UCZESTNICY PROCESU KARNEGO

POJĘCIE

Uczestnik procesu - podmiot, który bierze udział w procesie w roli, którą wyznacza mu prawo karne procesowe. Uczestnikami mogą być organy państwowe, osoby fizyczne, osoby prawne, instytucje państwowe lub społeczne oraz zrzeszenia niemające osobowości prawnej. Z reguły mogą wpływać swoim zachowaniem na bieg procesu.

ORGANY PROWADZĄCE PROCES KARNY

Organ procesowy to organ państwowy, któremu z mocy przepisów powierzono występowanie w procesie karnym w oznaczonej roli:

• Organ kierujący procesem - prowadzi proces na określonym etapie, dokonuje czynności procesowych i wydaje wiążące decyzje.

• Organ współdziałający

Organy procesowe w poszczególnych stadiach:

1. Postępowanie przygotowawcze

• Organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie

• Organy nadzoru

* modele:

**Postępowanie przygotowawcze prowadzi sędzia

**Postępowanie przygotowawcze prowadzi organ pozasądowy - może mieć pełną autonomię lub pewne czynności może prowadzić sędzia lub sąd - Niemcy

**śledztwo prowadzi sąd, a dochodzenie organ pozasądowy - Francja

2. Postępowanie główne

• Sąd lub prezes sądu (poza rozprawą lub posiedzeniem) - organ kierujący

• Oskarżyciel publiczny - organ współdziałający

3. Postępowanie wykonawcze -  sąd I instancji, sąd penitencjarny, prezes sądu lub upoważniony sędzia, sędzia penitencjarny, dyrektor zakładu karnego, aresztu śledczego, a także dyrektor okręgowy i Dyrektor Generalny SW albo osoba kierująca innym zakładem przewidzianym w przepisach KKW oraz komisja penitencjarna, sądowy kurator zawodowy, sądowy lub administracyjny organ egzekucyjny, urząd skarbowy, terenowy organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, inny organ

• Prowadzące postępowanie przygotowawcze

1. Prokurator

*Typy:

**francuski: prokuratura podporządkowana władzy wykonawczej; zróżnicowany zakres kompetencji (często tylko postępowanie karne); powiązanie organizacyjne z sądami; naczelnym prokuratorem jest MS, który może wpływać na ściganie przestępstw np. przez wydawanie wytycznych.

**byłe państwa socjalistyczne: wyodrębnienie; Prokuratora Generalnego powołuje naczelny organ władzy państwowej, któremu Prokurator składa sprawozdania; szeroki zakres kompetencji (także w innych postępowaniach).

Prokuratura podlega MS, który jest jednocześnie Prokuratorem Generalnym. Stanowią ją PG oraz podlegli mu prokuratorzy powszechnych i wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury. Jej zadaniem jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw.

Zasady organizacyjne:

• Jednolitości - wszystkie jednostki stanowią organizacyjną całość, na zewnątrz występują w imieniu prokuratury

• Centralizmu - wszystkie jednostki organizacyjne podlegają Prokuratorowi Generalnemu…

• Hierarchicznego podporządkowania - …nie wprost, ale za pośrednictwem jednostek wyższego szczebla

• Jednoosobowego kierownictwa - całością i każdą jednostką prokuratury kieruje zawsze jedna osoba

• Niezależności - od terenowych organów administracji państwowej i samorządowej, ale całość podlega rządowi

*hierarchiczne podporządkowanie i niezależność pozostają w kolizji, bo prokuratorowi zapewnia się niezależności, ale z wieloma wyjątkami np. możliwość uchylenia lub zmiany decyzji przez prokuratora przełożonego.

Zasady działania:

• 
  Legalizmu

• Bezstronności patrz ZASADY PROCESU KARNEGO!!!

• Działania z urzędu

• Współpracy z innymi organami publicznymi i samorządowymi, organizacjami spółdzielczymi i społecznymi - związana z zasadą państwa prawa, nakłada obowiązek utrzymywania ścisłego kontaktu z tymi organami

• Substytucji - prokurator wyższego rzędu może zlecić czynności prokuratorowi podwładnemu

• Dewolucji - prokurator przełożony może przejmować sprawy prowadzone przez prokuratorów podległych i wykonywać ich czynności

*ma charakter bezwzględny, w odróżnieniu od indyferencji i substytucji, bo przepisy szczególne mogą wskazywać odpowiedniego prokuratora

• Indyferencji - dla skuteczności czynności procesowych nie ma znaczenia, który z prokuratorów ich dokonuje

• Jednoosobowego dokonywania czynności

2. Policja

Organy Policji:

• Komendant Główny podległy Ministrowi SWiA - naczelny org. administracji właściwy w sprawach bezpieczeństwa obywateli i porządku i bezpieczeństwa publicznego

• Komendanci wojewódzcy Policji

• Komendanci powiatowi (miejscy) Policji

• Komendanci komisariatów Policji

Policja wykonuje czynności dochodzeniowo-śledcze, operacyjno-rozpoznawcze i administracyjno-porządkowe oraz inne czynności na polecenie sądu, prokuratora, org. administracji państwowej i samorządu terytorialnego.

Uprawnienia Policji:

• Legitymowania osób w celu ustalenia ich tożsamości

• Zatrzymywania osób

• Zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie nie powróciły do niego;

• Zatrzymywania osób stwarzających bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia, mienia

• Przeszukiwania osób i pomieszczeń

• Dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości bagaży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary;

• Obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a w przypadku czynności operacyjno-rozpoznawczych i administracyjno-porządkowych podejmowanych na podstawie ustawy - także i dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom;

• żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej; wymienione instytucje, organy i jednostki obowiązane są, w zakresie swojego działania, do udzielenia tej pomocy, w zakresie obowiązujących przepisów prawa;

• Zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek gospodarczych i organizacji społecznych, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa

środki przymusu bezpośredniego, stosowane w razie niepodporządkowania się wydanym przez organy Policji poleceniom:

• Fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące do obezwładniania bądź konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów;

• Pałki służbowe

• Wodne środki obezwładniające;

• Psy i konie służbowe

• Pociski niepenetracyjne, miotane z broni palnej.

*Gdy okażą się niewystarczające lub ich użycie nie jest możliwe, Policjant może użyć broni palnej.

Policja prowadzi w określonych w ustawie przypadkach postępowanie przygotowawcze, a w sądowym wykonuje czynności takie jak np. doprowadzenie oskarżonego aresztowanego. Może występować jako oskarżyciel publiczny w sprawach o wykroczenia.

**********Przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych przez Policję w celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców, uzyskania i utrwalenia dowodów ściganych z oskarżenia publicznego, umyślnych przestępstw wyliczonych w ustawie o Policji gdy inne środki okazały się bezskuteczne albo zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne, sąd okręgowy, na pisemny wniosek Komendanta Głównego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego albo na pisemny wniosek komendanta wojewódzkiego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego miejscowo prokuratora okręgowego, może, w drodze postanowienia, zarządzić kontrolę operacyjną.

W przypadkach niecierpiących zwłoki organ właściwy do złożenia wniosku po uzyskaniu pisemnej zgody prokuratora może zarządzić kontrolę operacyjną, ale jednocześnie musi się zwrócić do sądu okręgowego o wydanie postanowienia. Jeżeli w ciągu 5 dni nie zostanie udzielona zgoda, kontrola operacyjna jest wstrzymywana a uzyskany materiał niszczony.

Kontrola operacyjna jest niejawna, polega na:

• Kontrolowaniu treści korespondencji…

• Zawartości przesyłek

• Stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie, a w szczególności treści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych.

Może być zarządzona na okres 3 miesięcy przez sąd okręgowy, który może ją też przedłużyć na max 3 miesiące, a w uzasadnionych przypadkach na dalszy czas oznaczony.

**********W sprawach o przestępstwa określone w ust. o Policji czynności operacyjno-rozpoznawcze zmierzające do sprawdzenia uzyskanych wcześniej wiarygodnych informacji o przestępstwie oraz ustalenia sprawców i uzyskania dowodów przestępstwa mogą polegać na dokonaniu w sposób niejawny nabycia, zbycia lub przejęcia (albo złożenia takiej propozycji) przedmiotów pochodzących z przestępstwa, ulegających przepadkowi, albo których wytwarzanie, posiadanie, przewożenie lub którymi obrót są zabronione, a także przyjęciu lub wręczeniu korzyści majątkowej.

**********W celu udokumentowania ww. przestępstw, albo ustalenia tożsamości osób uczestniczących w tych przestępstwach lub przejęcia ich przedmiotów Komendant Główny lub wojewódzki Policji może zarządzić niejawne nadzorowanie wytwarzania, przemieszczania, przechowywania i obrotu przedmiotami przestępstwa, jeżeli nie stworzy to zagrożenia dla życia lub zdrowia ludzkiego. - jeżeli zgromadzony materiał nie zawiera dowodów popełnienia przestępstw podlega przechowaniu przez 2 miesiace, a następnie zniszczeniu.

**********Policja może uzyskiwać, gromadzić, sprawdzać, przechowywać i przetwarzać informacje o obywatelach, w tym tajne i poufne oraz informacje o osobach podejrzanych.

********** Jeżeli jest to konieczne dla skutecznego zapobieżenia przestępstwom określonym w ust. o Policji lub ich wykrycia albo ustalenia sprawców i uzyskania dowodów, Policja może korzystać z informacji dotyczących umów ubezpieczenia, a w szczególności z przetwarzanych przez zakłady ubezpieczeń danych podmiotów, w tym osób, które zawarły umowę ubezpieczenia, a także przetwarzanych przez banki informacji stanowiących tajemnicę bankową.

3. Inne - mają uprawnienia Policji w procesie

• Straż Graniczna w zakresie swej właściwości

• ABW

• Inne: finansowe organy postępowania przygotowawczego (urząd skarbowy, celny), ŻW, oskarżyciele publiczni działający zamiast prokuratora na mocy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości

• Sądy

Są organami kierującymi w postępowaniu głównym, jako jedyne organy rozstrzygają o przedmiocie procesu i wydają decyzje w formie orzeczeń.

1. Powszechne

• Rejonowe - orzekają w I instancji oraz dokonują innych czynności np. przesłuchania świadka

• Okręgowe - orzekają w I oraz w II instancji w stosunku do orzeczeń sądów rejonowych

• Apelacyjne - orzekają w II instancji w stosunku do orzeczeń wydanych w I przez sąd okręgowy oraz dokonują innych czynności przewidzianych przez ustawy

Na orzeczeniach sądów apelacyjnych i okręgowych w II instancji kończy się zwykły tok instancji, można się od nich odwołać do SN tylko za pomocą środków nadzwyczajnych (kasacja).

Sądy tworzy, znosi, określa ich siedziby i obszar właściwości rozporządzeniem Minister Sprawiedliwości. Sąd rejonowy tworzy się dla 1 lub kilku gmin, w 1 gminie może być więcej niż 1 sąd rejonowy. Sąd okręgowy obejmuje obszar właściwości co najmniej 2 rejonowych, a apelacyjny - okręgowych.

Rozstrzyganie sądów powszechnych jest regułą.

2. Wojskowe - sądy szczególne

• Garnizonowy

Domniemanie kompetencji - orzeka w I instancji we wszystkich sprawach, których ustawa nie przekazuje do właściwości innego sądu; rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w postępowaniu przygotowawczym; przysługują mu uprawnienia i obowiązki analogiczne do tych, jakie ma sąd rejonowy

• Okręgowy

Orzeka w I instancji w sprawach o przestępstwa:

• Popełnione przez żołnierza w stopniu majora i wyższym

• W postępowaniu przed sądami powszechnymi należących do sądu okręgowego +dezercji za granicę oraz czynnej napaści na przełożonego z użyciem niebezpiecznego przedmiotu

• Popełnione żołnierzy sił zbrojnych państw obcych, przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz członków ich personelu cywilnego, o przestępstwa popełnione w związku z pełnieniem obowiązków służbowych

• Inne

Rozpatruje środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń:

• Wydanych w I instancji w sądzie garnizonowym

• Wydanych w postępowaniu przygotowawczym (w wypadkach wskazanych w ustawie)

Przysługują mu uprawnienia i obowiązki analogiczne do tych, jakie ma powszechny sąd okręgowy

• SN - Izba Wojskowa rozpoznaje:

• środki odwoławcze od orzeczeń i zarządzeń wydanych w I instancji w wojskowym sądzie okręgowym

• Kasacje

• Sprawy przewidziane w KPK dla sądu wyższego rzędu nad wojskowym sądem okręgowym

• Inne sprawy przekazane przez ustawę SN

3. SN

Organizacja:

Dzieli się na izby :

• Cywilną

• Karną

• Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

• Wojskową

Każdą z izb kieruje prezes, a na czele stoi Pierwszy Prezes, powoływany na 6 lat przez Prezydenta RP spośród sędziów tego sądu.

+Biuro Studiów i Analiz, które wykonuje zadania związane z pełnieniem przez I Prezesa SN oraz przez SN funkcji związanych z pieczą nad zgodnością z prawem i jednolitością orzecznictwa sądów powszechnych i wojskowych oraz oceną spójności i jednolitości prawa stosowanego przez sądy.

Środki nadzoru SN nad orzecznictwem sądowym

Nadzór SN dotyczy wyłącznie orzekania, ma zapewnić merytoryczną słuszność, zgodność z prawem i jednolitość orzecznictwa przez dokonywanie wykładni przepisów.

Środki nadzoru:

• Instancyjne (rozpoznawanie środków odwoławczych od nieprawomocnych orzeczeń i zarządzeń wojskowych sądów okręgowych) i pozainstancyjne (kasacja; wniosek o rozstrzygnięcie rozbieżności co do wykładni prawa; przekazanie do rozstrzygnięcia zagadnień prawnych związanych z konkretną sprawą, wymagających zasadniczej wykładni ustawy)

• Korygujące i profilaktyczne - zależnie od tego, czy upoważniają do modyfikowania orzeczeń

• Konkretne i ogólne - zależnie od tego, czy są wykorzystywane w konkretnej sprawie

Udzielanie wykładni przez SN

1) w konkretnej sprawie

1. Każdy sąd odwoławczy może przekazać SN do rozstrzygnięcia pytanie prawne, wymagające zasadniczej wykładni. Rozpoznanie sprawy przed tym sądem odracza się.

2. Jeżeli SN rozpoznając środek odwoławczy poweźmie poważne wątpliwości co do wykładni prawa, może przedstawić zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów, odraczając rozprawę.

2) o charakterze abstrakcyjnym

I Prezes SN, RPO i Prokurator Generalny mogą wystąpić z wnioskiem o rozstrzygnięcie rozbieżności w orzecznictwie sądów. SN rozstrzyga w składzie 7 sędziów lub innym odpowiednim. Jeżeli skład 7 sędziów uzna ze względu na znaczenie sprawy dla praktyki lub powagę wątpliwości może przekazać ją całej izbie, izba - połączonym izbom lub pełnemu składowi.

Postanowienie o przedstawieniu zagadnienia prawnego, wniosku o podjęcie uchwały i uchwała SN wymagają pisemnego uzasadnienia.

Jeżeli skład Sądu Najwyższego uzna, że przedstawione zagadnienie wymaga wyjaśnienia, a rozbieżności - rozstrzygnięcia, podejmuje uchwałę, w przeciwnym razie odmawia jej podjęcia, a jeżeli podjęcie uchwały stało się zbędne - umarza postępowanie.

O posiedzeniu pełnego składu SN i składu izby/izb zawiadamia się: Prokuratora Generalnego (Udział jego lub jego zastępcy jest obowiązkowy) W posiedzeniach pozostałych składów może brać udział prokurator Prokuratury Krajowej, a w Izbie Wojskowej - prokurator Naczelnej Prokuratury Wojskowej

O posiedzeniu składu 7 sędziów, w celu rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego w konkretnej sprawie, zawiadamia się obrońców oraz pełnomocników i osoby uprawnione do sporządzania kasacji w sprawach cywilnych. Prezes SN może ich zobowiązać do przedstawienia na piśmie przed posiedzeniem wniosków co do kierunku rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia.

 Uchwały pełnego składu, połączonych izb i całej izby z chwilą ich podjęcia uzyskują moc zasad prawnych. Skład 7 sędziów może postanowić o nadaniu uchwale mocy zasady prawnej. O odstąpieniu od zasady prawnej rozstrzyga pełny skład izby. Jeżeli jedna izba chce odstąpić od zasady inne, konieczna jest uchwała ich obu.

*samodzielność jurysdykcyjna sądu karnego

Art. 8. § 1. Sąd karny rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne (korzysta w tym zakresie ze swobody decyzji) oraz nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu.

Ograniczenia:

• Kiedy treść orzeczenia zależy od rozstrzygnięcia określonej kwestii przez inny organ - uregulowane w Konstytucji pytanie prawne do TK

• Kiedy orzeczenie wcześniej wydane przez inny sąd lub organ jest wiążące dla sądu- art. 8 § 2. Prawomocne rozstrzygnięcia sądu kształtujące prawo lub stosunek prawny są jednak wiążące.

* jeżeli chodzi o orzeczenia sądów administracyjnych to gdy uchylają np. decyzję mają charakter kasacyjny, więc nie wiążą. Ale np. konstytutywne dotyczące skargi na bezczynności organów już tak.

*decyzje administracyjne mogą mieć znaczenie dla dyspozycji określonego przepisu prawa materialnego np. nielegalne posiadanie broni - decyzja o pozwoleniu na broń

+ art. 541 KPK - przestępstwo, z powodu którego wznawia się prawomocnie zakończone postępowanie sądowe musi być ustalone prawomocnym wyrokiem

+ kiedy sąd nie może samodzielnie ustalać okoliczności faktycznych, które zostały już stwierdzone prawomocnym orzeczeniem np. powrót do przestępstwa - przesłanką decyzji jest istnienie prawomocnego orzeczenia określonej treści

+ uchwała SN wydana w konkretnej sprawie jest w niej wiążąca

+ przy ponownym rozpatrywaniu sprawy sąd jest związany wskazaniami co do dalszego postępowania oraz zapatrywaniami prawnymi sądu odwoławczego

*właściwość sądu

Sąd jest zobowiązany badać swoją właściwość z urzędu. O niewłaściwości orzeka postanowieniem, na które służy zażalenie. Niewłaściwość nie jest przesłanką umorzenia postępowania.

Naruszenie właściwości sądu okręgowego przez rejonowy jest bezwzględną przyczyną uchylenia orzeczenia.

Niewłaściwość miejscowa, jeżeli ujawni się przed rozprawą, powoduje przekazanie sprawy wg właściwości, a jeżeli na rozprawie, to powoduje przekazanie tylko jeżeli rozprawa ma być odroczona z innego powodu, ale należy mieć tu na względzie także ekonomię procesową.

• Rzeczowa - ustalenie sądu właściwego do rozpoznania sprawy w I instancji

*właściwość sądu rejonowego jest regułą.

Sprawy należące do właściwości sądu okręgowego:

• O zbrodnie, enumeratywnie wyliczone występki (w kpk i przepisach szczególnych) - właściwość stała

• O każde przestępstwo ze względu na szczególną wagę lub właściwość, jeżeli przekaże ją okręgowemu do rozpoznania w I instancji apelacyjny na wniosek rejonowego

• Miejscowa - imienne ustalenie sądu danego rzędu. Kryteria:

• I stopnia - miejsce popełnienia przestępstwa (gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był zobowiązany, albo gdzie nastąpił lub miał wg sprawcy nastąpić skutek - każdy ze składników jest równej wartości, jeżeli wg tego właściwych jest kilka sądów, decyduje miejsce wszczęcia postępowania przygotowawczego)

* w razie popełnienia przestępstwa na statku właściwy jest jego port macierzysty

• II stopnia - miejsce ujawnienia przestępstwa, ujęcia oskarżonego, zamieszania lub pobytu oskarżonego przed popełnieniem przestępstwa - w zależności od miejsca wszczęcia postępowania przygotowawczego

• III stopnia - jeżeli nie można ustalić, właściwy jest sąd dla dzielnicy Śródmieście m. st. Warszawy

• Funkcjonalna - obejmuje zakres czynności należących do kompetencji danego sądu właściwość rzeczową i inne czynności

1. Sądu rejonowego:

• Orzekanie w I instancji

• Rozpatrywanie zażaleń na niektóre postanowienia prokuratora

• Udzielanie pomocy sądowej

Sądu okręgowego

• Orzekanie w I instancji

• Orzekanie w II instancji w sprawach, w których w I orzekają rejonowe

• Orzekanie o odszkodowaniu za niesłuszne ukaranie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie

• Orzeczenie o wznowieniu postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem rejonowego

• Inne czynności - przepisy szczególne

• Sądu apelacyjnego

• Rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń i zarządzeń wydanych w I instancji w okręgowym

• Inne np. orzeczenie o wznowieniu postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem okręgowego

• Z łączności spraw - szczególna, ze względu na złożoność sprawy:

• Podmiotową - kilka przestępstw tej samej osoby. Jeśli sprawy należą do właściwości różnych sądów tego samego rzędu, właściwy jest sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze; jeżeli różnego rzędu - sprawę rozpoznaje sąd wyższego rzędu

• Przedmiotową - gdy istnieją związki rzeczowe między poszczególnymi przestępstwami np. sprawca główny, podżegacz, pomocnik. Art. 34 § 1 Sąd właściwy dla sprawców głównych jest również właściwy dla pomocników, podżegaczy oraz innych osób, których przestępstwo pozostaje w ścisłym związku z przestępstwem sprawcy, jeżeli postępowanie przeciwko nim toczy się jednocześnie.

• Podmiotowo-przedmiotową - powyższe kryteria łącznie

Jest uzasadniona względami ekonomiki procesowej, przełamuje właściwość rzeczową i miejscową. Ma charakter obligatoryjny. Jeżeli zachodzą okoliczności utrudniające łączne prowadzenie sprawy, sąd postanowieniem ją wyłącza i toczy się ona przed sądem właściwym wg ogólnych zasad.

• Z przekazania sprawy - wyjątek od miejscowej.

• Art. 36. Sąd wyższego rzędu nad sądem właściwym może przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli większość osób, które należy wezwać na rozprawę, zamieszkuje blisko tego sądu, a z dala od sądu właściwego.

• Art. 37. Sąd Najwyższy może z inicjatywy właściwego sądu przekazać sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu, jeżeli wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości.

• Art. 43. Jeżeli z powodu wyłączenia sędziów rozpoznanie sprawy w danym sądzie jest niemożliwe, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu.

• Art. 11a. Przepisów wprowadzających kpk  Jeżeli rozpoznanie sprawy w sądzie miejscowo właściwym nie jest możliwe w terminie zabezpieczającym uniknięcie przedawnienia karalności przestępstwa określonym w art. 101 Kodeksu karnego, uwzględniając wniosek sądu właściwego, sąd apelacyjny może przekazać taką sprawę do rozpoznania innemu sądowi równorzędnemu.

• Spory o właściwość - mogą mieć miejsce tylko między sądami tego samego rzędu, bo rozstrzygnięcie sądu wyższego rzędu o przekazaniu sprawy sądowi niższego rzędu jest dla niego wiążące.

Pozytywny - 2 sądy dążą do rozpoznania tej samej sprawy

Negatywny - 2 sądy równorzędne stwierdzają swoją niewłaściwość

Powstaje na skutek przekazania sprawy równorzędnemu sądowi, który ustala swoją niewłaściwość i wszczyna spór, przekazują sprawę sądowi przełożonemu, który ostatecznie go rozstrzyga. W czasie sporu każdy sąd powinien przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki.

*składy orzekające sądu zasada kolegialności i udziału czynnika społecznego

• W sądzie rejonowym i okręgowym na rozprawie i posiedzeniu- 1 sędzia zawodowy, mający prawa i obowiązki przewodniczącego

• Na posiedzeniu SN i apelacyjny - 3 sędziów, chyba że ustawa stanowi inaczej

*Szczególne składy SN:

• 7 sędziów - kasacja od orzeczenia SN, chyba że orzeczenie zostało wydane jednoosobowo; rozstrzygnięcie kwestii przekazanych przez zwykły skład; w razie przedstawienia wniosku o rozstrzygnięcie rozbieżności w wykładni prawa

• Cała izba, połączone izby, pełny skład - gdy wymaga tego sprawa ze względu na znaczenie dla praktyki lub powagę wątpliwości; w razie potrzeby odstąpienia od zasady prawnej

• Jednoosobowy - np. jeżeli ustawa nie wymaga wydania wyroku

• W sprawach o zbrodnie - 1 sędzia + 2 ławników

• W sprawach o przestępstwa zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności - 2 sędziów + 3 ławników

• Szczególna zawiłość - 3 sędziów

*odrębności w rejonowym i okręgowym:

• Sąd I instancji uwzględniając zażalenie w tym samym składzie, w którym wydal zaskarżone postanowienie

• Sąd rozpoznaje prośbę o ułaskawienie w takim samym składzie, w jakim orzekał (W skład sądu powinni w miarę możności wchodzić sędziowie i ławnicy, którzy brali udział w wydaniu wyroku)

• Na rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej - 3 sędziów , chyba że ustawa stanowi inaczej (np. prezes sądu może zarządzić rozpoznanie sprawy rozpoznawanej w trybie uproszczonym w postępowaniu odwoławczym w składzie 1 sędziego)

• Apelacja lub kasacja od wyroku orzekającego karę dożywotniego pozbawienia wolności - 5 sędziów

• Wyłączenie organu prowadzącego proces

Wyłączenie sędziego - przyczyny:

1. Z mocy prawa. Zamknięty katalog:

• Sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio,

• Jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostaje we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób,

• Jest krewnym lub powinowatym w linii prostej, a w linii bocznej aż do stopnia pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób ww. albo jest związany z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli,

• Był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły,

• Brał udział w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze,

• Brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie,

• Brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone,

• Brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw,

• Prowadził mediację.

2. Na wniosek - jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie.

Sędzia ulega wyłączeniu:

• Na żądanie sędziego

• Z urzędu

• Na wniosek strony

Sędzia ulega wyłączeniu z mocy prawa przez złożenie oświadczenia do akt stwierdzającego istnienie okoliczności wyłączającej, nie jest konieczna decyzja sądu, na miejsce wyłączonego wstępuje inny.

Strona może złożyć wniosek o wyłączenie z powyższych przyczyn, ale wyłączenie dalej odbywa się z mocy prawa. Jeżeli sędzia nie złoży oświadczenia lub nie potwierdzi w nim okoliczności wyłączających, wniosek rozstrzyga właściwy sąd bez sędziego którego dotyczy wniosek.

Jeśli sąd z urzędu dowie się o przyczynach wyłączenia, to w razie złożenia oświadczenia sędzia ulega wyłączeniu z mocy ustawy. Gdy go nie złoży lub zaprzeczy istnieniu przyczyn, o wyłączeniu orzeka sąd, bez tegoż sędziego.

Jeżeli zaistnieje przyczyna w postaci okoliczności wywołującej uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności, sędzia może złożyć oświadczenie, powstrzymując się od dokonywania czynności poza niecierpiącymi zwłoki, ale nie powoduje to wyłączenia z mocy ustawy. O takim wyłączeniu może orzekać tylko sąd bez udziału tegoż sędziego.

O wniosku, który dotyczy ostatniego niewyłącznego sędziego orzeka sąd wyższego rzędu. W razie wyłączenia ostatniego sędziego, sąd wyższego rzędu przekazuje sprawę innemu sądowi równorzędnemu.

Wniosek o wyłączenie sędziego, zgłoszony po rozpoczęciu przewodu sądowego, pozostawia się bez rozpoznania, chyba że przyczyna wyłączenia powstała lub stała się stronie wiadoma dopiero po rozpoczęciu przewodu.

W przedmiocie wyłączenia wydaje się postanowienie, na które nie służy zażalenie, ale w przypadku odmowy, kwestia wyłączenia może być podniesiona w apelacji.

Niewyłącznie sędziego mimo zaistnienia wyliczonych przyczyn jest bezwzględną przyczyną uchylenia orzeczenia. Jeżeli chodzi o wyłączenie ze względu na okoliczność, która mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie, to jego orzekanie może być przyczyną odwoławczą.

Przepisy o wyłączeniu sędziów stosuje się odpowiednio do ławników.

Wyłączenie oskarżyciela publicznego, prowadzącego lub nadzorującego postępowanie odbywa się w ten sam sposób, ale rozstrzyga prokurator bezpośrednio przełożony lub nadzorujący postępowanie. Ten sam wyznacza nowego oskarżyciela publicznego gdy poprzedni zostanie wyłączony.

Czynności wykonane przez organ przed wyłączeniem nie są nieważne.

• Sygnalizacja uchybień - W czynnościach instytucji państwowej, samorządowej, społecznej, szczególnie gdy mogą sprzyjać popełnianiu przestępstw. Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, zawiadamia o tym uchybieniu organ nadzorujący daną jednostkę organizacyjną, a w razie potrzeby organ kontroli. Policja powiadamia prokuratora o ujawnionych przez siebie uchybieniach. Zawiadamiając o uchybieniu, sąd lub prokurator może zażądać nadesłania w wyznaczonym terminie wyjaśnień i podania środków podjętych w celu zapobieżenia uchybieniom w przyszłości. W razie ich nieudzielenia w tym terminie można postanowić o nałożeniu na kierownika organu zobowiązanego do wyjaśnień karę do 10.000 zł. Zażalenie na postanowienie prokuratora rozpoznaje sąd rejonowy, w którego okręgu toczy się postępowanie.

• KRS

Stoi na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Jej kadencja trwa 4 lata. Skład: I Prezes SN, Minister Sprawiedliwości, Prezesa NSA, osoba powołana przez Prezydenta, 15 członków wybranych spośród sędziów SN, sądów powszechnych, administracyjnych i wojskowych, 4 członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz 2 przez Senat spośród senatorów. Najważniejsze zadania:

• Rozpatruje i ocenia zaopiniowanych przez zgromadzenie sędziów kandydatów na stanowiska sędziów i przedstawia wnioski o ich powołanie Prezydentowi

• Może wystąpić do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności z Konstytucją aktów normatywnych w zakresie, w jakim dotyczą one niezależności sądów i niezawisłości sędziów

• Ponadpaństwowe organy wymiaru sprawiedliwości

Służą kontroli przestrzegania przez państwa-strony postanowień ratyfikowanej umowy międzynarodowej (ww. tym przypadku MPPOiP oraz KoOPCiPW). W razie ich naruszenia możliwe jest wniesienie skargi przez państwo lub indywidualnie. Indywidualna może być wniesiona po wyczerpaniu możliwości przewidzianych prawem wewnętrznym do 6 miesięcy od daty podjęcia ostatniej czynności.

*organy Konwencji Europejskiej

• ETPC

Można do niego kierować skargi indywidualne osób, grup jednostek lub NGO, które uważają że są ofiarami naruszania Konwencji lub protokołów przez organ państwa-strony i skargi państw-stron w przypadku naruszenia przez inne państwo.

Rozpatruje także wnioski o wydanie opinii doradczych dot. interpretacji Konwencji i protokołów.

Kryteria dopuszczalności postępowania przed ETPC:

• Ratione materiae - skarga dot. praw przewidzianych w Konwencji lub protokołach

• Ratione loci - państwo odpowiada za naruszenia praw na jego terenie lub przez jego funkcjonariuszy poza nim

• Ratione temporis- odp. za czynności po ratyfikacji Konwencji

Działa w pełnym składzie, może tworzyć Komitety, Izbę, Wielką Izbę.

Sprawy kierowane do ETPC rozpatrują 3osobowe komitety, które badają skargę i uznają sprawę za niedopuszczalną albo skreślają ją z listy. Decyzje te są ostateczne. W przeciwnym razie skarga jest kierowana do Izby, do której kompetencji należą też skargi państw-stron.

• Komitet Ministrów RE

*Komitet Praw Człowieka

Przewidziany w MPPOiP. Kryteria dopuszczalności podobne do powyższych.

W I etapie bada się dopuszczalność skargi, w II następuje rozstrzygnięcie, zakończone sformułowaniem poglądu co do naruszenia, który jest przekazywany państwu-stronie oraz autorowi skargi.

STRONY PROCESOWE

• Pojęcie i rodzaje

Strony to podmioty stosunku sporności w procesie, mające interes prawny w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu o przedmiocie procesu. Mogą działać same lub przez przedstawicieli.

Strona czynna - występująca z żądaniem lub popierająca je.

Strona bierna - podmiot, przeciwko któremu jest kierowane żądanie.

Strony zastępcze - wykonują uprawnienia pokrzywdzonego przed zawiązaniem się procesu np.

• Osoby najbliższe lub w razie ich nieujawnienia prokurator wykonują prawa pokrzywdzonego zmarłego przed zawiązaniem się procesu

• W sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji, prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania.

Strona nowa - najbliższe lub w razie ich nieujawnienia prokurator wstępujące w miejsce pokrzywdzonego występującego jako oskarżyciel posiłkowy/prywatny/powód cywilny zmarłego po zawiązaniu procesu.

Strony szczególne:

• Interwenient - podmiot, który, nie będąc podejrzanym lub oskarżonym w postępowaniu w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, zgłosił w tym postępowaniu roszczenie do przedmiotów podlegających przepadkowi. W toku całego postępowania przysługują mu uprawnienia w granicach interwencji.

• Osoba zbiorowa w ramach odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary

*Podmiotem zbiorowym jest osoba prawna oraz ułomna osoba prawna, z wyłączeniem Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego i ich związków oraz spółka handlowa z udziałem Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub związku takich jednostek, spółka kapitałowa w organizacji, podmiot w stanie likwidacji, przedsiębiorca niebędący osobą fizyczną, zagraniczna jednostka organizacyjna.

Osoby odpowiedzialne posiłkowo:

• Art. 53 § 40 KKS Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej jest to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, którą organ prowadzący postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe wezwał do udziału w tym charakterze.

Odpowiedzialność posiłkowa powstaje kiedy za karę grzywny można uznać w całości lub części odpowiedzialny ww. podmiot, jeżeli sprawcą przestępstwa jest zastępca tego podmiotu prowadzący jego sprawy jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub działający w innym charakterze, a zastępowany podmiot mógł odnieść lub odniósł korzyść z przestępstwa.

Te przepisy stosuje się odpowiednio do ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów.

Pociągnięcie do odp. posiłkowej następuje w formie postanowienia.

• W prawie karnym os. odpowiedzialna posiłkowo to podmiot, który prokurator zobowiązuje do zwrotu Skarbowi Państwa korzyści majątkowej uzyskanej z przestępstwa oskarżonego (Art. 52. W wypadku skazania za przestępstwo przynoszące korzyść majątkową osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, a popełnione przez sprawcę działającego w jej imieniu lub interesie, sąd zobowiązuje podmiot, który uzyskał korzyść majątkową, do jej zwrotu w całości lub w części na rzecz Skarbu Państwa; nie dotyczy to korzyści majątkowej podlegającej zwrotowi innemu podmiotowi.). O zwrocie korzyści orzeka sąd na wniosek prokuratora, który powinien być dołączony do aktu oskarżenia i zawierać uzasadnienie oraz żądanie zawiadomienia zobowiązanego podmiotu o terminie rozprawy. Od złożenia wniosku podmiot ten jest uczestnikiem procesu o pozycji zbliżonej do strony.

Współuczestnictwo

• Po stronie biernej - kilku oskarżonych, w przypadku łączności przedmiotowej albo podmiotowo-przedmiotowej. Nie jest współuczestnictwem koniecznym.

• Po stronie czynnej - kilku pokrzywdzonych. Każdy może wnieść i popierać oskarżenie sam, ale jeżeli uczyni to jeden z nich, to pozostali pokrzywdzeni tym samym czynem mogą się dołączyć do postępowania do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego.

*zdolność procesowa - uprawnienie do występowania w roli podmiotu procesowego. Nie jest to równoznaczne z pojęciem zdolności do osobistego dokonywania czynności procesowej, bo w imieniu osoby jej nieposiadającej działa przedstawiciel ustawowy.

Zdolność czynną mają osoby fizyczne, osoby prawne i inne jednostki organizacyjne.

Zdolność bierną mają osoby fizyczne od 13 roku życia, a osoby prawne i inne jednostki odpowiednio do zakresu, w jakim ponoszą odpowiedzialność (odp. posiłkowa, odp. w ramach ustawy o odp. podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary)

*legitymacja procesowa - tytuł prawny do wystąpienia w określonej roli w określonym procesie.

• Pojęcie i rodzaje oskarżycieli

Oskarżycielem jest podmiot, który występuje do sądu z żądaniem ukarania oznaczonej osoby za popełnienie określonego czynu karalnego i żądanie to popierający, lub który popiera oskarżenie wniesione przez inny podmiot.

Oskarżycielem może być:

• Organ państwowy

• Czynnik społeczny

• Pokrzywdzony

• Każdy obywatel bez względu na osobiste pokrzywdzenie - actio popularis, nie występuje w PL

Oskarżyciel może zajmować stanowisko zależne/niezależne od innych oskarżycieli w procesie.

Oskarżyciel główny - typowy dla danego trybu ścigania przestępstw. Np. prokurator w publicznoskargowym, oskarżyciel prywatny w prywatnoskargowym (ale prokurator może wyeliminować prywatnego). Oskarżyciel drugorzędny to przede wszystkim oskarżyciel posiłkowy.

• Oskarżyciel publiczny

Jest nim organ państwa. Jest stroną o szczególnym charakterze - występuje jako rzecznik państwa, mając na względzie interes społeczny, jest zobowiązany działać także na korzyść oskarżonego. Obowiązuje go dyrektywa bezstronności.

Nadrzędność prokuratora:

• Jego działanie jest regułą

• Jest uprawniony do występowania we wszystkich sprawach

• Swoim działaniem wypiera inne uprawnione organy

Może się włączyć do postępowania w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Jego uczestniczenie w rozprawie jest obowiązkowe, chyba że ustawa stanowi inaczej (np. postępowanie uproszczone).

Może odstąpić od oskarżenia, gdy wyniki postępowania nie potwierdzą zarzutów.  Odstąpienie oskarżyciela publicznego od wniesionego oskarżenia nie wiąże sądu.

*asesor p.o. Prokuratora ma uprawnienia prokuratora z wyjątkiem brania udziału w sprawach przed sadem okręgowym i apelacyjnym oraz dokonywania jakichkolwiek czynności przed SN.

Zasadniczym (głównym) oskarżycielem publicznym jest prokurator. Inni to - na podst. przepisów szczególnych - organy państwa:

1. Działające zamiast prokuratora

W sprawach podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym prowadzić dochodzenie (obok Policji), wnosić i popierać oskarżenie przed sądem pierwszej instancji mogą również:

• Organy Inspekcji Handlowej

• Organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej

• Urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej

• Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej

*w sprawach o wyraźnie określone przestępstwa - każdy organ w innych!!

Przysługuje im prawo wnioskowania o sporządzenie uzasadnienia wyroku na piśmie.

Poza tym zamiast prokuratora występują:

• Straż Leśna i podmioty mające uprawnienia strażnika leśnego gdy przedmiotem przestępstwa jest drewno z lasu należącego do SP (jest także upoważniona do zaskarżenia postanowienia o umorzeniu postępowania oraz udziału w postępowaniu odwoławczym)

• Dyrektorzy, funkcjonariusze parków narodowych gdy przedmiotem jest drewno z parku narodowego - mogą upoważnić funkcjonariuszy Straży Parku

• Strażnicy Służby Łowieckiej w odniesieniu do przestępstw z zakresu szkodnictwa łowieckiego.

Wszystkie powyższe organy prokurator usuwa z postępowania w zakresie, w jakim podejmuje czynności sam.

2. Występujące zamiast lub obok prokuratora

W sprawach o wykroczenia skarbowe uprawnienia do sporządzania i wnoszenia aktu oskarżenia oraz do popierania go przed sądem, a także do występowania w toku całego postępowania, nie wyłączając czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia mają:

• Urząd celny, skarbowy, inspektor kontroli skarbowej

• Straż Graniczna

• Policja

• Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego

• Żandarmeria Wojskowa

• Centralne Biuro Antykorupcyjne

Ich uprawnienia nie pozbawiają prokuratora uprawnień oskarżyciela publicznego. W przypadku wstąpienia prokuratora do postępowania po wniesieniu aktu oskarżenia nie tracą swoich uprawnień.

Oskarżycielem publicznym w sprawach o przestępstwa i wykroczenia skarbowe wojskowym sądem garnizonowym lub okręgowym jest prokurator wojskowy.

Prokurator może być oskarżycielem publicznym w sprawach o wykroczenia - może w nich wnieść wniosek o ukaranie oraz popierać wniesiony przez inny podmiot wniosek. Wyłącza tym samym innego oskarżyciela publicznego.

• Pokrzywdzony

Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo, może być nim także instytucja państwowa, samorządowa lub społeczna, choćby nie miała osobowości prawnej.

+  zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył lub jest zobowiązany do pokrycia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu przez przestępstwo

Pewne uprawnienia pokrzywdzonego ma osoba zawiadamiająca o przestępstwie. Może np. wnieść zażalenie na bezczynność organu; zawiadamia się ją o wszczęciu, odmowie wszczęcia, umorzeniu śledztwa.

Dla ustalenia legitymacji pokrzywdzonego wystarczy naruszenie lub zagrożenie o hipotetycznym charakterze (poparte oczywiście dowodami). Stanowcze ustalenie ma miejsce dopiero w prawomocnym rozstrzygnięciu.

Wszyscy pokrzywdzeni tym samym czynem korzystają samodzielnie ze swoich uprawnień. Możliwe jest ich współuczestnictwo.

Pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w rozprawie, jeżeli się stawi, i pozostać na sali, choćby miał składać zeznania jako świadek. W tym wypadku sąd przesłuchuje go w pierwszej kolejności. Nie może wystąpić w roli biegłego.

To czy pokrzywdzony jest stroną zależy od stadium procesu:

• W postępowaniu przygotowawczym jest

• W postępowaniu przed sądem jest stroną, jeżeli wystąpi w charakterze oskarżyciela prywatnego/posiłkowego i/lub powoda cywilnego, a jeżeli nie, to nie jest stroną, ale przysługują mu pewne uprawnienia strony (np. składanie wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku warunkowo umarzającego postępowanie poza rozprawą, składanie apelacji od takiego wyroku)

Pokrzywdzony może wykonywać swoje uprawnienia sam, lub jeżeli nie ma zdolności do czynności procesowych przez przedstawiciela ustawowego. Może też posiadać pełnomocnika.

Uprawnienia pokrzywdzonego mogą wykonywać:

• Organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania - w sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji państwowej, samorządowej lub społecznej, jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji, prawa pokrzywdzonego mogą wykonywać

• W razie śmierci pokrzywdzonego - osoby najbliższe, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia - prokurator, działając z urzędu

• Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia - osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje

• Oskarżyciel posiłkowy

Pokrzywdzony może działać jako strona postępowania jurysdykcyjnego w charakterze oskarżyciela posiłkowego:

• Obok oskarżyciela publicznego, który wniósł oskarżenie - oskarżyciel posiłkowy uboczny

Konieczne jest złożenie oświadczenia przez pokrzywdzonego, że będzie działał w tej roli, przed rozpoczęciem przewodu sądowego. Jeżeli publiczny odstąpi od oskarżenia, to posiłkowy działa dalej jako jedyny.

• Zamiast oskarżyciela publicznego, gdy nie wniósł aktu oskarżenia - oskarżyciel posiłkowy subsydiarny

Jeśli prokurator odmówi wszczęcia lub umorzy postępowanie przygotowawcze, pokrzywdzony może wnieść do sądu zażalenie. Sąd utrzymuje postanowienie w mocy lub je uchyla. Jeśli prokurator powtórnie postanawia o odmowie wszczęcia lub umarza postępowanie, pokrzywdzony może wnieść akt oskarżenia w ciągu 30 dni od doręczenia tego postanowienia. Powinien on być sporządzony i wniesiony przez adwokata lub radcę w przypadku instytucji. Dołącza się do niego po jednym odpisie dla każdego oskarżonego i dla prokuratora.

Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Na postanowienie o odmowie udziału w postępowaniu ze względu na ograniczenie liczby oskarżycieli nie przysługuje zażalenie, ale zainteresowany pokrzywdzony może w ciągu 7 dni od doręczenia postanowienia przedstawić na piśmie swoje stanowisko.

W sprawie wszczętej na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego może brać udział również prokurator.

Uprawnienia (niezależne od uprawnień oskarżyciela publicznego):

• Udział w rozprawie i posiedzeniach

• Zadawanie pytań i składanie oświadczeń

• Składanie wniosków

• Posiadanie pełnomocnika

• Wnoszenie środków zaskarżenia

Oskarżyciel posiłkowy może odstąpić od oskarżenia, ale nie może ponownie przyłączyć się do postępowania.  O odstąpieniu oskarżyciela posiłkowego od oskarżenia w sprawie, w której oskarżyciel publiczny nie bierze udziału, sąd zawiadamia prokuratora. Nieprzystąpienie przez niego do oskarżenia w terminie 14 dni od doręczenia zawiadomienia powoduje umorzenie postępowania.

W miejsce zmarłego oskarżyciela posiłkowego mogą wstąpić strony nowe. Jeżeli sam popierał oskarżenie, postępowanie zawiesza się, a strony nowe mają 3 miesiące na wstąpienie.

Art. 60. § 1. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego prokurator wszczyna postępowanie albo wstępuje do postępowania już wszczętego, jeżeli wymaga tego interes społeczny.

§ 2. Postępowanie toczy się wówczas z urzędu, a pokrzywdzony, który przedtem wniósł oskarżenie prywatne, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego; do pokrzywdzonego, który przedtem nie wniósł oskarżenia prywatnego, stosuje się art. 54, 55 § 3 i art. 58.

§ 3. Jeżeli prokurator, który wstąpił do postępowania, odstąpił potem od oskarżenia, pokrzywdzony powraca w dalszym postępowaniu do praw oskarżyciela prywatnego.

§ 4. Pokrzywdzony, który nie wniósł oskarżenia, może w terminie zawitym 14 dni od daty powiadomienia go o odstąpieniu prokuratora od oskarżenia złożyć akt oskarżenia lub oświadczenie, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne, a jeżeli takiego oświadczenia nie złoży, sąd umarza postępowanie.

• Oskarżyciel prywatny

Podmiot występujący po stronie czynnej w trybie prywatnoskargowym, pokrzywdzony, który wniósł (uproszczony akt oskarżenia!! - Skarga może być wniesiona pisemnie lub ustnie za pośrednictwem Policji, która w razie potrzeby zabezpiecza dowody i przesyła ją do właściwego sądu. Może się ograniczyć do oznaczenia oskarżonego, czynu i wskazania dowodów) i popiera oskarżenie. Skargę mogą wnieść też ustawowi przedstawiciele oskarżonego lub strony zastępcze.

Jeżeli jest więcej pokrzywdzonych, mogą się dołączyć do procesu przed rozpoczęciem przewodu sądowego współuczestnictwo.

W wyjątkowych sytuacjach przestępstwo prywatnoskargowe może być ścigane z urzędu:

• Ingerencja prokuratora - ma miejsce gdy wymaga tego interes społeczny (np. ze względu na chuligański charakter przestępstwa) . Może nastąpić w sposób wyraźny lub dorozumiany (np. przez wniesienie apelacji) i przybrać postać wszczęcia (gdy pokrzywdzony nie wnosi skargi prywatnej) lub dołączenia się do wszczętego postępowania (gdy pokrzywdzony wniósł skargę i ją popierał lub gdy zachodzi konieczność zmiany trybu na prywatnoskargowy). Pokrzywdzony może przyłączyć się do postępowania w charakterze oskarżyciela posiłkowego, a jeżeli prokurator dołączył się do postępowania, uzyskuje taką pozycję z urzędu.

Jeżeli zabraknie interesu społecznego, prokurator odstępuje od ingerencji - jest to wiążące dla sądu, oskarżyciel posiłkowy wraca do roli prywatnego.

Jeżeli prokurator odstąpi od ingerencji w sytuacji gdy wszczął postępowanie, pokrzywdzony po zawiadomieniu ma 14 dni na złożenie aktu oskarżenia albo oświadczenia, że podtrzymuje oskarżenie jako prywatne. W przeciwnym wypadku sąd umarza postępowanie.

• Postępowanie z nieletnimi

• Postępowanie karne w sprawach podlegających orzecznictwu sądów wojskowych

• Powód cywilny

Strona czynna w zakresie roszczenia cywilnego, wynikającego z popełnione przestępstwa będącego przedmiotem procesu. Proces adhezyjny

• Oskarżony

Sensu stricto - osoba, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu, lub co do której prokurator złożył wniosek o warunkowe umorzenie postępowania

Sensu largo - także podejrzany, czasami też skazany!!

Uprawnienia:

• Uczestniczenie w czynnościach procesowych

*jeżeli ustawa nie stanowi inaczej obecność oskarżonego na rozprawie głównej jest obowiązkowa. W takiej sytuacji powinien być wezwany i pozostawać do dyspozycji sądu. Jego nieobecność powoduje, że rozprawa nie może się odbyć. Ale:

Art. 376. § 1.  Jeżeli oskarżony, który złożył już wyjaśnienia, opuścił salę rozprawy bez zezwolenia przewodniczącego, sąd może prowadzić rozprawę w dalszym ciągu pomimo nieobecności oskarżonego, a wyroku wydanego w tym wypadku nie uważa się za zaoczny. Sąd zarządza zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie oskarżonego, jeżeli uznaje jego obecność za niezbędną. Na postanowienie przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu tego sądu.

§ 2. Przepis ten stosuje się odpowiednio, jeżeli oskarżony po złożeniu wyjaśnień, zawiadomiony o terminie rozprawy odroczonej lub przerwanej, nie stawił się na tę rozprawę bez usprawiedliwienia.

§ 3. Jeżeli na rozprawę odroczoną lub przerwaną nie stawił się współoskarżony, który usprawiedliwił swoje niestawiennictwo, sąd może prowadzić rozprawę w zakresie niedotyczącym bezpośrednio nieobecnego oskarżonego, jeżeli nie ograniczy to jego prawa do obrony.

Inne wyjątki:

• Art. 377. § 1. Jeżeli oskarżony wprawił się ze swej winy w stan niezdolności do udziału w rozprawie lub w posiedzeniu, w którym jego udział jest obowiązkowy, sąd może prowadzić postępowanie pomimo jego nieobecności, nawet jeżeli nie złożył jeszcze wyjaśnień.

Sąd musi wcześniej zapoznać się ze stanowiskiem lekarza stwierdzającego stan niezdolności albo przesłuchać go w charakterze biegłego.

• Art. 377. § 3. Jeżeli oskarżony zawiadomiony o terminie rozprawy oświadcza, że nie weźmie udziału w rozprawie, uniemożliwia doprowadzenie go na rozprawę albo zawiadomiony o niej osobiście nie stawia się na rozprawę bez usprawiedliwienia, sąd może prowadzić postępowanie bez jego udziału, chyba że uzna obecność oskarżonego za niezbędną;

Jeżeli oskarżony nie złożył jeszcze wyjaśnień, może go przesłuchać sędzia delegowany lub sąd wezwany albo odczytać poprzednio złożone wyjaśnienia.

Jeżeli rozprawę przerwano lub odroczono wyznaczając nowy jej termin, sąd powiadamia o tym oskarżonego, a jeżeli oskarżony się stawi - powiadamia o czynnościach które odbyły się w czasie jego obecności i umożliwia złożenie wyjaśnień. Wyroku nie uważa się w tym wypadku za zaoczny.

• W postępowaniu uproszczonym, gdy istnieją przesłanki do wydania wyroku zaocznego.

• Składanie wyjaśnień

• Przesłuchanie z udziałem obrońcy

• Żądanie doręczenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów z uzasadnieniem

• Żądanie powiadomienia o terminie końcowego zapoznania z materiałami postępowania przygotowawczego

• W czasie rozprawy głównej prawo ostatniego głosu

• Korzystanie z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeśli nie włada językiem polskim

• Inicjowania skazania i wymierzenia określonej kary lub środka karnego bez przeprowadzania postępowania dowodowego

• Inicjowania lub uczestniczenia w postępowaniu mediacyjnym

• Współdziałania w zakresie warunkowego umorzenia postępowania

• Wyrażania zgody na skazanie go bez rozprawy

• Posiadanie obrońcy - w całym toku procesu, max 3. obrona może być obligatoryjna (realizowana przez wyznaczenie obrońcy z urzędu lub wyboru) lub fakultatywna. Obrońcę z urzędu oskarżony może otrzymać jeśli nie ma obrońcy z wyboru w przypadku obrony obligatoryjnej a także gdy nie może ponieść kosztów obrony.

Art. 73. § 1. Oskarżony tymczasowo aresztowany może porozumiewać się ze swym obrońcą podczas nieobecności innych osób oraz korespondencyjnie.

§ 2. W postępowaniu przygotowawczym prokurator udzielając zezwolenia na porozumiewanie się może w szczególnie uzasadnionym wypadku zastrzec, że będzie przy tym obecny sam lub osoba przez niego upoważniona.

§ 3. Prokurator może również zastrzec kontrolę korespondencji podejrzanego z obrońcą.

§ 4. Zastrzeżenia, o których mowa w § 2 i 3, nie mogą być utrzymywane ani dokonane po upływie 14 dni od dnia tymczasowego aresztowania podejrzanego.

Oskarżony ma obowiązek:

• Stawić się na każde wezwanie w toku postępowania karnego oraz zawiadamiać organ prowadzący postępowanie o każdej zmianie miejsca swego zamieszkania lub pobytu trwającego dłużej niż 7 dni

W razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa oskarżonego można zatrzymać go i sprowadzić przymusowo, a nawet tymczasowo aresztować.

• Nie ma obowiązku dowodzenia swej niewinności ani obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść

• Poddać się:

• Oględzinom zewnętrznym ciała oraz innym badaniom niepołączonym z naruszeniem integralności ciała; wolno także w szczególności od oskarżonego pobrać odciski, fotografować go oraz okazać w celach rozpoznawczych innym osobom,

• Badaniom psychologicznym i psychiatrycznym oraz badaniom połączonym z dokonaniem zabiegów na jego ciele, z wyjątkiem chirurgicznych, pod warunkiem że dokonywane są przez uprawnionego do tego pracownika służby zdrowia z zachowaniem wskazań wiedzy lekarskiej i nie zagrażają zdrowiu oskarżonego, jeżeli przeprowadzenie tych badań jest nieodzowne; w szczególności oskarżony jest obowiązany przy zachowaniu tych warunków poddać się pobraniu krwi, włosów lub wydzielin organizmu

• Pobraniu przez funkcjonariusza Policji wymazu ze śluzówki policzków, jeżeli jest to nieodzowne i nie zachodzi obawa, że zagrażałoby to zdrowiu oskarżonego lub innych osób.

Oskarżonego poucza się pisemnie o:

• Uprawnieniach do składania wyjaśnień

• Do odmowy składania wyjaśnień lub odmowy odpowiedzi na pytania,

• Do składania wniosków o dokonanie czynności śledztwa lub dochodzenia,

• Do korzystania z pomocy obrońcy,

• Do końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania,

• Braku obowiązku dowodzenia niewinności

• Braku obowiązku dostarczania dowodów na swoją niekorzyść

• Obowiązku stawiennictwa na wezwanie organów procesowych

• Obowiązku zawiadamiania organu procesowego o każdej zmianie miejsca zamieszkania lub pobytu na dłużej niż 7 dni

• Obowiązku wskazania adresu do doręczeń w kraju

• Konsekwencjach zmiany adresu

Uprawnienia oskarżonego w KE:

• Niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;

• Posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;

• Bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony - do bezpłatnego korzystania z pomocy obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;

• Przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia;

• Korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym w sądzie.

Organ prowadzący postępowanie może zarządzić przeprowadzenie wywiadu środowiskowego przez zawodowego kuratora. Jest to obowiązkowe w sprawach o zbrodnie i w stosunku do oskarżonego, który w chwili czynu nie ukończył 21 roku życia, jeżeli zarzucono mu popełnienie umyślnego występku przeciwko życiu.

PRZEDSTAWICIELE PROCESOWI STRON

Strony mogą z reguły działać w procesie same bądź przez przedstawiciela. Przedstawiciel podejmuje czynności w cudzym imieniu, i z zasady ze skutkiem dla niej. Obrońca jednak może działać tylko na korzyść oskarżonego.

Przedstawiciel musi mieć umocowanie, które może płynąć z ustawy lub z ustanowienia przez mocodawcę albo organ procesowy.

• Przedstawiciel ustawowy

Może działać po stronie:

• Pokrzywdzonego - gdy nie może on działać osobiście wg ustawy lub jest to niemożliwe z natury rzeczy:

• Gdy jest osobą prawną - czynności procesowych dokonuje w jego imieniu organ - zarząd spółdzielni, dyrektor przedsiębiorstwa, podmiot uprawniony do występowania w imieniu spółki. Może udzielać upoważnień np. pełnomocnikowi.

• Gdy nie ukończył 18 r.ż., jest ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo - przedstawiciel ustawowy (O tym kto nim jest decydują przepisy KC. Może to być kilka osób np. rodzice) lub osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony się znajduje (decyduje faktyczne sprawowanie pieczy).

Może dokonywać wszelkich czynności w miejsce i ze skutkiem prawnym dla pokrzywdzonego. Może udzielić pełnomocnictwa.

• Oskarżonego - gdy nie ukończył 17 r.ż. lub jest ubezwłasnowolniony. Jw. decydują przepisy KC lub faktyczna piecza. Może podejmować obok oskarżonego i tylko na jego korzyść wszelkie czynności procesowe. Oskarżony może dokonywać obok przedstawiciela ustawowego czynności, na które pozwala mu jego stanowisko procesowe.

• Obrońca

Może być nim tylko adwokat a w szczególnych przypadkach aplikant adwokacki.

*obrońca jest uważany albo za pomocnika procesowego oskarżonego albo przedstawiciela strony - działa na mocy upoważnienia, w interesie oskarżonego i na jego korzyść.

Obrona obligatoryjna:

1. Gdy oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy, niewidomy, zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności (Jeżeli w toku postępowania biegli lekarze psychiatrzy stwierdzą, że poczytalność oskarżonego zarówno w chwili popełnienia zarzucanego mu czynu, jak i w czasie postępowania nie budzi wątpliwości, udział obrońcy w dalszym postępowaniu nie jest obowiązkowy.)

2. Gdy sąd uzna to za konieczne ze względu na okoliczności utrudniające obronę

*w ww. sytuacjach udział obrońcy jest obowiązkowy na rozprawie i na posiedzeniach, na których jest obowiązkowy udział oskarżonego.

3. W postępowaniu przed sądem okręgowym jako sądem I instancji, jeżeli zarzucono mu zbrodnię lub jest pozbawiony wolności. Udział obrońcy w rozprawie głównej jest obowiązkowy, a apelacyjnej i kasacyjnej, jeżeli prezes sądu lub sąd tak postanowi. Jeżeli sąd nie zarządza sprowadzenia na rozprawę odwoławcza oskarżonego, który nie ma obrońcy, wyznacza obrońcę z urzędu.

*W SWW sytuacjach obowiązek posiadania obrońcy dot. całego postępowania. Obrońcę wyznacza prezes sądu, do którego właściwości należy sprawa.

4. W rozprawie głównej przeciwko żołnierzowi odbywającemu zasadniczą służbę wojskową albo pełniącemu służbę w charakterze kandydata na żołnierza zawodowego, przed wszystkimi sądami wojskowymi.

Naruszenie przepisów o obronie obowiązkowej stanowi bezwzględną przyczynę uchylenia orzeczenia.

Obrońcę z urzędu wyznacza prezes właściwego sądu gdy w przypadku obrony obligatoryjnej oskarżony nie wybrał sobie obrońcy lub żąda tego oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru i nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny. Obrona z urzędu ma charakter akcesoryjny - kiedy oskarżony nie ma obrońcy z wyboru. Jeśli oskarżony mający obrońcę z urzędu upoważni obrońcę z wyboru, ten z urzędu traci upoważnienie. Formalnie zarządza to prezes sądu.

Udzielić upoważnienia może sam oskarżony, przedstawiciele ustawowi lub osoba, pod której pieczą się znajduje. O czasu ustanowienia obrońcy przez oskarżonego pozbawionego wolności, obrońcę może ustanowić inna osoba.

Art. 378.  §1. Jeżeli w sprawie, w której oskarżony musi mieć obrońcę i korzysta z obrony z wyboru, obrońca lub oskarżony wypowiada stosunek obrończy, prezes sądu lub sąd wyznacza obrońcę z urzędu, o ile oskarżony nie powołał obrońcy z wyboru. W razie potrzeby rozprawę przerywa się lub odracza.

§ 2. W sprawie, w której oskarżony korzysta z obrońcy z urzędu, sąd na uzasadniony wniosek obrońcy lub oskarżonego zwalnia obrońcę z jego obowiązków i wyznacza oskarżonemu innego obrońcę z urzędu.

§ 3. W wypadkach określonych w § 1 i 2 sąd podejmuje zarazem decyzję, czy dotychczasowy obrońca może bez uszczerbku dla prawa oskarżonego do obrony pełnić obowiązki do czasu podjęcia obrony przez nowego obrońcę.

Udzielenie upoważnienia/wyznaczenie obrońcy odnosi się do całego procesu, chyba, że umocowanie przewiduje wyraźne ograniczenia.

Obrońca z wyboru jest uprawniony i zobowiązany do dokonywania czynności także po uprawomocnieniu się orzeczenia, a z urzędu może ich dokonywać, ale nie ma obowiązku.

Jeżeli czynności należy dokonać poza siedzibą lub miejscem zamieszkania obrońcy z urzędu, prezes sądu, przed którym ma być dokonana czynność, a w postępowaniu przygotowawczym prezes sądu rejonowego miejsca czynności, na uzasadniony wniosek dotychczasowego obrońcy może wyznaczyć dla dokonania tej czynności innego obrońcę spośród miejscowych adwokatów.

Art. 84. § 3.  Obrońca wyznaczony z urzędu w postępowaniu kasacyjnym lub w postępowaniu o wznowienie postępowania powinien sporządzić i podpisać kasację lub wniosek o wznowienie postępowania albo poinformować na piśmie sąd, że nie stwierdził podstaw do wniesienia kasacji lub wniosku o wznowienie postępowania. Jeżeli kasacja lub wniosek zostaną wniesione, obrońca ten jest uprawniony do udziału w toczącym się postępowaniu.

Umocowanie nie obejmuje postępowania wykonawczego.

Art. 85. § 1. Obrońca może bronić kilku oskarżonych, jeżeli ich interesy nie pozostają w sprzeczności.

§ 2. Stwierdzając sprzeczność sąd wydaje postanowienie, zakreślając oskarżonym termin do ustanowienia innych obrońców. W wypadku obrony z urzędu sąd wyznacza innego obrońcę. Na postanowienie przysługuje zażalenie.

Obrońca swoim działaniem nie wyłącza działania ani nie zastępuje oskarżonego. Nie może przyznać się do winy, składać wyjaśnień itd. Może podejmować tylko czynności na korzyść oskarżonego np. składać wnioski dowodowe, zadawać pytania. Zaniedbywanie obowiązków przez obrońcę nie może przynieść szkody oskarżonemu. (Np. uchybienie terminowi przez obrońcę uzasadnia przywrócenie go.)

W niektórych sytuacjach ustawa przewiduje przymus adwokacki np. sporządzenie kasacji, skargi subsydiarnej.

• Pełnomocnik

Może go ustanowić strona inna niż oskarżony (pokrzywdzony w przygotowawczym, oskarżyciel prywatny, posiłkowy, powód cywilny w sądowym) oraz osoba niebędąca stroną, jeżeli wymagają tego jej interesy. Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny (dot. instytucji państwowych, samorządowych, społecznych; W zakresie roszczeń majątkowych - osoby prawnej innej niż ww., jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, a także osoby fizycznej prowadzącej działalność gospodarczą). Do pełnomocnika stosuje się odpowiednio przepisy o obrońcy, z uwzględnieniem różnic:

• Nie jest związany „instrukcją mocodawcy”

• Nie jest ograniczony do działania wyłącznie na korzyść

• Może powziąć i wyrazić wolę w zastępstwie mocodawcy, w ramach umocowania

Można mieć max. 3 pełnomocników. Ustanowienie odnosi się do całego postępowania, również do czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, chyba, że coś innego wynika z jego treści. Pełnomocnik zastępuje mocodawcę, ale jego udział nie wyklucza udziału mocodawcy.

W kwestiach nieuregulowanych, stosuje się odpowiednio przepisy KPC. Wg nich pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do:

• Wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jako też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy;

• Wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji;

• Udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu;

• Zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie;

• Odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej

RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO

Ich zadaniem jest ochrona interesu społecznego, którego istnienie stwarza legitymację do działania w procesie.

Nie działają w interesie stron, chociaż ich działania mogą przynosić im korzyści.

Nie są stronami, ale najczęściej przysługują im uprawnienia stron.

• Przedstawiciel społeczny

Przedstawiciel organizacji społecznej, jeżeli zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego lub ważnego interesu indywidualnego, który jest objęty działaniami statutowymi organizacji Może występować dopiero w postępowaniu sądowym, jeżeli zgłosi swój udział przed rozpoczęciem przewodu sądowego.

Przedstawiciel powinien przedstawić pisemne upoważnienie. Sąd może dopuścić do postępowania więcej niż jednego przedstawiciela społecznego.

Może wycofać się z procesu, gdy organizacja uzna, że dalsze działanie nie jest podyktowane interesem społecznym lub ważnym interesem indywidualnym.

Przedstawiciel społeczny może uczestniczyć w rozprawie, składać wnioski dowodowe, pisemne oświadczenia i wypowiadać się oraz zabierać głos w fazie przemówień stron, gdy udzieli mu go przewodniczący składu.

• Prokurator w procesie adhezyjnym

Prokurator, w terminie przewidzianym dla wytoczenia powództwa cywilnego, wytacza powództwo cywilne na rzecz pokrzywdzonego lub stron zastępczych, albo popiera wytoczone przez nie powództwo, jeżeli wymaga tego interes społeczny

• RPO

Uprawnienia:

• Żądanie wszczęcia postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu. Przysługuje mu zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia.

• Żądanie wszczęcia postępowania cywilnego i dołączyć się do już trwającego na prawach prokuratora - dot. też adhezyjnego

• Wniesienie kasacji

• Występowanie z wnioskiem do SN o podjęcie uchwały rozstrzygającej rozbieżności w wykładni prawa

• Występowanie do właściwych organów z wnioskiem o podjecie inicjatywy ustawodawczej

POMOCNICY PROCESOWI

Osoby, które swoim działaniem pomagają organom w przeprowadzeniu lub utrwaleniu przebiegu czynności procesowych.

• Tłumacz - jest powoływany, gdy:

• Trzeba przesłuchać głuchego lub niemego, a nie wystarcza porozumiewanie się za pomocą pisma

• Trzeba przesłuchać osobę, która nie włada językiem polskim

• Zachodzi potrzeba przełożenia na język polski pisma sporządzonego w języku obcym i odwrotnie

Stosuje się do niego odpowiednio przepisy dot. biegłych.

• Protokolant

Protokół rozprawy spisuje aplikant, pracownik sekretariatu lub asesor sądowy (jeżeli nie należy do składu orzekającego). Podpisuje go protokolant i przewodniczący składu, a wniosek o sprostowanie go rozstrzyga się po wysłuchaniu protokolanta.

Inny protokół spisać może także osoba przybrana w charakterze protokolanta przez prowadzącego czynność lub sam przeprowadzający. Od osoby przybranej, która nie jest pracownikiem organu prowadzącego postępowanie, odbiera się przyrzeczenie.

Poza tym można powołać stenografa oraz osobę utrwalającą przebieg rozprawy za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk.

• Specjalista - bierze udział w czynnościach technicznych (np. oględziny, wykonywanie pomiarów). Może nim być funkcjonariusz organu procesowego albo inna osoba, ale w takim przypadku odbiera się od niej przyrzeczenie.

W protokole ujawnia się imiona i nazwiska, specjalność, miejsce zamieszkania, miejsce pracy i stanowisko oraz rodzaj i zakres czynności wykonanych przez każdego ze specjalistów.

Do specjalistów stosuje się odpowiednio przepisy dot. biegłych.

W razie potrzeby specjalistę można przesłuchać jako świadka.

• Kurator sądowy przeprowadzający wywiad środowiskowy

OSOBOWE ŹRÓDŁA DOWODOWE

Uczestnicy procesu, dostarczający środków dowodowych. Zaliczają się do nich świadkowie i biegli. Nie mają uprawnień stron, ale przysługuje im np. prawo do zaskarżenia decyzji o zastosowaniu środka przymusu, prawo zwrotu kosztów związanych ze stawiennictwem lub odpowiedniego wynagrodzenia.

POZOSTALI UCZESTNICY PROCESOWI

Osoby niebędące stronami, które szczególny przepis upoważnia do dokonywania określonych czynności procesowych. Np.:

• Art. 87 § 2 Osoba niebędąca stroną może ustanowić pełnomocnika, jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu.

• Osobom niebędącym stronami przysługuje zażalenie na postanowienia, zarządzenia i inne czynności naruszające ich prawa. Zażalenie takie rozpoznaje prokurator bezpośrednio przełożony nad prokuratorem prowadzącym postępowanie. (Art. 302 KPK)

Niektóre osoby stają się uczestnikami w sposób incydentalny np. osoba udzielająca poręczenia.

©Missi - 1 - 2008-11-22 16:02:00

---