Prawo malejących przychodów
Wyobraźmy sobie gospodarkę dysponującego zasobem 5 pracowników, którzy mogą być zatrudnieni w produkcji.
Przy niewielkich rozmiarach produkcji i nakładów pracy, pierwszy zatrudniony pracownik ma do dyspozycji całe wyposażenie zakładu do swojego użytku. Sam musi wykonywać zbyt wiele czynności, aby mógł osiągnąć wysoką wydajność.
Drugi pracownik bardzo ułatwi pracę pierwszemu pracownikowi, a trzeci ułatwia jeszcze bardziej.
W zakładzie są trzy maszyny i każdy z trzech pracowników specjalizuje się w obsłudze jednej z nich. Krańcowy produkt ( wydajność ) pracy czwartego pracownika jest już dużo niższa. Przy trzech maszynach czwarty pracownik ma dostęp do jednej z nich tylko wtedy, kiedy któryś z pozostałych trzech pracowników odpoczywa. Jeszcze trudniejszy dostęp do maszyn będzie miał piąty pracownik. Dalsze zwiększanie zatrudnienia spowoduje postępujący spadek liczby sprzętu i urządzeń na jednego pracownika. Okazuje się, że po przekroczeniu nakładu pracy w wysokości 3 jednostek krańcowy produkt pracy kolejnych pracowników stale się zmniejsza wraz ze wzrostem zatrudnienia. ( produkcja na jednego zatrudnionego maleje w miarę wzrostu zatrudnienia )Zjawisko to nazywamy prawem malejących przychodów z pracy.
Prawo malejących przychodów działa wtedy, kiedy wszystkie, z wyjątkiem jednego, czynniki produkcji są stałe.
Czynnik produkcji ( inaczej nakład ) - to dobro lub usługa wykorzystywane w procesie produkcji. Nakłady ( czynniki produkcji obejmują:
pracę ( robociznę ),
kapitał,
maszyny,
surowce,
energię.
Nakład obejmuje zatem wszystko począwszy od płacy menedżerów, aż po wydatki na zakup kawy.
Sprawia ono, że od pewnego poziomu nakładów czynnika zmiennego jego produkcyjność krańcowa stałe się zmniejsza.
Prawo to ma związek z techniką. Ciągłe zwiększanie liczby pracowników przy stałej liczbie maszyn ( 3 maszyny ) przynosi coraz mniejszą korzyść. Możemy stwierdzić, że głównym zajęciem dziewiątego pracownika jest przynoszenie kawy pozostałym pracownikom obsługującym maszyny. Czynność ta ( przynoszenie kawy ) nie ma wpływu na wynik pracy pozostałych pracowników.
Załóżmy sytuację odwrotną:
Mamy stałą liczbę pracowników ( siłę roboczą ). Dodawanie kolejnych maszyn do danej liczy pracowników może początkowo doprowadzić do znacznego wzrostu produkcji, ale potem pojawia się skutki prawa malejących przychodów. Dlaczego ? Ponieważ duża liczba maszyny będzie coraz mniej efektywnie wykorzystywana ( nie będzie pracowników, którzy będą mogli jej obsługiwać ).
Przykład liczbowy:
Produkcja i zatrudnienie w krótkim okresie.
Nakład pracy ( liczba pracowników ) |
Produkcja ( liczba jednostek dobra ) |
Krańcowy produkt pracy ( liczba jednostek dobra wytworzonych przez dodatkowego pracownika |
Wartość krańcowego produktu pracy ( krańcowy produkt pracy X 500 zł ) |
Stawka płacy |
Dodatkowy zysk |
0 |
0 |
|
|
|
|
1 |
0,8 |
0,8 |
400 |
300 |
100 |
2 |
1,8 |
1,0 |
500 |
300 |
200 |
3 |
3,1 |
1,3 |
650 |
300 |
350 |
4 |
4,3 |
1,2 |
600 |
300 |
300 |
5 |
5,4 |
1,1 |
550 |
300 |
250 |
6 |
6,3 |
0,9 |
450 |
300 |
150 |
7 |
7,0 |
0,7 |
350 |
300 |
50 |
8 |
7,5 |
0,5 |
250 |
300 |
- 50 |
Przedsiębiorstwo działa w warunkach konkurencji doskonałej. Wartość krańcowego produktu wytworzonego przez dodatkowego pracownika oblicza się mnożąc produkcję ( fizyczne rozmiary wytworzonej produkcji przez pracownika ) przez cenę, po jakiej te dodatkowe produkty mogą być sprzedawane. A więc wartością krańcowego produktu pracy - nazywamy dodatkowy utarg uzyskany w wyniku sprzedaży produktu wytworzonego przez dodatkowego pracownika.
Od utargu uzyskanego dzięki zatrudnieniu dodatkowego pracownika przedsiębiorstwo musi odjąć dodatkowe koszty płacowe. Ostatnia kolumna ( dodatkowy zysk ) informuje nas o przyroście zysku, jaki przynosi zatrudnienie dodatkowego pracownia.
Przedsiębiorstwo zwiększa zatrudnienie dopóki wartość krańcowego produktu wytworzonego przez dodatkowego pracownika przewyższa poziom płacy. Od momentu zatrudnienia czwartego pracownika ujawnia działanie prawo malejących przychodów. Dalsze zwiększanie zatrudnienia zaczyna powodować spadek krańcowego produktu pracy mierzonego ilością dóbr, a tym samym spadek jego wartości. Zwiększanie zatrudnienia opłaca się do siódmego pracownika włącznie. Wartość krańcowego produktu wytworzonego przez siódmego pracownika wynosi 350, co jeszcze pokrywa jego płacę równą 300. Przy ósmym pracowniku możemy zauważyć, że wartość krańcowego produktu wynosi 250, jego płaca 300, a więc nie osiągamy dodatkowego zysku ( - 50 ). Możemy stwierdzić, że optymalny poziom zatrudnienia to siedmiu pracowników.
Całkowity produkt pracy rośnie wraz ze wzrostem nakładów pracy.
Krańcowy produkt pracy początkowo wzrasta, a potem maleje. Na prawo od punktu A krańcowy produkt pracy obniża się, w miarę jak coraz więcej pracowników obsługuje tą samą maszynę.
Ogromna liczba zdarzeń gospodarczych i czynników je kształtujących, tempo zmian warunków gospodarowania oraz różnorodność decyzji ekonomicznych sprawiają, że bezpośrednie wyciąganie wniosków i budowanie na tej podstawie określonych prawidłowości jest bardzo utrudnione. Aby rozeznać się co do sensu tych wszystkich zdarzeń i działań ekonomiści odwołują się do teorii. Teoria bowiem jest próbą znalezienia porządku w pozornie losowych zdarzeniach codziennego życia. Teorie ekonomiczne bardzo upraszczają rzeczywistość, odzwierciedlają to co ważne i główne z pominięciem tego co jest mniej ważne lub przypadkowe i uboczne. Teoria ekonomiczna jest uproszonym wyjaśnieniem tego, jak gospodarka lub jej fragment funkcjonuje lub funkcjonowałaby w określonych warunkach.
Możemy np.: założyć, że:
dochody każdego z członków danego społeczeństwa są dokładnie równe,
wydajność pracy wszystkich zatrudnionych jest jednakowa,
wszystkie wyprodukowane wyroby znajdują nabywców,
dany kraj nie utrzymuje kontraktów handlowych z innymi krajami
choć wiemy, że żadne z tych założeń nie jest zgodne z rzeczywistością.
Robimy to po to, aby badana rzeczywistość jakoś opisać i uzyskać jej uproszczony, ale równocześnie przejrzysty obraz.
Ten uproszczony obraz gospodarczej rzeczywistości to tzw. model ekonomiczny.
Przyczyny konstruowania modeli
Modele są zawsze uproszczonymi odwzorowaniami realnego świata, w których mniej ważne lub zaciemniające oraz całości czynniki są pomijane lub przyjmowane jako stałe, dzięki czemu bardziej widoczne staja się zasadnicze elementy i zależności
Kwantyfikacja podstawowych zależności ekonomicznych - oddziałujące wzajemnie na siebie wielkości zbiera się razem w sposób, który wyraża ilościowy charakter tych zależności.
Modele można stosować w celu opisania pewnego procesu.
Zmiany jednej wielkości powodują zmiany innych zmiennych w następnym okresie . Zjawisko to możemy właśnie badać za pomocą modelu, nawet jeśli nie znamy dokładnie stopnia natężenia tych zależności.
Modele pomagają nam zrozumieć często skomplikowane zależności tkwiące w gospodarce, ułatwiają nam analizę rzeczywistości gospodarczej,
Modele pomagają nam w podejmowaniu ważnych decyzji ekonomicznych.
Posługiwanie się modelami jest koniecznością, gdyż dokładny opis nawet stosunkowo niewielkiego fragmentu rzeczywistości gospodarczej jest w gruncie rzeczy niemożliwy.
Próba uzyskania wszystkich szczegółów rzeczywistości utrudniałaby uchwycenie tego, co jest w niej najważniejsze i co chcielibyśmy w analizie teoretycznej wyeksponować.
Świadoma rezygnacja z licznych szczegółów pozwala nam lepiej uchwycić większą całość. Posługując się modelami ekonomista jest w podobnej sytuacji, jak ktoś kto posługuje się mapą lub zdjęciem lotniczym określonego terenu. Nie ma na nich co prawda wielu szczegółów, ale za to dobrze widać ogólny zarys całego terenu i rozmieszczenie kluczowych obiektów. Warunkiem tego jest jednak dobra jakość owej mapy lub zdjęcia. To samo dotyczy modelu ekonomicznego. Musi on odzwierciedlać wszystkie istotne cechy realnej rzeczywistości, ważne z punktu widzenia problemów, jakie się chce na jego podstawie badać.
Rodzaje modeli:
Wyróżniamy dwa rodzaje modeli:
modele opisowe ( jakościowe )
modele ilościowe - przedstawiane w formie formuł matematycznych.
Przykładem modelu opisowego może być model gospodarki rynkowej.
Jest to model, który przedstawia podstawowe dla gospodarki rynkowej powiązania pomiędzy gospodarstwami domowymi a przedsiębiorstwami przez rynek.
1) Przedsiębiorstwa produkują dobra konsumpcyjne, które następnie sprzedają na rynku gospodarstwom rynkowym. Gospodarstwa rynkowe płacą za te nabyte dobra, a przedsiębiorstwa tym samym osiągają dochody.
2) Gospodarstwa domowe sprzedają swoją siłę roboczą ( pracę ) na rynku pracy, a przedsiębiorstwo je kupuje, wypłacając gospodarstwom domowym wynagrodzenia z tytułu pracy.
Przedstawiony model bardzo upraszcza rzeczywistość, który zakłada, że nie ma państwa oraz instytucji państwowych, ale daje nam obraz faktycznie funkcjonującej gospodarki.
Przykładem modelu ilościowego, może być tzw. model Kaleckiego, dotyczący wzrostu gospodarczego.
gdzie:
r - tempo wzrostu gospodarczego ∆ D
D
i - stopa inwestycji I
D
k - współczynnik kapitałochłonności ( określa ile trzeba zainwestować by uzyskać jednostkę przyrostu dochodu narodowego )
I/k - ∆ D
I współczynnik efektywności inwestycji, określa jakie efekty przynosi jednostka inwestycji
u - usprawnienia ( zmiany nie wymagające nakładów inwestycyjnych )
a - współczynnik ubytku majątku produkcyjnego w ciągu roku
D - dochód narodowy
∆ D - przyrost dochodu narodowego,
I - inwestycje
I/D - udział inwestycji w dochodzie narodowym
Model Kaleckiego jest bardziej skomplikowany, niż poprzedni. Posługując się nim możemy odpowiedzieć na pytanie:
JAKĄ OSIAGAMY STOPĘ WZROSTU GOSPODARCZEGO W POSTACI WZROSTU DOCHODU NARODOWEGO ? jeśli wzrosną lub spadną nakłady inwestycyjne, kapitałochłonność lub tzw. czynniki pozainwestycyjne, czyli usprawnienia i ubytki majątku produkcyjnego.
W modelu Kaleckiego także pomijamy wiele czynników, które wpływają na wzrost gospodarczy, ale gdybyśmy jej uwzględnili, obraz byłby bardzo zaciemniony.
r = i * l/k + u - a
GOSPODARSTWA
DOMOWE
RYNEK DÓBR I CZYNNIKÓW WYTWÓRCZYCH
PRZEDSIĘBIORSTWA
zakup dóbr
zapłata
sprzedaż
dochody