Czytelnictwo uczniów szkoły podstawowej.

Zagrożenia i szanse na podniesienie jego poziomu.

Badanie przeprowadzono w roku szkolnym 2002/2003

Wstęp - identyfikacja problemu.

Czytanie jest jednym z najważniejszych elementów rozwoju człowieka. Sztuka czytania staje się bardzo cenną wartością w życiu współczesnego człowieka. Czytanie to narzędzie samokształcenia , to pomoc w zdobywaniu i uzupełnianiu wiedzy o świecie, budzenie nowych zainteresowań . Towarzyszy mu często wzbogacanie i pogłębianie przeżyć estetycznych i moralnych . Na znaczenie czytania książki można przytaczać wiele argumentów i wszystkie będą równie ważne i prawdziwe.

Niestety liczba przeczytanych książek na 1 statystycznego odbiorcę ciągle spada. Problem ten dotyczy zarówno dzieci w wieku szkolnym jak również dorosłego człowieka. Często można usłyszeć :”dzieci czytają mało i niechętnie”; „ubożeje ich poziom wypowiedzi „ „na lekcjach mamy trudności z omawianiem lektur, ponieważ uczniowie ich nie przeczytali”. Obecna reforma oświaty wśród standardów wymagań stawia umiejętność czytania ze zrozumieniem Bez niej niemożliwym staje się zrozumienie i rozwiązanie postawionych zadań . Wszystkie te powody zadecydowały , że zwróciłam uwagę na czytelnictwo swoich uczniów.

Klasa, którą poddałam analizie liczy 30 uczniów . Średnia ocen w klasie wynosi 3,49 i jest niższa o 0,31od średniej szkoły .Oddział ten jest jedną z 22 klas IV-VI szkoły podstawowej. Postanowiłam dokonać analizy czytelnictwa w mojej szkole opierając się na tej klasie. By uzyskać pełny obraz zjawiska opracowałam do badania:

• narzędzia badawcze w postaci ankiety „ Jestem czytelnikiem „

• dokonałam analizy księgi protokołów wyciągając z niej dane dotyczące przebiegu zjawiska w ciągu trzech ostatnich lat,

• wybrałam i starannie przeczytałam literaturę fachową ,

• zapoznałam się z doświadczeniami innych dotyczącymi analizowanego przypadku,

• przeprowadziłam wywiad z nauczycielem bibliotekarzem w naszej szkole.

Omówienie wyników ankiety „Jestem czytelnikiem „

O tym jak ważne jest czytanie odpowiedzieli w ankiecie sami uczniowie - przytoczę teraz ich wypowiedzi dotyczące powodów, dla których sięgają po książkę:

14 uczniów wskazuje , że czytanie to rodzaj przeżycia przygody bez wychodzenia z domu,

12 uczniów stwierdza , że czytanie wzbogaca ich słownictwo ,

11 zauważa , że książka zawiera wiele informacji z różnych dziedzin ,

• książkę traktuje jako źródło rozrywki ,

• przyznaje , że człowiek musi być oczytany ,

• w książkach odnajduje wzory postaw i zachowań ,

• uważa , że czytanie jest dla niego przeżyciem artystycznym .

O znaczeniu książki w życiu uczniów świadczą też wypowiedzi w ankiecie:

21 uczniów za prawdziwe uważa zdanie „Książka jest źródłem wiedzy”

17 „Czytanie to miłe spędzenie czasu , a 14 „ Książka jest moim mądrym przyjacielem” ; 10 cieszy się , gdy dostaje ją jako nagrodę ; a tylko 4 czyta , ponieważ jest to lektura szkolna.

22 uważa , że lektur szkolnych nie należy zmieniać , bo odpowiadają zainteresowaniom ucznia , tylko 5 chciałoby dokonać tych zmian wskazując „Sachem „ H. Sienkiewicza jako lekturę do wykluczenia ze szkolnego zestawu .

Do najpopularniejszych pisarzy uczniowie zaliczają H. Sienkiewicza (13);

E.Orzeszkową (7); J.Brzechwę (7); K. Makuszyńskiego (5); L.M.Montgomery (4); M.Konopnicką(4); J.Tuwima (4);A. Mickiewicza (4); D.Defoe (2); A.Szklarskiego (2) i S.W.Reymonta (2).

Potwierdzeniem tak dokonanego wyboru są tytuły ulubionych książek :

Ania z Zielonego Wzgórza -5

Szatan z siódmej klasy - 4

Akademia Pana Kleksa - 3

W pustyni i w puszczy - 2

Ten obcy -2

Antek-2

Uczniowie chętnie sięgają po literaturę popularnonaukową (22) , tylko 5 uczniów nie czyta książek o tej tematyce. Największym powodzeniem cieszą się książki popularnonaukowe o tematyce przyrodniczej (17); historycznej (13) informatycznej (10); geograficznej (5) ; technicznej zaledwie 1.

Wśród książek z literatury pięknej dominują powieści przygodowe (23); powieści fantastyczne (12); powieści podróżnicze (9); powieści historyczne (6);utwory poetyckie (5) powieści obyczajowe czyta zaledwie 3 uczniów , a po powieści o tematyce biograficznej sięga tylko 2 uczniów .

Uczniowie przyznają , że po książki sięgają rzadko (16 ); często (5) ; czytają raz w miesiącu (7) ; czytają tylko podczas ferii lub wakacji (3). Nikt z ankietowanych nie zakreślił odpowiedzi , że nie czyta w ogóle .Uczniowie wskazują liczbę 147 jako ilość przeczytanych przez nich książek w ostatnim roku. Gdyby przeliczyć tę ilość na 1 ankietowanego wypadłoby , że 1 uczeń przeczytał średnio 4,9 książki. Ten wynik jest zdecydowanie wyższy od danych powstałych w oparciu o karty czytelnicze uczniów . Skąd zatem powstaje taka rozbieżność ? Otóż uczniowie wskazują wyjaśnienie tej zagadki - oto ono : 22 uczniów wypożycza książki z biblioteki, 18 z nich ma własne książki w domowej biblioteczce, 8 pożycza od znajomych, a 7 kupuje w księgarni.

Kolejnym zagadnieniem , które poddane zostało ankiecie było znalezienie odpowiedzi skąd uczniowie dowiadują się o książkach , które warto przeczytać Najwięcej ankietowanych wskazuje , że polecają im książki znajomi (16), czytają ze względu na to , że jest to lektura (14) ; 9 czyta , bo polecają im rodzice i dowiadują się o niej ze środków masowego przekazu , po rozmowie z bibliotekarzem lub po lekcji bibliotecznej po książkę sięga 5 uczniów . Zaledwie 2 wskazuje, że źródłem ich zaciekawienia jest reklama . Aż 8 ankietowanych czyta z przypadku .

Jako bardzo skuteczną formę popularyzacji książki uczniowie uważają omawianie jej na lekcjach języka polskiego (19); dobrą formą takiego oddziaływania uczniowie uważają : gry dydaktyczne związane z literaturą (8) lekcje biblioteczne (5), wystawy książek i ilustracji do nich (5), recenzje w prasie (5) , konkursy czytelnicze(5), inscenizacje oparte o książkę (3), 2 ankietowanych wskazuje na zachętę ze strony nauczyciela.

Analizując wyniki ankiety i dane dotyczące czytelnictwa należy stwierdzić, że w tej dziedzinie jest wiele do zrobienia .By jednak opracować i zaplanować właściwe działania należy poznać problem wnikliwie - temu właśnie będzie poświęcony następny rozdział moich rozważań.

Przyczyny i znaczenie problemu.

Każdy człowiek : dorosły i dziecko powinien czytać książki i inne wytwory pisemne myśli ludzkiej . Jest to nie tylko potrzeba , ale także konieczność dla prawidłowego funkcjonowania w życiu. Można powiedzieć zatem , że uczeń ma nie tylko prawo ale i obowiązek do czytania. Oczywiście można przyznać też prawo do nieczytania dzieciom chorym , kalekim i upośledzonym , których wrodzone dysfunkcje organizmu uniemożliwiają czytanie .

Co zrobić , gdy z tego prawa chcą „korzystać „ inni ?

Niechęć do czytania nie istnieje sama z siebie . Jest wtórna wobec potrzeb psychicznych - brak wyrobionej potrzeby , nawyku czytania . Żeby sięgnąć po książkę trzeba być choć w minimalnym stopniu przekonanym o wartościach jakie niesie lektura . Dzieci nie czytają , bo nie mają wyrobionej świadomości wartości lektury. Nie da się ukryć , że książka przestała być jedynym i łatwo dostępnym źródłem informacji . Rolę jej przejęły radio, telewizja , internet. Czytanie przestało być przez dzieci postrzegane jako atrakcyjna forma spędzenia wolnego czasu . Rodzice często zamiast czytać dzieciom książki nie tylko na dobranoc , wyręczają się telewizją lub filmem wideo.

Kolejną przeszkoda na drodze do stania się czytelnikiem jest brak zamiłowania do czytania . Czytanie trzeba polubić , nikogo nie zmusi się do czytania siłą .

Dzieci nie czytają , bo po prostu nie chcą czytać , nie wiedzą co i po co czytać , często nie umieją zastosować zdobytych tą drogą wiadomości , a może nikt nawet tego od nich nie oczekuje ( literatura popularnonaukowa ) .

Czytanie książek to złożony proces psychologiczny najogólniej mówiąc polegający na odkodowaniu ciągu znaków i przełożeniu ich na określone pojęcia. Kolejną ważną przyczyną , że dzieci nie czytają jest fakt , że nie rozumieją tego co czytają . Z badań statystycznych wynika , że uczniowie klas V-VI nie rozumieją około 40% czytanych tekstów . Nie lepiej wygląda sytuacja w klasach młodszych . Uczniowie potrafią wprawdzie składać litery , ale nie rozumieją tego co złożyły . Język staje się ubogi , czytanie przychodzi z trudem i nie daje spodziewanej przyjemności lub satysfakcji. Zostaje zatem szybko wyeliminowane z życia - jego miejsce zajmuje zabawa na podwórku , sport, telewizja . Do tego dochodzi jeszcze brak zachęty ze strony rodziców i brak przykładu z ich strony - rodzice nie czytają - więc i dziecko samo nie czyta .

Ale istnieje też druga strona medalu- dziecko zbytnio przymuszane do czytania nie polubi tej czynności. Bardzo często wywołujemy w dzieciach od małego złe skojarzenia z książką : Dziecko nie chce jeść- próbujemy pokazać mu obrazek; nie chce siedzieć na nocniku - postępujemy podobnie. To wszystko sprawia, że dziecku książka kojarzy się z sytuacją niemiłą Często też rodzice , a nawet nauczyciele , każą dzieciom czytać książkę za karę . Czytanie wówczas zamiast być przyjemnym staje się czymś przykrym ,od czego należy uciec. Trudno polubić coś , co robi się z przymusu .Czytanie nie może być traktowane jako wyjątkowa nagroda lub coś , na co należy zasłużyć . Często takie sytuacje mają miejsce , gdy pozwalamy dziecku czytać cenne książki , których nie można zniszczyć , poplamić , zagiąć kartki, podkreślać fragmentów - są to tak zwane „książki z górnej półki”. Wymienione dotychczas przyczyny niechęci do książki są natury wewnętrznej , nie są to jedyne przyczyny tego zjawiska .

Czytelnictwo jest procesem złożonym występującym w potrójnej postaci :

• Jako proces społeczny ( zaspakaja potrzeby naukowe, kształcące, wychowawcze, i estetyczne człowieka ).

• Jako proces psychiczny ( obejmuje całokształt kontaktów czytelnika z książką , nastawienie do niej , zaciekawienie , zainteresowanie , rozumienie czytanej książki ).

• Jako proces pedagogiczny ( polega na umiejętnym doborze lektury i pracy z nią ).

Do przyczyn zewnętrznych mających duży wpływ na , może nawet decydujący, na kontakt dziecka z książką zaliczyłabym :

• brak czasu spowodowany nadmiernym obciążeniem dziecka obowiązkami w domu i szkole,

• brak miejsca do czytania ,

• niesprzyjający klimat psychologiczny - bezrobocie , brak pieniędzy , rozbite rodziny, choroby,

• brak informacji o książkach,

• brak dostępu do książki - zbyt drogie , słabo wyposażone biblioteki szkolne,

• brak właściwego zainteresowania dzieci książką,

• brak ciekawych form popularyzacji książki,

• brak umiejętności wyboru dla siebie właściwej książki,

• brak umiejętności korzystania z aparatu pomocniczego w książkach ( spis treści , ilustracje, przypisy ) ,

• brak umiejętności korzystania z katalogów bibliotecznych.

Prognozy.

Opisane przyczyny wewnętrzne i zewnętrzne muszą nam uświadomić , że stan czytelnictwa jest sprawą bardzo ważną , którą należy uczynić podstawą działań nauczycieli polonistów ( 19 ankietowanych im przypisuje ważną rolę ) , rodziców i nauczycieli bibliotekarzy .

Prognoza negatywna - zaniechanie działań na rzecz podniesienia czytelnictwa.

Doprowadzić może do spadku ilości przeczytanych książek , a nawet do zastąpienie jej przez filmy wideo . Doprowadzić to może do całkowitego zubożenia języka ucznia, książka przestanie być mądrym przewodnikiem i przyjacielem ucznia , stanie się czymś uciążliwym , co można zastąpić .

Prognoza pozytywna - wdrożenie działań popularyzujących książkę .

Książka odzyska należne jej miejsce w , nadal będzie źródłem wiedzy , sposobem na miłe spędzenie czasu ,źródłem wzorów postaw i zachowań , sposobem na wzbogacenie słownictwa i informacji o świecie.

Propozycje rozwiązań

Cele zaplanowanych oddziaływań:

1. Budzenie szacunku do książki jako wytworu pracy i myśli ludzkiej .

2. Wdrażanie prawidłowych nawyków czytelniczych oraz troska o czysty i estetyczny wygląd książek.

3. Zachęcenie do udziału w imprezach czytelniczych.

4. Wyrabianie umiejętności wyboru książki i zapoznanie z procedurą jej wypożyczenia.

5. Kształcenie postawy samokształceniowej.

6. Kształcenie postawy miłośnika książki poprzez zachęcenie do gromadzenia księgozbioru domowego.

7. Kształcenie nawyku zapoznania się z lekturą przez czytanie orientacyjne i znajomość budowy książki.

8. Poznanie metody szybkiego orientowania się w zawartości treściowej książki oraz oceny jej przydatności dla własnych potrzeb i zainteresowań.

9. Rozwijanie zainteresowań czytelniczych.

10. Zapoznanie uczniów z informacjami o książce jakie znajdują się na karcie katalogowej.

11. Zaznajomienie uczniów ze sposobami poszukiwania informacji na podany temat i opracowywanie krótkich zestawień tematycznych .

12. Zapoznanie uczniów z podstawowymi źródłami informacji bezpośredniej ( encyklopedie, słowniki ) i pośredniej ( literatura popularnonaukowa).

13. Zapoznanie uczniów z warsztatem informacyjnym biblioteki .

14. Swobodna ekspresja twórcza i artystyczna.

15. Przybliżenie uczniom postaci pisarzy , charakterystycznych cech twórczości.

16. Wyrabianie nawyku właściwego zachowania się w czasie spotkań z twórcą .

Zadania naprawcze czyli proponowane formy popularyzacji książki.

1. Pasowanie na czytelnika uczniów klas młodszych.

2. Formy żywego słowa.

3. Uroczyste obchody Światowego Dnia Książki.

4. Kiermasze książek jako forma upowszechniania czytelnictwa.

5. Gry biblioteczne ; Kradzież w bibliotece.

6. Konkursy czytelnicze :

• „ Piszę książkę „

• „ Literaccy milionerzy „

• „ Cykliczny afiszowy konkurs czytelniczy „

• „ Ekslibris do domowej biblioteczki „

• „ Zakładka do książki „

• „ Obwoluta do książki „

7. Wystawy książek jednego autora , jednej tematyki i itp.

8. Nauczanie w oparciu o programy autorskie uwzględniające popularyzację książek .

9. Wybory książki roku - sondaż wśród uczniów .

10. Konsultowanie zestawu lektur fakultatywnych z uczniami .

11. Lekcje biblioteczne.

12. Poranki i wieczory literackie.

13. Spotkania z pisarzem .

14. Wykazy nowości czytelniczych .

15. Redagowanie gazetki lub informatora o tematyce czytelniczej .

16. Prowadzenie akcji promocyjnej nowo wydanych książek.

17. Ścisła współpraca : polonista -bibliotekarz.

Plan oddziaływań na czytelnika -ucznia

L.P.	Forma oddziaływania	Kto realizuje	Kiedy	Uwagi
1.	Pasowanie na czytelnika uczniów klas młodszych	Nauczyciel bibliotekarz i nauczyciel klas młodszych	II semestr klasy I	Można zaprosić rodziców na uroczy -stość.
2.	Formy żywego słowa	Nauczyciel polonista	Na bieżąco	Rodzice stanowić mogą publi -czność
3	Uroczyste obchody Światowego Dnia Książki	Bibliotekarz i polonista	Maj	Informa -cje w mediach
4	Kiermasze książek jako forma upowszechniania czytelnictwa	Polonista i bibliotekarz	Na bieżąco	Jako podsumowanie konkursu „Piszę książkę „
5	Gry biblioteczne ; Kradzież w bibliotece.	Polonista	Na bieżąco
6	Konkursy czytelnicze : „ Piszę książkę „ „ Literaccy milionerzy „ „ Cykliczny afiszowy konkurs czytelniczy „ „ Ekslibris do domowej biblioteczki „ „ Zakładka do książki „ „ Obwoluta do książki”	Polonista , plastyk , nauczyciel techniki, nauczyciel klas młodszych	Na bieżąco	Wystawy efektów na forum szkoły.
7	Wystawy książek jednego autora , jednej tematyki i itp.	Bibliotekarz , wychowawca klasy	Na bieżąco
8	Nauczanie w oparciu o programy autorskie uwzględniające popularyzację książek .	Autor programu	Realizacja zgodnie z programem
9	Wybory książki roku - sondaż wśród uczniów	Polonista, wychowawca, , bibliotekarz	Na bieżąco	Publika -cje w prasie
10	Konsultowanie zestawu lektur fakultatywnych z uczniami	Polonista	Na początku roku szkolnego
11	Lekcje biblioteczne.	Bibliotekarz	Zgodnie z harmonogramem zajęć
12	Poranki i wieczory literackie	Polonista , bibliotekarz, wychowawca samorząd uczniowski	Na bieżąco
13	Spotkania z pisarzem .	Polonista samorząd klasy lub szkoły	Na bieżąco
14	Wykazy nowości czytelniczych	Łącznicy z biblioteką , bibliotekarz	Na bieżąco
15	Redagowanie gazetki lub informatora o tematyce czytelniczej	Łącznicy z biblioteką , samorząd szkolny	Na bieżąco
16	Prowadzenie akcji promocyjnej nowo wydanych książek.	Bibliotekarz, polonista, samorząd uczniowski	Na bieżąco
17	Ścisła współpraca : polonista -bibliotekarz	Polonista , bibliotekarz	Na bieżąco	Ewalu-acja prowa-dzonych form popula-ryzacji .

Wdrożone oddziaływania

zastosowane w klasie

1. Parada postaci literackich - afiszowy konkurs czytelniczy dla klas VI.

2. Literaccy milionerzy- konkurs czytelniczy.

3. Przygotowanie uroczystości Pasowania na czytelnika uczniów klas I.

4. W Ojczyźnie Polszczyźnie Henryka Sienkiewicza - konkurs literacki.

5. Lekcje biblioteczne.

6. Gra biblioteczna :”Kradzież w bibliotece”.

7. Forma żywego słowa- recytacja utworów przed rodzicami.

8. Spotkanie z poetką -Bogumiłą Adamek (poetka pochodzi z Myszkowa , jest nauczycielem polonistą w szkole średniej)

9. Promocja nowego tomiku poetyckiego pani B. Adamek.

10. Ścisła współpraca z nauczycielem bibliotekarzem.

Efekty oddziaływań.

Ankieta przeprowadzona została w grudniu 2000 , wyniki czytelnictwa zaprezentowane na wykresie „Geneza i dynamika zjawiska „odnoszą się do okresu 1998 do styczeń 2001. Od nowego ( II ) semestru 2000/2001 roku wdrożyłam w klasie wymienione formy oddziaływania - popularyzowania czytelnictwa w klasie. Wszystko to zaowocowało podniesieniem wskaźników dotyczących ilości przeczytanych książek przypadających na 1 ucznia w klasie.

Wzrost wyniósł z 1,41 do 5,2 książki na ucznia czyli wynik poprawił się o 3,79. Uczniowie przygotowując się do konkursów zmuszeni zostali do przypomnienia sobie czytanych wcześniej lub dopiero teraz książek .Często sami zaciekawieni książką sięgali po nią , lekcje biblioteczne pomogły im w samodzielnym poszukiwaniu i wyborze książek.

Aby efekt moich oddziaływań poddać właściwej ewaluacji postanowiłam zastosować w klasie arkusze ewaluacyjne.

Podsumowanie - wnioski.

1. Zastosowane formy oddziaływania przyniosły znaczną poprawę , widoczną

w podniesieniu wskaźników czytelniczych : 1,41—5,2 .

2. Zastosowane do ewaluacji arkusze potwierdziły słuszność i celowość

zastosowanych propozycji popularyzacji czytelnictwa.

• Uczniowie bardzo wysoko ocenili zajęcia i ich wpływ na podniesienie

ich poziomu czytelnictwa.

4. Uczniowie nie tylko wysoko ocenili zajęcia , ale wskazali równocześnie

obszary , w których należy szukać rozwiązań do dalszych działań .

5. Najogólniej mówiąc stwierdzili , że Książka powinna bawić i uczyć , a także

stać się źródłem do działań konkursowych.

6. Uczestniczenie w zajęciach otwartych rodziców podniosło prestiż książki

zarówno w oczach uczniów jak również w oczach rodziców.

7. Analiza przypadku wskazała , że w dziedzinie czytelnictwa dzieci i

i młodzieży jest wiele do zrobienia , istnieją rozwiązania ciekawe,

niekonwencjonalne .

8. Od nauczyciela polonisty, bibliotekarza, rodziców zależy jakie miejsce

w życiu młodego człowieka znajdzie książka.

9. Czytelnictwo to proces złożony , na szczęście można mieć wpływ na jego

kształtowanie.

Bibliografia

1. Goriszowski W. Kowolik P „Współpraca bibliotekarza z wychowawcami klas”, „Poradnik Bibliotekarza” , 1992 , nr2 .

2. Lewandowska G. „Dlaczego nie czytają”, „Poradnik Bibliotekarza” , nr 1 1994 .

3. Łobaszewska M. Uryniak B. „Nie dajmy się w trudnych czasach” , Poradnik Bibliotekarza , nr 2 ,1994.

4. Strelau J. Jurkowski A. Putkiewicz Z.” Podstawy psychologii dla nauczyciela”, PWN, Warszawa 1977.

5. Schlender G. „Zainteresowania czytelnicze młodzieży” , „Poradnik Bibliotekarza”, nr 4, 1997.

6. Szpulak G. „Umiejętność czytania w życiu współczesnego człowieka- szkic do zajęć bibliotecznych” , „Poradnik Bibliotekarza”, nr 6, 1992.

7. Szocki J. „O kulturze uczniów szkół podstawowych”, „Poradnik Bibliotekarza , nr 9 , 1994 .

8. Radziejowska - Hichen A. „Bariery między dzieckiem a książką” ,”Poradnik Bibliotekarza”, 1992 nr 7/8.

---