głubczyckim, Okolice Warszawy najwięcej w Puławach, północne zbocza Sudetów, Wyżyna Lubelska, Wyżyna Małopolska i Pogórzu Karpackim

15. Zastosowanie :

16. W rolnictwie jako dobra gleba w budownictwie brak zastosowania z powodu dużych zmian objętości lessów

V

1. Grupa i podgrupa: skały osadowe, węglanowe

2. Nazwa spoiwa:

3. Nazwa skały scementowanej:

4. Struktura: ziarnista lub krystaliczna

5. Tekstura: zbita, bezładna lub uporządkowana

6. Skład: kalcyt (CaCO3), mikryt, sparyt

7. Nazwa skały: wapienie

V

1. Grupa i podgrupa: skały osadowe; węglanowe

2. Nazwa spoiwa:

3. Nazwa skały scementowanej:

4. Struktura skały:

5. Tekstura skały:

6. Skład mineralny:kokolity, otwornice, drobnoziarnisty mikryt

7. Nazwa skały:kreda

8. Występowanie: występują w Polsce w okolicach Chełma, Zamościa i Siedlec

VI

1. Grupa i podgrupa:skały osadowe, węglanowe

2. Nazwa spoiwa:

3. Nazwa skały scementowanej:

4. Struktura skały:

5. Tekstura skały:

6. Skład mineralny:

7. Nazwa skały:wapienie kredowate

8. Występowanie: W Górach Świętokrzyskich, na Wyżynie Śląsko- Krakowskiej

VII

1.Grupa i podgrupa:skały osadowe, węglanowe

2. Nazwa spoiwa:

3. Nazwa skały scementowanej:

4. Struktura skały:gąbczasta

5. Tekstura skały:

6. Skład mineralny:kalcyt, aragonit

7. Nazwa skały: martwice wapienne, zwięzłe odmiany- trawertyny

8. Występowanie:W Polsce występuje w okolicach Krzeszowic (górnokarbońska martwica karniowicka), neogeńskie martwice w okolicy Krakowa, w Tatrach i na Podhalu.

VIII

1. Grupa i podgrupa:skały osadowe, węglanowe, wytrącone chemicznie lub biochemicznie

2. Nazwa spoiwa:

3. Nazwa skały scementowanej:

4. Struktura skały:

5. Tekstura skały:

6. Skład mineralny:

7. Nazwa skały: kreda jeziorna

8. Występowanie:

IX

1. Grupa i podgrupa:skały osadowe, węglanowe, wytrącone chemicznie lub biochemicznie

2. Nazwa spoiwa:

3. Nazwa skały scementowanej:

4. Struktura skały:ił

5. Tekstura skały:

6. Skład mineralny:

7. Nazwa skały: margiel jeziorny

8. Występowanie:

Wapień mikrytowy

Są one utworzone wyłącznie z mikrytowej masy podstawowej (miękki jak wosk). Powstają najczęściej w morzach na rozmaitych głębokościach, w wodach stosunkowo spokojnych. Cechy ich zależą od ich porowatości. Wapienie mikrytowe o znacznej porowatości są zwięzłe i charakteryzują się gładkim, muszlowym lub zadziorowatym przedziałem. Silnie porowate wapienie mikrytowe, oznaczają się słabą zwięzłością i pyllastą powierzchnią przełamu. Wapienie mikrytowe są jedną z najbardziej pospolitych odmian wapieni.

Wapień kredowaty

Są to białe, słabozwięzłe wapienie, silnie brudzące palce o znaczej porowatości. Występują w Polsce w obrębie G. Świętokrzyskich i wyżyny Śląskokrakowskiej.

Wapień muszlowiec

Wapień utworzony z muszli małżów, ramienionogów, ślimaków i amonitów spojone spoiwem węglanowym.

Martwice wapienne

TRAWERTYN

Powstają przy źródłach, w rzekach, przy wodospadach i na brzegach wysychających jezior. Przyczyną ich powstawania jest ubytek dwutlenku węgla z roztworu następujący wskutek spadku ciśnienia związanego z wpływem wód podziemnych na powierzchnię lub asymilacji przez rośliny lub dyfuzji do atmosfery ułatwionej prze intensywny ruch wody.

Ca (HCO3)2→ CaCO3+ CO2↑ + H2O

Martwice kamienne charakteryzują się porowatą lub nawet gąbczastą teksturą. Częste są w martwicach szczątki roślin, a niekiedy i zwierząt lądowych. Odmiana martwicy nazywa się trawertyn, który charakteryzuje się często smugowatą teksturą.

Kreda jeziorna (łąkowa) - są to węglanowe osady wytrącone chemicznie lub biochemicznie zawierające szczątki roślin, powstające w jeziorach, bagniskach i na podmokłych łąkach

Margiel jeziorny - jest to kreda jeziorna z domieszkami iłu

Dolomity-

1. Grupa: skały osadowe, pochodzenia chemicznego lub powstałą przez dolomizację wapieni

2. Struktura: krystaliczna

3. Tekstura: zbita lub porowata albo bezładna

4. 
   Występowanie: na obrzeżu Gór Świętokrzyskich, w paśmie krakowsko- wieluńskim, w okolicach Chrzanowa oraz na Dolnym Śląsku i na Lubelszczyźnie

3.Skały metamorficzne(przeobrażone)

I Łupek grafitowy

1. Grupa i podrupa:skały metamorficzne; grafitowy

2. Struktura skały:lepidoblastyczna, homeoblastyczna.

3. Tekstura skały:łupkowa

4. Skład mineralny:grafit, minerały blaszkowe, skalenie (do 20%), kwarc (do 80%), węglany (do 50%), a przede wszystkim łyszczyki, amfibole, epidotu

5. Cechy fizyczne:

6. Nazwa skały:

7. Występowanie: W Polsce występuje w Sudetach w okolicy Stronia Śląskiego

II Łupek serycytowy

8. Grupa i podrupa:skały metamorficzne,

9. Struktura skały:

10. Tekstura skały:

11. Skład mineralny:skaleni (do 20%), kwarcu (do 80%), węglanów (do 50%), a przede wszystkim łyszczyków, amfiboli, epidotu, łupek serycytowy

12. Cechy fizyczne:

13. Nazwa skały:łupek serycytowy

14. Występowanie:

III Łupek łyszczkowy

15. Grupa i podrupa:skały metamorficzne

16. Struktura skały:lepidogranoblastyczna, homeoblastyczna, czasami heteroblastyczna.

17. Tekstura skały:łupkowa

18. Skład mineralny:skaleni (do 20%), kwarcu (do 80%), węglanów (do 50%), a przede wszystkim łyszczyków, amfiboli, epidotu, łyszczyki

19. Cechy fizyczne:

20. Nazwa skały:łupek łyszczykowy

21. Występowanie: w Polsce w Tatrach Zachodnich i Sudetach

IV Marmur

1. Grupa i podrupa skały: skały metamorficzne

2. Struktura skały:granoblastyczna, homeoblastyczna, krystaloblastyczna

3. Tekstura skały:bezładna,niekiedy równoległa

4. Skład mineralny: miki, kwarc, skalenie, chloryty, kalcyt (jeśli skałą wyjściową jest wapień), dolomit (jeśli skałą wyjściową jest dolomit)

5. Nazwa skały:marmur

6. Występowanie: W Polsce w Sudetach - Głóchołazy, Kamienna Góra, Wojcieszów, Stronie Śląskie, W Polsce marmur wydobywany jest wyłącznie w Sudetach, przede wszystkim w Masywie Śnieżnika, gdzie występuje w dwóch odmianach kolorystycznych, jako "Biała Marianna" (na górze Krzyżnik) i "Zielona Marianna". Innym złożem marmuru jest złoże marmuru szarego z odcieniem niebieskawym w Sławniowicach. Eksploatuje się także dolomity przeobrażone (nazywane przez większość geologów marmurem lub dolomitem krystalicznym) w Rędzinach.

V Gnejsy

1. Grupa i podrupa skały: skały metamorficzne

2. Struktura skały:lepidogranoblastyczna, heteroblastyczna, krystaliczna (granoblastyczną lub granolepidoblastyczną, sporadycznie granonematoblastyczną), średnio lub gruboziarnistą, oraz równo bądź nierównoziarnistą (porfiroblastyczną, oczkową)

3. Tekstura skały:gnejsowa, kierunkowa, masywna, oczkowa, gnejsowa, kierunkowa

4. Skład mineralny:kwarc, skalenie, łyszczyki, amfibole(rzadziej), Przeważnie zawierają poniżej 10% minerałów ciemnych, bywają także gnejsy białe (leukognejsy).

• minerały główne budujące gnejsy to kwarc, skalenie (plagioklazy i mikroklin), biotyt, muskowit, fengit.

• minerałami pobocznymi są często amfibole (hornblenda, aktynolit i in.), kyanit, silimanit, andaluzyt, kordieryt, augit, granaty, fluoryt, topaz, wollastonit i talk.

• składnikami akcesorycznymi bywają turmaliny, apatyt, cyrkon, monacyt, epidoty, ilmenit, rutyl, magnetyt, tytanit, piryt, pirotyn i in.

5. Nazwa skały:gnejsy

6. Występowanie: W Polsce skały gnejsowe występują w wielu miejscach w Sudetach, między innymi w Górach

Izerskich, Sowich, w masywie Śnieżnika oraz w Tatrach Zachodnich.

12

---