EUROPEJSKI FUNDUSZ ROZWOJU
Europejski Fundusz Rozwoju ( EFR- European Development Fund) jest jednym z najważniejszych elementów współpracy między Wspólnotą Europejską a grupą ponad 70 krajów rozwijających się, położonych w regionie Afryki, Karaibów i Pacyfiku ( kraje AKP). Współpraca ta została podjęta praktycznie wraz z ustanowieniem wspólnoty w 1958 r. Podstawą współpracy między krajami były dotychczasowe konwencje obejmujące okresy pięcioletnie, z wyjątkiem ostatniej konwencji, dotyczącej lat 2000-2007.
Pierwszy EFR był ustanowiony w 1959r. dla krajów i terytoriów zamorskich, będących jeszcze koloniami , niektórych krajów członkowskich Wspólnoty. Po uzyskaniu niepodległości kraje te zawarły z krajami Wspólnoty w Yaounde dwie konwencje, obejmujące łącznie lata 1964-1975. Po przystąpieniu w 1973 r. do Wspólnoty Wielkiej Brytanii konwencje te zostały rozszerzone na kraje Brytyjskiej Wspólnoty Narodów oraz na inne niepodległe państwa afrykańskie.
Podstawowym celem konwencji realizowanych w minionych dziesięcioleciach było wspieranie rozwoju gospodarczego krajów AKP. Ze środków EFR pokrywane były m.in. straty ponoszone przez eksporterów produktów rolnych z krajów AKP ( w ramach systemu Stabex) oraz wspierane było górnictwo ( w ramach systemu Sysmin). Środki te były przeznaczane również na pomoc w przezwyciężaniu skutków katastrof naturalnych, na pomoc uchodźcom, a także na subsydiowanie odsetek od pożyczek udzielanych tym krajom przez Europejski Bank Inwestycyjny. W ramach Siódmego EFR wprowadzono wsparcie finansowe dla krajów realizujących reformy gospodarcze. Poza pomocą finansową, wynikającą z EFR, a także pożyczkami EBI, Konwencje przewidywały swobodny dostęp dla większości towarów z tych krajów na rynek wspólnotowy, także m.in. gwarancje zakupu przez Wspólnotę określonej ilości cukru z tych krajów. Obowiązująca obecnie konwencja, podpisana w Cotonou 13 czerwca 2000 r., została zawarta na 20 lat. Dołączony do niej protokół finansowy określa zasady wykorzystania w tym okresie środków zarówno w ramach EFR i EBI, na łączną kwotę ok. 25 mld EUR, w tym pożyczki EBI udzielane na finansowanie projektów powinny wynieść łącznie 1,7 mld EUR. Łączna kwota pomocy w ramach Ósmego EFR ma wynieść 13,5 mld EUR, co oznacza przeznaczenie na pomoc dla krajów AKP znacznie większych środków niż poprzednio. W ciągu siedmiu wcześniejszych okresów funkcjonowania EFR, czyli od 1959 r. do 1995 r., wydatkowano z niego łącznie 9,9 mld EUR.
W odróżnieniu od poprzednich konwencji w tej, która obowiązuje obecnie, różne instrumenty stosowane poprzednio zostały połączone w ten sposób, że wszystkie dostępne w ramach EFR środki finansowe są podzielone tylko na dwie grupy. Pierwsza z nich obejmuje dotacje, druga- środki na pożyczki dla sektora prywatnego.
Charakteryzując zasady funkcjonowania EFR, należy wskazać, że do początku istnienia tego funduszu były on tworzony ze składek krajów członkowskich Wspólnoty. Dążąc do zwiększenia przejrzystości gospodarki finansowej Wspólnot, Komisja Europejska w 1973 r. zaproponowała włączenie EFR do budżetu ogólnego i zapewnienie mu finansowania, podobnie jak innym wydatkom budżetowym, w ramach tworzonego wówczas systemu zasobów własnych. Z podobną propozycją Komisja wystąpiła ponownie w 1979r., proponując włączenie do budżetu Piątego EFR, obejmującego lata 1980-1985. W obu przypadkach propozycja została odrzucona przez Radę. Odmowa ze strony Rady udzielenia zgody na włączenie EFR do budżetu ogólnego stała się jednym z tzw. Ważnych powodów, na które powołał się Parlament Europejski, odrzucając w grudniu 1979 r. projekt budżetu na rok 1980. Jeśli wydatki EFR byłyby integralną częścią wydatków budżetu ogólnego Wspólnot, to Parlament miałby w odniesieniu do nich głos decydujący, gdyż byłby to wydatki nieobligatoryjne. Decyzję o odrzuceniu projektu budżetu można więc uznać za element działań Parlamentu na rzecz zwiększenia swych uprawnień. Komisja Europejska, poszukując rozwiązania powstałego kryzysu, w lutym 1980 r. do projektu budżetu na ten rok dołączyła informację określającą szacowane dochody i wydatki EFR.
Kontrola funkcjonowania EFR realizowana jest przede wszystkim za pośrednictwem Rady Ministrów oraz Komitetu Ambasadorów, ustanowionych na mocy Konwencji Z Cotonou. Ze strony krajów członkowskich Unii występuje Komitet EFR, którego zadaniem jest m.in. opiniowanie propozycji finansowych, zgłaszanych Komisji Europejskiej przez kraje AKP.
Można oczekiwać, że w dającej się przewidzieć perspektywie EFR będzie pozostawać poza budżetem ogólnym. Wskazując na to m.in. deklaracja podjęta przez Radę Europejską na posiedzeniu w Brukseli w lutym 1988 r., a także zapis w Akcie Końcowym Konferencji Międzyrządowej, która poprzedziła podpisanie w Maastricht w lutym 1992 r. Traktat o Unii Europejskiej, stwierdzający, że EFR w dalszym ciągu będzie finansowany ze składek członkowskich. W odniesieniu do Ósmego EFR przyjęto, że Francja wpłaci 24,3 %, Niemcy 23,36 %, Wielka Brytania 12,69 %, Włochy 12,54 %, Hiszpania 5,84 %, Holandia 5,22 %, Belgia 3,92 %, Szwecja 2,73 %, Austria 2,65 %, Dania 2,14 %, Finlandia 1,48 %, Grecja 1,25 %, Portugalia 0,97 %, Irlandia 0,62 %, a Luksemburg 0,29 % ogólnej kwoty przewidzianej do wykorzystania w ramach tego funduszu w latach 2000-2007.
Mimo oddzielenia od budżetu ogólnego EFR nie ma osobowości prawnej. Nie ma też jakiejkolwiek autonomii w stosunku do Komisji Europejskiej, jeśli chodzi o zarządzanie powierzonymi mu środkami finansowymi. Za to zarządzanie odpowiedzialna jest Komisja, natomiast za realizację wydatków odpowiedzialne jest Biuro Współpracy EuropeAid. Wyrazem pewnej samodzielności EFR jest to, że jego rachunkowość jest wyodrębniona z systemu rachunkowości Komisji Europejskiej. Wydatkowanie środków z EFR w krajach AKP podlega nadzorowi ze strony Komisji. W odróżnieniu od budżetu ogólnego Unii zarządzanie wydatkami EFR nie ma charakteru rocznego. Na bazie zobowiązań przyjętych w ramach funduszu wydatkami mogą być dokonywane na przestrzeni kolejnych lat w okresie jego obowiązywania. Cała gospodarka finansowa EFR podlega zarówno kontroli wewnętrznej, jak i zewnętrznej, którą sprawuje Trybunał Obrachunkowy.
1