`````

Fikcyjna Fakt

K akt fundamentalny

Formalnym (konstytucje

Realna Prawny Traktat Konstytucyjny)

(jak powinno być, jak jest)

Materialnym

Akty prawne nie nazwane

Konstytucjami, W. Brytania, Mała Konstytucja np. 1919,1992r.

Prawo konstytucyjne zajmuje się konstytucją jako fundamentalnym aktem prawnym, określającym zasady funkcjonowania państwa oraz zasady systemu prawa.

Pojęcie Konstytucji w najszerszym tego słowa znaczeniu obejmuje dwa pojęcia:

1. Konstytucje w znaczeniu faktycznym

2. Konstytucje w znaczeniu prawnym

Konstytucja w znaczeniu faktycznym opisuje rzeczywiście istniejący ustrój. Każde państwo musi posiadać jakąś organizację władzy a w związku z tym musi posiadać konstytucję faktyczną.

Odrębnym zjawiskiem jest akt prawny będący konstytucją lub spełniający rolę konstytucji. Akt prawny konstytucyjny mówi o tym jak powinno być, natomiast konstytucja faktyczna mówi o tym jak jest.

Konstytucja w znaczeniu prawnym występuje w 2 płaszczyznach :

1. Konstytucji prawnej formalnej

2. Konstytucji prawnej materialnej.

Konstytucja w znaczeniu prawnym formalnym obejmuje akt prawny oficjalnie nazwany (zatytułowany) konstytucją. Przykładem jest konstytucja RP z 2.04.1997r. Konstytucja w znaczeniu prawnym materialnym, oznacza jeden lub kilka aktów prawnych nie będących konstytucją ale w praktyce spełniające rolę konstytucji. Klasycznym przykładem jest Wielka Brytania nie posiadająca konstytucji w znaczeniu formalnym, natomiast posiadająca cały katalog aktów prawnych i orzeczeń sądowych (precedensów) spełniających rolę konstytucji. W Polskiej tradycji akt prawny lub akty prawne spełniające rolę konstytucji nazywamy małą konstytucją np. Mała Konstytucja z 1992r. składała się z 3 aktów prawnych. Porównanie konstytucji faktycznej z (życia) z konstytucją prawną (akty) to 2 modele:

1. Jeśli stwierdzimy, że konstytucja prawna jest w życiu realizowana tzn. konstytucja faktyczna odpowiada konstytucji prawnej, wówczas taką konstytucję prawną oceniamy jako realną.

2. Jeśli stwierdzimy, że konstytucja prawna nie odpowiada konstytucji faktycznej wówczas oceniamy taką konstytucję prawną jako konstytucję fikcyjną.

Rozróżnienie konstytucji fikcyjnej i realnej służy uformowaniu zaleceń, ażeby stanowić konstytucję prawną realną (realizowaną) a unikać konstytucji prawnej fikcyjnej, ponieważ ta w swej istocie prowadzi do demoralizacji aktu konstytucyjnego.

Historia konstytucjonalizmu światowego i polskiego

1. Najstarsze akty prawne

W historii prawa fundamentalne akty prawne torowały drogę w uformowaniu się pojęcia konstytucji. Podstawą prawa rzymskiego było prawo XII tablic z 449 r.p.n.e. W oparciu o to prawo budowano system prawa do III w.n.ery. W Anglii w rezultacie wojny króla ze szlachtą podpisano Wielką Kartę Wolności (Magna Karta Libertatum 1215r.), w której król zobowiązywał się do ustalania podatków za zgodą reprezentacji szlacheckiej (jakby parlamentu). Fragmenty tego aktu obowiązują do dnia dzisiejszego, jako fragmenty konstytucji angielskiej w znaczeniu konstytucji prawnej materialnej. W rezultacie podpisano porozumienie zwane „Ustawa o prawach” z 1689 r. również obowiązujące we fragmentach jako konstytucja angielska.

2. Najstarsze konstytucje XVIII wieku

Filozofia francuskiego oświecenia stworzyła teoretyczne podstawy uchwalenia aktu konstytucyjnego

• Ch.de Monteskiusz (1748) opublikował książkę „O duchu praw” w której przedstawił teorię konstytucji oraz opracował zasadę trójpodziału władzy.

• Jan Jakub Russeau (1762) opublikował książkę Pt. „Umowa społeczna”, w której opracował teorię suwerenności narodu.

Rewolucja burżuazyjna XVIII w. u podstaw ustroju państwowego czyli konstytucyjnego położyły teorię Monteskiusza i Russo. Pierwszą konstytucją na świecie była konstytucja Stanu Wirginia z dnia 29,06,1776 r. Nie była konstytucją suwerennego państwa. Pierwszą europejską a drugą światową suwerennego państwa była Ustawa Rządowa z 3 maja 1791 r. konstytucja I RP szlacheckiej. Konstytucja majowa przyjmowała teorię suwerenności narodu oraz monteskiuszowskiego trójpodziału władzy. Kolejna była konstytucja Francji 3.09.1791 r. następnie konstytucja Republiki Francuskiej 24.06.1793r., Konstytucja Republiki Helvetii (Szwajcarii) 12.04.1798 r. po raz pierwszy sankcjonująca suwerenne państwo w formie federacji w Europie. Federacja Szwajcarska powstała z kilku narodowości (zakładano, że szybko się rozpadnie). Konstytucja Napoleońska Francuska z 13.12.1799r.

XIX w. oznaczał burzliwy rozwój konstytucjonalizmu. W XX w. wydawało się, że konstytucjonalizm zmniejszy zakres działania, chociaż w praktyce powstanie nowych państw z reguły zaczynało się od konstytucji. Np. rozpad ZSRR wiązał się z uchwaleniem konstytucji w nowych postradzieckich państwach Litwa. Rozpad Czechosłowackiej Federacji wiązał się z wcześniejszym uchwaleniem konstytucji dla Czech i Słowacji. Rozpad Federacji Jugosłowiańskiej wiązał się z uchwaleniem konstytucji: słoweńskiej, chorwackiej, macedońskiej itd. Unia Europejska zmierza do uchwalenia konstytucji a obecny projekt nosi nazwę „Traktat Konstytucyjny UE”

Historia konstytucjonalizmu polskiego

Historie konstytucjonalizmu polskiego dzielimy na następujące etapy historyczne

1. konstytucjonalizm Rzeczpospolitej szlacheckiej I RP

2. konstytucjonalizm Polski XIX w.

3. konstytucjonalizm II RP okres międzywojenny 1918-1939

4. konstytucjonalizm Polski Socjalistycznej 1944-1989

5. konstytucjonalizm III RP 1989

1. Konstytucjonalizm RP szlacheckiej I RP- szlachecki sejm - ważniejsze ustawy w Polsce tradycyjnie nazywał konstytucjami, chociaż nie odpowiadały one definicyjnemu pojęciu konstytucji. Jedyną konstytucją( w definicyjnym tego słowa znaczeniu) w I RP była konstytucja 3 maja 1791r. Była ona aktem niezwykle nowoczesnym dającym Polsce szansę opanowania anarchii oraz przekształcenia się w silne państwo centralnej Europy. Monarchie rozbiorowe zaniepokojone nowoczesnością konstytucji postanowiły przeciwdziałać, doprowadzając do II i III rozbioru, osiągającego likwidację w ogóle suwerennej RP.

2. Konstytucjonalizm Polski XIX w. - charakteryzuje się tym, że formy państwowości polskiej nie miały charakteru suwerennego, natomiast w każdym wypadku były to konstytucje państwowości autonomicznej

• Napoleon I Cesarz - chcąc wypełniać zobowiązania wobec Polaków zdecydował się na powołanie szczególnej państwowości nazwanej Księstwem Warszawskim, mającej autonomię względem imperium francuskiego. Nadał 22.07.1807 r. Konstytucje Księstwa Warszawskiego. Nadanie-oktrojowanie miało miejsce w Dreźnie i nastąpiło w obecności reprezentacji arystokracji polskiej. Konstytucja Księstwa Warszawskiego była aktem nowoczesnym, torującym drogę ustrojowym wzorcom francuskim a przede wszystkim w oparciu o konstytucję w Księstwie Warszawskim zaczął obowiązywać Napoleoński Kodeks Cywilny, który wraz z konstytucją przyczynił się do stworzenia podstaw ustroju kapitalistycznego w Polsce. Kongres Wiedeński.

• W rezultacie Kongresu Wiedeńskiego Car Aleksander I zobowiązał się ziemiach byłego Księstwa Warszawskiego utworzyć autonomię polską, której postanowił nadać konstytucję. Konstytucja Królestwa Polskiego znajdowała się w programie Cara Aleksandra I mającego na celu w ogóle przekształcenie imperium rosyjskiego w monarchię parlamentarną na wzór angielski. Królestwo Polskie miało być terenem doświadczeń funkcjonowania w ramach imperium rosyjskiego. Działając w myśl tych zasad Aleksander I nadał Polakom Konstytucję Królestwa Polskiego podpisaną w Petersburgu 27.11.1815 r. (konstytucję zredagowaną po francusku) przy tej dacie podaje się datę 24.12.1815 r. gdyż Aleksander dał ją Polsce na święta w prezencie. Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 r. należała do najbardziej liberalnych (wolnościowych) konstytucji Europy. Królestwo Polskie otrzymało formę autonomii z dużą niezależnością od władzy carskiej. Konstytucja K.P. utrzymała kodeks cywilny Napoleona i w rezultacie odgrodziła Królestwo polskie od imperium rosyjskiego także granicą celną.

• Konstytucja RP Krakowskiej. W Wiedniu monarchowie państw rozbiorowych nie mogli ustalić przynależności zaborczej Krakowa. Postanowiono powołać tzw. Wolne Miasto Kraków pod patronatem trzech patronów tzw. Rzeczpospolitą Krakowską. Traktatem 3 maja 1815 roku w Wiedniu monarchowie postanowili nadać Rzeczpospolitej Krakowskiej konstytucję. W okresie od 15.07.-11.09.1815 r. uchwalono konstytucję RP Krakowskiej

• Upadek powstania Listopadowego (śmierć cara Aleksandra I) i rządy Mikołaja I spowodowały decyzję utrzymania Królestwa Polskiego, ale opartego na zasadzie uchylenia konstytucji z 1815 r. i nadania w to miejsce o wiele restrykcyjnej konstytucji nazwanej Statutem Organicznym KP 26.02.1832. Katastrofa Powstania Styczniowego doprowadziła do decyzji Cara Aleksandra II oznaczającej całkowitą likwidację autonomii polskiej tzn. Królestwa Polskiego z całkowitym uchyleniem Statutu Organicznego. Aleksander II oznaczył datę 1.01.1877 r. jako dzień pełnej integracji ziem polskich z imperium rosyjskim. Symbolem tego było przyjęcie obowiązku urzędowego posługiwania się językiem rosyjskim.

3. II Rzeczpospolita - konstytucjonalizm

• W rezultacie tworzenia państwowości polskiej przez Piłsudskiego po uformowaniu urzędu Naczelnika Państwa należało przystąpić do wyborów parlamentarnych. Piłsudski dekretem ogłosił ordynację wyborczą do sejmu ustawodawczego. Dekret z 1918 r. oparty był na pięcioprzymiotnikowym prawie wyborczym oraz przyznał prawa wyborcze kobietom. Wybrany Sejm Ustawodawczy tymczasowo przyjął uchwałę o organizacji państwa z 20.02.1919 r. zwaną Małą Konstytucją.

• Działając w granicach M.K. 1919 r. Sejm Ustawodawczy wypełnił misję historyczną, uchwalił konstytucję RP z 17 marca 1921r., która była aktem niezwykle demokratycznym doprowadzając w praktyce do tzw. Sejmokracji pewnej anarchii rządów

• Piłsudski widząc tę sytuację zdecydował się na przeprowadzanie zamachu stanu w maju 1926 r. (zamach majowy). Rezultatem zwycięskiego zamachu stanu była nowelizacja konstytucji marcowej ustawą z 2.08.1926 r. Sens tzw. Nowelizacji sierpniowej sprowadzał się do osłabienia władzy ustawodawczej a wzmocnienia władzy prezydenta (tj. wykonawczej ).

• Sanacja (elita) doprowadziła do nielegalnego (tj. z naruszeniem przepisów) nowej konstytucji RP podpisanej przez prezydenta Mościckiego z dnia 23.04.1935 r. zwanej konstytucją kwietniową (określa się też 24.01.1934) Sejm nielegalnie ( ze złamaniem wszystkich przepisów) 24.01.1934 r. uchwalił nową konstytucję, którą prezydent Mościcki podpisał w kwietniu 1935 r. Konstytucja kwietniowa w przeciwieństwie do konstytucji marcowej posiadała charakter skrajnie autorytarny eksponując urząd prezydenta RP. Cały aparat państwowy podporządkowany był prezydentowi, który nie ponosił żadnej odpowiedzialności. Konstytucja kwietniowa na terenie Polski formalnie obowiązywała do września 1939 r. natomiast w podziemnym państwie polskim uznawano dalsze obowiązywanie konstytucji kwietniowej. Rząd emigracyjny tzw. Rząd Londyński przyjął konstytucję 1935 r. Wybór i zaprzysiężenie II prezydenta RP w osobie Lecha Wałęsy 22.XII.1990 r. wiązał się z deklaracją Prezydenta RP w Londynie.

4. Konstytucjonalizm Polski Socjalistycznej

• W ramach tego etapu historycznego wymieniamy tylko trzy akty.

- Krajowa Rada Narodowa (parlament) powołany w Lublinie uchwaliła Ustawę z 11.09.1944 r. „O radach Narodowych” w praktyce zwaną „pierwszą konstytucją” Ustawa określała tymczasową strukturę socjalistycznego aparatu państwowego.

- Zakończenie Krajowej Rady Narodowej związane było z przeprowadzeniem referendum 30.06.1946 ( 3 x tak) ( zaaprobować nowy ustrój). W Poczdamie ustalono, że Polska przeprowadzi demokratyczne 5-przymiotnikowe wybory z udziałem legalnej opozycji. Legalne partie opozycyjne: Polskie Stronnictwo Ludowe - premier Mikołajczyk, Stronnictwo Pracy - Kazimierz Popiel z Krakowa.

Wybory do Sejmu ustawodawczego (444 posłów) sfałszowane dały rezultat uczestnictwa w sejmie ustawodawczym obu partii opozycyjnych. Wybrany na początku swojej 5-letniej kadencji ( ze względu na uchwalenie konstytucji) tymczasowo uchwalił ustawę z 19.02.1947 r. o organizacji państwa w praktyce nazwaną Małą Konstytucją. Ponieważ M.K. 19.02.1947 r. nie wypowiadała się w sprawie praw i wolności obywateli sejm ustawodawczy uchwalił 22.02.1947 r. „deklarację w przedmiocie praw i wolności obywatelskich” Mała konstytucja z 1947r. nawiązywała do konstytucji marcowej 1921 r. poprzez ustanowienie trójpodziału władz oraz tzw. Systemu parlamentarno-gabinetowego. M.K. z 1947 r. nadawała nazwę państwu w postaci Rzeczpospolita Polska oraz przewidywała urząd prezydenta RP

- Sejm ustawodawczy wykonując swoje historyczne zadanie uchwalił tzw. Pełną konstytucję. W okresie sejmu ustawodawczego 1947-1952 zbudowano ustrój socjalistyczny oraz doprowadzono do uformowania nowego systemu partyjnego (1948- tzw. PZPR i z ruchu ludowego ZSL oraz istniejące do dziś Stronnictwo Demokratyczne.

- W końcowych latach sejmu ustawodawczego zwyciężyły tendencje stalinowskie. W rezultacie projekt nowej konstytucji musiał eksponować państwo - doktryny proletariatu. Specjalna komisja do przygotowania projektu opracowała całość natomiast Stalin dokonał korekty. Nowa konstytucja nadała państwu nazwę w postaci PRL. Sejm ustawodawczy przedłużając kadencję uchwalił w rocznicę 22.07.1952 r. Manifest Lipcowy. Konstytucja z 1952 r. (bierutowska) utrwalała ustrój socjalistycznego państwa oraz wprowadzała socjalistyczną zasadę jednolitości władzy. Konstytucja PRL wzorowana była na konstytucji ZSRR z 1936 r. (stalinowska).

5. III Rzeczpospolita Polska

• Obrady i ustalenia Okrągłego Stołu podpisane 5.04.1989 r. stały się nienormatywną podstawą zmian ustrojowych. Chodziło o pokojową transformację przejścia od ustroju socjalistycznego do ustroju burżuazyjnego.

• W rezultacie porozumień „okrągłego stołu” zlikwidowano Radę Państwa powołując urząd prezydenta oraz ustalono podstawy nowego systemu parlamentarnego. Powołano Izbę Wyższą parlamentu w postaci Senatu. Ordynacja wyborcza do sejmu przyjęła zasadę limitu polegającego na tym, że niezależnie od wyborów partie opozycyjne miały zagwarantowane 1/3 miejsc poselskich. W oparciu o nowe ordynacje wyborcze odbyły się 4.06.1989 r. wybory do sejmu i senatu.

• Nowy sejm i senat postanowiły dokonać nowelizacji konstytucji PRL z 1952 r. Ustawą nowelizującą z 29.12.1989 r. dokonano podstawowych zmian konstytucyjnych, zachowując w nowym brzmieniu konstytucję z 1952 r. Nadano nową nazwę państwa Rzeczpospolita Polska oraz uchylono wszystkie postanowienia socjalistyczne, a wprowadzono postanowienia państwa burżuazyjnego. Uchylono jednolitość władzy, ale nie wprowadzono podziału władzy. Ustanowiono w parlamencie Izbę Wyższą - senat, uchylono przepisy o radach narodowych, ustanawiając podstawy samorządu terytorialnego. Ustanowiono formę państwa jako tzw. demokratyczne państwo prawa.

• W realizacji postanowień konstytucyjnych wydano ustawę z 8.03.1990r. o samorządzie terytorialnym, ustanawiającą samorząd gminny.

• W rezultacie zmian ustrojowych należało konstytucyjnie ponownie uporządkować sprawy ustrojowe. W tym celu uchwalono ustawę z 17.10.1992 r. o ustroju państwa w praktyce nazwana M.K.z1992r.,która ustanawiała trójpodział władzy oraz utrzymywała w mocy 3 rozdziały Konstytucji z 1952 r.

• Podsumowaniem przemian burżuazyjno-demokratycznych było uchwalenie obecnej „ Konstytucji pełnej” mianowicie Konstytucji RP z 2.04.1997 r.

Uchwalenie i wejście w życie konstytucji RP z 2.04.1997 r.

Zgromadzenie Narodowe (sejm i senat) powołało Komisję Konstytucyjną, która

przygotowywała jednolity projekt konstytucji w oparciu o 7 oficjalnie zgłoszonych projektów. Z.N uchwaliło 2.04.1997r. obecną Konstytucję RP. *Mała Konstytucja 1992 r. przewidywała, iż konstytucja pełna zatwierdzona zostanie w drodze referendum (głosowanie wszystkich obywateli) w dniu 25.05.1997r. przeprowadzono referendum zatwierdzające konstytucję z 2.04.1997r. * Zgodnie z M.K. 1992r. o legalności całego postępowania konstytucyjnego orzekał Sąd Najwyższy, który wyrokiem z 15.07.1997r. orzekł o legalności uchwalenia konstytucji. * Do ważności całego postępowania zgodnie z M.K. 1992 r. wymagany był podpis prezydenta złożony przez Prezydenta RP A. Kwaśniewskiego 16.07.1997r.

* Konstytucja została opublikowana formalnie 16.07.1997r. w Dz. U. Nr 78 z 1997 r.

* Zgodnie z Konstytucją z 1997r. wchodziła ona w życie w ciągu 3 miesięcy od daty opublikowania tj. 16.10.1997r. *Do chwili obecnej (20.02.2004r.) tekst konstytucji z 2.04.1997 r. nie uległ żadnym zmianom i w chwili obecnej jest podstawą uzgodnień ustrojowych z postanowieniami traktatu konstytucyjnego UE jako przyszłej konstytucji europejskiej.

TEORIA KONSTYTUCJI

Na teorię konstytucji składają się dwa podstawowe problemy:

- Problem formy konstytucji- cechy zewnętrzne aktu konstytucyjnego

- problem treści konstytucji obejmuje cechy zewnętrzne konstytucji.

Problematyka formy konstytucji (zewnętrzne cechy) składają się następujące zagadnienia:

1. Tryb uchwalenia konstytucji (szczególny)

2. Tryb zmiany konstytucji

3. Nazwy konstytucji

4. Systematyki konstytucji

Ad. 1 tryb uchwalenia konstytucji szczególny - opiera się na tym, że jest przewidziany wyłącznie dla konstytucji (aktu konstytucyjnego). Z tego punktu widzenia rozróżniamy kilka modeli tzw. trybu konstytucji

• Tzw. konstytucja oktrojowana (nadana, narzucona) jest modelem skrajnie autorytarnym np. Konstytucja Napoleońska 22.07.1807r. lub też Car Aleksander I oktrojował konstytucję Królestwa Polskiego, podobnie Mikołaj I nadał statut organiczny.

• Drogą skrajnie demokratyczną jest uchwalenie konstytucji w drodze referendum czyli głosowanie wszystkich obywateli posiadających prawa wyborcze.

• System konstytuanty (Francja, USA) polega na tym, że wybiera się osobny parlament z kompetencją wyłącznie przygotowania i uchwalenia konstytucji. W rezultacie konstytuanty istnieją dwa parlamenty: jeden do prowadzenia bieżącej działalności ustawodawczej, drugi parlament:

• Sejm ustawodawczy polega na tym, że nowy parlament prowadzący bieżącą działalność ustawodawczą oraz posiadający szczególną kompetencję i zadanie historyczne w postaci uchwalenia nowej „ustawy zasadniczej”. W polskiej tradycji odwoływano się do sejmu ustawodawczego w 1919r. oraz 1947r., który uchwalił konstytucję z 1952 r.

• System umowy społecznej polega na tym, że delegacje rządzących i rządzonych uchwalają w postaci umowy społecznej nową konstytucję zwaną systemem szwajcarskim.

• System mieszane - polegające na możliwości łączenia się w/w konstytucja RP z 1997r. ponieważ Zgromadzenie Narodowe uchwaliło konstytucję.

Ad. 2 - tryb zmiany konstytucji - szczególność uchwalenia konstytucji wymaga również szczególnego trybu zmiany konstytucji.

Definicja pojęć podstawowych:

• Uchwalenie konstytucji polega na uchwaleniu aktu konstytucyjnego i uchyleniu dotychczasowej konstytucji lub uchyleniu dotychczasowego materiału konstytucyjnego np. Mała Konstytucja

• Rewizja - nowelizacja ustawy polega na zmianie założeń ustrojowych konstytucji z pozostawieniem dotychczasowej konstytucji w nowej wersji np. Nowela Sierpniowa z 2.08.1926r. spowodowała obowiązywanie konstytucji z 1921r. w wersji znowelizowanej w 1926 r.

• Zmiana konstytucji polega na interwencji w tekst konstytucji nie mającej znaczenia ustrojowego a mającej znaczenie techniczno-logiczno-logiczne. Z punktu widzenia trybu zmiany konstytucji wyróżniamy dwie podstawowe możliwości:

- konstytucja elastyczna

- konstytucja strukturalna

Konstytucja elastyczna może być zmieniana w tym samym trybie, jak ustawa zwykła, ale jest to sytuacja nietypowa.

Konstytucja strukturalna przewiduje katalog dodatkowych obostrzeń w trybie jej zmiany, w porównaniu z trybem zmiany ustawy zwykłej. Strukturalność dzielimy na bezwzględna i względną

Strukturalność bezwzględna polega na tym, że konstytucja nie dopuszcza żadnych zmian bądź wskazuje długoletnie okresy (3.05.1791r.) po upływie, których można dokonać zmian.

Strukturalność względna polega na tym, że możemy zmieniać konstytucję pod warunkiem spełnienia wszystkich utrudnień.

W problemie strukturalności konstrukcji chodzi o zagwarantowanie wysokiej stabilizacji obowiązywania konstytucji przeciwieństwie do labilności (zmienności).

Z technicznego punktu widzenia zmiany dzielimy na:

- zmiany wewnętrzne konstytucji polegają na interwencji w wewnętrzny tekst konstytucji i w rezultacie wymagają opublikowania jednolitego tekstu konstytucji - tekstu konstytucji po zmianach. Są to zmiany typowe dla Europy.

- zewnętrzne zmiany konstytucji polegają na utrzymaniu integralności - niezmienności uchwalonego pierwotnie tekstu konstytucji natomiast z biegiem czasu dodaje się do konstytucji poprawki. Przykładem tych zmian - konstytucja amerykańska obowiązuje od 1787 r. w wersji nie zmienionej w świetle 38 poprawek.

Ad. 3 Nazwa aktu Wyjątkowość aktu konstytucyjnego, polega na tym, że ustawodawca tylko i wyłącznie nadaje konstytucji szczególną nazwę np.

• Konstytucja

• Ustawa zasadnicza

• Prawa generalne

• Traktat państwowy

• Prawa Kardynalne (Skandynawia)

• Prawa Fundamentalne

• Unia Europejska projekt konstytucji zatytułowała „Traktat Konstytucyjny UE”

Ad. 4 Systematyka konstytucji Pod tym pojęciem rozumiemy metodologiczny ukształtowany wewnętrzny układ treści. Z naukowego punktu widzenia wyróżniamy 2 pojęcia systematyki : systematyki ogólnej i systematyki szczegółowej

Pod pojęciem systematyki ogólnej rozumiemy kolejność i układ podstawowych części konstytucji np. rozdziały. Natomiast w Traktacie Konstytucyjnym UE podstawowe części to są tytuły, rozdziały, podrozdziały.

Przez systematykę szczegółową rozumiemy metodologiczne opracowanie szczegółowych problemów w ramach systematyki ogólnej. Logicznie ustawodawca najpierw powinien rozstrzygnąć problemy systematyki ogólnej, później problemy systematyki szczegółowej. Przy konstrukcji systematyki ogólnej obowiązują kryteria filozoficzno-doktrynalne, a przy konstrukcji systematyki szczegółowej obowiązują kryteria logiczno-systematyczne np. omawiania organu państwowego należy najpierw: wymienić jego nazwę, sposób powołania, współdziałanie w strukturze aparatu państwowego, kompetencji, trybu finansowania, odpowiedzialności.

Pojęcie systematyki ogólnej odpowiada pojęciu konstytucji w znaczeniu poziomym horyzontalnym, pojęcie systematyki szczegółowej odpowiada konstytucji w znaczeniu pionowym - wertykalnym.

Podstawowym pojęciem jest pojęcie ustrojodawca i ustawodawcy.

Pojęcie ustrojodawca oznacza podmiot uprawniony do stanowienia konstytucji nazywany także autorytetem konstytucyjnym np. cały naród, cesarz.

Pojęcie ustawodawcy oznacza podmiot uprawniony do stanowienia aktów prawnych.

Pojęcie legalności i legitymności konstytucji.

Pod pojęciem legalności (zgodności z prawem) rozumiemy uchwalenie nowej bądź zmiany dotychczasowej konstytucji zgodnie z obowiązującym prawem. W związku z tym wyróżniamy konstytucje legalne i nielegalne. Przykładem konstytucji nielegalnej (niezgodnej z prawem) była konstytucja z kwietnia 1935r. „kwietniowa”.

Pod pojęciem legitymności rozumiemy moralne poparcie społeczeństwa dla konstytucji. Na ogół konstytucje rewolucyjne są nielegalne, ale legitymie chociaż ideału upatrywać należy w konstytucji legalnej i legitymnej.

CONSTITUTIO LEGEM SUPERIOREM (konstytucja prawem najwyższym) - zasada ta oznacza:

1. Konstytucja jest prawem najwyższym w zakresie prawa pisanego. Tzn. „prawa boże” czyli filozoficzne prawa natury funkcjonują wyłącznie w płaszczyźnie moralnej, natomiast nie moją znaczenia dla konstytucji jako aktu prawa pisanego.

2. Zwierzchność konstytucji oznacza, iż ustawodawca posiada podstawowe kryterium oceny całego systemu prawnego zawarte w normach konstytucji.

LEX POSTERIOR GENERALIS NON DEROGAT LEGI PRIORI SPECJALI.(Ustawa późniejsza nie uchyla ustaw wcześniejszych, szczegółowych).

• Zasada ta oznacza, że późniejsza konstytucja 2.04.1997r. uchyla tylko i wyłącznie wcześniejszą konstytucję lub wcześniejszy tzw. materiał konstytucyjny.

• Późniejsza konstytucja nie uchyla wcześniejszych ustaw, ponieważ groziłoby to zapanowaniem anarchii.

• Zasada ta oznacza, iż późniejsza konstytucja wyznacza terminy do prowadzenia do zgodności wcześniejszych ustaw, sprzecznych z późniejszą konstytucją. Jest to tzw. problem synchronizacji prawa z konstytucją.

Pojecie konstytucji pełnej i niepełnej.

Pojęcia te są pojęciami nauki prawa konstytucyjnego. Nauka wymienia katalog problemów, które w swej treści powinna normować tzw. konstytucja pełna. Na katalog problemów konstytucji pełnej składają się następujące:

1. Podstawy ustroju politycznego (np .władza, trójpodział)

2. prawo własności i ustrój gospodarczy (socj. gospodarka)

3. prawa i wolności obywatelskie

4. podstawy prawa wyborczego (np. samorząd, prezydent)

5. struktura aparatu państwowego

6. symbole państwa (godło, litery)

7. tryb zmiany konstytucji

Jeśli konkretna konstytucja omawia w/w problemy określamy ją jako pełną, jeśli nie to jest niepełna.

W traktacie konstytucyjnym UE ulega rozszerzeniu pojęcie konstytucji pełnej poprzez przyjęcie w konstytucji krajowej:

- zwierzchnictwa UE

- przyjęcie zwierzchnictwa system źródeł prawa UE względem systemu prawa RP.

Unia Europejska wymaga rozbudowania przepisów instytucji w zakresie kontroli fiansnowej oraz w zakresie kontroli ochrony środowiska.

Problem nadrzędności konstytucji

Teoretycznie w ramach nadrzędności konstytucji wyróżniamy pojęcie dwóch obowiązków ustawodawcy : obowiązek pozytywny, obowiązek negatywny

- Obowiązek pozytywny polega na stanowieniu prawa zgodnego z konstytucją i tu wyróżniamy w praktyce dwie szczególne formy ustaw: ustawy organiczne i ustawy przystosowawcze. Wszystkie ustawy są jednakowym aktem prawnym, natomiast w niektórych sytuacjach konstytucja przewiduje wydanie ustawy np. (art.72 pkt 4 stanowi, iż w zakresie Rzecznika Praw Dziecka wydana zostanie ustawa lub art. 218 stanowi, iż organizacje Skarbu Państwa określi ustawa). Ustawy bezpośrednie realizujące polecenia konstytucji (156 odniesień w Konstytucji) w praktyce nazywamy ustawami praktycznymi np. ustawa z 6.01.2000 r. o RPD jest ustawą w praktyce nazywana organiczną.

Program akcesji Polski do UE wymagał uchwalenia około 600 ustaw, które realizują dostosowanie (synchronizację) prawa polskiego z prawem europejskim np. wymaga daleko posuniętej jawności funkcjonowanie aparatu państwowego. W rezultacie Polska wydala ustawę z 6.01.2001r. o dostępie do informacji publicznej.

- obowiązek negatywny polega na powstrzymaniu się ustawodawcy od stanowienia norm prawnych sprzecznych z konstytucją i w tym celu Sejm i Senat powołują wewnętrzne Komisje pod kątem badania projektów zgodności ustawy z konstytucją.

Innym pojęciem jest: kryterium kreatywności konstytucji, kryterium derogacyjności konstytucji

Kryterium kreatywności konstytucji - polega na tym, że uchwalenie nowej konstytucji wymaga jasności myślenia ustawodawcy, jakie nowe ustawy powinien uchwalić.

kryterium derogacyjności konstytucji - uchylenia polega na tym, ze ustawodawca powinien mieć świadomość zakresu konieczności uchylenia ustaw niezgodnych z konstytucją.

Teoretycznie w ramach nadrzędności konstytucji przyjmujemy pojęcie kontroli konstytucyjności czyli pojecie zgodności prawa z Konstytucją. Tu wyróżniamy dwa zakresy:

1.Zakres kontroli konstytucyjności prawa (pojęcie szersze) - polega na badaniu zgodności wszystkich norm prawnych od umów międzynarodowych do prawa samorządowego pod kątem jego zgodności z Konstytucją.

2. Zakres kontroli konstytucyjności ustaw (pojęcie węższe) - sprowadza się tylko do badania ( może to być TK, SN, Parlament) zgodności tylko ustaw z Konstytucją.

Wszystkie typy kontroli pozytywne, negatywne, derogacyjne nadrzędności Konstytucji zostaną w Polsce uruchomione z chwilą wejścia w życie Traktatu Konstytucyjnego UE ponieważ sytuacja ta wymagała będzie zagwarantowania całkowitej synchronizacji prawa polskiego z prawem unijnym . Będzie ona polegała na obowiązku polskiego ustawodawcy zharmonizowania Konstytucji polskiej z TKUE oraz całego systemu prawa z prawem europejskim. Wyraźnym wyjątkiem jest sytuacja przewidziana w TKUE polegająca na podziale państw unijnych na dwa systemy: ● system walutowy euro, ● system państw tzw. derogatywnych (nie mających systemu euro). W istocie pełna synchronizacja prawa polskiego z europejskim nastąpi z chwilą przejścia z grupy państw derogatywnych do systemu euro (Unia przewiduje 2015 r.)

Wewnętrzna hierarchia tekstów konstytucji

Formalnie wszystkie normy konstytucji mają jednakową moc prawną, z punktu widzenia treści norm konstytucji możemy zróżnicować je na trzy grypy:

1. normy materialne - określające kompetencje organów prawa i wolności obywatelskie, strukturę aparatu państwowego, źródła prawa (konstytucję, ustawy) oraz tzw. stany nadzwyczajne ( stan wojenny) i klęski żywiołowe.

2. normy proceduralne - stanowią o trybie funkcjonowania organów państwowych oraz prawie wyborczym

3. normy celowościowe - zwane programowymi wskazują cele państwa i prawa, i w praktyce niemożliwa jest ich pełna realizacja np. art. 2 stanowiący o państwie prawa, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej. Normy ochrony środowiska, wykształcenie, zdrowie są dynamiczne.

Trzy problemy

W każdej konstytucji treściowo występują trzy problemy:

1. problem jurydyzacji konstytucji (prawo) oznacza przyjęcie konstytucji, systemu prawnego opierającego się na założeniu najwyższej mocy prawnej konstytucji oraz hierarchii aktów prawnych niższego stopnia o mocy prawnej odpowiednio zróżnicowanej np. obecnie w Polsce mamy następującą hierarchię : Konstytucja, RUM, ustawy, rozporządzenia, akty prawa wewnętrznego, akty prawa miejscowego. Problemy jurydyzacji występują dwa pojęcia: ●pojęcie mocy prawnej ● pojęcie mocy ustawowej

● pojęcie mocy prawnej - oznacza uwzględnienie hierarchii aktów prawnych na tej zasadzie, że akty prawne wyższe mają przewagę i nakładają obowiązek zgodności względem aktów prawnych niższych.

● pojęcie mocy ustawowej - jest pojęciem praktycznym polegającym na tym, że wszystkie akty prawne niezależnie od ich mocy prawnej przestrzegamy tak jakby były ustawą. Pojęcie mocy prawnej jest fikcją prawniczą zmierzającą do zapewnienia jednolitości i zgodności systemu prawa.

2. system judycjalizacji (sąd) - oznacza odwołanie się do jakiegoś systemu orzecznictwa sądowego mającego w kompetencjach orzekanie o konstytucyjności ustaw lub orzekanie o konstytucyjności prawa np. w Polsce istnieje Trybunał Konstytucyjny.

3. problem internacjonalizacji - polega na otwarciu tekstu konstytucji na prawo międzynarodowe. Akcesja Polski do UE wymagała sformowania w ramach rozdz. III szczególnych norm (art. 89,90,91 otwierających polski system prawa wewnętrznego na ratyfikowanie umowy międzynarodowe jako źródło prawa obowiązującego w Polsce. Akcesja Polski do UE jest zasadniczym wyrazem internacjonalizacji konstytucji 1997 r.

Konstytucja w znaczeniu poziomym (horyzontalnym) i pionowym (wertykalnym)

Układ treści każdej konstytucji i Traktatu Konstytucyjnego UE przebiega wg zasad tzw. systematyki ogólnej i systematyki szczegółowej.

Systematyka ogólna opiera się na ustalonej kolejności zasadniczych części konstytucji. W konstytucji RP z 1997r. częściami zasadniczymi są rozdziały (13) i kolejność tych rozdziałów oznacza systematykę ogólną. Pojęcie systematyki ogólnej oznacza konstytucję w sensie poziomym.

Rozdział I - traktuje o ustroju

Rozdział II - o prawach i wonnościach obywateli

Rozdział III - o źródłach prawa

Rozdział IV - władzy ustawodawczej

Rozdział V - prezydent RP

Rozdział VI - o władzy wykonawczej

Rozdział VII - samorząd terytorialny

Rozdział VIII - o władzy sądowniczej

Rozdział IX - o władzy kontrolującej

Rozdział X - o finansach publicznych

Rozdział XI - stany nadzwyczajne klęski żywiołowe, stan wojenny

Rozdział XII - tryb zmiany konstytucji

Rozdział XIII - przepisy przejściowe i końcowe

Systematyka szczegółowa zajmuje się dokładnym omówieniem wyodrębnionych w ramach systematyki ogólnej zasadniczych części konstytucji. Ustawodawca najpierw rozstrzygnąć musi systematykę ogólną i w oparciu o to przystępuje do redakcji systematyki szczegółowej. Pojęcie systematyki szczegółowej konstytucji oznacza konstytucję w znaczeniu pionowym.

Gwarancje poszanowania konstytucji

Materialne

Moralne(obiektywne)

Gw. Posz. Konstytucji

Parlament.

Prawne

Formalne Sąd Naj.

Instytucjonalne Organy T.Konstytu.

Sądowe Sądy Powszechne

abstrakcyjny

Prewencyjne Represyjne Trybunał konkretny

Skarga konstyt.79

Pod tym pojęciem rozumiemy całokształt okoliczności sprzyjających poszanowaniu konstytucji. Teoretycznie gwarancje te dzielimy w zasadniczy sposób na dwie grypy:

● Gwarancje materialne w obiektywnym tego słowa znaczeniu oznaczają poziom zamożności, wykształcenia, kultury i poczucie odpowiedzialności społeczeństwa.

● Gwarancje prawne mają charakter subiektywny, ponieważ w każdej chwili mogą być zmieniane przez ustawodawcę. Gwarancje prawne dzielą się na dwie grupy:

● Kontrolę parlamentarną polega ona na obowiązku ciągłego wykonywania przez parlament (Sejm i Senat) samokontroli w zakresie stanowienia prawa pod kątem jego zgodności z konstytucją. Parlament powinien powoływać specjalne komisje, badające prawo pod kątem zgodności z konstytucją.

● Kontrolę sądową (problem judycjalizacji konstytucji) opiera się na przejęciu osobnego sytemu sądowego mającego na celu orzekanie na zasadzie wyroku o zgodności konkretnej normy prawnej z konkretna norma konstytucyjną. Kontrola parlamentarna nie wyklucza a nawet zakłada istnienie kontroli sądowej. Problem kontroli sądowej ujmujemy w dwóch płaszczyznach:

- organizacji sądownictwa konstytucyjnego

- trybu orzekania sądownictwa orzekającego

Ustawodawca decydując się na kontrolę sądową najpierw musi rozstrzygnąć problem organizacji sądownictwa a później trybu w jakim orzeka.

Organizacja sądownictwa konstytucyjnego - W konstytucjonalizmie światowym z punktu widzenia organizacji sądownictwa konstytucyjnego wyróżniamy 3 klasyczne systemy:

- system USA - polegający na powołaniu jednego naczelnego organu sądowego w postaci Sądu Najwyższego. Polega on na tym, że Sąd Najwyższy będąc najwyższą instancją orzecznictwa w sprawach karnych, cywilnych, pracy, ubezpieczeń społecznych, i administracyjnych równocześnie orzeka w sprawach zgodności prawa z konstytucją. System amerykański SN nie zna osobnej instancji sądowej w postaci TK. Traktat Konstytucyjny UE poszedł w kierunku powołania jednolitego Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (Luxemburg) orzekającego na tych zasadach jak Sąd Najwyższy w USA.

- Europa kontynentalna (bez Wielkiej Brytanii) wypracowała system tzw. TK opierający się na powołaniu osobnego, naczelnego organu sądowego TK, albo Sądu Konstytucyjnego wyłącznie orzekającego w sprawach zgodności prawa z konstytucją i funkcjonującego równolegle do Sądu Najwyższego i innych naczelnych organizacji sądowych. Wszystkie państwa kontynentalne europejskie przyjęły system TK natomiast perspektywa akcesji do UE nie wyklucza możliwości istnienia w UE dwóch systemów tj. systemu amerykańskiego i systemu TK.

- Historia Trybunału Konstytucyjnego w Polsce

II RP w ogóle nie znała systemu sądownictwa konstytucyjnego, w rezultacie nie powołano żadnego TK natomiast Konstytucja Marcowa z 1921 r. przewidywała zupełnie szczególny naczelny organ sądowy w postaci tzw. T. Kompetencyjnego.

W Polsce socjalistycznej sądownictwo konstytucyjne do1982r. w ogóle nie było znane, natomiast w 1982 r. dokonano nowelizacji konstytucji RP z 1952r. ustanawiając dwa trybunały - Konstytucyjny i Stanu. Trybunał Stanu powołano w 1982r., natomiast pierwszą ustawę o TK wydano 29.04.1985 r. powołując od 1.01.1986r. I w Polsce TK. Ten TK z 1985r. przetrwał do Konstytucji PR z 1997r., która w nowy sposób określiła kompetencje TK. W oparciu o konstytucje 1997 r. wydano obecną ustawę z 1.08.1997 r.

- System angielski - opierający się na orzekaniu przez sądy powszechne w sprawie zgodności normy prawa niższego rzędu z norma prawną wyższą. W praktyce system angielski polega na tym, że każdy sędzia w konkretnej sprawie bada zgodność norm prawnych na zasadzie hierarchii. W wypadku stwierdzenia niezgodności wydaje wyrok w konkretnej sprawie składający się z dwóch części:

- w I części stwierdza niezgodność prawa niższego z prawem wyższym - ten wyrok to

precedens

- w II części orzeka rozstrzygając konkretną sprawę.

Precedensy SAng. publikowane i jakoby pełnią rolę naszych orzeczeń TK.

Organizacja sądownictwa konstytucyjnego w postaci trzech klasycznych systemów ma charakter alternatywny i wykluczający się. Ustawodawca może przyjąć wyłączenie jeden z trzech systemów.

Tryb orzekania konstytucyjnego. Tryb orzekania sądownictwa konstytucyjnego ustawodawca po rozstrzygnięciu organizacji, rozstrzyga tryb w jakim sądownictwo konstytucyjne będzie orzekało. Teoretycznie w ramach trybu orzekania są trzy niealternatywne systemy:

1. orzecznictwa abstrakcyjnego

2. orzecznictwa konkretnego

3. instytucji skargi powszechnej art. 74

Orzecznictwo abstrakcyjne polega na tym, że bada zgodność w szczególności ustawy, choć również norm prawnych niższego rzędu z konkretną norma konstytucyjną. Badanie abstrakcyjne polega na teoretycznej wykładni w celu ustalenia zgodności lub sprzeczności tych dwóch norm. Orzecznictwo abstrakcyjne nie bierze za podstawę praktycznego funkcjonowania badanej normy prawnej, a ma na uwadze tylko jej znaczenie i zakres teoretyczny.

Orzecznictwo konkretne polega na tym, że podstawą do badania zgodności konkretnej normy prawnej z konstytucyjną jest sprawa faktyczna, która pojawiła się w sądach lub administracji publicznej. Na tle konkretnej sprawy zarysowały się problemy zgodności normy prawnej niższego rzędu z konstytucją. Takie orzecznictwo TK mającego za podstawę konkretny spór powstały w sądzie lub administracji publicznej nazywamy orzecznictwem konkretnym lub orzecznictwem indywidualnym.

Instytucja skargi obywatelskiej - (instytucja skargi konstytucyjnej) polegająca na tym, ze każdemu obywatelowi konstytucja przyznaje prawo do skargi, złożonej przed TK w wypadku naruszenia jego konstytucyjnych praw i wolności (Rozdz.II Konstytucji RP), po wyczerpaniu instancji sądowej i administracyjnej. TKUE przewiduje skargę konstytucyjną podobnie jak art. 79 naszej Konstytucji RP z 1997r. Procedurę realizacji skargi konstytucyjnej z art. 79 określa ustawa z 1.08.1997r. W praktyce III RP skarga konstytucyjna jest często wykorzystywana (koszt 500 zł.), głównie na tle decyzji władz wojskowych nie uwzględniających przesłanki wyznaniowej obywateli.

Kontrola sądowa dzieli się na dwie grupy:

1. Kontrola sądowa prewencyjna polega na tym, że TK orzeka o zgodności prawa z konstytucją, w sytuacji kiedy zaskarżona norma prawna nie weszła w życie, a więc nie wywołała skutków prawnych ani skutków materialnych. Orzeczenia TK ma tutaj charakter prewencyjny, ponieważ uniemożliwia powstanie wadliwych skutków prawnych oraz niekiedy ogromnych szkód materialnych.

2. kontrola sądowa represyjna polega na tym, że TK orzeka w sytuacji po wejściu w życie zaskarżonej normy i często w sytuacji wywołanej przez nią zmian majątkowych. W wyroku o charakterze represyjnym TK musi orzec nie tylko o niezgodności zaskarżonej normy z konstytucją ale musi orzec o likwidacji skutków prawnych i skutków materialnych, jakie wywołała wadliwe zaskarżona norma prawna.

W praktyce europejskiej wszystkie sądy konstytucyjne posiadają uprawnienia do orzekania w trybie prewencyjnym i represyjnym.

Zasady naczelne Konstytucji

Są to podstawowe idee filozoficzne jakie przyjął ustrojodawca w formowaniu treści konstytucji. Każda konstytucja posiada tzw. katalog zasad naczelnych, który w niektórych konstytucjach jest wymieniany, ale w większości konstytucji nie jest wymieniany i wymaga interpretacji. W konstytucji RP z 1997r. nie wymienia się katalogu zasad naczelnych natomiast w drodze jej interpretacji możemy ustalić następujące zasady naczelne

I Forma demokratycznego państwa prawnego art. 2

II Forma państwa unitarnego czyli jednolitego art. 3

III zasada suwerenności Narodu

IV zasada praworządności art. 7,8,9

V zasada trójpodziału władz art. 10

VI zasada wolności partii politycznych 11, 13 i zw. Zawodowych art. 13

VII zasada samorządu terytorialnego art. 15 i 16

VIII zasada szerokich praw i wolności rozdz. II konstytucji

IX niezależność i autonomia kościoła i państwa art. 25

X zasada systemu parlamentarno gabinetowego

I zasada demokratycznego państwa prawnego

Po upadku socjalizmu w kształtowaniu naszego ustroju Polski nie było władzom jak określić charakteru nowego ustroju. Z doktryn pozytywizmu prawniczego, wprowadzono teorię tzw. państwa prawnego, opierającego się w założeniu na przewadze konstytucji i umów międzynarodowych, miejsca obywatela w państwie.

II Państwo unitarne jednolite oznacza wyłączenie jakichkolwiek form autonomii narodowościowej bądź terytorialnej. II RP będąc państwem jednolitym posiadała autonomię śląską o wyraźnie wyodrębnionym ustroju. W projektach konstytucji marcowej i kwietniowej proponowano zorganizowanie Polski jako federacji. Po II wojnie światowej Polska była krajem jednolitym, aczkolwiek w 1989-90 były silne tendencje do zorganizowania III RP w formie federacji. Konstytucja 1997r. jednoznacznie ustanawia państwo unitarne. W teorii przeciwstawnej państwu unitarnemu, państwo związkowe zazwyczaj nazywamy federacją.

Suwerenność

Federacja Konfederacja UE

Autonomia

Ustrój federacji opiera się na umowie państw wchodzących w skład federacji. Podmioty federacji mogą opierać się zasadzie suwerenności i wówczas mogą w każdej chwili z federacji wystąpić. Bądź federacja może opierać się na zasadzie autonomii podmiotów i wówczas nie mogą one z federacji wystąpić. W praktyce np. byłego ZSRR federację oparto zarówno na zasadzie autonomii i suwerenności.

Związek państw prowadzący do powstania federacji jako scentralizowanego państwa, posiadającego prawną podmiotowość międzynarodową oznacza klasyczną sytuację istnienia federacji. W prawie międzynarodowym używamy pojęcia konfederacji oznaczających związek kilku państw nie posiadających podmiotowości prawnej międzynarodowej np. Wspólnota Niepodległych Państw, Unia Europejska - jest konfederacją pod rządem TKUE stanie się federacją. Dynamika zjawiska konfederacji i federacji polega na tym, że niektóre konfederacje mogą doprowadzić do powstania federacji. Dynamika federacji polega na tym, że ma cechy stabilna natomiast rozpad państw polega na wydzieleniu suwerennych państw i likwidacji federacji np. Czechosłowacja, ZSRR, Jugosławia.

Zasada trójpodziału władzy

Filozofii podziału władz przeciwstawiamy teorii jednolitości władzy. Ustroje totalitarne opierają się na zasadzie jednolitości władzy, ustroje demokratyczne opierają się na jakiejś zasadzie podziału władzy. W filozofii przygotowano wiele koncepcji podziału władz, najwcześniej Arystoteles IV w.p.n.e Zaproponował trójpodział na rady, urzędy i sądy. W XVIII wieku w rezultacie rewolucji angielskiej J.Lock zaproponował podział na dwie władze zasadnicze:

- władzę federacyjną oznaczającą prowadzenie polityki zagranicznej

- władzę wewnętrzną, którą podzielił na władzę ustawodawczą i władzę wykonawczą

J.Lock do władzy wykonawczej zaliczył administracje i sądy. W połowie XVIII w. 1748 r. K. Monteskiusz w dziele „O duchu praw” stworzył teorię dzisiejszego trójpodziału:

1. władza ustawodawcza - parlament

2. władza wykonawcza - głowa państwa i rząd

3. władza sądownicza

Wg Monskiusza podział władz prowadzić powinien do wzajemnej kontroli czyli tzw. hamowania władz.

Celem głównym każdego podziału władz jest zagwarantowanie wolności - Libertas(wolność) (Monteskiusz). W ten sposób zagwarantowana wolność prowadzić powinna do równowagi czyli harmonii funkcjonowania władz, a więc harmonicznego funkcjonowania państwa, które nazwał po łacinie Aeguilibertas - równowaga, harmonia.

Incompatililitas Monteskiusz założył pełne funkcjonowanie trójpodziału na zasadzie nie połączalności władzy - incompatibilitas. W rezultacie każda władza jest niezależna i na tej zasadzie Montesiusz określił niezależność sądownictwa, w którym orzekają niezawiśli sędziowie. Niezależność sądownictwa oznacza niezależność sądów od wszystkich pozostałych władz, natomiast w niezależnych sądach orzekają niezawiśli sędziowie tzn. orzekają w oparciu o prawo i własną ocenę dowodów. W XIX wieku liberał francuski Beniamin Constant krytycznie oceniając cesarstwo napoleońskie zaproponował podział władz na 6 grup.

1. władza neutralna głowy państwa

2. władza reprezentacyjna izby niższej parlamentu

3. władza reprezentacyjna izby wyższej parlamentu

4. władza wykonawcza

5. władza sądownicza

6. władza municypalna - władza samorządowa

W Polsce przyjmuje się zasadniczo teorię trójpodziału władz w wersji Monteskiusza. Konstytucja RP w 1997r. ( Rozdz. X) przyjmuje jako zasadę monteskiuszowski trójpodział :

1. Do władzy ustawodawczej zalicza się Sejm i Senat, chociaż należy zaliczyć również Zgromadzenie Narodowe i referendum narodowe jeśli ma skutek ustaw.

2. Do władzy wykonawczej zalicza się Prezydenta, rząd i administracje rządową i samorząd terytorialny

3. Do władzy sądowniczej Konstytucja zalicza sądy i trybunały, przy czym przez trybunały rozumie się Trybunał Stanu i Trybunał Konstytucyjny.

4. Konstytucja RP do tak pomyślanego trójpodziału władzy dodaje jeszcze jedną władzę mianowicie w rozdziale IX mówi o władzy kontrolującej, do której zalicza się NIK oraz RPO i RPD (Rozdz. II art.72 pkt. 4). Ponadto konstytucja przewidziała instancje kontrolujące w postaci RIO (Rozdz. VII - Samorząd Terytorialny art. 171). W rezultacie konstytucja RP przyjęła teorię trójpodziału władz monteskiuszowską dodając czwartą władzę kontrolującą.

Zasada systemu parlamentarno-gabinetowego

W rezultacie rewolucji angielskiej XVII uformował się tzw. System parlamentarno-gabinetowy. System ten w XVIII i XIX wieku dał podstawę do uformowania kolejnych dwóch systemów a mianowicie :

1. amerykańskiego systemu prezydenckiego,

2. niemieckiego systemu kanclerskiego

• Konstytucja z 1997r. formalnie przyjęła system parlamentarny, natomiast w konstytucji kompetencji w szczególności premiera w istocie przyjmuje system niemiecki czyli system kanclerski.

• System parlamentarno-gabinetowy polega na tym ,że zneutralizowana głowa państwa powołuje rząd, który ponosi odpowiedzialność przed parlamentem. Neutralność głowy państwa polega na tym, że prezydent nie reprezentuje żadnej partii politycznej oraz nie ponosi odpowiedzialności .

Brak odpowiedzialności polega na tym, że dzięki instytucji tzw. Kontrasygnaty akty rządowe prezydenta są podpisywane czyli kontrasygnowane (podpisywane) przez premiera bądź resortowego ministra. W rezultacie kontrasygnaty, minister bierze na siebie odpowiedzialność przed parlamentem za urzędowy akt prezydenta, który podpisał. Minister ma prawo odmówić kontrasygnaty i wówczas o sporze między głowa państwa a ministrem rozstrzyga parlament.

Polityczna

Odpowiedzialność Absolutorium

Konstytucyjna

Trybunał Stanu

Parlament

Indywidualna

Impeachment

Odpowiedzialność dzieli się na dwa pojęcia ( system parlamentarno-gabinetowy)

1. odpowiedzialność polityczną

2. odpowiedzialność konstytucyjną

Odpowiedzialność polityczna następuje w sytuacji poszanowania prawa, natomiast jej przyczyną jest zarysowanie się sprzeczności między programem parlamentu a programem (linia polityczna rządu) przez poszczególnego ministra. W rezultacie tej odpowiedzialności parlament może odwołać rząd i jest to odpowiedzialność polityczna solidarna, bądź parlament może odwołać poszczególnego ministra. Odpowiedzialność polityczna solidarna (całego rządu) może opierać się w niektórych konstytucjach np. Konstytucja RP 1997 r. przyjmuje tzw. konstruktywne wotum nieufności, zaufania. Konstruktywne wotum zaufania polega na tym, że parlament w każdej chwili może odwołać rząd pod warunkiem, iż jednocześnie przedstawi propozycję nowego rządu mającego poparcie większości parlamentu. Konstruktywne wotum zaufania bardzo wzmacnia pozycje rządu kierując system na drogę systemu kanclerskiego.

Drugim typem odpowiedzialności jest tzw. odpowiedzialność konstytucyjna u podstaw, której leży fakt naruszenia prawa i zawsze posiada charakter prawno-karny, w rezultacie zawsze posiada charakter indywidualny. Odpowiedzialność konstytucyjna w terminologii amerykańskiej nosi nazwę Impeachment. Odpowiedzialność konstytucyjną minister lub funkcjonariusz państwowy (np. Prezes NIK) ponosi przed TS. Rozwiązaniami idącymi w dwóch kierunkach. Mianowicie w systemie anglosaskim funkcje rządu pełni Izba Wyższa Parlamentu (Lordów) natomiast w systemie kontynentalnym europejskim powołuje się specjalny naczelny organ rządowy. W Polsce nazywany Trybunałem Stanu. TS powołany jest przez parlament wyłącznie do realizacji odpowiedzialności konstytucyjnej. W II RP przyjęto system TS przewidywanego w Konstytucji marcowej 1921 i powołanego ustawą z 27.04.2923 r. oraz przewidzianego Konstytucji 1935 r. i powołanego ustawą 14.07.1936 r. W II RP TS orzekał walcząc z defraudacjami budżetowymi na wielka skalę. Polska Socjalistyczna odrzuciła jakąkolwiek odpowiedzialność. Po stanie wojennym w 1982r. powołano w Konstytucji 1952 r. dwa trybunały - TK i TS natomiast ustawę o TS wydano 26.03.1982 r. obowiązującą do dziś. Podsumowanie wszystkich typów odpowiedzialności jest instytucja tzw. absolutorium, które jest rozliczeniem przez parlament rządu z wykonania budżetu. Absolutorium ogólne polega na tym, że parlament może udzielić rozliczenia całemu rządowi. Absolutorium szczegółowe polega na tym, że parlament może udzielić absolutorium całemu rządowi z wyłączeniem konkretnego ministra lub konkretnych ministrów. W Polsce III RP do 1953 r. istniało absolutorium szczegółowe zmienione w 1993 r. na absolutorium ogólne. TKUE przewiduje absolutorium szczegółowe.

Źródła prawa Rozdział III Konstytucji

Konstytucja RP 1997 roku po raz pierwszy zamieściła całościowy osobny rozdział poświęcony źródłom prawa. Zanim Zgromadzenie Narodowe uchwaliło Rozdz. III Konstytucji musiało rozstrzygnąć następujące problemy teoretyczne.

1. Problem zwierzchności tzw. idealistycznych źródeł prawa (prawo boże) nad prawem pisanym w przeciwieństwie do problemu wyłącznej zwierzchności Konstytucji względem całego systemu prawa pisanego. Zgromadzenie Narodowe przyjęło drugą teorię stojąc na stanowisku, iż prawa idealistyczne (boże, człowieka, natury) mają znaczenie wyłącznie w postaci moralnej obywatela.

2. Problemem była dyskusja między dualizmem a teoriami monistycznymi w prawie. Chodziło o - w teoriach dualistycznych o dwa porządki prawa pisanego i porządku prawa międzynarodowego, czyli traktaty i umowy jako osobny system i praw wewnętrzne jako drugi system. Odwrotnością jest teoria monistyczna polegającą na tym, że prawo międzynarodowe staje się integralna częścią prawa wewnętrznego. W perspektywie UE należało przyjąć teorię monistyczną, szczególnie w sytuacji, iż do 1997 r. (do Konstytucji) obowiązywała teoria dualistyczna.

3. Osobnym problemem jest teoria tzw. otwartych i zamkniętych źródeł prawa. Teoria otwartych źródeł prawa przyjmowana w Polsce od II RP do Konstytucji 1997 r. polegała na tym, że Konstytucja wymieniała tylko niektóre źródła prawa natomiast pozostałe funkcjonowały na zasadzie przyjętej praktyki. UE z założenia wymaga przyjęcia zamkniętych źródeł prawa polegających na tym, że Konstytucja wymienia katalog aktów prawnych w sposób zamknięty istniejących źródeł prawa. Konstytucja z 1997 r. w rozdz. III zamknęła katalog źródeł prawa.

4. Problem bezpośredniego i pośredniego stosowania konstytucji polega na tym, że przy teorii pośredniego stosowania konstytucji przepis obywatel może powołać się na konkretny przepis Konstytucji wyłącznie za pośrednictwem konkretnej ustawy. Socjalizm przyjmował teorię pośredniego stosowania konstytucji natomiast UE i po raz pierwszy Konstytucja RP (art. 8) przyjęła zasadę bezpośredniego stosowania konstytucji. Konstytucja RP 1997 r. zhierarchizowała źródła prawa po raz pierwszy w kolejności następującej: Konstytucja, RUM, ustawy, rozporządzenia, Akty prawa miejscowe i inne. Klasyfikacja źródeł prawa:

Konstytucja dzieli źródła prawa na 2 grupy :

1. źródła prawa powszechnie obowiązującego, do których konstytucja zalicza: konstytucję, RUM, ustawy, rozporządzenia, i tzw. źródła prawa miejscowego (wojewoda, samorząd)

2. tzw. źródła prawa wewnętrznego są to uchwały Rady Ministrów, Zarządzenia Prezydenta i Premiera RP, zarządzenia Ministrów, oraz Uchwały Sejmu i Senatu (regulaminy)

Pod rządem konstytucji 1997 r. nie istnieją dekrety, dekrety z mocą ustawy (z wyjątkiem art. 238 np. stan wojenny) oraz nie istnieją tzw. rozporządzenia samoistne.

Na definicję konstytucji składają się następujące elementy treściowe:

1. Jest aktem władzy ustrojodawczej i ustawodawczej

2. Jest wyposażona w normy o największej mocy prawnej

3. normy konstytucji mają charakter ogólny przy czym ogólności nie przeciwstawiamy szczegółowości , natomiast ogólność w prawie oznacza, iż norma konstytucyjna nie odnosi się do konkretnej osoby fizycznej lub prawnej a odnosi się do nieograniczonej ilości osób, które znajdują się w sytuacji wskazanej przez konstytucję.

4. Normy konstytucji mają charakter powszechnie obowiązujący(w przestrzeni)

5. Konstytucja jest uchylana i zmieniania w szczególnym konstytucyjnym trbie

6. Konstytucja jest bezpośrednio stosowana

7. Promulgacja (ogłoszenie) jest publikowana w Dzienniku Ustaw

Nieratyfikowane

Umowy międzynarodowe

Umowy

międzynarodowe

za zgodą sejmu

Ratyfikowane

Umowy międzynarodowe

Bez zgody sejmu

Art.89 art. 90

III RP pod rządem Konstytucji 1997 roku w realizacji Rozdz. III wydała dwie ustawy

1. Ustawa z 14.04.2000 r. o umowach międzynarodowych (Nr39)

2. ustawa z 20.07.2000 r. o Dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim czyli gdzie co się publikuje

Foedera legalne zawarcie umowy międzynarodowej

Ratificatio (czas na zatwierdzenie i podpisanie przez głowę państwa

Foedera oznacza legalne zawarcie umowy międzynarodowej nie wchodzącej w życie natomiast ratificatio- aprobatę, zatwierdzenie umowy międzynarodowej przez głowę państwa i wejście jej w życie. Konstytucja dzieli na zasadzie ustawy 14.04.2000 r. umowy międzynarodowe na dwie grupy: nieratyfikowane umowy międzynarodowe, ratyfikowane umowy międzynarodowe. Nieratyfikowane umowy międzynarodowe (foedera) są to umowy techniczne lub specjalistyczne np. przewiduje się częstotliwości radiowe w lotnictwie cywilnym bądź wojskowym albo umowy techniczne - kryteria-warunki ochrony środowiska, lub też budowy dróg. Umowy te wymagają zgody resortowego ministra i premiera i nie wymagają publikacji. Ale są do wglądu. Ratyfikowane umowy międzynarodowe obejmujące foedera i ratyfikowanie gdzie prezydent RP w oparciu o art. 133 pkt. 2 dokonuje ratyfikacji z prawem, zaskarżenia umowy do TK. Ale bez prawa veta. RUM dzielą się na 2 grupy:

1. RUM bez zgody Sejmu a jedynie na podstawie informacji premiera, iż skierował konkretną umowę do ratyfikacji (art.89 pkt.2)

2. Najważniejszą z punktu widzenia ustrojowego grupę umów międzynarodowych stanowią umowy ratyfikowane za zgodą Sejmu. Zgodna Sejmu w każdym wypadku ma formę ustawy, w związku z tym jest także zgoda Senatu. Tę grupę umów konstytucja dzieli na dwie kategorie:

A) umowy z art. 89 Konstytucji - artykuł ten wymienia 4 kategorie umów:

• Umowy prawa wojny i pokoju np. przystąpienie w 1999r. do NATO

• Umowy z zakresu konstytucyjnych praw i wolności obywatela

• Umowy wymagające zmiany stanu ustawowego w państwie np. konkordat (pochówki, małżeństwa)

• Umowy przewidujące znaczne obciążenie finansowe państwa (Irak)

• umowy z art. 90 Konstytucji stanowią najpoważniejszą ustrojowo. Art. 90 mówi o zrzeczeniu się (np. na rzecz UE suwerenności) przez RP kompetencji niektórych organizacji państwowych na rzecz organizacji międzynarodowych. (wzięto pod uwagę akcesję Polski do UE). To zrzeczenie się wymaga szczególnej aprobaty społecznej wyrażonej w dwóch formach: drogą j ustawy podjętej kwalifikowaną większością 2/3 w Sejmie i Senacie. W trybie alternatywnym w drodze art. 125 referendum ze skutkiem wiążącym. Frekwencja ponad polowa głosów. Np. referendum unijne 2003 r. , w myśl ustaw z 14.03.2003 r. o referendum ogólnokrajowym.

Ustawy - na definicję ustawy składają się następujące elementy treściowe:

• jest aktem władzy ustawodawczej

• ma charakter ogólny

• ustawy są uchwalane w szczególnym trybie tzw. ustawodawczym

• ma charakter powszechnie obowiązujący

• promulgacja - ogłoszenie w Dzienniku Ustaw

Rozporządzenie - na definicję ustawy składają się następujące elementy treściowe:

• jest aktem władzy wykonawczej

• musi posiadać delegację ustawodawczą, polegającą na tym, że konkretna ustawa przewiduje upoważnienie konkretnego ministra do wydania konkretnego rozporządzenia, natomiast każde rozporządzenie ministra w art. 1 wskazuje delegację ustawodawczą

• rozporządzenie zawsze posiada charakter ogólny

• powszechnie obowiązujący

• jest opublikowany w Dzienniku Ustaw

FORMA USTAWY- mamy jednolitą formę ustawy niezależnie od tytułów
TYTUŁ USTAWY- bywają różne tytuły ustawy:

• Kodeks

• Ordynacja

• Prawo drogowe itp.

MOC PRAWNA - pierwsze stoi wyżej od drugiego. Fikcja prawna utopia, że jedno wyżej, a drugie niżej

Ustawa z dnia 23.01.2004 Dz. U. 25

Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego (54 posłów)

1.Informacja o ordynacji

• RP po raz pierwszy dokonuje wyboru własnych posłów do Parlamentu Europejskiego, który jest organem jednoizbowym o 5 letniej kadencji, składającym się z reprezentantów 25 państw

• Poseł reprezentuje: - UE,

- własny kraj;

Jest nieodwoływalny i ponosi odpowiedzialność konstytucyjną. Poseł działa w

ramach tamtejszego systemu parlamentarnego, chyba, że nie przystąpi do żadnej

partii wówczas musi należeć do Klubu niezrzeszonych

• UE w chwili obecnej nie ma jednolitej ordynacji - przyjęła zasady wolnego wyboru wg polskiego systemu partyjnego.

• Polska rozstrzygnęła następujące przymiotniki ordynacji wyborczej

- wolne wybory

- powszechne

- bezpośrednie

- proporcjonalne

- głosowanie tajne

Wolne - bez ograniczeń

Powszechne - problemem były zasady powszechności w sensie udziału obywateli UE

nie będących obywatelom RP a przebywających na terenie Polski. Ordynacja przyjęła

teorię czynnego i biernego prawa wyborczego.

Czynne - że możemy głosować - posiadają obywatele polscy po ukończeniu 18 roku

życia ) z wyjątkiem oczywistym oraz obywatele Unii na stałe zameldowani w Polsce

Bierne - posiadają obywatele polscy i unijni po zakończeniu 21 roku życia, z tym , że

obywatel Unii powinni na stałe zamieszkiwać w Polsce. Ordynacja po raz pierwszy

przyjęła sporządzenie podwójnych list (Lista A i B) uprawnionych do głosowania.

Lista A obejmuje uprawnionych obywateli polskich. Lista B obejmuje uprawnionych

obywateli UE. Nadzór nad całością sprawują sądy powszechne przy udziale tzw.

obserwatorów UE.

Proporcjonalności wyborów tzn. zasadę list partyjnych tzn. każda partia zgłasza listę kilku kandydatów a wyborca głosuje na partię i kandydata. Wybory proporcjonalne do PE odbędą się w oparciu o system przeliczeniowy d`Hondta (belgijskiego matematyka) - system ilorazów. Sprzyja on partiom silnym względnie osłabiając reprezentacje partii słabych. Odwrotnością tego systemu był system francuski Saint Leagu (czytaj Sęlagi)) przyjęty w polskiej ordynacji wyborczej do Sejmu z 12.04.2001 r. Egzotyczna koalicja (SLD i Samoobrona) w 2002 r. pozostawiając ordynację z 12.04.2001 zmieniła system na belgijski. Wybory do PE zarządza Prezydent RP, natomiast przeprowadza je tak samo jak wszystkie wybory w Polsce Państwowa Komisja Wyborcza i odpowiednio Okręgowa, Rejonowa i Obwodowa Komisja Wyborcza.

17

---