Rozdział 3. Założenia metodologiczne

3.1 Cel i przedmiot badań

Metodologia badań to pojęcie złożone, odnoszące się do wielu aspektów nauki. W najbardziej trafnych definicjach, konkretnie uściślających i tłumaczących istotę metodologii, zawierają się właściwy charakter i istota metodologii, dzięki czemu możliwe jest odniesienie się do przeprowadzanych badań społecznych.

Należy więc zapoznać się ze specyfiką oraz istotą tego zagadnienia i zaznajomić z zasadami funkcjonowania tej metodologii, a także w jaki sposób jest ona pomocna dla ogółu prowadzonych tutaj badań.

Metodologia badań pomogła autorce badań przeprowadzonych w ramach niniejszej pracy w osiągnięciu wielu różnorodnych efektów, jak między innymi:

• pomogła zdać sobie sprawę z wszelkiego rodzaju pojawiających się ograniczeń oraz problemów względem zachodzących możliwości poznania podejmowanych tutaj problemowo badawczych,

• okazała się być przydatną w odróżnianiu wiedzy typowo naukowej od tej tak zwanej zdroworozsądkowej, czyli wiedzy naprawdę i prawidłowo uzasadnionej, sprawdzonej w rzeczywistości i mającej odniesienie do realnych faktów, sytuacji, dotyczy to wiedzy sprawdzonej od przyjętej bez żadnych doniosłych dowodów, czyli po prostu przyjętej na samą wiarę i jednocześnie w sposób bezkrytyczny,

• pomogła zachować należną, stosowną ostrożność, pewien umiar w procesie wyciągania, wysnuwania właściwych tutaj wniosków z przeprowadzanych procedur badaniowych, w tym również unikania określaniu twierdzeń w kategorii tak zwanej powinności,

• okazała się być pomocna w procesie kształtowania i rozumienia wszelkich potrzeb na tle komplementarnego podejścia w badaniach zwłaszcza pedagogicznych, dotyczy to uwzględniania nie tylko badań ilościowych, ale i jakościowych,

• była pomocna w tak zwanym wybiórczym oraz krytycznym czytaniu istniejących, powstałych prac z zakresu pedagogicznej tematyki i wszelkich innych nauk humanistyczno - społecznych.

Słowo badania mieni się pełną gamą najrozmaitszych znaczeń, ma szerokie zastosowanie w mowie potocznej. We wszystkich przypadkach użycia tegoż słowa można stwierdzić, iż chodzi o przedsięwzięcie określonego rodzaju czynności, które umożliwiają znalezienie wiarygodnej podstawy do odpowiedzi na interesujące badacza pytania.

Nawiązując do powyższego można stwierdzić, iż empiryczne badania przeprowadzone w ramach pracy, wyróżniają się tym, że:

• wszystkie działania były wykonane zgodnie z wymaganiami obranej metody a nie dowolnie,

• wymagały zgromadzenia danych empirycznych, a więc zdobytych w drodze bezpośredniego kontaktu z badaną rzeczywistością społeczną,

• poszukiwały społecznych i psychologicznych czynników, które warunkują ludzkie zachowania.

Badania naukowe wyrażają się w poznawaniu świata, przy uwzględnieniu wszystkich jego przejawów. Mogą one przebiegać w sposób wieloetapowy, świadomy oraz celowy, poprzez zastosowanie procesów zróżnicowanych działań o charakterze poznawczym.

Działania takie regulują na ogół konkretne zasady i procedury badawcze, dobrane w ten sposób, aby otrzymywane wyniki mogły być pełne, ścisłe, rzetelne oraz adekwatne w porównaniu ze zgłębianą rzeczywistością. Należy przy tym pamiętać, że postępowanie badawcze winno być zgodne z pewnymi metodami naukowymi, które zapewniają racjonalność doboru, jego prawidłowy układ oraz metodologiczny i merytoryczny stopień poprawności w czynach i zabiegach dotyczących gromadzenia oraz rozpatrywania pozyskiwanych w ten sposób informacji (danych).

Powyższe dotyczy również badań przeprowadzonych na potrzeby pracy. Badania te, bowiem, jak każde inne badanie, jest to niewątpliwie indywidualny przypadek, zależny tak od osoby badającej, jak i od przedmiotu, organizacji oraz innych zachodzących okoliczności.

Teoretycznie każdemu zdarzeniu, faktowi czy, procesowi przypisać można niepowtarzalność. Praktycznie niektóre z tych czynników wykazywać mogą pewne podobieństwa, dlatego też zazwyczaj są one traktowane, jako takie same, przez co możliwe jest zastosowanie badań powtarzalnych oraz innych procedur, opartych o takie same, umowne przeświadczenia.

Badania własne są zazwyczaj określane dzięki celom, jakim służą. Ich zadaniem wyraża się w tym przypadku przez zbadanie warunków, które to są niezbędne dla zrealizowania postulowanych stanów rzeczy. Można, więc przyjąć, iż za cel badań uważa się poznanie, które umożliwia działanie skuteczne.

Tab. 1. Cele badań

Eksploracyjne	Opisowe	Wyjaśniające
Dążenie do rozpoznania podstawowych faktów, zbiorowości i kwestii Tworzenie ogólnych, intelektualnych obrazów badanych warunków Formułowanie i koncentrowanie się na problemach przyszłych badań Generowanie nowych idei, przypuszczeń i hipotez Określanie wykonalności prowadzonych badań Rozwijanie technik pomiaru i opisu przyszłych danych	Wytwarzanie szczegółowych, bardzo dokładnych opisów Odnoszenie nowych danych do znanych uprzednio Tworzenie zbioru kategorii i klasyfikacja typów Przejrzysta kolejność stopni czy stadiów badania Dokumentowanie procesów czy mechanizmów przyczynowych Opisywanie podstaw kontekstu sytuacyjnego badań	Testowanie przesłanek i założeń teorii Wypracowanie i wzbogacanie wyjaśnień teoretycznych Poszerzanie teorii nowych kwestii i problemów Wspieranie albo odrzucanie wyjaśnień poszczególnych przesłanek Wiązanie kwestii i tematów z ogólnymi zasadami Określanie, które z kilku wyjaśnień jest najlepsze

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 2001, s. 22-23

Wziąwszy pod uwagę punkt widzenia celu badań, wyróżnia się badania teoretyczne, określane, jako podstawowe oraz eksperymentalne, zwane także weryfikacyjnymi i diagnostycznymi.

Jak już wspomniano, badaniami można nazwać szereg systematycznych oraz dokładnie zaplanowanych działań i czynności, których zadaniem jest przysłużenie się gromadzeniu i pozyskaniu pożądanych informacji, a także poddaniu ich analizie oraz interpretacji, które to działania są potrzebne do rozwiązania zaistniałego problemu, dotyczącego badanych faktów, zjawisk i procesów. Określenie celu badań jest pierwszym, podstawowym etapem w całej procedurze badawczej.

W badaniach własnych w niniejszej pracy, ogólnie sformułowany cel badawczy jest nieodzowny Zresztą wszelka działalność ludzka, jeśli ma być skuteczna, musi być jednocześnie celowa. Działania niecelowe, przebiegające na zasadzie prób i błędów, są bowiem zazwyczaj po prostu skazane na niepowodzenie.

Podobny los spotyka badania, których np. cele sformułowane są w sposób zbyt ogólny (czy wręcz ogólnikowy) lub mało precyzyjny albo dotyczą problemów niemożliwych do rozwiązania przynajmniej na obecnym etapie badań naukowych.

Celem badań w niniejszej pracy jest określenie czynników motywujących dzieci z gimnazjum do uprawiania aktywności fizycznej.

Cele szczegółowe to:

1. Zapoznanie się ze stosunkiem uczniów i nauczycieli do zajęć z wychowania fizycznego w ich szkole

2. Zapoznanie się z podejściem młodzieży do aktywności fizycznej

3. Poznanie, jakie czynniki wpływają motywująco na podejmowanie aktywności ruchowej

4. Zapoznanie się z tym, jaki rodzaj aktywności młodzież chętnie uprawia

5. Poznanie form aktywności ruchowej, jakie oferuje szkoła

6. Zapoznanie się propozycjami zmian, jakie można by było wprowadzić na lekcje w - f.

Istotnym warunkiem realizacji przyjętego przez badacza celu jest ustalenie przedmiotu badań. Przedmiotem badań są obiekty czy zjawiska, w odniesieniu, do których zamierza się prowadzić badania.

Przedmiotem badań są obiekty lub zjawiska, o których chce się sformułować twierdzenia na podstawie odpowiedzi na podstawowe pytania badawcze.

Przedmiotem badań jest konkretny proces, problem lub zjawisko psychospołeczne związane z wybraną grupą w aspekcie wychowania, kształcenia, wsparcia, pomocy czy opieki.

Przedmiotem badań w niniejszej pracy jest zjawisko motywacji do podejmowania aktywności fizycznej wśród młodzieży gimnazjalnej.

3.2 Problemy i hipotezy badawcze

Koniecznym warunkiem podejmowania badań naukowych jest uświadomienie sobie przez badacza problemów, a często także hipotez roboczych. Bez sformułowania problemów i hipotez na próżno byłoby oczekiwać poważnych osiągnięć.

Problem badawczy jest uogólnieniem i sprecyzowaniem, określeniem podstawowego celu, towarzyszącemu i przyświecającemu przeprowadzanym badaniom. Dzięki określeniu problemu badawczego możliwe jest dokładne oraz szczegółowe zapoznanie się z przedmiotem badań.

Jest, więc to podstawowy, główny element praktycznie wszystkich badań, które podejmowane są w nauce. Powszechne jest nawet stwierdzenie, iż prawidłowo sformułowany i określony problem badawczy ma dla całokształtu przebiegu badań znacznie bardziej istotne znaczenie, niż nawet same jego rozwiązanie.

Problem badawczy wyraża się w pytaniu o naturę aktualnie badanego zjawiska, a także o istotę występujących pomiędzy danymi zdarzeniami związków, czy też związków zachodzących pomiędzy pewnymi cechami różnych procesów, jak i cechami zjawiska. Innymi słowy, jest to proces naturalnego uświadomienia sobie wszelakich trudności, jakie związane są z wyjaśnieniem oraz zrozumieniem danych, określonych fragmentów istniejącej rzeczywistości. Jeszcze w innych słowach, problemem takim można nazwać bezpośrednią deklarację dotyczącą stanu wiedzy czy też niewiedzy, którą wyraża się w tak zwanej gramatycznej formie poprzez stawianie pytania.

W niniejszej pracy sformułowano następujące problemy badawcze:

1. Czy lekcje w - f w szkołach są lubiane przez uczniów?

2. Czy zajęcia programowe na zajęciach z wychowania fizycznego wzbudzają zamiłowanie do aktywności fizycznej?

3. Czy młodzież w wieku gimnazjalnym chętnie uczestniczy w aktywności fizycznej?

4. Czy szkoła stwarza warunki do uprawiania aktywności fizycznej?

5. Czy w szkole motywuje się do uprawiania aktywności fizycznej?

6. W jaki sposób szkoła zachęca do podjęcia aktywności fizycznej?

7. Czy nauczyciele dostrzegają potrzebę motywowania do podjęcia aktywności fizycznej wśród uczniów?

8. Czy nauczyciele angażują się w zachęcanie uczniów do podjęcia aktywności fizycznej?

9. Jakiego rodzaju formy uczestnictwa w aktywności ruchowej umożliwia szkoła?

10. Jakie korzyści daje aktywność ruchowa?

Z problemami badawczymi, jak już wspomniano, ściśle wiążą się hipotezy, które również są pewnym nieodłącznym, bardzo istotnym elementem w całym procesie przeprowadzania badań. Hipotezami określa się próby odpowiedzi na postawione wcześniej problemy badawcze.

Hipotezy mają na celu wyjaśnienie tychże problemów oraz ich ustalenie, za pomocą stworzenia pewnych stwierdzeń.

Są one świadomie i celowo postawionymi założeniami, stwierdzeniami, które wymagają potwierdzenia lub też odrzucenia w oparciu o przebieg procesu badawczego. Hipotezy w żadnym stopniu nie przesądzają jednak o rezultatach końcowych przeprowadzonych badań.

Hipotezą można określić praktycznie każde twierdzenie w pewien sposób częściowo tylko uzasadnione, a także w różny sposób snute domysły, przy pomocy których wytłumaczyć można dokładnie, wyjaśnić dane rzeczywiste, czyli również i wszelkiego rodzaju domysły w formie jakiegoś uogólnienia, które osiągane są przede wszystkim przy pomocy istniejących, posiadanych już danych wyjściowych. Hipoteza w badaniach przybiera najczęściej kształt zależności prawdopodobnej dwóch zjawisk

Ogółem można powiedzieć, że hipotezy robocze są oczekiwanymi przez badacza wynikami planowanych badań i że dotyczyć mogą zarówno wartości zmiennych, jak zależności między zmiennymi.

Przewidywania swoje, co do oczekiwanych wyników, opiera badacz przede wszystkim na posiadanym zasobie wiedzy i osobistych doświadczeniach, jak również na twórczym zaangażowaniu się w sferze poznania i myślenia. Nie jest ono na pewno wyłącznie - jak mogłoby się wydawać - zasługą samej tylko jego intuicji i bystrości umysłu. Tworzenie hipotez wymaga ogromnego oczytania i praktycznych doświadczeń badacza w interesujących go kwestiach

Hipotezą naukową (z gr. hypothesis - przypuszczenie) nazywa się takie przypuszczenie, które zostało wysunięte w celu objaśnienia danego zjawiska, dla rozstrzygnięcia jego prawdziwości lub fałszywości za pomocą danych zebranych w określony sposób. Osoba badająca musi zdobyć więc informacje, które są warunkiem wystarczającym do obalenia lub do potwierdzenia wysuniętego przez nią domysłu.

Zaś od poprawnie, dokładnie, szczegółowo sformułowanej, ustalonej hipotezy, z autorka badań własnych oczekiwała, aby:

• można ją było dokładnie zweryfikować, co oznacza zgodnie z wszelkimi zalecanymi obecnie zasadami względem metodologii prowadzonych badań pedagogicznych,

• wyrażała precyzyjnie związek przede wszystkim tylko pomiędzy istniejącymi zmiennymi, jakie dają się zbadać,

• była pewnym przypuszczeniem bardzo prawdopodobnym, a przy tym znajdującym poparcie dla siebie w całym dotychczasowym dorobku nauki,

• była właściwym wnioskiem z dokonywanych, dotychczasowych różnych obserwacji oraz różnych doświadczeń badacza,

• stanowiła pewne zasadnicze twierdzenie, będące wyrażone w sposób całkiem jednoznaczny i możliwe jak najbardziej uszczegółowiony

Zaleca się tutaj również, żeby każda hipoteza robocza była ustalana w formie twierdzącej, a także by dokładnie wyrażano ją w możliwe prostych, łatwych słowach i jednocześnie żeby dotyczyła wszelkich bardzo istotnych dla danej nauki, bieżących spraw.

Hipoteza właściwie sformułowana może znacznie ułatwić i uskutecznić zorganizowanie oraz przeprowadzenie badań.

Hipotezy w dalszym ciągu badań mogą być udowodnione poprzez zebranie danych, które popierają słuszność założonych argumentów, bądź też obalona, poprzez uzyskanie danych, które świadczą o ich fałszywości.

Hipotezami badawczymi przyjętymi w niniejszej pracy są:

1. Zajęcia z w - f, w polskich szkołach nie są lubiane przez uczniów

2. Uczniowie postrzegają te lekcje jako nudne i nieciekawe

3. Młodzież należy odpowiednio zmotywować do podjęcia aktywności fizycznej

4. Szkoła stwarza wiele ciekawych form i sposób do uprawiania aktywności fizycznej

5. Nauczyciele starają się motywować uczniów do podjęcia aktywności ruchowej

6. Młodzież chętnie uczestniczy w zajęciach pozalekcyjnych jako formie aktywności fizycznej

7. Czynniki motywujące do podjęcia aktywności fizycznej muszą być przemyślane i dokładnie dobrane

3.3 Metody, techniki i narzędzia badawcze

Za konieczny warunek dla skuteczności rozwiązywania formułowanych problemów badawczych uważa się właściwy dobór bądź też konstruowanie w sposób samodzielny możliwie jak najbardziej trafnych oraz rzetelnych sposobów, za pomocą, których przebiegać będzie postępowanie badawcze. Nazywane są one zazwyczaj metodami lub też technikami badań.

Zarówno metody, jak i techniki badań to sposoby, które pozwalają na określone postępowanie naukowe, jakiego celem jest wyrażenie rozwiązań dla sformułowanych uprzednio problemów.

Różnice, które pomiędzy nimi występują, można scharakteryzować pokrótce w tym, że nazwa „metody” dotyczy raczej ogólnie zalecanych sposobów, prowadzących do rozwiązania problemów, które nurtują osobę badania przeprowadzającą.

Technikami zaś nazwać można działania odnoszące się do bardziej szczegółowych sposobów, za pomocą których organizowany jest przebieg postępowania badawczego, a które to znajdują faktyczne zastosowanie w danej dziedzinie nauki.

Zawierają się one więc w definicji metod badań, jednakże nie stanowią ich w ogólnym znaczeniu tego słowa. Można również stwierdzić, że metodami badawczymi w ich ogólnym rozumieniu nazywa się gatunkowe nazwy określonych sposobów postępowania badawczego, a technikami badawczymi odmiany tego rodzaju metod .

Zazwyczaj w użyciu jest nie jedna, lecz wiele różnymi metod, dzięki czemu możliwe jest odkrywanie istotnych zjawisk, które wiążą się w sposób bezpośredni lub pośredni z przedmiotami badań.

Zjawiska poddawane badaniu są systematyzowane, porównywane i analizowane, tak, aby następnie mogły zostać sprecyzowane zachodzące pomiędzy nimi zależności, zarówno ilościowe, jak i jakościowe.

Dzięki takiemu postępowaniu możliwe staje się ustalenie i opisanie w sposób obiektywny pewnych stale powtarzających się związków czy też relacji dotyczących cech i zdarzeń zachodzących rzeczywiście. Związki te i zależności mają charakter bądź przyczynowo-skutkowy, bądź strukturalny, bądź też funkcjonalny .

Do przeprowadzania badań służą zazwyczaj pewne metody, do których zalicza się np. eksperyment, sondaż diagnostyczny czy monografię. Metody te mają na celu wykrycie i określenie pewnych prawidłowości i faktycznych stanów, dzięki którym możliwe jest pozyskanie potrzebnych danych na temat badanej rzeczywistości, zjawiska bądź grupy czy populacji.

W niniejszej pracy, w celu przeprowadzenia badań własnych, posłużono się metodą badawczą, jaką jest sondaż diagnostyczny.

Metoda sondażu diagnostycznego to sposób gromadzenia wiedzy o cechach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, instytucjonalnie niezlokalizowanych, a posiadających znaczenie wychowawcze, o opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju tych zjawisk na podstawie badania dobranej grupy reprezentującej populację generalną, w której badane zjawisko występuje.

Rysunek 1. Istota metod badawczych

Źródło: Apanowicz J., Metodologia ogólna, Gdynia 2002, s. 48

Do podstawowych i najważniejszych zadań tej metody należy zbieranie wiadomości, które dotyczą zagadnień oraz problemów, stanowiących przedmiot zainteresowania osoby przeprowadzającej badania. Istotna część sondażu wyraża się w zadawaniu respondentom pytań, na które to udzielają oni odpowiedzi. Może się to odbywać w sposób słowny lub pisemny.

W przypadku wariantu pisemnego mówi się o ankiecie, w której badania przybierają postać badań ankietowych. W celu ich przeprowadzenia stosowane są narzędzia w postaci kwestionariuszy ankiet. Jeśli zaś sondaż ma formę ustną, mówi się o wywiadzie.

Najczęściej stosowane w badaniach sondażowych techniki to wywiady, ankieta, analiza treści dokumentów osobistych, techniki statystyczne i inne. Wielkość badanej populacji zależy od stopnia dokładności badań, wielkości zespołu badającego, od wybranych do badań technik i dostępności poznawczej w sensie terytorialnym.

W niniejszej pracy zastosowaną techniką badawczą są badania ankietowe. Badania ankietowe są sposobem zbierania informacji za pomocą zestawu pytań, dotyczących bezpośrednio lub pośrednio ściśle określonych problemów badawczych.

Zestaw tego rodzaju pytań nazywa się ankietą lub kwestionariuszem ankiety, przybierającym z reguły postać drukowanego formularza z podanymi na mm pytaniami i wolnymi miejscami na wpisywanie odpowiedzi lub też z gotowymi odpowiedziami, spośród których osoby badane wybierają te, które uważają za prawdziwe.

Toteż zamieszczone w ankiecie pytania mają charakter pytań otwartych bądź zamkniętych. Pytania otwarte pozostawiają badanym całkowitą swobodę odpowiedzi. Pytania zamknięte zaś przewidują zestawy gotowych odpowiedzi, wymagających jedynie wyboru tej właściwej z punktu widzenia osoby badanej, czyli respondenta.

Aby zamknąć wstępną część ustaleń terminologicznych, określić jeszcze wypada pojęcie narzędzia badawczego, które podobnie jak techniki z metodami bywa mylone z techniką badawczą. Narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań.

Narzędzia te przydatne są do technicznego zbierania i gromadzenia wszelkich danych, informacji pozyskanych na skutek przeprowadzonych badań. Tak samo jak metoda, narzędzia badawcze często mylone są i porównywane do technik.

Wszystkie te wymienione pojęcia stanowią jeden ciąg i zachowują pewien określony stosunek pod względem zakresu i tematyki badanego problemu. Zauważyć można, iż metoda jest tutaj pojęciem najszerszym, o największym znaczeniu.

3.4 Dobór próby badawczej

Zazwyczaj nie jesteśmy w stanie zbadać wszystkich osób tworzących zbiorowość będącą przedmiotem naszego zainteresowania. Zachodzi więc konieczność wybrania tylko pewnej określonej części osób, czyli populacji próbnej, inaczej mówiąc populacji próby. Istnieje wiele różnorodnych sposobów doboru próby. Wszystkie można podzielić na metody doboru ceowego i losowego.

Dobór celowy to świadomy dobór obiektów do próby badanej ze względu na to, iż spełniają one określonego rodzaju kryteria. W doborze losowym zdajemy się na działanie przypadku w doborze do próby poszczególnych reprezentantów zbiorowości generalnej, dbając tylko oto, aby działanie mechanizmu losowego nie zostało zakłócone w sposób świadomy czy mimowolny przez badacza, co by spowodować mogło, że uzyskana próba zostanie dobra wadliwie.

Reprezentatywność próby, niezależnie od sensu, w jakim tym pojęciem się posługujemy, wyraża się głównie tym, iż jest ona miniaturą populacji generalnej, czyli pokrywa się z nią pod względem wszystkich ważnych z punktu widzenia badań cech zbiorowości.

Tylko próba reprezentatywna upoważnia badacza do przenoszenia wniosków ze swoich badań na całą zbiorowość, z której ją pobrano. Stwierdzenie to należy mieć na uwadze zwłaszcza wtedy, kiedy mamy do czynienia z badaniami naukowymi, dotyczącymi dużych zbiorowości społecznych przestrzennie rozproszonych.

Grupą reprezentacyjną w moich badaniach są:

• uczniowie i nauczyciele z Gimnazjum nr 10 im.Jana Kochanowskiego w Chorzowie ( 2 klasy II czyli 50 osób, oraz 10 nauczycieli)

• uczniowie i nauczyciele z Publicznego Gimnazjum Katolickiego w Chorzowie ( 2 klasy II też 50 osób, oraz 10 nauczycieli)

3.5 Organizacja i przebieg badań

Poznawaniu naukowym zawsze obowiązuje określona procedura, jaką nazywa się metodologią, o czym wspomniano na początku rozdziału. Każde badanie pedagogiczne, posiadające charakter poznawczy i naukowy, odbywa się w zgodzie z określonym schematem oraz składa się z dwóch etapów.

Pierwszy z tych etapów, obowiązujący również w niniejszych badaniach własnych, jest to inaczej faza koncepcji, na którą składały się takie istotne czynności, jak przede wszystkim:

• wybór tematu przez autora, przedmiotu oraz celu badań, dokonana kwerenda literatury;

• ujęcie szczegółowych problemów badawczych;

• postawienie właściwych hipotez badawczych;

• dokonanie wyboru terenu badań oraz również dobór próby;

• przeprowadzona typologia zmiennych;

• dokładne określenie metod, technik oraz zastosowanych w badaniu narzędzi badawczych;

• zdefiniowanie najważniejszych pojęć;

• przeprowadzone badania pilotażowe;

• podjecie ostatecznych decyzji odnośnie pojęć, a także warsztatu badań;

• zgromadzenie oraz dokładne opracowanie bibliografii.

Faza druga w badaniach własnych polegała na przeprowadzeniu wcześniej zaplanowanych badań. Etap ten obejmował swym zakresem:

• harmonogram prowadzonych badań;

• przeprowadzenie badań właściwych;

• dokładne uporządkowanie materiałów badawczych;

• analizę wyników;

• przeprowadzenie weryfikacji hipotez;

• opracowanie teoretyczne oraz uogólnianie otrzymanych wyników.

O tym, że badania własne, jako proces poznawania świata w sposób naukowy odbywa się zawsze według określonego porządku, pisze między innymi T. Wujek.

Według autora, zasadniczą podstawą oraz jednocześnie sprawdzianem dla prawdziwości zdobytej wiedzy jest przede wszystkim sama praktyka. Dlatego też badanie naukowe w pedagogice polega głównie zaś na poczynionej obserwacji zjawisk, a także notowaniu wyników i uogólnianiu rezultatów owej obserwacji, jak również ustaleniu związków zachodzący pomiędzy faktami, ich dokładnemu wyjaśnianiu w formie hipotez, czy w końcu i weryfikowaniu hipotez, następnie zaś sformułowaniu twierdzeń.

W badaniach własnych przeprowadzonych w ramach tejże pracy, istniały pewne etapy, były nimi:

• określenie sytuacji problemowej, a także zetknięcie się z trudnością oraz uświadomienie sobie jej charakteru;

• dokładne sformułowani problemu, jak również stawianie pytań, czy też określenie zmiennych;

• ustalenie hipotezy;

• toku rozumowania, co oznacza przewidywanie mające na celu przede wszystkim ustalenie czynników związanych z prowadzonym badaniem;

• dokonania weryfikacji hipotezy, zbadanie określonego wycinka rzeczywistości, na jakie składa się przede wszystkim ustalenie przedmiotu oraz celu, również metod badania i samo przeprowadzenie badania;

• sprawdzania słuszności możliwych rozwiązań, następnie grupowanie wszystkich zebranych danych w celu ich szczegółowego, jak również tabelaryczne, syntetyczne ujęcie otrzymanych wyników prowadzonego badania;

• wyciągniecie wniosków końcowych, a także rozumowanie uogólniające ( czyli indukcja).

Ważnym etapem badań własnych było samo ich przeprowadzanie. Zależy ono nie tylko od odpowiednio dobranych lub samodzielnie skonstruowanych metod i technik badawczych, lecz także w niemałej mierze sposobu posługiwania się nimi, w tym zwłaszcza od pewnych warunków poprawnego ich stosowania.

Do czynników takich należą przede wszystkim:

• przyjazna, budząca zaufanie atmosfera,

• zapewnienie badanym odpowiednich warunków badania, tak aby mogli oni się skoncentrować na wypełnianiu postawionych przed nimi zadań,

• dobre samopoczucie i brak zmęczenia u osób badanych,

• pozytywna motywacja osób badanych (dobrowolność udziału w badaniach),

• zapewnienie osobom badanym odpowiednich warunków pod względem technicznym i materiałowym,

• rejestrowanie przebiegu prowadzonych badań.

Badania przeprowadzone w niniejszej pracy zostały przeprowadzone w okresie między 25 a 27 lutego 2013 roku w dwóch szkołach gimnazjalnych w Chorzowie.

W trakcie prowadzenia badań własnych, badane osoby wypełniały przydzielone im ankiety. Zamieszczona została na nich adnotacja dotycząca osoby przeprowadzającej badanie i informacje dotyczące wykorzystania uzyskanych wyników, a także zapewniono ankietowanych o całkowitej anonimowości i nie powielaniu zakreślonych odpowiedzi, wykorzystaniu ich do innych celów, które nie mają nic wspólnego z badaniem.

Przestępując do badań własnych, najpierw ustaliłam ich przedmiot, problem oraz cel. Następnie określiłam hipotezy. Odnośnie założonych ustaleń, wybrałam najbardziej odpowiednią tutaj metodę badawczą oraz technikę, przy pomocy, której mogłam przeprowadzić badania w sposób skuteczny i możliwie najbardziej precyzyjny, dokładny.

Aby przeprowadzić badania, zaprojektowałam pytania do kwestionariusza ankiety, który posłużył mi za narzędzie badawcze. Pytania umieszczone w kwestionariuszu dotyczyły przede wszystkim problemu badań, ich przedmiotu.

Zostały one sformułowane w taki sposób, aby ankietowani mogli wyrazić swoją opinię, zdanie prócz zaproponowanych przez mnie wariantów odpowiedzi. Zamieściłam w ankiecie zarówno pytania typu zamkniętego, jak i otwartego.

Na samym początku ankiety znalazły się także pytanie odnośnie cech osobistych badanych, jak wiek, płeć, miejsce zamieszkania oraz rodziny.

Badania przeprowadziłam w szkołach gimnazjalnych w lutym 2013 roku. Po uzyskaniu zgody zarówno uczniów, jak i ich wychowawców, rozpoczęłam badanie..

Badania trwały jedną godzinę lekcyjną i odbyły się w spokojnej atmosferze. Uczniowie w skupieniu wypełnili poszczególne rubryki i zakreślali poszczególne odpowiedzi. Pytania raczej nie sprawiły problemu ankietowanych, chodzi tutaj o sposób ich ułożenia, bowiem nikt nie zadawał pytań odnośnie ich sensu.

Pierwsze wypełnione arkusze zaczęłam otrzymywać już po 20 minutach. Kiedy otrzymałam już wszystkie kwestionariusze, podziękowałam uczniom za uczestniczenie w badaniach i za miłą współpracę.

Badania powtórzyłam w ten sam sposób w następnej badanej grupie. Również i w drugiej próbie, przebiegły one prawidłowo i bez większych utrudnień.

Otrzymane wyniki z badań, ich analiza pomoże mi w weryfikacji postawionych na potrzeby pracy hipotez oraz wyciągniecie odpowiednich wniosków odnośnie problemu i przedmiotu badawczego.

Druga część badań obejmowała przeprowadzenie wywiadu wśród nauczycieli dzieci uczęszczających do klas gimnazjalnych. W celu przeprowadzenia badań, zdecydowałam się na zastosowanie metody wywiadu.

Uczyniłam to z tego względu, iż ta forma badań pozwala na bezpośredni kontakt z drugą osobą, na utrzymywanie ścisłego kontaktu, a tym samym na odnotowaniu prócz uzyskanych odpowiedzi, również rekcję danej osoby, sposób jej zachowania, obserwacje mimiki twarzy, odruchów.

Wszystkie pytania, które zadałam ankietowanym, zostały wcześniej przygotowane i ściśle określone, zestawione w zestaw pytań, tak zwany kwestionariusz. O udział w badaniu poprosiłam zarówno mężczyzn, jak i kobiety, co daje dokładniejszy obraz badanej rzeczywistości. Było to działanie świadome i celowe, dokładnie wcześniej przeze mnie przemyślane.

Pytania zadawałam każdemu badanemu indywidualnie, z osobna, by uniknąć skrępowania czy też odruchów niepewności, wynikających z obecności osób trzecich. Dzięki temu, zachowana została również zasad anonimowości, na czym zależy wielu badanym.

Za każdym razem przed rozpoczęciem wywiadu, zapewniałam swych rozmówców o wspomnianej anonimowości i o tym, że uzyskane informacje nie będą wykorzystywane na inne cele niż potrzeby niniejszej pracy.

Dzięki wprowadzeniu tej metody do badan, otrzymane wyniki były bardziej wiarygodne, możliwe stało się dokonanie głębokiej i dokładnej weryfikacji postawionych wcześniej hipotez badawczych.

Dzięki zastosowaniu ankiety oraz wywiadu, możliwym stało się poznanie celów badawczych, zarówno głównego, jak i szczegółowych, a także odpowiedzenie na pytania badawcze.

Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Difin, Warszawa 2006, s.12.

Apanowicz J., Metodologia ogólna, Gdynia 2002, s. 19

Pilch T., Bauman T., Zasady badań pedagogicznych, Warszawa 2001, s.35

Komorowska H., Metody badań empirycznych w glottodyce, Warszawa 1982, s. 77

Pałka S., Badania pedagogiczne, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. I, Żak, Warszawa 2003, s. 303

Nowak S., Metodologia badań społecznych, ABC, Warszawa 1995,, s. 30

Guziuk M., Przedmiot badań, [w]: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. IV, Warszawa 2005, s. 1016-1017

Pilch T., Metody i techniki badawcze, PWN, Warszawa 1988, s. 43

Ibidem, s. 46

Łobocki M., op. cit., s. 117

Ibidem., s.117

ŁobockiM., op. cit., s. 127

Nowak S., Metodologia badań pedagogicznych, PWN, Warszawa 1979, s. 22

Ibidem, s.29

Pilch T., op. cit., s.. 76

Godlewski M., Pedagogika., PWE, Warszawa 1981, s.64

Łobocki M., op. cit., s. 237

Nowak S., op. cit., s. 307.

Ibidem, s. 307.

Wujek T, Metodologa badań pedagogicznych, (w:) Pedagogika. Podręcznik akademicki, op. cit. s. 48

16

---