Psychologia w służbie współczesnej medycyny. Profilaktyka i terapia.

Pacjent podmiotem, a nie przedmiotem oddziaływań i wpływów.

Dynamiczny charakter paradygmatu wiedzy o człowieku co do rangi czynników określających stan zdrowia w szczególności jego psychiki zmienia spojrzenie lekarza na choroby pacjenta. Lekarz jest obserwatorem pacjenta od momentu zetknięcia się z nim, dostarcza bogatego i cennego materiału o psychice chorego co pozwala na trafniejsze diagnozowanie zdrowia. Pacjent na czas sesji staje się uczestnikiem a nie tylko pacjentem.

Brak wspólnego języka miedzy pacjentem a lekarzem często bardzo utrudnia ustalenie skutków choroby, powoduje to, iż pacjent po wyjściu z gabinetu lekarskiego nadal lekceważy swoje zdrowie. Nie bez znaczenia jest tutaj presja „kolejki” - oczekiwanie innych pacjentów. Lekarz ma świadomość, że w poczekalni jest jeszcze bardzo duża ilość oczekujących na wizyty i mało czasu poświęca na poszczególne wizyty. Istnieje tu świadomość ograniczonego potencjału podaży służby zdrowia.

Zmniejszenie dystansu relacji pacjent - lekarz jest osiągalne tylko przy nawiązaniu pewnego partnerstwa, które na pewno pozwoli zachować autorytet zapewniający podporządkowanie się pacjenta procesowi leczenia.

Psychologia kliniczna wiąże się z założeniem w 1896 roku Kliniki Psychologicznej, czyli pierwszej na świecie poradni psychologicznej dla ludzi. Powstała ona w Stanach Zjednoczonych. W tej pierwszej poradni, założonej przy Uniwersytecie Stanu Pensylwania, zaczęto zajmować się dzieckiem jako jednostką, ale nie w aspekcie badań naukowych i ustalania ogólnych prawidłowości dotyczących psychiki, czym dotychczas interesowała się psychologia, lecz w celu udzielenia pomocy człowiekowi.

Każdym przypadkiem zajmował się zespół specjalistów, a polegało to na dokładnej analizie przypadku człowieka i jego środowiska.

Psychologia kliniczna stanowi najbardziej rozbudowany dział psychologii stosowanej, która przyjmuje za przedmiot badań zaburzenia zachowania. Przedmiotem zainteresowania psychologii klinicznej są nie tylko zaburzeniami zachowania, ale także ich przyczyny i skutki. Podstawowymi problemami, którymi zajmuje się psychologia kliniczna jest: diagnoza, terapia i profilaktyka zaburzeń. Zadania psychologii w zakresie diagnozy są następujące: opis - symptomatologia i rozpoznawanie istniejących odchyleń w zachowaniu człowieka, wyjaśnianie ich przyczyn - etiologia i patomechanizmów ich powstania.

Do zadań w zakresie terapii należą formułowanie i realizacja programu postępowania korekcyjnego wobec zaburzeń stwierdzanych w badaniu diagnostycznym. Zadaniem profilaktyki jest określenie optymalnych warunków życia i działania ludzi, które umożliwiają realizowanie potencjalnych możliwości każdego człowieka a jednocześnie ochraniają go przed tym, co zagraża jego zdrowiu psychicznemu. W realizacji tych zadań psycholog kliniczny musi współpracować z różnymi specjalistami.

Zadania w zasadzie profilaktyki nawiązują do pojęć zdrowia psychicznego i higieny psychicznej. Higiena psychiczna jest nauką, która zajmuje się zdrowiem psychicznym jednostki i grupy społecznej oraz warunkami zachowania tego zdrowia.

Psychologia medyczna - lekarska, która zajmuje się zaburzeniami czynności psychicznych u osób chorych somatycznie oraz psychologiczną stroną kontaktów pacjent - lekarz.

Dla ludzi równie ważne jest wiedza o ich myśleniu, postawach i zachowaniach

w chorobie, jak i w zdrowiu, mogą wówczas bardziej świadomie uczestniczyć w procesie zdrowienia.

Ciało ma wbudowane mechanizmy homostazy, mające utrzymać je zdrowym i wolnym od chorób. To właśnie w chwili, kiedy mechanizmy te załamują się i wkracza choroba, najbardziej potrzebujemy zajęcia się swoimi procesami myślowymi i zachowaniami. Kiedy ciało zaczyna zmierzać w kierunku choroby, może to być znak że stosowane przez nas sposoby radzenia sobie ze stresem zawodzą.

Czasami zdarza się nam mówić, że złapaliśmy przeziębienie, bo byliśmy

„wykończeni”, rozumiejąc przez to nie tylko fizyczne lecz także wyczerpanie emocjonalne brak wigoru i entuzjazmu. W takich chwilach życie wydaje się nam ciężkim obowiązkiem.

Związek pomiędzy stanami emocjonalnymi a choroba odnosi się do wszystkich chorób, proces jego identyfikacji ma wartość dla każdego.

Interwencje psychologii na proces leczenia pacjenta można przedstawić za pomocą psychomatycznego modelu powrotu do zdrowia, jest to opis zdrowienia w przypadku choroby nowotworowej.

Pierwszym krokiem w kierunku wyzdrowienia jest pomoc choremu w umocnieniu

wiary w skuteczność leczenia i siłę naturalnego systemu obronnego jego organizmu. Następnie, można zacząć uczyć chorych, jak efektywnie radzić sobie z życiowymi stresami. Szczególnie ważne jest, by zmienić samoocenę chorego tak, aby wierzył, że może rozwiązać wszelkie problemy życiowe, z którymi borykał się przed chorobą - lub jego sposób postrzegania samych problemów - tak, by uwierzył, że może sobie z nimi radzić bardziej skutecznie.

Rezultatem wiary pacjenta w możliwość wyzdrowienia, wraz z odmianą jego spojrzenia na stojące przed nim problemy, jest podejście do życia zawierające nadzieje i oczekiwania, co rejestrowane jest przez układ limbiczny, podobnie jak uczucia beznadziejności i rozpaczy.

Z chwilą zarejestrowania tych uczuć przez układ limbiczny, do podwzgórza przesłane zostały sygnały odzwierciedlające zmieniony stan emocjonalny - zawierający zwiększoną wolę życia. Podwzgórze wysyła wtedy do przysadki sygnał odzwierciedlający te zmianę.

Podwzgórze odblokowuje z kolei układ immunologiczny, tak że siły obronne mobilizują się ponownie przeciw komórkom anormalnym.

Przysadka będąca częścią układu endokrynnego otrzymawszy sygnały z podwzgórza, wysyła sygnały do reszty układu endokrynnego przywracając równowagę hormonalną organizmu.

Z chwilą przywrócenia równowagi hormonalnej organizm zaprzestaje intensyfikacji produkcji komórek anormalnych, pozostawiając mniejszą ich liczbę do zwalczania przez terapię bądź odnowione siły obronne organizmu. Normalne funkcjonowanie układu immulogicznego i zmniejszona produkcja komórek anormalnych, stwarzają optymalne warunki do cofania się nowotworu. Pozostałe komórki anormalne mogą zostać zniszczone w trakcie terapii przez system obronny organizmu.

Częstym zjawiskiem jest fakt, iż pacjenci, którzy aktywnie współdziałali w swoim powrocie do zdrowia, są często silniejsi psychicznie niż przed chorobą. Z procesu stawania twarzą w twarz z zagrażającą życiu chorobą, konfrontowania podstawowych problemów życiowych, uczenia się własnych zdolności wpływania na stan zdrowia, wychodzą nie tylko z przywróconym zdrowiem lecz także z poczuciem siły i planowania nad własnym życiem, jakiego mogli nigdy nie mieć przed zachorowaniem.

Każdy chory bierze udział w swej chorobie i zdrowieniu, pierwszym krokiem jest pomoc pacjentowi w zidentyfikowaniu pewnych faktów i stanów pacjenta z ostatnich od sześciu do osiemnastu miesięcy przed rozpoznaniem.

Listy tej używa się następnie jako podstawy w dyskusji na temat ich współudziału w chorobie, który może przybierać rozmaite postaci: tworzenie lub dopuszczenie do nadmiernych stresów, nie przyznawanie się do ograniczonej wytrzymałości emocjonalnej, realizowanie potrzeb otoczenia aż do wyczerpania własnych sił, reagowanie na stresy poczuciem bezradności i beznadziejności. Celem takiej samooceny nie jest wywołanie poczucia winy, ale określenie zachowań, które należy zmienić, jeżeli pacjent ma osiągnąć pełnię życia i zdrowia. Zyskując świadomość dotyczącą stresów i znajdując skuteczniejsze sposoby radzenia sobie z nimi, pacjenci mogą uwolnić energię konieczną do walki z chorobą i wzbogaci swoje życie.

Stres, u wielu chorych wiąże się z napięciem, które ma swoje źródło częściowo w trudnościach i uzewnętrznieniu negatywnych emocji szczególnie gniewu i urazu. Powstrzymanie uczuć negatywnych niesie w efekcie wtórny stres dla ciała i dodatkowo hamuje proces zdrowienia. Powinno uczuć się pacjenta w procesie leczenia uwalniać się od przeszłości - dochodzenia do ładu z dawnymi urazami.

Niektórzy ludzie pozwalają, pochodzącym z niezliczonych źródeł urazom narastać całe lata. Wielu dorosłych ciągnie za sobą takie uczucia z zapamiętanych w najdrobniejszych szczegółach doświadczeń dzieciństwa. Mogą one dotyczyć tego, co odczuwali jako brak rodzicielskiej miłości, odepchniecie przez rówieśników lub nauczyciela, szczególnych przypadków znęcania się ze strony rodziców i wielu innych bolesnych doświadczeń. Ludzie, którzy noszą takie urazy, nieustannie odtwarzają te bolesne wydarzenia w swoich myślach. Takie rozpamiętywanie może trwać nawet długo po śmierci osoby, będącej źródłem urazy.

Niezależnie od tego, jak bardzo uczucia te mogły być uzasadnione w momencie zajścia, zatrzymywanie ich w sobie bardzo obciąża organizm fizycznie i emocjonalnie. Jeżeli pacjent hołbi takim uczuciom, to pierwszą rzeczą jaka musi przyjąć do wiadomości jest, że to on - a nie jakaś inna osoba, jest ostatecznym źródłem swego własnego stresu.

Podsumowując to, iż wpływ psychologii na współczesną medycynę powinien być jak największy. Brak właściwego poziomu dialogu pomiędzy lekarzem a pacjentem i jego szerokich uwarunkowaniach, w tym uświadomienie „stron” o konieczności pewnej otwartości i korzyściach płynących z takiej postawy jest bardzo ważne. Wydaje się, że działaniami idącymi w tym kierunku jest właściwe finansowanie pracy lekarzy i dobrze funkcjonująca instytucja lekarza domowego. W nowoczesnej medycynie nieodzownym narzędziem pracy lekarza jest komputer, który pozwoli w sposób natychmiastowy rozwinąć całą historię choroby pacjenta. Co w sposób bardziej trafny ułatwi klasyfikację danego przypadku i odpowiednią diagnozę. Poza tym komputer pomaga wyodrębnić każdego człowieka z „szeregu tła” przez co przyczynić się może do indywidualizacji, skuteczności i efektywności leczenia chorego.

1

1

Interwencja psychologiczna (zmieniająca postrzeganie siebie i swoich problemów)

Nadzieja, oczekiwania

Układ limbiczny

Aktywność przysadki

Aktywność podwzgórza

Układ endokrynny przywraca równowagę hormonalną

Układ immunologiczny

Wzrost aktywności odpornościowej

Spadek liczby komórek anormalnych

Cofanie się nowotworu

---