METODYKA KURATORA SĄDOWEGO

PYTANIA EGZAMINACYJNE

KUTAROR RODZINNY

1. Powstanie i rozwój kurateli sądowej - kurator Rodzinny w Polsce

2. Powstanie i rozwój instytucji kuratora sądowego na świecie

3. Angielsko - amerykański system kurateli sądowej.

4. Belgijsko - francuski model kurateli sądowej.

5. Japoński system „kurateli”.

6. Funkcje kuratora sądowego (w oparciu o ustawę).

7. Treść przysięgi, którą składa kurator (w oparciu o ustawę, podać art.).

8. Modele kurateli sądowej(4).

9. Cele kuratorów sądowych dla nieletnich.

10.Zadania kurateli sądowej dla nieletnich.

11. Kuratorski ośrodek pracy.

12. Czynniki usprawniające pracę kuratora sądowego.

13. Sposoby nawiązywania kontaktu kuratora z podopiecznymi.

14. Częstotliwość kontaktu kuratora z podopiecznym.

15. Czynniki usprawniające pracę kuratora.

16. Czynniki usprawniające sprawowanie funkcji kuratora.

17. Cechy modelowe kurateli niezbędne do „promieniowania” na podopiecznego.

18. Czynniki wyznaczające efektywne sprawowanie funkcji wychowawczo - resocjalizacyjnej przez kuratora.

19. Czynniki obiektywnie pożądane przy pełnieniu funkcji kuratora.

20. Cechy osobiste ułatwiające prace kuratora.

21. Metoda indywidualnych przypadków.

22. Symbolika akt wykonawczych które prowadzi kurator rodzinny.

23. Kto może zostać kuratorem (z ustawy).

24. Ograniczenie, pozbawienie, zawieszenie władzy rodzicielskiej.

25. Nieletni, małoletni (z ustawy)

26. Metody, które stosuje kurator w pracy z podopiecznym i z jego rodziną.

KURATOR DLA DOROSŁYCH

1. Powstanie i rozwój instytucji kuratora dla dorosłych w Polsce (internet)

2. Powstanie i rozwój instytucji kuratora na świecie.

3. Środek związany z poddaniem sprawcy próbie (art. 169 - 176 KKW - wyjaśnić pojecie „DOZÓR”).

4. Wyjaśnić pojecie „PIECZA”).

5. Co jest przedmiotem postępowania wykonawczego (postanowienie, wyrok prawomocny).

6. Kto jest podmiotem dozoru (sprawca).

7. Uprawnienia dozorowanego.

8. Obowiązki dozorowanego.

9. Kiedy skazany musi mieć obrońcę (małoletni, bez obywatelstwa, chory).

10. Czas trwania dozoru.

11. Kiedy jest obowiązek sprawowania dozoru.

12. Fakultatywne dozory.

13. Obligatoryjne dozory.

14. Dozór nad skazanym, zwolnionym z zakładu karnego po odbyciu kary.

15. Wyjaśnić art. 167 KKW.

16. Etapy udzielenia pomocy skazanemu, mającemu być zwolnionym z zakładu karnego.

17. Wyjaśnić art. 172;2 KKW.

18. Podstawowe zadania osoby sprawującej dozór według normy ustawowej.

19. Przedstaw tezę Cz.Czapówa ważną dla pedagogiki resocjalizacyjnej.

20. Fazy postępowania kuratora w trakcie postępowania wychowawczego.

21. Sposoby sprawowania dozoru.

22. Przyjęcie dozoru.

23. Co należy uwzględnić w modelu sprawozdania z dozoru.

24. Wyjaśnij pojecie „DOZÓR UPROSZCZONY”.

25. Co to jest wywiad środowiskowy.

26. Wywiad w sprawach procesowych.

27. Kurator zawodowy przed sądem - uprawnienia, obowiązki.

28. Podstawowe kompetencje kuratora.

29. Inne podmioty sprawujące dozór.

30. Pomoc kuratorów w społecznej readaptacji skazanych.

31. Etapy wykonywania kary ograniczenia wolności.

32. Formalne przesłanki do orzekania warunkowego zwolnienia.

33. Osoba godna zaufania.

34. Wojskowy kurator społeczny.

KURATELA RODZINNA (I NIELETNICH)

PYTANIE NR.1

Powstanie i rozwój kurateli sądowej - kurator Rodzinny w Polsce

Organizacja postępowania z nieletnimi w Polsce była skomplikowana. Rozwój sądowych i pozasądowych kryteriów oddziaływania na dziecko hamowały warunki polityczne i ekonomiczne. Okres rozbiorów uzależnił polskie ustawodawstwo do ustawodawstwa zaborców. Polskie warunki organizacyjno - prawne kształtowały się w dobie zaborów zależnie od aktualnych prądów oświatowo - kulturalnych i sytuacji polityczno - ekonomicznej krajów zaborczych. Ożywienie polskiej jurysdykcji w tej dziedzinie mogło nastąpić dopiero po odrodzeniu się niezależnej państwowości.

Dnia 7 lutego 1919 r. Józej Piłsudski Naczelnik Państwa polskiego podpisał dekret o utworzeniu sądów dla nieletnich. Na jego podstawie Minister Sprawiedliwości wydał 26 lipca 1919 r. rozporządzenie w przedmiocie urządzenia sądów dla nieletnich, regulujące organizację tych sądów oraz ich aparatu pomocniczego. Na podstawi tych przepisów utworzono w Warszawie, Łodzi i Lublinie sąd dla nieletnich, które zaczęły działać od dnia 1 września 1919 r.

Instytucja kuratora dla nieletnich powołana została na mocy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 czerwca 1929 r. w sprawie przekształcenia instytucji opiekunów sądowych na kuratorów nieletnich przy sądach grodzkich i dla nieletnich. Zgodnie z & 1 tego rozporządzenia „Stali opiekunowie sądowi, przewidziani dekretem z dnia 7 lutego 1919 r. w przedmiocie utworzenia sądów dla nieletnich, stają się z dniem 1 lipca 1929 r. kuratorami nieletnich przy sądach grodzkich. Przepisy wykształciły podstawowe elementy statusu kuratora sądowego. Kurator - to pracownik sądowy pobierający godziwe wynagrodzenie na podstawie określonego stosunku pracy.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 czerwca 1935 r. o kuratorach nieletnich - przekształcenie pracy kuratora nieletnich w działalność społeczną, wprowadzenie społecznego modelu kurateli sądowej.

Następne akty prawne utrwaliły społeczny wymiar kurateli dla nieletnich aż do dnia 10 maja 1959 r. włącznie:

• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 30 marca 1951 r. o kuratorach sądowych dla nieletnich.

W & 11 stwierdza się:

„Pełnienie obowiązków kuratora sądowego dla nieletnich jest funkcją społeczną.

W związku ze sprawowaniem przez kuratora jego funkcji może on otrzymać ryczałt miesięczny, którego wysokość powinna być uzależniona od ilości i rodzaju czynności wykonywanych za zlecenie sądu. Ryczałt nie może przekraczać zasadniczego uposażenia pracownika państwowego w najniższej grupie”.

• 3 lipiec 1956 r. o inspektorach społecznych przy sądach powiatowych:

„Inspektorzy społeczni stanowią organ pomocniczy władzy opiekuńczej.

Pełnienie obowiązków inspektora społecznego jest funkcją społeczną”.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości - 13 luty 1959 r. o kuratorach sądowych dla nieletnich wprowadziło dwoistość kurateli dla nieletnich.

& 1 ust. 2: „Pełnienie obowiązków kuratora sądowego dla nieletnich jest w zasadzie funkcją społeczną. W miarę potrzeby mogą być powołani kuratorzy sądowi dla nieletnich pełniących swe czynności zawodowo”.

Dnia 10 kwietnia 1959 r. ukazało się zarządzenie Ministra Sprawiedliwości bliżej precyzujące instytucje kuratora zawodowego. Kandydat na kuratora sądowego musiał mieć ukończone 25 lat, odpowiednie kwalifikacje i kilkuletni okres pracy z młodzieżą. Kurator był głównym pomocnikiem sędziego dla nieletnich, wychowawcą w środowisku otwartym.

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 maja 1973 r. w sprawie kuratorów dla nieletnich. W & 1 ust. 3 stwierdza się, że kuratorami dla nieletnich są kuratorzy zawodowi i społeczni.

Zgodnie z & 2 ust. 1 „kuratorzy zawodowi są pracownikami sądów powszechnych. Przyjmuje ich do pracy, zawiesza w czynnościach i zwalnia prezes sądu wojewódzkiego”.

Zgodnie z & 3 ust. 1 „kuratorów społecznych powołuje, zawiesza w czynnościach i odwołuje prezes sądu powiatowego. Kuratorzy społeczni pełnią powierzone im czynności w ramach funkcji społecznej”.

Przełom w regulacji prawnej sądowych kuratorów dla nieletnich stanowi art. 101 pkt 2 ustawy z dnia 26 pazdziernika 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich. Wprowadził on nowelizację rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 6 lutego 1928 r. - prawo o ustroju sądów powszechnych przez dodanie art. 104a u.s.p. w brzmieniu:

„ & 1. Przy sądach działają kuratorzy (rodzinni i dla dorosłych), którzy pełnią swe czynności albo zawodowo albo w ramach funkcji społecznych.

W & 2 Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia ustala tryb powoływania kuratorów sądowych oraz szczegółowy zakres ich praw i obowiązków”.

13 maja 1983 r. akt ten wszedł w życie po 6 miesiącach od ogłoszenia. Nastąpiło podniesienie rangi kuratorów sądowych przez nadanie im statusu ustawowego. Ranga zawodu kuratora sądowego 20 czerwca 1985 r. wzrosła na mocy ustawy - prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U). z 1994 r. Nr 7, poz. 25 z pózn. Zm.), obowiązującej od dnia 1 września 1985 r.

Zgodnie z art. 120 & 1:

„W sądach działają kuratorzy sądowi (rodzinni i dla dorosłych), którzy wykonują czynności o charakterze wychowawczo - resocjalizacyjnym i profilaktycznym oraz inne czynności określone w przepisach szczególnych”.

Zgodnie z & 2: „Kuratorzy sądowi pełnią swoje czynności zawodowo albo społecznie” (obowiązywało do dnia 30 września 2001 r.).

Na podstawie art. 131 & 1 pkt 1 i 2 u.p.s. z 1985 r. wydane zostało rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 listopada 1986 r. w sprawie kuratorów sądowych - przepisy uzupełniły zapisy ustawowe, precyzując funkcje kuratorów, lecz nie w pełni zaspakajały ich ambicje zawodowe, jak i oczekiwania społeczne.

Zrzut - to społeczno - zawodowy model kurateli, oparty na działalności resocjalizacyjno - wychowawczej kuratorów społecznych, sprowadzając pracę kuratorów zawodowych do wykonywania zadań organizatorsko - kontrolnych.

Spada zainteresowanie taką formą pracy społecznej w latach 1990 - 1992 liczba kuratorów zmniejszyła się 0 6 260, tj. o 21,5%. Stan taki utrudnił pracę kuratorowi zawodowemu. W marcu 1992 r. władze resortu podjęły decyzję o zmianie modelu kurateli sądowej ze społeczno - zawodowej na zawodowo - społeczną.

Cel - prowadzenie działalności resocjalizacyjnej przez wykwalifikowaną kadrę kuratorów zawodowych przy ograniczonym udziale kuratorów społecznych.

Ministerstwo Sprawiedliwości w styczniu 1995 r. powołał w celu dokonania zmian w polskim systemie kurateli sądowej Zespół do Spraw Reformy Kurateli Sądowej.

Zarządzeniem z dnia 21 września 200 r. Minister Sprawiedliwości powołał zespół do opracowania projektu ustawy o kurateli sądowej po przewodnictwem dyrektora ówczesnego Departamentu Spraw Rodzinnych i nieletnich.

PYTANIE NR.2

Powstanie i rozwój instytucji kuratora sądowego na świecie

Historyczny początek instytucji kuratorskiej wiąże się z wydaną w 940 r. n.e. - przez króla angielskiego Anthelstona - ustawą, w myśl której wobec skazanego na śmierć dziecka poniżej 15 roku życia wyrok nie mógł być wykonany, a skazanego oddawano pod opiekę biskupa. Nowożytna forma kurateli rozwinęła się w XIX- wiecznej Anglii.

Po pewnym czasie angielskie doświadczenia dotarły do Stanów Zjednoczonych. W roku 1841 pewien szef z Bostonu Jan Augustus, złożył w sadzie kaucję za skazanego oraz wziął go pod swoją opiekę, osoba ta nigdy nie wróciła na drogę przestępstwa. Sprawował on nadzór nad dwoma tysiącami osób, tylko dziesięciu z nich sprawiło mu zawód.

W roku 1878 wydana została w stanie Massachusetts ustawa powołująca kuratorów zawodowych, tzw. probation - officers. Zajmowali się oni przestępcami, którym ze względu na pomyślne prognozy kryminologiczne nie wymierzano kary pozbawienia wolności. System „probation” z instytucji lokalnej stał się dość szybko instytucją samodzielną, uznaną przez prawo wszystkich niemal stanów Ameryki oraz ustawodawstwo federalne.

Podstawę prawną funkcjonowania kuratorów w Anglii stanowiła ustawa z 1907 r.

W 1886 r. rząd austriacki utworzył Radę Dzieci Państwa - mającą na celu opiekę nad dziećmi opuszczonymi, zaniedbanymi i popełniającymi przestępstwa. Podobne organy tworzono w Stanach Zjednoczonych, Anglii i Indiach. W Europie w Norwegii 1869 r. powstała ustawa o ochronie zaniedbanej młodzieży.

Opinia społeczna w Chcago poruszona została danymi o warunkach w jakich amerykańskie dzieci odbywały karę więzienia. Po krótkich pracach nad projektem ustawy parlament stanu Illinois uchwalił w 1899 r. dostawę o dzieciach opuszczonych i wstępnych, nakazującą utworzenie pierwszego na świecie sądu dla nieletnich. Pierwszy w Europie sąd dla nieletnich powstał w 1905 r. w Birmingham w Anglii, a parę miesięcy pózniej w Danii.

W 1908 r. ogłoszono w Anglii „Kartę Wolności Dziecka” - cel- zmodyfikowanie oraz ujednolicenie dotychczasowego ustawodawstwa nieletnich.

W tym roku powstał również sąd dla nieletnich na Węgrzech, Austrii, Niemczech, następnie w Rosji, Portugalii, Belgii, Francji, Szwajcarii.

Ewolucja postępowania z nieletnimi wykształciła przekonanie, że przestępczość i demoralizacja nieletnich mają z reguły ścisły związek z patologią rodziny, toteż coraz większe uznanie zdobywała sobie koncepcja sądownictwa rodzinnego. Idea sądów rodzinnych zrodziła się na gruncie amerykańskim,

Pierwszy sąd rodzinny powstał w 1914 r. w Cincinnati Ohio, dzięki sędziego Charlsowi Hoffmanowi - prezes.

W rozwoju kurateli sądowej na świecie wyróżnia się dwa główne kierunki:

• system angielsko - amerykański oparty na systemie „probation”, który jest oparty na gruncie praktyki sądowej,

• system belgijsko - francuski oparty na systemie wolności dozorowanej, który powstał na podstawie wydanych w tym przedmiocie aktów prawnych.

PYTANIE NR.3

Angielsko - amerykański system kurateli sądowej.

System angielsko - amerykański oparty jest na systemie „probation” jest oparty na gruncie praktyki sądowej.

Zawiera cztery elementy:

• uznanie sprawcy za winnego przestępstwa,

• zawieszenie orzeczenia o karze,

• nałożenie na sprawcę obowiązkowego okresu próby,

• poddanie go dozorowi kuratora.

Regulamin obowiązków kuratorskich w systemie amerykańskiej probacji obejmował:

• przeprowadzenie wywiadów środowiskowych przed rozprawą,

• uczestniczenie w rozprawie sądowej,

• składanie wyjaśnień w sprawie celowości stosowania dalszego dozoru kuratorskiego,

• składanie okresowych sprawozdań policji,

• prowadzenie działalności resocjalizacyjnej w środowisku naturalnym podopiecznych.

Tym samym system ten uznany został za integralną część postępowania sądowego, a z czasem upowszechnił się on w świecie jako resocjalizacyjny system kurateli sądowej.

ANGLIA

Podstawą prawną funkcjonowania kuratorów w Anglii stanowiła ustawa z 1907 r., która w zasadzie zalegalizowała wcześniejszą już działalność społeczną w tym zakresie. Wtedy też po raz pierwszy wprowadzono nazwę kurator sądowy.

PYTANIE NR.4

Belgijsko - francuski model kurateli sądowej.

System belgijsko - francuski oparty na systemie wolności dozorowanej, który powstał na podstawie wydanych w tym przedmiocie aktów prawnych.

Zadania tego systemu oraz kuratorów belgijskich i francuskich są zróżnicowane w zależności od tego czy pracują oni z nieletnimi czy też z dorosłymi.

Działalność kuratorów obejmuje cztery podstawowe zakresy:

• szeroko rozumiane poradnictwo sądowe, w tym zwłaszcza poradnictwo opiekuńczo - wychowawcze dla nieletnich i ich rodzin,

• diagnostyka w sytuacjach bytowo - wychowawczych nieletnich prowadząca do wystawienia opinii o nieletnich wraz z sugestiami odnośnie do możliwości stosowania alternatywnych dla więznia środków penalnych lub wychowawczych,

• sprawowanie nadzoru nad podsądnymi zwykle do 20 osób, z wyjątkiem specjalistów diagnostyków,

• sprawowanie sądowej kontroli nad przebiegiem i wykonywanie zadań związanych z tzw. środkiem otwartym, np. umieszczenie w rodzinie zastępczej.

PYTANIE NR.5

Japoński system „kurateli”.

W Japonii istnieją biura opiekuna sądowego, ich główne zadania to polegają na realizacj zadań:

• nadzór nad korzystającymi z probacji i zwolnienia warunkowego we wszystkich grupach wiekowych,

• uregulowanie stosunków rodzinnych i innych warunków społecznych przed zwolnieniem z zakładów poprawczych,

• opieka penitencjarna nad opuszczającymi zakłady bez nadzoru,

• badanie przypadków i wnioskowanie o ułaskawienie,

• szerzenie profilaktyki przestępczości.

Opiekunowie sądowi są etatowymi pracownikami sądu, zatrudnionymi przez Ministerstwo Sprawiedliwości w Japonii. W 1950 r. w Japonii wprowadzono instytucję sądowego opiekuna społecznego.

Zdania społecznych opiekunów:

- pomagają przestępcą w powrocie do społeczeństwa i szerzą idee zapobiegania przestępczości,

- nadzorują i organizują pomoc przebywającym na probacji i zwolnieniach warunkowych.

Kadencja społecznego opiekuna sądowego w Japonii trwa 2 lata (może być przedłużona o kolejne 2 lata)

PYTANIE NR.6

Funkcje kuratora sądowego (w oparciu o ustawę).

Kurator sądowy podobnie jak sędzia jest funkcjonariuszem państwowym, realizującym zadania wobec osób objętych jurysdykcją sądową. Kurator podlega odpowiedzialności dyscyplinarnej za działania lub zaniechania polegające na naruszeniu obowiązków pracownika.

Rodzaje funkcji:

1. JUDYKACYJNA (nadzorcza) to kontrola sądowa obejmująca nadzór, w zakresie orzecznictwa sądowego.

Kodeks Karny Wykonawczy 1968 r. powołał instytucje sądu penitencjarnego nad przebiegiem i legalnością wykonania kary pozbawienia wolności. Nad całością postępowania wykonawczego w sprawach karnych, także w sprawach nie związanych z izolacją, a więc np. karę ograniczenia wolności, a także nad działalnością profilaktyczną i pomocą postpenitencjarną.

2. WYKONAWCZA (wykonuje orzeczenia sądu)

Funkcje kuratorów zawodowych i społecznych związane są z wykonywanie czynności o charakterze wychowawczo - resocjalizacyjnym i profilaktycznym. Czynności kuratorów związane z wykonywaniem orzeczonego ośrodka stanowią istotę funkcji wykonawczej.

3. DIAGNOSTYCZNO - DORADCZA

Głównymi czynnościami kuratorów w zakresie tych funkcji jest zbieranie danych osobowo - poznawczych, środowiskowych, niezbędnych do prowadzenia procesów resocjalizacji oraz do wydania orzeczenia sądowego. Kurator pełni funkcję doradczo - interwencyjną wobec osób zgłaszających się do sądu z problemami, reprezentuje interesy dorosłych skazanych wobec, których toczy się postępowanie sądowe.

Model roli zawodowego kuratora może być określony poprzez wskazanie funkcji wewnętrznej wyróżnionej ze względu na oczekiwania sądu oraz funkcji zewnętrznej co wiąże się z oczekiwaniami a szerszego systemu społecznego.

Czynności podejmowane przez kuratorów:

1. System czynności kuratora sądowego wynikające z funkcji wewnętrznej:

a) czynności wspomagające sąd,

b) czynności organizacyjne,

2. Czynności wynikające z funkcji zewnętrznej:

Są to czynności resocjalizacyjne i wczesno - profilaktyczne,

a) czynności związane z realizacją dozoru kuratorskiego polegają na np. bezpośredni wpływ kuratora na podopiecznego (wpływ zewnętrzny), umożliwieniu korzystania z pomocy oferowanej przez środowisko lokalne,

b) czynności profilaktyczne - zakres czynności kuratora w realizacji tej funkcji to np. organizowanie doradztwa wychowawczego, inspirowanie i współorganizowanie programów zapobiegających biedzie.

Do obowiązków kuratora należą:

• organizowanie i prowadzenie działań mających na celu pomoc skazanym w społecznej readaptacji,

• kierowanie pracą kuratorów społecznych oraz innych osób wykonujących dozór samodzielnie lub z upoważnienia stowarzyszeń, organizacji i instytucji,

• kontrola ścisłego wykonywania przez skazanego nałożonych na niego obowiązków i poleceń,

• bezzwłoczne powiadomienie sądu o popełnieniu przez skazanego przestępstwa lub o innym rażącym naruszeniu przez niego porządku prawnego.

Czynniki ułatwiające sprawowanie funkcji kuratora:

• odpowiedni zasób wiedzy w zakresie problematyki prawnej, resocjalizacyjnej, psychologicznej, pedagogicznej, socjologicznej,

• umiejętność praktycznego wykorzystania zdobytej wiedzy,

• liczne kontakty w kołach, organizacjach, klubach związanych z instytucjami dysponującymi zapleczem socjalno - kulturowym i funduszami na cele socjalne,

• cechy osobiste - przezorność, stanowczość, uczynność, wytrwałość, umiejętność nawiązywania i utrzymywania kontaktów z młodzieżą i dorosłymi, opiekuńczość, cechy przywódcze, pogodne nastawienie, humanitaryzm,

• znajomość środowiska z którego wywodzi się podopieczny,

• znajomość metod, zasad, technik wychowania,

• właściwe postawy prospołeczne.

PYTANIE NR.7

Treść przysięgi, którą składa kurator (w oparciu o ustawę, podać art.).

Wszystkie czynności, które podejmują kuratorzy reguluje Ustawa z 27 lipca 2001 r. o kuratorach sądowych.

Art. 6 & 1 - przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków kurator zawodowy składa przed Prezesem Sądu Okręgowego w obecności kuratora okręgowego.

„ŚLUBUJĘ UROCZYŚCIE POWIERZONE MI OBOWIĄZKI KUTARORA SĄDOWEGO WYKONYWAĆ ZGODNIE Z PRAWEM, SUMIENNIE I RZETELNIE, W POSTĘPOWANIU KIEROWAĆ SIĘ ZASADAMI ETYKI ZAWODOWEJ MAJĄC NA WZGLĘDZIE DOBRO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ I DOBRO OSÓB PODLEGAJĄCYCH MOJEJ PIECZY, A TAKŻE ZACHOWAĆ W TAJEMNICY WSZYSTKIE OKOLICZNOŚCI, O KTÓRYCH POWIĄZAŁEM WIADOMOŚĆ W ZWIĄZKU Z PEŁNIONĄ FUNKCJĄ”.

Ślubowanie może być złożone z dodaniem zadania - „TAK MI DOPOMÓŻ BÓG”.

PYTANIE NR.8

Modele kurateli sądowej.

Badania dotyczące pracy kuratora w Polsce - problematyka instytucji kuratora sądowego nie posiada w naszym piśmiennictwie gruntownego, monograficznego opracowania naukowego.

Badania dotyczące pracy kuratora:

• badania S. Batawii - krytycznie odniósł się do efektów pracy kuratorskiej oraz funkcjonującego modelu kurateli społecznej; postulował utworzenie kadry zawodowej (etatowej). Badania obejmowały lata 1949 - 1957, autor ocenił pozytywnie zaledwie 20% kuratorów,

• badania Kołakowskiej - (w latach 1954 - 1955) autorka pozytywnie oceniła pracę 29% kuratorów; zwróciła uwagę na fakt braku kwalifikacji specjalistycznych potrzebnych w prowadzeniu prawidłowego procesu resocjalizacji,

• badania Tyszki - analiza wyników badań autora pozwoliła mu na sformułowanie wniosków dotyczących efektów wychowawczych osiąganych przez kuratorów z uwagi na zakres i zasięg współpracy z instytucjami i organizacjami społecznymi.

Korzyści wynikające z szeroko pojętej współpracy kuratora z rodziną i szerszym środowiskiem Tyszka upatruje w :

• możliwości przekształcania środowiska wychowawczego nieletniego,

• tworzeniu podopiecznym nowych mikro środowisk oraz eliminowanie środowisk wychowawczo ujemnych,

• możliwość w razie potrzeby całkowitej zmiany całokształtu środowiska przez umieszczenie nieletniego w placówce opiekuńczej lub wychowawczej,

• współkontrola i współoddziaływanie na jego osobowość,

• uzyskiwanie diagnozy, fachowych wskazówek dotyczących osobowości i psychiki nieletniego,

• zdobywanie środków materialnych oraz pracy w sensie zatrudnienia dla nieletniego,

• popularyzacja opieki nad nieletnim w szerszych kręgach społecznych.

PYTANIE NR.9

Cele kuratorów sądowych dla nieletnich.

Ustawodawstwo polskie po okresie wieloletnich przemian w poglądach i praktyce w zakresie problematyki przestępczości nieletnich doprowadziło do wyodrębnienia się osobnego trybu postępowania w rozstrzyganiu spraw nieletnich. Współcześnie rozpatruje się w Polsce nie tylko z punktu widzenia zabezpieczenia porządku publicznego, ale przede wszystkim od strony wychowawczej.

Środki orzekane wobec nieletnich dzieli się na dwa rodzaje:

• wychowawcze,

• poprawcze.

Do środków wychowawczych wymienionych w ustawie (z dnia 26 listopada 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich) o charakterze resocjalizacyjnym zalicza się dozór kuratora zawodowego lub społecznego.

Celem pracy kuratora jest resocjalizacja nieletniego rozumiana jako proces, który musi doprowadzić do poprawy nieletniego, trwałej zmiany jego negatywnych postaw, wyrobienia nawyków pracy oraz umiejętności organizowania czasu wolnego. Aby to osiągnąć kurator nie może mieć więc charakteru kontrolnego opartego na systemie nacisków, zakazów i nakazów, lecz winna mieć charakter terapeutyczno - wychowawczy.

Dozór kuratora polega na indywidualnym oddziaływaniu na nieletniego i stanowi formę stałej ingerencji władzy sądowej w wychowanie dziecka wykolejonego społecznie.

Kurator prowadzi działalność wychowawczą, opiekuńczą i kontrolną nad powierzonym mu nieletnim.

Decydującym czynnikiem przy orzekaniu dozoru kuratorskiego jest ustalenie czy nieletni może pozostać w dotychczasowym środowisku i czy może przy pomocy podjąć próbę resocjalizacji w warunkach kontrolnych, a nie w izolacji. Najczęściej dozór kuratora jest orzekany przez sąd wobec dzieci z rodzin niewydolnych wychowawczo, z rodzin patologicznych, karanych za popełnienie przestępstwa - po wszechstronnym rozeznaniu środowiska i osobowości nieletniego.

W związku z powyższym kurator obejmuje swym oddziaływaniem nie tylko nieletniego, ale również jego rodzinę i szersze środowisko wychowawcze. Przez kuratelę w języku polskim rozumie się zwykle opiekę prawną, nadzór ustanowiony przez sąd nad osobą niezdolną do działań prawnych (chorą umysłowo, psychicznie, nieletnią) i jej majątkiem. Jest to sprawowanie nad kimś lub nad czymś kurateli.

PYTANIE NR.10

Zadania kurateli sądowej dla nieletnich.

W języku polskim przez kuratelę rozumie się opiekę prawną, nadzór ustanowiony przez sąd nad osobą niezdolną do działań prawnych, chora umysłowo, psychicznie nieletnią i jej majątkiem. Jest to sprawowanie nad kimś lub nad czymś kurateli.

Środki orzekane wobec nieletnich dzieli się na dwa rodzaje:

• wychowawcze - jest to dozór kuratora zawodowego,

• poprawcze.

Zadaniem i celem kurateli sądowej dla nieletnich jest:

• resocjalizacja nieletniego rozumiana jako proces, który musi doprowadzić do poprawy nieletniego, trwałej zmiany jego negatywnych postaw,

• wyrobienie nawyków pracy oraz umiejętność organizowania czasu wolnego.

Aby to osiągnąć kuratela nie może mieć charakteru kontrolnego opartego na systemie nacisków, zakazów i nakazów lecz winna mieć charakter terapeutyczno - wychowawczy.

Dozór kuratora polega na indywidualnym oddziaływaniu na nieletniego i stanowi formę stałej ingerencji władzy sądowej w wychowanie dziecka wykolejonego społecznie. Kurator prowadzi działalność opiekuńczą, wychowawczą i kontrolną nad nieletnim.

PYTANIE NR.11

Kuratorski ośrodek pracy.

Ustawa z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich Dział II art. 6 - wobec nieletnich sąd rodzinny może skierować do ośrodka kuratorskiego.

Nadzór nad wykonywaniem orzeczeń o skierowaniu nieletniego do ośrodka kuratorskiego sprawuje sędzia rodzinny - art. 77 & 1.

Art. 84 & 4 - na wniosek prezesów sądów rejonowych prezesi sądów okręgowych tworzą i znoszą ośrodki kuratorskie.

Art. 84 & 5 - Minister Sprawiedliwości określił, w drodze rozporządzenia tryb i szczegółowe zasady tworzenia i znoszenia ośrodków kuratorskich, sposób wykonywania nadzoru nad ośrodkami kuratorskimi, ich organizacja i zakres działania, mając w szczególności na względzie dobór właściwych metod wychowania resocjalizacyjnego w środowisku pobytu nieletniego.

PYTANIE NR.12

Czynniki usprawniające pracę kuratora sądowego.

Powodzenie w pracy kuratora, które nazywamy pracą opiekuńczo - wychowawczą, resocjalizacyjną nieletnich, małoletnich i ich rodzin jest uzależnione również od kuratora jako od osoby nadzorującej, jak i wychowującej.

Kurator sądowy to:

• doradca,

• wychowawca,

• opiekun,

• kontroler.

Praca kuratora sądowego zależy od skuteczności procesu resocjalizacji. Przypisuje się znaczenie cechą osobowości kuratora i jego umiejętnością, czyli jego:

• postawą,

• stopniem aktywności pedagogicznej,

• motywacją z jaką podejmuje on pracę.

Na kuratora nadaje się ta osoba, która czuje potrzebę niesienia pomocy w tej kategorii społeczeństwa.

PYTANIE NR.13

Sposoby nawiązywania kontaktu kuratora z podopiecznymi.

Kurator powinien pamiętać o tym, aby w pierwszym kontakcie z nieletnim (jeden z podstawowych warunków powodzenia edukacji nieletnich) wytworzyć odpowiedni klimat, również z jego środowiskiem rodzinnym.

Ważna jest tu umiejętność nawiązywania pozytywnego kontaktu kuratora z podopiecznym. Kontakt kuratora z podopiecznym powinien być jeszcze na sali sądowej, ponieważ podopiecznemu towarzyszy jeszcze poczucie winy, występuje u niego większa gotowość do przyjęcia pomocy.

PYTANIE NR.14

Częstotliwość kontaktu kuratora z podopiecznym.

Częstotliwość kontaktów -

W pierwszym okresie nadzoru kontakty powinny być częstsze. Kurator idąc na spotkanie z podopiecznym powinien wiedzieć na jaki temat będzie z nim rozmawiać, jakie problemy chce rozważyć.

Powinien: przewidzieć reakcję podopiecznego, przebieg rozmowy, wysłuchać tego, co podopieczny chce powiedzieć, umiejętnie zadawać pytania, kierować tokiem rozmowy, doprowadzić podopiecznego do uaktywnienia wrażliwości na problemy innych ludzi i zrozumienie wymagań i norm życia społecznego, a także dokonać, co jakiś czas korekty swojej pracy pod kątem:

• w jakiej mierze pomagam w konkretnych sprawach życiowych podopiecznemu,

• na ile umiem zachować w kontaktach z nim i jego rodziną, takt, umiar, rozsadek i autorytet?

PYTANIE NR.15

Czynniki usprawniające pracę kuratora.

Czynniki usprawniające pracę kuratora sądowego:

• czynniki ułatwiające kontakt z podopiecznym:

• wyniesiona praktyka pracy w organizacjach młodzieżowych,

• praktyka pedagogiczna,

• posiadane cechy tj., wygląd zewnętrzny, uroda, wzrost, płeć.

PYTANIE NR.16

Czynniki usprawniające sprawowanie funkcji kuratora.

• odpowiedni zasób wiedzy w zakresie problematyki prawnej, resocjalizacyjnej, psychologicznej, pedagogicznej, socjologicznej, kryminologicznej,

• umiejętność praktycznego wykorzystania zdobytej wiedzy,

• liczne kontakty w kołach, organizacjach, klubach, stowarzyszeniach związanych z resocjalizacją nieletnich,

• współpraca z instytucjami dysponującymi zapleczem socjalno - kulturowym i funduszami na cele socjalne,

• cechy osobiste - stanowczość, uczynność, wytrwałość, umiejętność nawiązywania i utrzymywania kontaktów z młodzieżą i dorosłymi, opiekuńczość, cechy przywódcze, pogodne nastawienie, humanitaryzm

• znajomość środowiska, z którego wywodzi się podopieczny,

PYTANIE NR.17

Cechy modelowe kurateli niezbędne do „promieniowania” na podopiecznego.

• pracowitość,

• prawdomówność

• zaradność,

• odpowiedzialność,

• uczciwość,

• konsekwencja.

PYTANIE NR.18

Czynniki wyznaczające efektywne sprawowanie funkcji wychowawczo - resocjalizacyjnej.

• dokładna diagnoza sytuacji podopiecznego i jego rodziny,

• ustalenie planu indywidualnej i ogólnej działalności kuratora w porozumieniu z kuratorem społecznym,

• sprawozdawczość i systematyczna kontrola działalności kuratora społecznego,

• uzupełnianie i korekty planów w trakcie działalności kuratora,

• analiza i ocena przebiegu pracy pod kątem uzyskiwanych osiągnięć i popełnianych błędów,

• analiza zmian sytuacji osobistej i środowiska podopiecznego w trakcie pełnienia kurateli,

• stała współpraca z sędzią,

• liczba pełnionych nadzorów.

PYTANIE NR.19

Czynniki obiektywnie pożądane przy pełnieniu funkcji kuratora.

• znajomość środowiska, z którego wywodzi się podopieczny,

• brak czynników utrudniających kontakt ze środowiskiem,

• znajomość problematyki resocjalizacyjnej,

• znajomość zasad, metod, technik wychowania,

• dobra równowaga psychiczna,

• odpowiedni stan zdrowia,

• właściwe postawy prospołeczne.

PYTANIE NR.20

Cechy osobiste ułatwiające prace kuratora.

• przezorność, krytycyzm, stanowczość, uczynność, wytrwałość,

• umiejętność nawiązywania i utrzymywania kontaktów z młodzieżą i dorosłymi,

• doświadczenie życiowe,

• opiekuńczość i miłość do innych ludzi,

• cechy przywódcze,

• ogólna życzliwość dla świata i ludzi,

• nastawienie na pomoc innym,

• pogodne usposobienie i opanowanie,

• głęboki humanitaryzm,

• zdecydowanie.

PYTANIE NR.21

Metoda street work (indywidualnych przypadków)

Metoda „street work” - czyli podejście indywidualne, wprowadzono ją po raz pierwszy w 1983 r. i od tego czasu jest stosowana.

Założenia:

Badania z Ameryki Północnej wykazały, że młodociani przestępcy wywodzą się z domów, gdzie brak jest dyscypliny i spójności. Są to dzieci, które pochodzą z domów alkoholowych, rodzin niepełnych. Dzieci takie mają kłopoty w nauce, wagarują, mają problemy z prawem. Istotą wcześniejszą od tej koncepcji było założenie, że rozwiązania problemów młodzieży wykolejającej się należy szukać w środowisku domowym, szkolnym, sąsiedzkim. Jest to skuteczniejsze od sposobów instytucjonalnych.

Podejście „street work” zakłada, że dziecko „przestępcze” jest w stanie zrozumieć skutki własnego zachowania i potrafi poradzić sobie z nim, a to z kolei może być skutecznym sposobem integracji, towarzyszącej przestępczości, przeprowadzanej jednocześnie ścisłej pracy z domem, szkołą i najbliższym otoczeniem.

Program metody „street work”:

Dzieci poddawane tej metodzie kierowane były do tego ośrodka przez szkoły, policję, rodziców, a starsze dzieci czasami zgłaszały się same.

Były to dzieci u których występowały zachowania:

• wagary, ucieczki z domu, rozbój, włamania, określano je jako dzieci „niepodatne wychowawczo” w domu i w szkole. U dzieci tych była widoczna dążność do postaw buntowniczych.

Oddziaływania polegały na intensywnej długoterminowej (do 18-stu miesięcy) pracy z dzieckiem. Realizujący program pracownik przeznacza od 8 do 12 godzin tygodniowo na jedno dziecko: tak więc jeden pracownik może się zajmować tylko niewielką ilością przypadków - od 4 do 5.

Rezultaty tej metody:

Stwierdzono, że 61% wychowanków poddanych tej metodzie zachowanie zmieniło lub poprawiło. Stwierdzono również, że w okresie przebywania w ośrodku obniżył się procent zachowań agresywnych. 97% osób, które prowadziły pracę badawczą stwierdziły, że jest to program wartościowy, a 3% że nie.

Realizacja programu jest kosztowna, lecz znacznie tańsza niż opieka instytucjonalna. Większość pracowników to młodzi absolwenci szkół wyższych (kierunek społeczny, w tym resocjalizacja).

Program można realizować około 2 lat (1 osoba). Obok tego programu stosowano również programy:

• program dla starszych przestępców,

• klub dla młodzieży starszej,

• dotyczy opieki zastępczej, która polega na mniej intensywnej pomocy dla podopiecznych,

• agencja dla bezrobotnych,

• program opieki środowiskowej.

Dlaczego jest skuteczny?

• przestępcą zajmuje się pracownik okazujący mu zainteresowanie i pomagający odnalezć satysfakcjonujący wynik ze zamierzonego zachowania, które od tej pory nie jest tylko negatywne,

• przestępca uczy się odpowiedzialności i rozumienia skutków swego zachowania,

• istnieje współpraca ze szkołą w zakresie wyrównywania braków w podstawowych umiejętnościach,

• odbywa się praca z rodziną w wyniku, której poprawia się rozumienie dyscypliny, np. stosunki rodzinne,

• podejmowane są wysiłki, by pomóc młodzieży starszej lepiej urządzić się w życiu, np. pomoc w poszukiwaniu pracy.

PYTANIE NR.22

Symbolika akt wykonawczych, które prowadzi kurator rodzinny.

Sprawy prowadzone przez kuratora rodzinnego:

• Opm - postępowanie wykonawcze w sprawach opiekuńczo - wychowawczych głównie tam gdzie jest ograniczona władza rodzicielska,

• Nw - postępowanie wykonawcze w sprawach o czyn karalny lub demoralizujący (nadzór nad nieletnim),

• Alk - postępowanie wykonawcze w sprawach o leczenie odwykowe z alkoholizmu; leczenie odwykowe stacjonarne lub niestacjonarne,

• Op - postępowanie wykonawcze w sprawach opieki prawnej.

PYTANIE NR.23

Kto może zostać kuratorem (z ustawy).

Kuratorem zawodowym może być mianowany ten, kto:

• posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich,

• jest nieskazitelnego charakteru,

• jest zdolny ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków kuratora zawodowego,

• ukończył wyższe studia magisterskie z zakresu nauk pedagogiczno - psychologicznych, socjologicznych lub prawnych albo inne wyższe studia magisterskie i studia podyplomowe z zakresu nauk pedagogiczno - psychologicznych, socjologicznych lub prawnych,

• odbył aplikację kuratorską,

• zdał egzamin kuratorski.

PYTANIE NR.24

Ograniczenie, pozbawienie, zawieszenie władzy rodzicielskiej.

Władza rodzicielska - powstaje z chwilą urodzenia dziecka i trwa do tzw. pełnoletności czyli ukończenia przez nie 18 roku życia (art. 92 k.r.o.).

Treścią tej szczególnego rodzaju więzi prawnej jest:

• piecza (art. 95 k.r.o.) czyli prawo i obowiązek wychowywania dziecka,

• reprezentacja czyli przedstawicielstwo (art. 98 k.r.o.) polegające na tym, że każde z rodziców może występować w imieniu dziecka przed wszelkimi organami i instytucjami państwowymi i społecznymi,

• zarządzanie majątkiem (art. 101 k.r.o.) czyli prowadzenie bieżących spraw związanych z korzystaniem z przedmiotów wchodzących w skład majątku administrowanego przez rodziców.

Spod władzy rodzicielskiej wyłączone jest dysponowanie majątkiem dziecka w zakresie (art. 102 - 105 k.r.o.): zarobków dziecka, przedmiotów majątkowych oddanych dziecku do swobodnego użytku, przedmiotów majątkowych uzyskanych przez dziecko w drodze darowizny lub w testamencie, jeżeli ofiarodawca wyłączył zarząd rodziców.

W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w zakresie pieczy nad dzieckiem - Kodeks Rodzinno - Opiekuńczy przewiduje ingerencję sądu w sprawowanie władzy rodzicielskiej, poprzez:

• ograniczenie władzy rodzicielskiej - (art. 109 k.r.o.), które staje się obowiązkowe, gdy zagrożone jest dobro polegające na prawidłowym rozwoju psycho - fizycznym. Do form ograniczenia władzy rodzicielskiej należą:

• zobowiązanie rodziców lub małoletniego do określonego postępowania z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wydanych przez sąd zarządzeń,

• określenie czynności dozwolonych tylko za zezwoleniem sądu lub poddanie innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun,

• nadzór społecznego organu pomocniczego sądu,

• skierowanie małoletniego do organizacji lub instytucji, powołanej do przygotowania zawodowego albo innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi,

• umieszczenie w rodzinie zastępczej albo w placówce opiekuńczo - wychowawczej,

• powierzenie kuratorowi zarządu majątkiem małoletniego.

• Zawieszenie władzy rodzicielskiej - (art. 110 k.r.o.) jest stosowane w przypadku zaistnienia przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej. Zwykle niemożność sprawowania przez rodziców ich obowiązków względem dziecka jest niezawiniona przez rodziców, jak np. w przypadku obłożnej choroby rodzica.

• Pozbawienie władzy rodzicielskiej - (art. 111 k.r.o.), następuje w wyniku zaistnienia jednej z trzech przyczyn:

1. trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej - polegająca na tym, iż okres jej trwania albo jest bardzo długi (wieloletni) albo trudny do ustalenia (np. wyjazd na stałe za granicę, umieszczenie w zakładzie karnym lub hospitalizacja w związku z nieuleczalną chorobą),

2. nadużywanie władzy rodzicielskiej - oznacza stosowanie najdrastyczniejszych form przemocy fizycznej lub psychicznej przez rodziców, w szczególności:

• nadmierne karanie - zwłaszcza znęcanie się cielesne

• wykorzystywanie dziecka do czynów nierządnych, w tym nakłanianie go uprawiania prostytucji,

• zmuszanie do nadmiernej pracy w domu lub pracy zarobkowej,

• wykorzystywanie dziecka do procederu przestępczego,

• brak dbałości o dziecko w wyniku czego dochodzi do nagannego zachowania się dziecka w szkole i złych jego postępów w nauce,

• pozbawienie dziecka jego naturalnego środowiska rodzinnego i możliwości sprawowania pieczy przez drugiego rodzica przez bezprawne zatrzymywanie dziecka u siebie, a zwłaszcza w przypadku wywiezienia dziecka za granicę na stałe, wbrew woli drugiego rodzica,

• zamieszkanie wraz z dzieckiem z nowym partnerem w sytuacji, gdy taki układ wywiera szczególnie niekorzystny wpływ na wychowanie dziecka,

• rozpijanie dziecka i inne zachowania, które stanowią przestępstwo w rozumieniu przepisów Kodeksu Karnego.

3. rażące zaniedbywanie obowiązków względem dziecka - polega na skrajnych przypadkach zaniechania przez rodziców realizacji podstawowych czynności warunkujących prawidłowy rozwój dziecka, a może się przejawiać w:

• uchylaniu się od świadczeń alimentacyjnych,

• porzuceniu dziecka,

• dopuszczeniu do przebywania dziecka w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia lub życia dziecka i inne.

W przypadku stwierdzenia występowania przynajmniej jednej z wymienionych powyżej okoliczności sąd może wydać postanowienie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej, co może dotyczyć jednego lub obydwojga rodziców. Pozbawienie władzy rodzicielskiej polega na utracie ogółu praw i obowiązków jakie składają się na władzę rodzicielską, jednakże nie powoduje ustania innych obowiązków rodziców wobec dziecka i praw jakie im z tytułu związku rodzicielskiego przysługują np. prawo do alimentów, dziedziczenia itp.).

PYTANIE NR.25

Nieletni, małoletni (z ustawy)

• Nieletni - w myśl Ustawy z dnia 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dziennik Ustaw nr 35 pozycja 288) - pojęciem „nieletniego” obejmuje się sprawców czynów zabronionych, ale także dzieci i młodzież manifestującą inne zachowania dewiacyjne.

U podstaw rozszerzenia pojęcia leżało twierdzenie naukowo uzasadnione, „iż czyn karalny należy traktować jako jeden z symptomów procesu wykolejenia dzieci , gdyż zwykle poprzedzają go inne, grozne dla procesu socjalizacji zachowania, których nie można pozostawić bez odpowiedniej ingerencji wychowawczo - leczniczej”.

Nieletni - nie mają zdolności do czynności prawnych, wiek - poniżej 13 lat.

• Małoletni - młodzież w wieku od 13 do 17 lat, mająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

(pełnoletni - jest ten, kto ukończył lat 18)

KURATELA DLA DOROSŁYCH

PYTANIE NR.1

Powstanie i rozwój instytucji kuratora dla dorosłych w Polsce (internet)

Rozwój instytucji kuratora dla dorosłych w Polsce można podzielić na dwa etapy. Kodeks karny z 1932 r. przewidywał stosowanie dozoru w stosunku do skazanych, którym warunkowo zawieszono wykonanie kary pozbawienia wolności. W wypadku nadzoru jego wykonanie powierzyć można tylko osobom lub instytucjom zasługującym na zaufanie, a więc kodeks wyklucza nadzór osób o charakterze urzędowym. Dozór ochronny na czas zawieszenia kary miał mieć charakter wybitnie społeczny, chociaż nie wprowadzono jeszcze pojęcia kuratora społecznego.

Kurator sądowy dla osób dorosłych pojawił się w polskim ustawodawstwie dopiero w 1957 r., ustanowiony w związku ze zmianą przepisów regulujących warunkowe przedterminowe zwolnienie. Na podstawie art. 4&3 ustawy z dnia 29 maja 1957 r. o warunkowym zwolnieniu osób odbywających karę pozbawienia wolności Minister Sprawiedliwości powołał przy każdym sądzie wojewódzkim - jako społeczny organ pomocniczy sądu - kuratorów sądowych dla nadzoru nad warunkowo zwolnionymi (Dz. U. Nr 31, poz.134).

Nowy etap w rozwoju systemu probacji otwierało rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 marca 1965 r. Akt ten obok kuratorów społecznych powołał przy sądach wojewódzkich również kuratorów zawodowych, sprawujących dozór nad warunkowo przedterminowo zwolnionymi. Kurator jako pracownik etatowy sądu przydzielony został do pracy w referacie penitencjarnym, stanowiąc organ sądu o ustalonym zakresie działania.

Kodyfikacja prawa karnego z 1969 r. wprowadziła nowe - nie podlegające na pozbawieniu wolności - środki oddziaływania na skazanych. Tym samym eksponowała ona rolę kuratora jako odpowiedzialnego, merytorycznego organu sądowego.

Rozwój kurateli sądowej dla dorosłych wskazuje, że w początkowym okresie funkcjonowania tej kurateli tj. do 1965 r., w odniesieniu do osób dorosłych praktykowany był wyłącznie model kurateli społecznej. Dominacja tego typu kurateli utrzymywała się również po powołaniu w 1965 r. kuratorów zawodowych, choć z biegiem lat wytworzył się system kurateli mieszanej, tj. społeczno - profesjonalnej.

2 kwietnia 1971 r. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie dozoru i nadzoru ochronnego stały się podstawą do szerokiej działalności kuratorów na odcinku resocjalizacji skazanych na długie lata. Przepisy te pozostawiły duży zakres swobody w doborze metod postępowania z osobą poddaną probacji, a także w rygoryzmie egzekwowania nałożonych obowiązków i poleceń.

Próby przekształcenia modelu kurateli sądowej zostały w Polsce podjęte przez samych kuratorów zawodowych w 1980 r. Na konferencji koncepcja uwzględnia:

• przekształcenie kurateli kontrolno - represyjnej w wychowującą,

• przekształcenie kurateli społeczno - zawodowej w zawodowo- społeczną,

• przejście od kurateli będącej pomocniczym organem sądu do kurateli będącej merytorycznym i autonomicznym pionem sądownictwa.

Zmiany na przełomie lat 1980 - 1990 ok. 90% kadry kuratorskiej stanowili kuratorzy społeczni. Badania przeprowadzone w dwóch sądach rejonowych w dużych miastach w latach 1990 - 1993 wskazywały na wysoki poziom niezadowolenia i frustracji kuratorów (80% wyrażało niezadowolenie z warunków wykonywanej pracy).

PYTANIE NR.2

Powstanie i rozwój instytucji kuratora na świecie.

Pierwszym kuratorem osoby dorosłej był Jan Augustus z Bostonu w stanie Massachusetts w 1841 r. złożył w sądzie kaucję, podjął wobec sądu zobowiązanie, że jeżeli przekaże mu się delikwenta pod opiekę, to nigdy już nie wróci on na drogę przestępstwa.

Praktyka ta znalazła ustawowy wyraz, w 1878 r. wydana została w stanie Massachusetts ustawa powołująca kuratorów zawodowych, zajmowali się oni przestępcami, którym ze względu na pomyślne prognozy kryminologiczne nie wymierzono kary pozbawienia wolności. System „probation” z instytucji lokalnej stał się samodzielną instytucją, uznaną przez prawo wszystkich niemal stanów Ameryki oraz ustawodawstwo federalne.

Regulamin kuratorskich obowiązków w systemie obejmował:

• przeprowadzenie wywiadów środowiskowych przed rozprawą,

• uczestniczenie w rozprawie sądowej,

• składanie wyjaśnień w sprawie celowości stosowania dalszego dozoru kuratorskiego,

• składanie okresowych sprawozdań szefowi policji,

• prowadzenie działalności resocjalizacyjnej w środowisku naturalnym podopiecznych.

System ten został uznany na świecie jako resocjalizacyjny system kurateli sądowej.

Podstawę prawną funkcjonowania kuratorów w Anglii stanowiła ustawa z 1907 r., którą zalegalizował wcześniejszą działalność w tym zakresie. Wprowadzono po raz pierwszy nazwę kurator sądowy.

PYTANIE NR.3

Środek związany z poddaniem sprawcy próbie (art. 169 - 176 KKW - wyjaśnić pojecie „DOZÓR”).

Polski kodeks karny z roku 1997 wprowadził do szerokiego stosowania w orzecznictwie sądowym instytucję dozoru jako środka związanego z poddaniem sprawcy czynu karalnego próbie w warunkach wolności.

Poszczególne przepisy tego kodeksu wskazują różne elementy pojęcia „dozór”.

Dozór - jest instytucją prawa karnego powołaną do stosowania przez sąd tak w postępowaniu rozpoznawczym, jak i w postępowaniu wykonawczym. Choć jest środkiem związanym z poddaniem sprawcy próbie, w orzeczeniach sądów nie zawsze musi towarzyszyć ustalonemu okresowi próby. Ustalając dla skazanego okres próby nawet z obowiązkami oznaczonymi w orzeczeniu, sąd nie zawsze musi zastosować dozór, bo może być on zastąpiony innym sposobem kontroli.

Istota dozoru (według języka polskiego i encyklopedii) - polega na kontroli wykonywanej przez odpowiedni podmiot nad sprawowaniem się (zachowaniem - postępowaniem) osoby powierzonej jej pieczy.

Na granicy prawa karnego osobą dozorowaną jest sprawca czynu zabronionego przez prawo karne. Podmiot dozorujący ogólnie określają przepisy prawa, a sąd w orzeczeniu oznacza, komu powierza sprawowanie dozoru.

PYTANIE NR.4

Wyjaśnić pojecie „PIECZA”).

PYTANIE NR.5

Co jest przedmiotem postępowania wykonawczego (postanowienie, wyrok prawomocny).

PYTANIE NR.6

Kto jest podmiotem dozoru (sprawca).

PYTANIE NR.7

Uprawnienia dozorowanego.

PYTANIE NR.8

Obowiązki dozorowanego.

PYTANIE NR.9

Kiedy skazany musi mieć obrońcę (małoletni, bez obywatelstwa, chory).

PYTANIE NR.10

Czas trwania dozoru.

Ogólne okresy próby, w których może być sprawowany dozór, ustala kodeks karny, ale faktyczne okresy mieszczące się u ustawowych granicach określa sąd w orzeczeniu. Zasadą jest, ale z licznymi wyjątkami, że okres próby trwa od roku 3 - 5 lat.

W obowiązującym stanie prawnym okresy próby są następujące:

• od roku do 2 lat - przy warunkowym umorzeniu postępowania (art. 67 & 1 k.k.),

• od 2 do 5 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonywania kary pozbawienia wolności (art. 70 & 1 k.k.),

• od 3 do 5 lat - w wypadku zawieszenia wykonywania kary wobec sprawcy młodocianego oraz określonego w art. 64 & 2 k.k. (powracający do określonego przestępstwa) (art. 70 & 2 k.k.),

• od roku do 3 lat - w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary grzywny lub kary ograniczenia wolności (art. 70 k.k.),

• od 2 do 5 lat - w razie warunkowego zwolnienia; z reguły chodzi o mieszczący się w tych granicach czas pozostały do odbycia kary (art. 80 & 1 k.k.),

• 3 - 5 lat, gdy warunkowo zwolnionym jest osoba określona w art. 64 & 2 k.k., z wyznacznikiem, że górną granicą może być nie 5 lat, lecz czas pozostały do odbycia kary,

• okres 10 lat próby - dotyczy warunkowo zwolnionego z kary dożywotniego pozbawienia wolności (art. 80 & 3 k.k.),

• od roku do 2 lat - gdy następuje warunkowe zawieszenie wykonania zastępczej kary pozbawienia wolności (art. 46 & 3 k.k.w.),

• dozór na czas do 2 lat - na wniosek skazanego kończącego karę pozbawienia wolności (art. 167 & 4 k.k.w.),

• okres próby od 6 miesięcy do 2 lat - dozór kuratora w stosunku do sprawcy skierowanego na leczenie w placówce leczniczo - rehabilitacyjnej (art. 97 & 1 k.k.),

• od 2 do 10 lat - przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności orzeczonej do 5 lat, gdy stosuje się nadzwyczajne złagodzenie kary w warunkach określonych w art. 60 & 3 lub 4 k.k. (art. 60 & 5 k.k.).

PYTANIE NR.11

Kiedy jest obowiązek sprawowania dozoru.

Dozór musi być sprawowany(„dozór jest obowiązkowy”):

• wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, któremu warunkowo zawieszono wykonanie kary , oraz

• wobec sprawcy określonego w art. 64 & 2 k.k. ( ponownie powracający do rodzajowo określonych w tym przepisie przestępstw).

Orzeczony dozór musi być wykonywany przez okres próby przez kuratora sądowego lub przez osobę godną zaufania, organizację społeczną albo przez podmioty wymienione w art. 73 & 1 k.k. którym postanowieniem powierzono dozór.

PYTANIE NR.12

Fakultatywne dozory.

Fakultatywne dozory - zastosowanie wobec innych warunkowo zwolnionych mogą być sprawowane zarówno przez kuratora zawodowego i społecznego, jak i przez osoby godne zaufania, przedstawicieli stowarzyszeń, organizacji itp.( wymienione w art. 159 zd. 1 k.k.w.).

Dozór fakultatywny może jeszcze wystąpić:

• przy wykonywaniu kary ograniczenia wolności (art. 36 & 1 k.k.),

• przy warunkowym umorzeniu postępowania, gdzie występuje rozszerzony krąg podmiotów do jego sprawowania (art. 67 & 2 k.k.),

• przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności (art. 73 & 1 k.k.),

• przy warunkowym zwolnieniu z odbywania reszty kary (art. 159 k.k.w.),

• nad skazanym zwolnionym z zakładu karnego po odbyciu kary - wykonywany tylko przez sądowego kuratora zawodowego (art. 167 k.k.w.).

PYTANIE NR.13

Obligatoryjne dozory.

Obligatoryjne dozory - wobec warunkowo zwolnionego, wymienionego w art. 159 zd. 2 k.k.w., ma obowiązek sprawować tylko kurator sądowy: zawodowy lub społeczny.

Chodzi o warunkowe zwolnienie:

• skazanego, o którym mowa w art. 64 k.k (każdego, który odbywał karę orzeczoną przy zastosowaniu art. 64 & 1 lub 2 k.k.),

• skazanego młodocianego, który popełnił przestępstwo umyślne,

• skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności.

Obligatoryjne dozory występują też w wypadku zastosowania środków zabezpieczjących:

• art. 95 & 2 k.k - wobec warunkowo zwolnionego z zakładu karnego. W którym stosowano szczególne środki lecznicze,

• art. 97 & 1 k.k - wobec zwolnionego z zakładu leczniczego i skierowanego na leczenie w placówce leczniczo - rehabilitacyjnej,

• art. 98 k.k. - wobec warunkowo zwolnionego leczonego w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego.

PYTANIE NR.14

Dozór nad skazanym, zwolnionym z zakładu karnego po odbyciu kary.

Nowy k.k.w. wprowadził w art. 167 odrębny typ dozoru, niezależny od środków związanych z poddaniem sprawcy próbie.

Jest to dozór, którego zastosowania domaga się sam skazany, kończący odbywanie kary pozbawienia wolności - jeśli nie korzysta z warunkowego zwolnienia.

Hierarchia przepisów oddziaływań k.k.w. wskazuje etapy udzielenia pomocy skazanym; tym skazanym, którzy mają być zwolnieni.

PYTANIE NR.15

Wyjaśnić art. 167 KKW.

Skazany ma prawo przed zwolnieniem z zakładu karnego zwrócić się z wnioskiem do sądu penitencjarnego o dozór kuratora zawodowego (czas trwania dozoru nie może przekraczać 2 lata).

Dla kuratora jest to przedmiotowy zakres obowiązków. Ma to na celu pomóc skazanemu w readaptacji społecznej (jest to jedna z form udzielania pomocy, lecz tylko ten skazany, który spełnia określone warunki ma prawo zwrócenia się do sądu względem niego dozoru).

Za zgodą skazanego sąd może zobowiązać skazanego do:

• informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,

• przeproszenia pokrzywdzonego,

• łożenia na utrzymanie innej osoby,

• wykonywania pracy zarobkowej, do nauki,

• powstrzymania się od nadużywania alkoholu i innych środków odurzających,

• poddania się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu,

• powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach,

• innego stosownego postępowania w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa.

Dozorowany, który należycie wypełnia swoje obowiązki może liczyć, w miarę możliwości, na tymczasowe zakwaterowanie oraz zatrudnienie w miejscach, instytucjach wskazanych przez sądowego kuratora zawodowego.

PYTANIE NR.16

Etapy udzielenia pomocy skazanemu, mającemu być zwolnionym z zakładu karnego.

• Starania samego skazanego w okresie do 6 miesięcy przed wykonaniem kary o uzyskanie po zwolnieniu odpowiednich możliwości zamieszkania oraz podjęcia pracy zarobkowej. Starania takie skazany może realizować przez korespondencję z różnymi osobami lub instytucjami, zgodnie z art. 165 & 2 k.k.w. można pozwolić skazanemu na kilkakrotne (do 14 dni) opuszczanie zakładu karnego - w celu zapewnienia sobie w oznaczonym czasie miejsca zamieszkania i znalezienia pracy.

• Ustalenie skazanego z kuratorem sądowym lub przedstawicielem organizacji zakresu niezbędnej pomocy w społecznej readaptacji i sposobu udzielania takiej pomocy.

• Następny etap to wniosek skazanego do sądu penitencjarnego o zastosowanie dozoru kuratora zawodowego. Przed wydaniem postanowienia o zastosowaniu dozoru, sąd powinien stwierdzić czy skazany podejmował niezbędne starania we wcześniejszych etapach, a zwłaszcza ustalić na podstawie akt skazanego lub wywiadów kuratora, czy rzeczywiście oczekujące skazanego warunku życia po zwolnieniu mogą mu utrudniać społeczną readaptację.

W wydanym w tym trybie postanowieniu sąd za zgodą skazanego, może nałożyć na niego obowiązki, o których mowa w art. 72 & 1 k.k. Czas trwania takiego dozoru nie może trwać dłużej niż 2 lata.

PYTANIE NR.17

Wyjaśnić art. 172.2 KKW.

Sądowy kurator zobligowany jest do bezzwłocznego powiadomienia sądu o popełnieniu przez dozorowanego przestępstwa lub o innym rażącym naruszeniu porządku prawnego. W toku wywiadu w miejscu zamieszkania lub miejscu zatrudnienia kurator sądowy przekazuje sprawozdanie sądowi, który zawiadamia prokuratora o prawdopodobieństwie zaistnienia przestępstwa.

PYTANIE NR.18

Podstawowe zadania osoby sprawującej dozór według normy ustawowej.

• pomoc w readaptacji społecznej skazanego,

• kontrola ścisłego wykonywania przez skazanego nałożonych przez niego obowiązków i poleceń.

Kontrola ma na celu: wychowawcze oddziaływanie na skazanego, zapobieganie powrotowi do przestępstw.

Kurator sądowy powinien osobiście poznać dozorowanego, jego skłonności oraz motywację zachowań.

PYTANIE NR.19

Przedstaw tezę Cz.Czapówa ważną dla pedagogiki resocjalizacyjnej.

Badania Heinego (1973 r.) wykazały, że dominuje powszechnie kuratela kontrolowana. Czesław Czapów który był przeciwnikiem modelu kontrolnego przeciwstawia się kurateli tego typu, opierającej oddziaływania na przymusie i ocenie zewnętrznych form zachowania podopiecznego wskazując, kuratelę prowadzącą do trwałych i zamierzonych przekształceń osobowości poprzez oddziaływanie aktywizujące.

W modelu Czesława Czapówa kurator jest organizatorem i kierownikiem pracy wychowawczej oraz wyrazicielem woli sądu. W pracy posługiwał się różnorodnymi metodami w zależności od potrzeb wychowawczych nieletniego opartymi na zależności - wewnętrznej sympatii i przyjazni, sprawiedliwym stosunku ojcowskim, a nie na kontroli, która eksponuje przymus w oddziaływaniu.

Koncepcję kurateli wychowawczej rozwinęli S. Górski oraz Sawicka zakładając, że kurator winien na wychowanka oddziaływać uczącą, winien być jego wychowawcą i rzecznikiem interesów w postępowaniu sądowym.

Nadzór powinien być środkiem powodującym trwałe zmiany w systemie wartości, postaw i dążeń podopiecznych. W pracy kuratora winna dominować metoda indywidualnych przypadków.

Dla Czapówa pedagogika stanowiła naukę, której zadaniem jest konkretne rozwiązanie problemów wychowawczych - widoczne to we wszystkich jego dziełach ( w latach 1948 - 1980 opublikował kilkaset artykułów w różnych czasopismach).

PYTANIE NR.20

Fazy postępowania kuratora w trakcie postępowania wychowawczego.

W podręczniku akademickim A. BBAŁANDYNOWICZA pt. „PROBACJA - WYCHOWANIE DO WOLNOŚCI „ autor stwierdza:

„Postępowanie kuratora sądowego w trakcie oddziaływania wychowawczego dzieli się na 4 fazy:

1. Fazę otwierającą proces resocjalizacji skazanego, w trakcie której następuje uświadomienie osobie poddanej probacji celów i skuteczności wspólnie podejmowanych z kuratorem sądowym działań,

2. Fazę badania możliwości wykorzystania potrzeb wychowawczych skazanego w procesie resocjalizacji,

3. Fazę pracy nad rozwiązaniem problemów utrudniających skazanemu poprawne funkcjonowanie w społeczeństwie,

4. Fazę zakończenia oddziaływania wychowawczego”.

W fazie otwierającej proces resocjalizacji powinno nastąpić podniesienie stopnia motywacji skazanego do aktywnego uczestniczenia w rozwiązywaniu istotnych życiowych spraw i problemów rzutujących na sferę jego postaw. Aby to osiągnąć po opuszczeniu zakładu więzień powinien posiadać świadomość, że społeczeństwo oczekuje od niego porzucenia negatywnych norm postępowania i zastąpienia ich społecznie akceptowanymi wzorami zachowań oraz społecznej hierarchii wartości.

W pracy ze skazanym należy unikać „zastępowania” skazanego w działaniach realizacyjnych nałożonych na niego obowiązków. Rolą dozorującego jest pobudzenie aktywności skazanego do pełnienia nałożonych przez sąd obowiązków - jest to wskazanie pedagogiki resocjalizacyjnej.

PYTANIE NR.21

Sposoby sprawowania dozoru.

Podstawowym zadaniem osób sprawujących dozór według powołanej normy ustawowej jest:

• pomoc w readaptacji społecznej skazanego,

• kontrola ścisłego wykonywania przez skazanego nałożonych na niego obowiązków i poleceń, kontrola ta ma na celu: wychowawcze oddziaływanie na skazanego oraz zapobieganie powrotowi do przestępstwa.

Kurator sądowy powinien poznać osobiście dozorowanego, jego skłonności oraz motywy zachowań, biorąc je pod uwagę powinien wskazać sposób realizacji obowiązków i zachowań prospołecznych.

Dozór może być sprawowany w różny sposób, np. może:

a) obejmować kontakty kuratora z dozorowanym, wzywanym do siedziby kuratora,

b)polegać wyłącznie na wizytach kuratora w miejscu zamieszkania (pobytu) dozorowanego,

c)obejmować oba sposoby kontaktu, a także uwzględniać spotkania w miejscu pracy, w siedzibie stowarzyszenia itp.

Ad. a

W tym przypadku można zarzucić zbiurokratyzowanie instytucji dozoru. Taki sposób ogranicza możliwość pełnej i rzetelnej kontroli, nie sprzyja poruszaniu tematów wychowawczych, kurator nie może bezpośrednio skonfrontować informacji dozorowanego z np. pracodawcą, członkiem rodziny.

Ad. b

Wizyty w miejscu zamieszkania dozorowanego są najszerzej stosowanym sposobem dozoru. Obok wizyt nie zapowiedzianych, wizyty kuratora powinny być zaplanowane z udziałem dozorowanego - przestrzeganie dat spotkań jest znaczącym walorem wychowawczym. Wizyty w mieszkaniu dozorowanego, który zamieszkuje z rodziną lub z innymi bliskimi osobami, pozwalają dokonać ustaleń opartych na szerszej płaszczyznie zachowania się dozorowanego w środowisku rodzinnym i sąsiedzkim.

AD. c

Mieszany system kontaktów wydaje się być najbardziej godnym zalecenia. Kumuluje zalety występujące w dwóch pierwszych sposobach. Na jego tle możliwe jest wzbogacenie form kontaktów osób sprawujących dozór z dozorowanymi.

PYTANIE NR.22

Przyjęcie dozoru.

Przyjęcie dozoru przez podmiot mający go sprawować jest pierwszą ważną fazą postępowania.

Obejmuje ona następujące czynności:

• zapoznanie się z treścią orzeczenia (wyrok, postępowanie),

• zawiązanie kontaktu z dozorowanym (notatka o zgłoszeniu się dozorowanego - wizyta w miejscu zamieszkania),

• pouczenie o obowiązkach dozorowanego,

• ustalenie z dozorowanym harmonogramu realizacji jego zobowiązań i częstotliwości kontaktów,

• ustalenie koniecznych rodzajów pomocy w readaptacji społecznej.

Przyjęcie dozoru do sprawowania to podstawowe zadanie kuratora zawodowego. Akta dozoru założone przez sekretariat sądu mają nadaną już sygnaturę, przy której to pozycji odnotowane jest, któremu kuratorowi doręczono akta.

PYTANIE NR.23

Co należy uwzględnić w modelu sprawozdania z dozoru.

Do metodyki sprawowania dozoru należy też zaliczyć sporządzenie sprawozdań z przebiegu dozoru. Jest to bardzo ważny dokument dla kuratora zawodowego i dla sądu.

Sprawozdania powinny być składane systematycznie w kolejnych okresach dozoru. Istotne jest pierwsze sprawozdanie, jakie powinien złożyć dozorujący, gdyż obok informacji o nawiązaniu kontaktu z dozorowanym, oczekiwać należy w takim sprawozdaniu także program, uzgodnionego z dozorowanym, co do etapów realizacji obowiązków wynikających z orzeczenia ustalającego dozór.

Każde następne sprawozdanie z przebiegu dozoru ma być złożone do sprawy z częstotliwością nie mniejszą niż raz na kwartał, przy krótkich dozorach (około roku) można wymagać od dozorującego miesięcznych sprawozdań z dozoru.

W założonym modelu sprawozdania z przebiegu dozoru uwzględnić należy zwłaszcza:

• określenie tożsamości dozorowanego,

• dokładniejsze adresy pobytu i miejsca pracy,

• sposób realizacji zobowiązań spoczywających na dozorowanym.

PYTANIE NR.24

Wyjaśnij pojecie „DOZÓR UPROSZCZONY”.

Nazwa „dozór uproszczony” występuje na oznaczenie rodzaju spraw sądowych w zarządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.02.1989 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej (Dz. Urz. Min. Sprawiedl. Z 1989 r., Nr 2, poz. 6), zmienionym zarządzeniem nr 18 z dnia 24.08.1998 r. (Dz. Urz. Min. Sprawiedl. Nr 3, poz.3 )

Spawy dozoru uproszczonego o symbolu „Du” występują licznie.

Konstrukcja wielu norm obowiązujących kodeksów karnych wprowadzają pewne dyspozycje, które pozwalają uważać kontrolę zachowania skazanego za dozór uproszczony.

Odpowiednie dyspozycje występują:

• w art. 72 & 1 k.k. - sąd może zobowiązać skazanego do „ informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby”,

• art. 159 k.k.w. w zakresie stosowanych obowiązków do warunkowo zwolnionego (sąd odsyła do art. 72 & 1 k.k.),

• w art. 153 & 4 k.k.w. - „udzielając przerwy w wykonaniu kary sąd może zobowiązać do utrzymania w okresie tej przerwy kontaktu z sądowym kuratorem zawodowym w miejscu pobytu...”,

• art. 14 & 1 k.k.w. pozwala nawet na zarządzenie „... zebrania informacji dotyczących skazanego, w szczególności w drodze wywiadu środowiskowego przeprowadzonego przez kuratora sądowego”.

PYTANIE NR.25

Co to jest wywiad środowiskowy.

Kurator zawodowy będzie prowadził akta dozoru uproszczonego wtedy, gdy sąd zleci przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w okresie zastosowanej próby, w stosunku do skazanego nie oddanego pod dozór, lub zleconego w trybie art. 14 k.k.k.

Wystąpi to w odniesieniu do osób:

• którym warunkowo umorzono postępowanie,

• którym warunkowo zawieszono wykonanie kary pozbawienia wolności,

• którym warunkowo zwolniono z odbycia reszty kary pozbawienia wolności,

• do których orzeczono tytułem środka zabezpieczającego zakazy przewidziane w art. 39 pkt 2 lub 3 k.k.

Ponadto w trybie art. 14 k.k.w. wywiady środowiskowe, nawet kilkakrotnie mogą być zlecone w celu kontroli skazanych, w stosunku do których:

• odroczono wykonanie kary ograniczenia wolności,

• odroczono wykonanie kary pozbawienia wolności, a może być stosowany art. 152 k.k.w.,

• zawieszono postępowanie wykonawcze,

• wystąpiono z wnioskiem o zatarcie skazania.

Jeżeli zawodowy kurator sądowy otrzyma zarządzenie o przeprowadzeniu wywiadu ze wskazaniem tylko „przez kuratora sądowego”, to może zlecić taki wywiad sądowemu kuratorowi społecznemu, ale nie przedstawicielowi organizacji czy innym osobom, jakie są upoważnione do sprawowania dozoru.

Sądowy kurator społeczny jest upoważniony do przeprowadzenia wywiadów środowiskowych i zbierania niezbędnych informacji od organów administracji i innych.

PYTANIE NR.26

Wywiad w sprawach procesowych.

Przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w stosunku do oskarżonego może zarządzić sąd, prokurator lub policja w prowadzonej sprawie o popełnione przestępstwo. Może to nastąpić w każdej sprawie, a jest obowiązkowe w sytuacjach wyszczególnionych w art. 214 k.p.p. Kodeks określa, co powinien zawierać wynik wywiadu środowiskowego (art. 214 & 3 k.p.k.).

Minister Sprawiedliwości rozporządzeniem z dnia 12.08.1998 r. w sprawie regulaminu czynności kuratora sądowego w zakresie przeprowadzania wywiadu środowiskowego oraz wzoru kwestionariusza z tego wywiadu (Dz. U. Nr 111, poz. 695) określił szczegółowo czynności związane z wywiadem środowiskowym.

W tym zakresie należy przytoczyć ważne uregulowania kodeksu postępowania karnego, zgodnie z którymi:

• dane o osobach, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu, kurator ujawnia jedynie na żądanie sądu, a w postępowaniu przygotowawczym prokuratora (art. 214 & 4 k.p.k.),

• w razie potrzeby Policja jest zobowiązana udzielić kuratorowi pomocy przy wykonywaniu zadań związanych z wywiadem środowiskowym (art. 214 & 6 k.p.k.),

• w razie potrzeby można przesłuchiwać w charakterze świadków osoby, które przeprowadziły wywiad (art. 216 k.p.k.).

Przystępując do wykonania zleconego w trybie wywiadu środowiskowego kurator ma obowiązek ocenić, czy występują podstawy obligatoryjne do jego wyłączenia z tych czynności. Stosowanie bowiem do & 8 art. 214 k.p.k., do kuratora powołanego do przeprowadzenia wywiadu stosuje się odpowiednio przepisy o wyłączeniu sędziego.

PYTANIE NR.27

Kurator zawodowy przed sądem - uprawnienia, obowiązki.

Ustawa przypisuje tylko sądowemu kuratorowi zawodowemu określone role w postępowaniu przed sądem. Są to takie role, jakich nie ma sądowy kurator społeczny oraz inne podmioty sprawujące dozór lub w inny sposób uczestniczące w postępowaniu wykonawczym, np. w roli przedstawiciela skazanego. Inne podmioty sprawujące dozór mogą tylko sygnalizować kuratorowi zawodowemu celowość lub potrzebą wystąpienia do sądu z określonym problemowo wnioskiem procesowym.

Natomiast sądowy kurator zawodowy, jako organ postępowania wykonawczego (art. 2 pkt 6 k.k.w.), ma określone przez ustawę uprawnienia. Branie udziału w posiedzeniach sądu w przedmiocie wykonywania środków karnych związanych z poddaniem sprawcy próbie (art. 173 & 2 pkt 7 k.k.w.) jest generalnym uprawnieniem kuratora zawodowego. Może on zawsze w takim przedmiocie sprawy zgłosić sam do sądu swój udział lub stawić się do sądu, gdy zostanie powiadomiony o potrzebie jego udziału w sprawie.

Wystąpieniem sądowego kuratora zawodowego do sądu jest wniosek, a sposobem udziału kuratora w posiedzeniu wysłuchanie kuratora do protokołu posiedzenia w przedmiocie rozstrzygnięć sądu.

Kurator może wystąpić do sądu lub przed sądem w takich rodzajach jak np.:

• wykonywanie kary ograniczenia wolności,

• wykonywanie pracy społecznie użytecznej, orzeczonej za nie uiszczoną grzywnę,

• w sprawach po warunkowym umorzeniu postępowania,

• wnioski z zakresu wykonywanych orzeczeń o warunkowym zawieszeniu kary pozbawienia wolności,

• wnioski z zakresu orzeczeń o warunkowym przedterminowym zwolnieniu,

• wnioski z zakresu wykonywanej kary pozbawienia wolności.

OBOWIĄZKI

UPRAWNIENIA

kontrolowanie prawidłowości i efektywności sprawowania dozorów oraz innych czynności zleconych sądowym kuratorom zawodowym, udzielanie pomocy kuratorom społecznym i innym osobom sprawującym dozór poprzez udzielanie instruktażu w zakresie metod i form pracy oraz organizowanie szkolenia dla tych osób, pozyskiwanie osób do sprawowania funkcji sądowego kuratora społecznego, informowanie kierownika zespołu kuratorskiej służby sądowej o nieprawidłowym sprawowaniu funkcji przez kuratora społecznego oraz organów nadrzędnych stowarzyszeń, organizacji i instytucji o sposobie sprawowania dozoru przez ich przedstawicieli, przygotowanie wniosków w sprawie zmiany orzeczenia sądu i dołączenia do nich akt dozoru i innych stosowanych dokumentów, uczestnictwo w posiedzeniach sądu dotyczących osób znajdujących się pod dozorem, zawiadamianie sądu o przestrzeganiu przez skazanego porządku prawnego uzasadniającego rozważanie celowości uznania orzeczonych środków karnych za wykonane, sprawowanie dozorów zwłaszcza w sprawach trudnych lub wymagających bezzwłocznego podjęcia czynności, bezzwłoczne zawiadomienie sądu w zaistnieniu okoliczności uzasadniających rozważanie celowości ponownego umieszczenia w zakładzie leczenia odwykowego lub ZK,

odwiedzanie w godzinach od 7 - 22 osób objętych postępowaniem w miejscu ich zamieszkania lub pobytu a także w zakładzie zamkniętym, żądania okazane przez osoby objęte postępowaniem dokumentów pozwalających na stwierdzenie jej tożsamości, żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych objętych dozorem, nadzorem lub inną formą kontroli zleconej przez sąd, porządanie akt sądowych i sporządzana z nich odpowiednich w związku z wykonaniem czynności służbowych oraz dostępu do dokumentacji dotyczącej podopiecznego i innych osób objętych postępowaniem, zadania od policji oraz innych organów lub instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, towarzyszeń i organizacji społecznych w zakresie ich działania oraz od osób fizycznej pomocy w wykonywaniu czynności służbowych.

PYTANIE NR.28

Podstawowe kompetencje kuratora.

• kontrolowanie zachowania skazanego w okresie próby,

• możliwość wzywania dozorowanego i żądania od niego wyjaśnień co do przebiegu dozoru oraz wykonywania nałożonych na niego obowiązków, a także możliwości wyjścia do mieszkania dozorowanego i żądania informacji o zatrudnieniu oraz zmianach miejsca pobytu,

• składanie do sądu wniosków kształtujących dozór, a więc w przedmiocie:

• zmian okresu próby,

• zwolnienia od dozoru lub oddania pod dozór,

• ustanowienia, rozszerzenia lub zmiany obowiązków,

• zwolnienia od wykonywania obowiązków,

• występowania do sądu z wnioskami o:

• odroczenie lub przerwę wykonania kary,

• warunkowe zwolnienie,

• zwolnienie od reszty kary ograniczenia wolności,

• składanie wniosków o podjęcie postępowania warunkowego umorzonego,

• występowanie z wnioskami w zakresie kary pozbawienia wolności o:

• zarządzenie wykonania zawieszonej warunkowo kary pozbawienia wolności,

• odwołanie odroczenia lub przerwy wykonania kary,

• wykonanie kary zastępczej,

• realizowanie czynności związanych z organizowaniem i kontrolowaniem wykonania kary ograniczenia wolności,

• udzielanie pomocy z funduszu pomocy postpenitencjarnej i współdziałanie z instytucjami, organizacjami itp. w zakresie społecznej readaptacji skazanych,

• branie udziału w posiedzeniach sądu,

• wnoszenie środków odwoławczych - zażaleń (art. 162.3 k.k.w.).

PYTANIE NR.29

Inne podmioty sprawujące dozór.

W modelu kurateli zawodowo - społecznej sądowy kurator zawodowy odgrywa rolę wiodącą. Kuratorzy społeczni, przedstawiciele organizacji, stowarzyszeń, instytucji i osoby godne zaufania, którym powierzono bezpośrednie sprawowanie dozoru, są podporządkowani w spełnieniu merytorycznych zadań kuratorom zawodowym - wszyscy wchodzą w skład Kuratorskiej Służby Sądowej jako czynnik społeczny.

Wszystkie stowarzyszenia, fundacje, organizacje i instytucje, kościoły i inne związki wyznaniowe oraz osoby godne zaufania mogą uczestniczyć w społecznej kontroli nad wykonywaniem kar, środków karnych, zabezpieczających i zapobiegawczych (art. 39.1 k.k.w.).

Na okres próby może oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, instytucji, organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

Do stowarzyszeń o szerokim zakresie działań należą zwłaszcza:

PCK, PKPS, „MONAR”, Stowarzyszenie Pomocy im. Brata Alberta.

PYTANIE NR.30

Pomoc kuratorów w społecznej readaptacji skazanych.

Wśród podmiotów mogących uczestniczyć w wykonywaniu orzeczeń i pomocy skazanym znajdują się takie, których celem działania jest realizacja zadań przewidzianych w kodeksie karnym wykonawczym, w tym pomoc skazanym i ich rodzinom:

• stowarzyszenia i organizacje,

• fundacje i instytucje,

• kościoły i inne związki wyznaniowe,

• osoby godne zaufania.

W zakresie udzielenia pomocy skazanym, najważniejszą rolę odgrywają administracja zakładu karnego i sądowy kurator zawodowy.

Przed zwolnieniem skazanego kurator lub wcześniej wymienione podmioty ustalają ze skazanym zakres niezbędnej pomocy w społecznej readaptacji i sposób jej udzielania.

Wskazuje to na kierunki podejmowania działań pomocniczych mogą one dotyczyć:

• posiadania dokumentu tożsamości,

• posiadania środków finansowych,

• pomoc w znalezieniu zatrudnienia i zakwaterowania,

• niezbędnej pomocy lekarskiej.

Administracja zakładu karnego zapewnia:

• gromadzenie środków finansowych do wysokości jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników,

• otrzymanie przez zwalnianych z zakładów karnych, którzy nie dysponują wystarczającymi środkami własnymi, w chwili zwolnienia, kwoty - 1/3 przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników lub jej ekwiwalentu,

• przekazanie na stworzony fundusz pomocy postpenitencjarnej środków pochodzących z potrąceń w wysokości 10 % wynagrodzenia za pracę lub otrzymanego dochodu skazanych, odbywających karę pozbawienia wolności.

Kurator sądowy zobowiązany jest do niesienia pomocy w zapewnieniu środków egzystencji jak i w kształtowaniu postawy obywatelskiej, która przewidziała powrotowi do przestępstwa.

Kurator zawodowy:

• udziela pomocy z funduszu pomocy postpenitencjarnej,

• udziela porad prawnych co do wykonywanych kar i środków karnych,

• kieruje do zakwaterowania w zakładach prowadzących taka pomoc,

• udziela pomocy w znalezieniu pracy,

• kieruje do właściwej placówki leczniczej wtedy, gdy pomoc medyczna jest niezbędna.

Kurator zawodowy współdziała z organami administracji rządowej i samorządu terytorialnego.

Powołano organ koordynujący (art. 40.1 k.k.w.) o nazwie RADA GŁÓWNA do SPRAW SPOŁECZNEJ READAPTACJI I POMOCY SKAZANYM oraz radę terenową do spraw społecznej readaptacji i pomocy skazanym, w skład rady działającej pod przewodnictwem prezesa właściwego sądu okręgowego wchodzą zaproszeni przez prezesa przedstawiciele wyznaczeni przez:

• wojewodę,

• prezesa sądu okręgowego. Może to być sędzia penitencjarny wyznaczony za zgodą tego sędziego oraz sądowy kurator zawodowy,

• dyrektora wojewódzkiego urzędu pracy oraz zespołu pomocy społecznej,

• lekarza wojewódzkiego i kuratora oświaty,

• komendanta wojewódzkiego policji,

• dyrektorów zakładów karnych i aresztów śledczych,

• organy wykonawcze samorządu terytorialnego.

Pomocy mogą udzielać stowarzyszenia, organizacje, fundacje, kościoły i związki wyznaniowe. Przez sprawne działanie rady terenowej kuratorzy mogą pozyskiwać nie tylko ważne informacje o możliwościach udzielania pomocy skazanym i ich rodzinom, ale też otrzymać zapewnienie możliwości, rozmiarów i rodzaju pomocy terenowej.

PYTANIE NR.31

Etapy wykonywania kary ograniczenia wolności.

Wykonywanie kary ograniczenia wolności z rygorem pracy dozorowanej:

WPROWADZENIE DO WYKONANIA.

Karę ograniczenia wolności wykonuje się w miejscu zamieszkania skazanego albo w niewielkiej odległości od tego miejsca. Kurator otrzymuje 2 egzemplarze odpisu prawomocnego orzeczenia skazującego na taką karę.

Sąd określa miejsce, czas, rodzaj lub sposób wykonywania obowiązków pracy po wysłuchaniu skazanego oraz poucza go o jego prawach, obowiązkach oraz o konsekwencjach z uchylania się od odbywania kary.

Na wniosek kuratora lub prośbę skazanego można zmienić rodzaj pracy lub miejsca jej wykonywania. Rozpoczęcie odbywania kary następuje w dniu, w którym skazany przystąpił d pracy, kurator zobowiązany jest do zapisania jej w aktach postępowania wykonawczego.

KONTROLA REALIZACJI NIEODPŁATNEJ, DOZOROWANEJ PRACY

Kontrola dokonywana przez kuratora zawodowego obejmuje:

• sposób wykonywania przez skazanego wyznaczonej pracy dozorowanej, a w tym ocenę, czy pracuje sumiennie, czy przestrzega ustalonego porządku pracy, a także liczby godzin pracy,

• spełnianie przez skazanego innych obowiązków objętych orzeczeniem skazującym na karę ograniczenia wolności, do których, m.in., należą: przeproszenie pokrzywdzonego, naprawienie szkody.

Kurator dokonuje wizyt domowych oraz w zakładzie pracy.

OCENA PRZEBIEGU KARY I EWENTUALNE ZMIANY OBOWIĄZKÓW

Kurator zawodowy powinien rozważać, z jakimi wnioskami należy wystąpić do sądu. Wnioski oparte na art. 61-62 k.k.w. w przedmiocie:

• odroczenie wykonania kary,

• zmian w zakresie dozoru,

• zmian w zakresie dozorów, a w tym zmniejszenia nie więcej niż do połowy liczby godzin wykonywanej pracy w stosunku miesięcznym

Kurator może wystąpić z wnioskiem o obligatoryjną lub fakultatywną przerwę w odbywaniu kary ograniczenia wolności z powodów zdrowotnych skazanego lub ze względów rodzinnych.

ZWOLNIENIE OD CZĘŚCI KARY I ZAKOŃCZENIE WYKONYWANIA KARY

Kurator zawodowy ma do rozważenia potrzebę wystąpienia do sądu z wnioskami:

• w orzeczenie, czy i w jakim zakresie uznać za wykonaną karę ze względu na osiągnięte cele tej kary, przy spełnieniu przez skazanego obowiązku naprawienia szkody w pełnym zakresie orzeczonym w wyroku,

• o zwolnienie od reszty kary, uznając ją za wykonaną po odbyciu przynajmniej połowy orzeczonej kary oraz zastosowaniu się do wymagań określonych w art. 83 k.k.,

• o zmianę kary ograniczenia wolności na zastępczą karę grzywny lub określenie zastępczej kary pozbawienia wolności.

Udział kuratora w posiedzeniu sądu jest zawsze obowiązkowy, powinien on składać opracowane wnioski z dużą starannością.

Nawet orzeczona zastępcza kara pozbawienia wolności może być wstrzymywana, gdy skazany podejmuje pracę i podda się rygorom z nią związanym. Wstrzymanie następuje do czasu wykonania kary ograniczenia wolności (art. 65.5 k.k.w.).

Zakończenie wykonywania kary ograniczenia wolności następuje wtedy, gdy:

• uprawomocniło się orzeczenie o zwolnieniu z mocy art. 83 k.k. z odbywania reszty kary,

• skierowano do wykonania zastępczą karę ograniczenia wolności,

• skazany poddał się wszystkim rygorom związanym z karą i upłynął okres na jaki kara ograniczenia wolności została orzeczona, liczony od dnia, kiedy skazany przystąpił do wykonywania nakazanej pracy.

PYTANIE NR. 32

Formalne przesłanki do orzekania warunkowego zwolnienia.

Przesłanki formalne to minimalne, ustalone przez ustawę okresy odbytej kary pozbawienia wolności:

• minimalny okres do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia może określić sąd orzekający karę (art. 77 & 2 k.k.); okres ten powinien być dłuższy od przewidzianych minimów określonych w art. 78 k.k.,

• warunkowe zwolnienie może nastąpić po odbyciu co najmniej połowy orzeczonej kary, lub sumy kar, ale nie wcześniej niż po 6 miesiącach pobytu w zakładzie karnym (art. 78 & 1 k.k.); dotyczy to skazanych, którzy pierwszy raz przebywają w zakładzie karnym albo już odbywali kary pozbawienia wolności, ale nie zostali skazani w warunkach art. 64 k.k., tj. powrotu do przestępstwa,

• skazany określony w art. 64 & 1 k.k może być warunkowo zwolniony nie wcześniej niż po roku, ale jednocześnie ma odbyć nie mniej niż dwie trzecie części wymierzonej kary pozbawienia wolności,

• skazany określony w art. 64 & 2 k.k może być warunkowo zwolniony po odbyciu trzech czwartych części kary i nie wcześniej niż po roku.

Ponadto występują wypadki szczególne, w których ustawa pozwala na orzeczenie warunkowego zwolnienia, a są one określone w art. 81 i 98 k.k. oraz art. 155 k.k.w.

Skazanego na karę pozbawienia wolności od dwóch lat z jednoczesnym orzeczeniem środka zabezpieczającego umieszczenia w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego sąd warunkowo zwalnia z pozostałej do odbycia części kary bez ograniczeń co do okresu kary wykonanej (art. 98 k.k.).

Znamienne w tym przepisie jest, że:

• na poczet kary pozbawienia wolności zalicza się okres pobytu w zakładzie leczenia odwykowego (art. 96 & 4 k.k.),

• nie stosuje się progu dalszego odbycia minimum kary, przewidzianego w art. 78 & lub 2 k.k.,

• obowiązkowe jest orzeczenie dozoru oraz możliwość odwołania warunkowego zwolnienia, a więc także ponowne warunkowe zwolnienie.

Do szczególnych wypadków warunkowego zwolnienia można zaliczyć przewidziane w art. 81 k.k. ponowne warunkowe zwolnienie.

Dotyczyć to może tych skazanych, którym odwołano warunkowe zwolnienie, spełnione musi zostać tylko warunek odbycia - po odwołaniu warunkowego zwolnienia, dalszej części kary pozbawienia wolności:

• co najmniej rok od osadzenia ponownego w zakładzie karnym, w każdej sytuacji,

• co najmniej 5 lat w wypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności.

PYTANIE NR. 33

Osoba godna zaufania.

• ma obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich,

• nie była skazana za przestępstwo,

• nie została pozbawiona władzy rodzicielskiej,

• ukończyła 24 lata,

• daje rękojmię należytego wykonywania powierzonych jej obowiązków.

Może to być osoba bliska dla skazanego, przełożeni w pracy lub pracodawcy, działacze fundacji na rzecz dobroczynności, członko0wie związków wyznaniowych - jako osoby będące samodzielnym podmiotem. Zadania tej osoby są takie, jak sądowego kuratora społecznego.

Osoba godna zaufania, której można powierzyć bezpośrednie sprawowanie dozoru. Musi odpowiadać kryteriom dla stale funkcjonujących podmiotów powołanych do pełnienia odpowiedzialnej funkcji, jaką spełnia dozór. Powierzenie dozoru osobie godnej zaufania może nastąpić na wniosek takiej osoby lub za jej zgodą, wyrażona przed sądem majacym orzekać o dozorze.

PYTANIE NR. 34

Wojskowy kurator społeczny.

Wojskowy kurator społeczny stanowi odmienny organ postępowania wykonawczego w odniesieniu do orzeczeń sądów wojskowych. Jest to podmiot porównywalny z sądowym kuratorem społecznym i sądowym kuratorem zawodowym w zakresie zadań przewidzianych w ustawie dla tych dwóch podmiotów postępowania.

Zadania procesowe - przeprowadzenie wywiadu środowiskowego o oskarżonym - podejrzanym (jest on zrównany z kuratorem zawodowym). Na gruncie postępowania wykonawczego konsekwentnie reguluje zadania kuratora społecznego art. 225 & 1 k.k.w.

Wojskowego kuratora społecznego mógłby powołać prezes wojskowego sądu garnizonowego spośród kandydatów zgłaszanych przez dowódców jednostek wojskowych z obszaru właściwości danego sądu garnizonowego. Do pełnienia takich obowiązków mógłby być powołany żołnierz zawodowy w służbie stałej w stanie czynnym.

Wojskowi kuratorzy społeczni, w zakresie określonym ustawami, sprawują dozory, sporządzają wywiady środowiskowe oraz wykonują czynności przewidziane dla kuratorów sądowych zawodowych i społecznych. Są oni organami postępowania wykonawczego w odniesieniu do orzeczeń sądów wojskowych (art. 225 & 1 k.k.w.).

Wojskowy kurator społeczny może spełniać swe zadania w odniesieniu do żołnierzy, w stosunku do których sąd orzekł:

• o warunkowym umorzeniu postępowania karnego,

• o skazaniu na karę ograniczenia wolności,

• o warunkowym zawieszeniu wykonania kary,

• o warunkowym przedterminowym zwolnieniu,

• lecznicze środki zabezpieczające,

• przeprowadzenie wywiadu środowiskowego.

---