PEDAGOGIKA OGÓLNA

Pedagogika w kontekście przemian cywilizacyjnych.

Przejście od społeczeństwa industrialnego do postindustrialnego jako źródło fermentu na gruncie refleksji pedagogicznej.

Pedagogika jako nauka o procesach edukacyjnych jest nauką, dla której oczywistym punktem wyjścia jest zawsze kształt społeczeństwa w którym odbywają się procesy edukacyjne. Niezależnie od tego czy punktem wyjścia dla pedagogiki jest świadome definiowanie realiów społecznych, do których odnosi się refleksję edukacyjną, czy też podkreślanie autonomii procesów edukacyjnych jako rządzących się własną logiką przeciwstawną logice funkcjonowania społeczeństwa problem ten należy do najistotniejszych, które pedagogika ogólna zmuszona jest podejmować.

Jednym z wymiarów tej problematyki jest definiowanie stosunku do problemów rozwoju społecznego. Problem ten jest o tyle złożony, że rozwój społeczny w dotychczasowej historii był najczęściej procesem obywającym się bardzo powoli a jakościowe zmiany w wyniku których społeczeństwo przyjmowało nowy kształt następowały stopniowo i wywoływały w edukacji żywiołowe procesy dostosowawcze, które najczęściej nie były przedmiotem świadomej i antycypującej refleksji. Nie można powiedzieć, żeby rozwój instytucji edukacyjnych w średniowieczu i zmiana form wychowania i nauczania wiązała się ze świadomością zmian zachodzących w społeczeństwie, było ono reakcją na konkretne potrzeby np. wzrost zapotrzebowania na wykształconych duchownych, zapotrzebowania na prawników, itd.

Początki refleksji nad koniecznością świadomego dostosowywania wychowania do zmian społecznych pojawia się w czasach nowożytnych nabiera jednak rozmachu w epoce oświecenia. Edukacja nakierowana na uczestniczenie w społeczeństwie, które się zmienia rozwija i tworzy nowe struktury i relacje społeczne wymagające modernizacji myślenia o wychowaniu zaczyna być postrzegana jako istotny problem. Dobrym przykładem mogą być tutaj postulaty edukacyjne zgłaszane chociażby przez teoretyków Oświecenia i pojawienie się literatury pedagogicznej oraz nowych instytucji oświatowych.

W XIX wieku problem ten najdobitniej postawili pozytywiści postulując związanie edukacji ze społeczeństwem industrialnym. Dwudziesty wiek jest pod tym względem okresem świadomej polityki oświatowej. Trzeba zauważyć, że na to właśnie stulecie przypada proces przemian o niezwykłej doniosłości który określamy jako pojawienie się społeczeństwa postindustrialnego.

Znaczenie zjawiska jakim jest społeczeństwo postindustrialne na gruncie refleksji pedagogicznej nie sposób przecenić. Teoria społeczeństwa postindustrialnego próbuje definiować nowe zjawiska w istotny sposób rewidujące Myślenie o edukacji.

.

SPOŁECZEŃSTWO POSTINDUSTRIALNE JAKO PRÓBA CAŁOŚCIOWEJ DIAGNOZY WSPÓŁCZESNOŚCI.

Przejście od dwoistego (społeczeństwa rolnicze - przemysłowe) ku troistemu (społeczeństwa rolnicze - przemysłowe - poprzemysłowe) schematowi rozwoju społecznego jako najważniejszy problem współczesnego myślenia o rozwoju społecznym.

TEORIA SPOŁECZENSTWA POSTINDUSTRIALNEGO (Daniel Bell, Alain Touraine, Zbigniew Brzeziński, Alvin Toffler, i inn.)
Sfery życia społecznego	Społeczeństwo preindustrialne (przedprzemysłowe) {Tradycyjne - Premodernistyczne}	Społeczeństwo industrialne (przemysłowe) {Modernistyczne -Nowoczesne}		Społeczeństwo postindustrialne (poprzemysłowe) {Postmodernistyczne -Ponowoczesne}
GOSPODARKA
Gospodarczy punkt wyjścia danej fazy	Rewolucja neolityczna (pojawienie się rolnictwa i hodowli)	Rewolucja przemysłowa (pojawienie się maszyn )		Rewolucja informatyczna (pojawienie się komputera i komputeryzacja) dawniej rewolucja naukowa
Dominująca forma gospodarowania	Rolnictwo	Przemysł		Handel, usługi, nauka
Dominująca forma własności	Własność ziemska	Kapitał przemysłowy		Kapitał intelektualny
Dominujący rodzaj wykorzystywanej energii i jej źródła	Energia odnawialna siła mięśni,siły natury		Energia mechaniczna i elektryczna Nieodnawialne źródła energii		Racjonalizacja wykorzystanie zasobów kompilacja źródeł odnawialnych i nieodnawialnych
Rodzaj pracy	Ręczna, indywidualna		Obsługa maszyn, zestandaryzowana		Umysłowa, twórcza
Dominująca zasada racjonalności ekonomicznej	Odnawianie zasobów		Rozszerzenie zasobów		Efektywne wykorzystywanie zasobów
Dominujący zakres działań gospodarczych	Społeczność lokalna, rynek lokalny		Rynek narodowy,		Rynek światowy, (globalny)
SPOŁECZEŃSTWO
Społeczeństwo	Feudalne, rolnicze wiejskie,		Przemysłowe, kapitalistyczne,		Poprzemysłowe, Społ. Klasy średniej
Dominujące grupy społeczne	Właściciele ziemscy, Chłopi		Kapitaliści, robotnicy przemysłowi,		Klasa średnia, ludzie prowadzący własne przedsiębiorstwa usługowe, bądź działalność opartą na profesjonalnych umiejętnościach
Rodzaj struktury społecznej	Stanowa, kastowa -zróżnicowana lokalnie i hierarchicznie		Klasowa, Biegunowa, wielkie grupy społeczne,		Spłaszczona, dominuje klasa średnia , traci znaczenie wielka własność i praca fizyczna
Więź społeczna, Wartości społeczne	Solidarność grupowa, partykularyzm		Solidarność klasowa uniwersalizm		Poszanowanie indywidualności, Indywidualizm
Konflikt społeczny	Rywalizacja miedzy stanami		Walki klasowe		Dialog poszukiwanie konsensusu
Rodzaj uspołecznienia	Społeczności lokalne		Naród		Społeczeństwo globalne
POLITYKA
Zasady organizacji politycznej	Autorytet - władza pochodzi od boga		Suwerenność narodu, suwerenność ludu, wola większości		Porozumienie podmiotów, konsensus, poszanowanie praw mniejszości
Forma państwa - ustrój poltyczny,	Monarchia, republika stanowa: arystokratyczna, rycerska, mieszczańska		Republika demokratyczna, dyktatura wodzowska, lub partyjna (klasowa)		Demokracja liberalna
Organizacje polityczne	Stany, związki, korporacje, gildie, zakony		Partie polityczne, Związki zawodowe		Organizacje oparte na wspólnocie wartości luźne koalicje, itd.
Forma państwa - ustrój społeczno-gospodarczy	Państwo stanowe walka o przywileje, koalicje lub dyktatury stanów.		Walka o prawa, Państwa liberalne, socjalistyczne, albo państwo opiekuńcze		Zasada każdy troszczy się o siebie, państwo liberalne - minimalne
Opieka społeczna	Dobroczynność - jałmużna jako obowiązek społeczny		Prawo stanowione przez państwo, bezpieczeństwo socjalne jako wynik walki między klasami		Bezpieczeństwo socjalne jako wynik własnej zapobiegliwości, rozwój społeczeństwa obywatelskiego jako wyniku rozwoju wrażliwości
KULTURA
Wzory kultury	Kultura partykularna wzorce plemienne, stanowe		Wzorce klasowe, kultura masowa		Indywidualizacja wzorów kulturowych
Autorytety intelektualne	Magia, religia, tradycja, mit - kapłan, szaman, starzec,		Nauka, filozofia, ideologia - naukowiec ekspert, filozof, polityk, terapeuta		Indywidualizacja przekonań - poleganie na samym sobie, i na własnym wyborze
Sposób rozumienia świata	Tradycjonalizm, przekonanie o cykliczności rozwoju, wszystko rodzi się dojrzewa, starzeje, zamiera, po dniu następuje noc, są lata tłuste i chude, jest wiosna lato itd.		Wiara w postęp, człowiek może udoskonalić świat dzięki wiedzy i technice, tradycja jest wynikiem słabości i źródłem przesądów i zabobonów które trzeba zwalczać, stare jest gorsze niż nowe, Trzeba być nowoczesnym		Człowiek może doskonalić się indywidualnie, nie można uszczęśliwić wszystkich, zmiany globalne są niebezpieczne, przynoszą tyle szkody co i pożytku.
Stosunek do prawdy	Każdy ma swoją prawdę przekazaną przez ojców i siły nadprzyrodzone, której powinien być wierny, tradycja tolerancji związanej z pogardą lekceważeniem inności,(np. chrześcijanie i żydzi), lub prozelityzm tj. nawracanie na swoją wiarę.		Przekonanie, ze istnieje jedna niezależna od ludzi obiektywna prawda, która ma znaczenie uniwersalne, wzorcem jej jest nauka, to co nie daje się udowodnić może być przedmiotem przekonań prywatnych, jedynie to co obiektywne ma wartość - nauka, filozofia naukowa, ideologia oparta na nauce itd.		Pluralizm Istnieje wielość prawd, każdy m prawo do swoich przekonań, ale też nie powinien ich narzucać innym, podstawowa zasada
Stosunek do wartości	Partykularyzm - każdy ma swoje, bo z nimi się urodził		Uniwersalizm - istnieje jeden kanon, który każdy myślący człowiek powinien uznać		Pluralizm - każdy ma prawo do własnych przekonań i stylu życia, który zasługuje na szacunek
Systemy wartości	Moralność grupowa, każda społeczność ma tradycyjne zasady, które bezwzględnie egzekwuje		Etyka - istnieje jeden zbiór zasad które każdy rozsądny człowiek powinien uznać		Moralność indywidualna każdy ma prawo do własnego stylu życia, pod warunkiem, że nie szkodzi innym
Style myślenia	Tradycjonalizm		Modernizm		Postmodernizm
Edukacja i wychowanie	Edukacja tradycyjna, rodzinna, w domu obcym, terminatorstwo		Edukacja powszechna, Scholaryzacja, Oparta na powszechnym obowiązku i jednolitych programach		Indywidualizacja edukacji, deskolaryzacja, edukacja przez internet

Oprac. Andrzej Ciążela Teorie rozwoju społecznego - Teoria społeczeństwa postindustrialnego (poprzemysłowego) w oparciu o :K. Krzysztofek, M. S. Szczepański, Zrozumieć rozwój. Od społeczeństw tradycyjnych do informacyjnych, wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002

Chociaż w przedstawionej rekonstrukcji Edukacja i wychowanie znalazły się w ostatniej rubryce nie trudno zauważyć, że każda z rubryk ukazuje nowe zjawiska doniosłe edukacyjnie i stawiające fundamentalne pytania przed edukacją prowadząc do rewizji dotychczasowych koncepcji i schematów. Proces oswajania się z realiami społeczeństwa postindustrialnego jest zjawiskiem w różnych krajach i systemach edukacyjnych zaawansowany w różnym stopniu.

Problem relacji między opisem a jego rozumieniem. Taki czy inny szereg faktów historycznych, które porządkujemy w określony sposób wymaga interpretacji. Odpowiedzi na pytanie z czym w istocie mamy do dostarcza nam z reguły filozofia. Żeby spróbować usystematyzować fakty trzeba określić jakąś zasadę porządkującą. Zasada ta powinna być w miarę sensowna i uwzględniać pewne podstawowe wymogi krytyki naukowej a więc po pierwsze nie powinna brać pod uwagę problematyczność przedmiotu. Tak więc wątpliwości budzą wszelkie wyjaśnienia o charakterze redukcjonistycznym. Tłumaczenie np. że ludźmi rządzą zawsze określone instynkty, np. instynkt samozachowawczy, egoizm, dążenie do osiągania jak największej korzyści własnej.. Budzi wątpliwości chociażby z tego względu, Ze spoglądając na historię, musimy odpowiedzieć na pytanie dlaczego ten sam instynkt prowadził w historii do różnych konsekwencji i raz było to budowanie piramid, a innym razem protest przeciwko budowie nowej Bazyliki Świętego Piotra w Rzymie? Dlaczego niegdyś budowanie kompleksów świątynnych wyznaczało strukturę osadnictwa a obecnie nie prowadzi do przekonania o konieczności wyjaśnień odwołujących się do wieloczynnikowych analiz.

Na płaszczyźnie podstaw teoretycznych i badan metodologicznych mamy tu do czynienia z problemem opozycji realizm i agnostycyzm

AGNOSTYCZNE ROZUMIENIE PROCESU ROZWOJU SPOŁECZNEGO : PREMODERNIZM - MODERNIZM - POSTMODERNIZM

Należy jednak zauważyć, że na gruncie pedagogiki zjawiska te bywają interpretowane w różny sposób. Jedną z takich formuł interpretacyjnych jest formuła postmodernizmu.

Postmodernizm (ponowoczesność) jest zespołem poglądów, które wychodzą od definicji swoistości kultury współczesnej jako kultury która zrywa z ideałami modernizmu (nowoczesności) czyli przekonania że kultura musi być wyrazem swoich czasów czyli przekonaniem, że współczesności musi być właściwe swoiste podejście życia wynikające z istnienia nowych zjawisk cywilizacyjnych i relacji społecznych. Postulaty nowoczesności wiążą się zdaniem postmodernistów z przekonaniem że życie społeczne charakteryzuje postęp który uprawnia preferowanie nowości i poszukiwanie nowych środków wyrazu w kulturze.

Postmoderniści negują takie podejście do kultury ich zdaniem kultura jest wyrazem ducha czasu ale indywidualnych preferencji i wyboru a modernizm prezentuje jedynie pewną formę historycznego narzucania racji w imię wyobrażeń o prawdzie i postępie będących jedynie subiektywnym mniemaniem.

Między postmodernizmem a koncepcją społeczeństwa industrialnego zdaje się istnieć ścisła odpowiedniość dlatego, że postmoderniści mówią o zjawiskach charakterystycznych dla społeczeństwa postindustrialnego. Często uważa się wręcz postmodernizm za teorię ujmującą kulturowy wymiar społeczeństwa postmodernistycznego.

Postmodernizm odwołuje się do założeń filozoficznych, które nadają koncepcji społeczeństwa postindustrialnego pewien swoisty charakter.

Na gruncie filozofii postmodernizm odwołuje się konsekwentnie do agnostycyzmu. Wynika stąd przekonanie, że to co uznajemy za rzeczywistość jest w istocie światem człowieka wykreowanym przez struktury jego umysłu i odzwierciedla tym samym jego naturę. Człowiek więc przegląda się w świecie jak w zwierciadle i z jego „obserwacji” dowiaduje się jedynie co w nim tkwi. Jak napisał onegdaj Leszek Kołakowski „nie ma tak głębokiej studni by człowiek zaglądając do niej nie ujrzałby samego siebie”. Tym samym

Założeniem filozofii postmodernizmu jest teza iż to nie zmiany w życiu społecznym powodują pojawienie się nowych zjawisk w kulturze, ale zmiany są generowane przez w naturze ludzkiego umysłu. Istotą natury ludzkiego umysłu zdaniem postmodernizmu (w przeciwieństwie do tradycji subiektywnego racjonalizmu wierzącego w rozum który ma logiczną strukturę i jest naczelną najwyższą władzą ludzkiego umysłu ) jest istnienie wielości władz i impulsów kierujących życiem ludzkich, które nie mają wyraźnej struktury i logiki są z reguły spontaniczne i irracjonalne (rozumność jedynie jedną i to nie najważniejsza cechą człowieka). Powodują one, że życie ludzkie jest niekonsekwentne i posiada właściwy sobie rytm, którego odbiciem są rozwijające same z siebie (a więc w społeczeństwie tradycyjnym) naturalne i spontaniczne sposoby życia. Nowoczesność a więc społeczeństwo modernistyczne wynika z jednostronnej przewagi i szkodliwej dominacji rozumu przy pomocy którego ludzie chcą poprawić warunki swojego bytu.

J ednak taka dominacja rozumności musi w konsekwencji prowadzić do tłumienia innych dążeń i instynktów a więc człowiek zaczyna zmieniać swoje życie, kosztem walki z samym sobą co prowadzi do pogłębiającego się chaosu cywilizacji współczesnej i pojawienia się tendencji do powrotu człowieka do samego siebie. Więc wyraża pewną uniwersalną tendencję negującą nadmierne aspiracje rozumu do kierowania życiem ludzkim.

Ten powrót człowieka do samego siebie i wyrzeczenie się dominacji rozumu nad nim wyraża właśnie postmodernizm!!!!!!!

Postmodernizm owocuje na gruncie pedagogiki koncepcjami pedagogiki postmodernistycznej, która w sposób nieuprawniony aspiruje do roli pedagogiki społeczeństwa postindustrialnego.

Perspektywa ta dobitnie ujawnia rozbieżności między postulatami i formułą pedagogiki podejmującej wyzwania związane z wkroczeniem ludzkości na nowy etap rozwoju a postulatami pedagogiki postmodernistycznej. O ile ta pierwsza prezentuje wizję otwartą pozwalająca na zadawanie pytań czy modyfikację teorii w związku z pojawianiem się nowych zagadnień i problemów, druga reprezentuje wizję zamkniętą zwieńczającą niejako perspektywę rozwoju ludzkości formuła syntezy cywilizacji współczesnej i tradycyjnej.

Pedagogika postmodernistyczna negująca realizm poznawczy neguje obiektywność nauki, rozróżnienie nauki i filozofii (przy czym tę ostatnią sprowadza w istocie do literatury będącej odbiciem subiektywnych i nieracjonalnych odczuć będących w istocie jedynym sposobem myślenia właściwego człowiekowi).

Ostateczną i jedyną prawdą irracjonalnego subiektywizmu okazuje się cierpienie będące na najbardziej elementarnym ludzkim odczuciem. Stąd przekonanie o wychowawczym znaczeniu odczucia cierpienia i solidarności w cierpieniu (np. Z. Bauman Etyka ponowoczesna, R. Rorty Przygodność, ironia, solidarność.)

Definiowanie współczesnych realiów procesów edukacyjnych.

Teorie, konsumpcjonizmu, globalizacji, oraz problematyka ekologiczna jako zasadnicze punkty odniesienia dla współczesnej refleksji pedagogicznej.

KONSUMPCJONIZM

Konsumpcjonizm jako ekonomiczny imperatyw współczesnej gospodarki? Konflikt wzorców osobowych producenta i inwestora z wzorcami konsumenta i nabywcy.

Producent i inwestor oraz nabywca i konsument jako dwie podstawowe postaci procesu gospodarowania w gospodarce rynkowej.

Odwrócenie na przełomie XIX i XX wieku zasadniczej relacji między produkcją i konsumpcją jako zasadniczy moment w dziejach ludzkości. O ile dotychczasowa gospodarka była gospodarką niedoborów to obecna gospodarka staje się gospodarką „nadmiaru”. Możemy wyprodukować więcej niż jesteśmy w stanie skonsumować. Ze względu na konsumpcję produkujemy nie tyle ile możemy ale tyle na ile jest zbyt. A więc konsument staje się siłą napędowa gospodarki.

Przejście od historycznie utrwalonej dominacji producenta akumulującego i inwestującego oszczędności w gospodarce niedoborów do dominacji konsumenta który konsumując napędza gospodarkę jako podstawowy proces wyznaczający przemiany współczesnego świata.

„. Stoją przed nami otworem możliwości, które nigdy nie były nam dostępne. Zdolność produkcyjna rodzaju ludzkiego stała się dzięki nauce i technice tak wielką, iż zaspokoić może wszystkich ludzi. Po raz pierwszy w dziejach, świat jako całość może prowadzić gospodarkę wystarczającą dla wszystkich. Jest to fakt niebywałego znaczenia. Znaczenie to będzie coraz wyraźniejsze w przyszłości.” Wychowanie dla przyszłości, Warszawa 1947, s. 21.

Rozwój produkcji jako przesłanka wojen o rynki zbytu prowadząca kryzysu cywilizacji przemysłowej w pierwszej połowie XX wieku. Społeczeństwo zdyscyplinowanych producentów nastawionych na akumulację jako zaplecze autorytarnych tendencji militarystycznych i rewolucyjnych. Zerwanie z dyscypliną, oszczędnością i konsumpcjonizm jako droga rozładowania społecznych napięć i pacyfikacji społeczeństwa (B. Suchodolski)

Zmiana stosunku producentów do wychowania związana z przejściem od rynku konsumenta do rynku producenta. Monopol państwowych/społecznych instytucji wychowawczych jako najlepsza, z punktu widzenia indywidualnego producenta, formuła przygotowania siły roboczej dla produkcji w fazie dominacji producenta i dążenie do wychowania konsumenta przez indywidualnych producentów do wychowania konsumenta swoich towarów jako zjawisko rewolucjonizujące sferę wychowania. Upadek autorytetu państwowych/społecznych instytucji wychowawczych jako konsekwencja przemian gospodarczych Społeczeństwo konsumpcyjne i jego mechanizmy. Reklama jako narzędzie wychowania.

Pytanie zasadnicze z perspektywy analizy logiki konsumpcjonizmu sprowadza się do zagadnienia czy tradycyjne wychowanie oparte na tezie o prymacie produkcji na d konsumpcją ma jeszcze sens ? A jeżeli zachowuje ten sens to w jakim stopniu?

W praktyce analizy konsumpcjonizmu stawiają sprawę celów i sensu wychowania na ostrzu noża.

„Cechą charakterystyczną doby współczesnej nie jest jednak pełne uświadomienie tej nowej sytuacji; jest nią raczej konflikt postaw ludzkich hodowanych przez całe wieki niedostatku z postawami, które powinny być właściwe poczynającej się epoki obfitości. W epoce tej nie byłyby już potrzebne te wszystkie cechy ludzkie, które dawniej były przez sytuację obiektywną jeśli nie usprawiedliwiane to pobudzane. Ani drapieżny egoizm, ani współzawodnictwo, ani eksploatacja. Ani uczucia lęku, wyzysku, pokrzywdzenia. Ale wszystkie te tendencje i uczucia persewerują w ludzkiej naturze. I chociaż działalność, którą powodują jest już w tych nowych okolicznościach działalnością bez sensu, ostaje się ona nadal i nadal przeszkadza wytworzeniu podstaw współdziałania i altruizmu, mimo że są one uzasadnione nie tylko moralnie, ale i obiektywnymi możliwościami i potrzebami. Ten konflikt dawnych tendencyj - ostających się zarówno działaniach jednostek, jak i w działaniach grup - z potrzebą nowej postawy wymaganej przez nowe okoliczności techniczno-produkcyjne jest dziś dlatego sprawą tak ważną, iż krzyżuje on i utrudnia osiągnięcie wszędzie na świecie tego poziomu dobrobytu, który jest technicznie możliwy” Wychowanie dla przyszłości, Warszawa 1947T, s. 22.

Globalizacja konieczność reorientacji myślenia o zakorzenieniu społecznym i tożsamości kulturowej.

GLOBALIZACJA

Problemem, który z dzisiejszej perspektywy budzi najwięcej wątpliwości co do perspektyw społeczeństwa postindustrialnego jest stopień uwzględnienia przez teoretyków społeczeństw postindustrialnego procesów uniwersalizacji stosunków społecznych prowadzących do przerastania społeczeństw narodowych w społeczeństwo globalne oraz proces wpływu cywilizacji technicznej na środowisko.

Globalizacją nazywamy proces uniwersalizacji stosunków społecznych które przekraczając wymiar lokalny, narodowy, czy międzynarodowy osiągają wymiar globalny tzn. obejmują one swoim zakresem całą ludzkość wiążąc ją w jeden spójny układ dający się zrozumieć tylko jako całość i jedynie w tej skali, gdyż każdy układ lokalny zaczyna stanowić jedynie niesamodzielny składnik globalnej całości.

Procesy globalizacji obejmują wszystkie wymiary życia społecznego: gospodarczy, społeczny, polityczny, kulturowy (w tym globalizację mediów jako wiodący proces). Jest to jednak proces nierównomierny - globalizacja jest najbardziej zaawansowana w dziedzinie gospodarczej i rozwoju mediów. W dziedzinach - społecznej, politycznej i kulturalnej jest procesem pełnym niekonsekwencji i zwrotów. Procesy globalizacji prowadza do globalizacji zjawisk patologicznych - mówi się o globalizacji przemocy, terroryzmu, przestępczości i handlu narkotykami.

Globalizacja jest procesem ambiwalentnym - prowadzącym do przeciwstawnych ocen. Ma ona swoich zwolenników „globaliści”, przeciwników - „antyglobaliści” i krytyków próbujących wymusić kontrolę procesów globalizacji i zapewnić równomierny rozkład kosztów i zysków idących za tym procesem „alterglobalistów”.

Najważniejszym wymiarem globalizacji jest globalizacja ekonomiczna. Na tym polu procesem wiodącym jest liberalizacja handlu światowego i obrotu kapitałowego. Prowadzi ona do gwałtownej intensyfikacji stosunków gospodarczych - do powstania światowej konkurencji, która przyspieszając rozwój gospodarczy, prowadzi do gwałtownego rozwoju procesów polaryzacji społecznej zwiększając rozziew między biegunami Bogactwa (zwycięzcy) i nędzy (przegrani).

Konkurencja prowadzi do rozwoju koncentracji kapitału znajdującej wyraz w rozwoju potężnych ponadnarodowych korporacji stających się głównymi aktorami na scenie nie tylko gospodarczej ale i społecznej, politycznej i kulturalnej współczesnego świata.

Konkurencja na rynku pracy prowadzi do obniżania dochodów grup pracowniczych w krajach tradycyjnie bogatych i wzrostu produkcji w krajach biednych, gdzie przenoszona jest produkcja ze względu na niższe koszty. Zwolennicy globalizacji uważają, że procesy negatywne wynikają z hamowani globalizacji, tym samym głoszą konieczność jej przyspieszania. Krytycy „alterglobalistyczni” uważają, że jedynym wyjściem jest obciążanie biznesu społecznymi kosztami tych procesów, dzięki czemu z efektów globalizacji będą mogli korzystać wszyscy.

Efektem wzrostu konkurencyjności jest przede wszystkim dążenie do ograniczania kosztów pracy - wzrost wydajności, zstępowanie pracy żywej przez automaty itd. Prowadzi to do najgłębszej rewolucji w istniejących stosunkach społecznych jakim jest koniec gospodarki opartej na stabilnym zatrudnieniu „na całe życie”. Pojawia się coraz więcej ludzi zbędnych a zdaniem krytycznych analityków perspektywę wyznacza formuła 20:80 oznaczająca relację między zatrudnionymi a zbędnymi w życiu gospodarczym. Pytanie czy wiek XXI będzie „stuleciem końca pracy” w tradycyjnym sensie tego zjawiska jest najważniejszym pytaniem stojącym nie tylko przed cywilizacją ale i wychowaniem.

W sferze społecznej najpoważniejszymi zmianami jest wyodrębnianie się warstwy szeroko rozumianych beneficjentów globalizacji i warstwy wykluczonych. Beneficjenci to w pierwszym rzędzie ludzie którzy dzięki zajmowaniu stanowisk kluczowych bogacą się niesłychanie szybko i dzięki rynkowi finansowemu pomnażają swoje kapitały narzucając społeczeństwu model ostentacyjnej i rozrzutnej konsumpcji. Konsumpcja ta obok wykluczenia i stygmatyzacji zdaje się stanowić zjawisko najwyraźniej reorganizujące scenę społeczną.

W sferze politycznej zjawiskiem dominującym zdaje się rozziew między globalizacją gospodarki a państwem narodowym, które zdaje się stanowić relikt poprzednich faz rozwoju. Pytanie w jakim kierunku pójdzie ewolucja polityczna procesów globalizacji jest również problemem wychowania, które chronicznie zdaje się znaczenia wychowania obywatelskiego nie dostrzegać.

Globalizacja w sferze kultury wywołuje najbardziej zajadłą opozycję antyglobalistów i jest najbardziej złożona jako, że na płaszczyźnie kultury najdobitniej ujawnia się zarówno dominacja ekonomii w dzisiejszym świecie jak i opór ofiar globalizacji ekonomicznej. Na płaszczyźnie kulturowej manifestuje się również opór przybierający postać fundamentalizmów religijnych i nacjonalistycznych. Jest ona przesłanką modelu policentrycznej koegzystencji kręgów cywilizacyjnych Samuela P. Huntingtona - Zderzenie cywilizacji.

Zjawiska globalizacji w najwyraźniejszym stopniu zdają się stanowić kontekst zjawisk wychowawczych pozwalających określać ich perspektywę i musi stanowić dla nich bezpośredni punkt odniesienia.

Źródła informacji na temat globalizacji:

Z. Bauman, Globalizacja. I co z tego wynika, Warszawa 2000.

L. S. Thurow, Nowa rewolucja, nowe średniowiecze, Rozmowa z Jackiem Żochowskim, "Gazeta Wyborcza" 27 - 28 września 1997.

J. Rifkin, Koniec pracy. Schyłek siły roboczej na świecie i początek ery postrynkowej, Wrocław 2001.

H. P. Martin, H. Schuman, Pułapka globalizacji. Atak na demokrację i dobrobyt, Wrocław 1999.

N. Chomsky, Zysk ponad ludzi. Neoliberalizm a ład globalny, Wrocław 2000.

Problematyka ekologiczna jako źródło refleksji nad granicami ludzkiej aktywności i odpowiedzialnym byciem w świecie.

Coraz donioślejszym problemem jest w kontekście perspektyw rozwoju cywilizacji technicznej opartej na konsumpcji jest problematyka ekologiczna, która zdaje się wyznaczać ostateczne imperatywy współczesnego myślenia pedagogicznego.

Problematyka ekologiczna obejmuje w dzisiejszym świecie zagadnienia stosunku do nieodnawialnych zasobów i kierunku zmian klimatycznych. Przyspieszenie współczesnej cywilizacji dokonuję się w dużej mierze dzięki aktywizacji olbrzymich tradycyjne zacofanych obszarów takich jak Chiny, India, Indonezja czy Brazylia. Zwiększają one wałtownie presję na nieodnawialne zasoby planety. Zagrożenie katastrofą ekologiczną jest perspektywą, która wymusza refleksję nad kierunkiem ewolucji współczesnej cywilizacji. Pytanie czy perspektywa zmagań z dokonującymi się procesami przeobrażeń środowiska wymusza reorientację ideałów wychowawczych okazuje się najważniejszym pytaniem wychowawczym współczesności.

Rozwój problematyki ekologicznej postępuje od lat sześćdziesiątych XX wieku.

Najważniejszymi momentami ją zapoczątkowującymi są Raport Sekretarza Generalnego ONZ U Thanta z roku 1969 i Raport dla klubu Rzymskiego Granice wzrostu z roku 1972.

Pomimo mnożenia się podobnych negatywnych prognoz dominuje nieufność i niechęć znajdująca wyraz w nieufności do prezentacji stanowisk ekologicznych.

Dzisiejsza dyskusja o zagrożeniu zmianami klimatycznymi wywołanymi przez człowieka jako pytanie o zasadność rewizji ideałów i celów wychowania.

Cywilizacja humanistyczna jako trzecia droga.

Problem tworzenia alternatywnej cywilizacji uwzględniającej konieczność reorientacji celów cywilizacji stanął po raz pierwszy w skali społecznej w latach sześćdziesiątych jako jeden z węzłowych problemów kontestacji młodzieżowej odrzucającej ideały społeczeństwa konsumpcyjnego opanowanego na bezmyślnym eksploatowaniu zasobów naturalnych. Ruch ten został wchłonięty przez gospodarkę opartą na konsumpcji tworząc nowe gałęzie biznesu skierowane na młodzież - modę młodzieżowa, muzykę młodzieżową, itd.

Trwałym dorobkiem stały się koncepcje alternatywnej cywilizacji humanistycznej rozwijane przez takich myślicieli jak Erich Fromm, Ivan Illich, Bogdan Suchodolski, Aurelio Peccei Przyszłość jest w naszych rękach (tłum I. Wojnar) Georg Picht, Noam Chomsky, Immanuel Wallerstein.

Wychowawczy wymiar tych idei reprezentuje najlepiej Raport dla Klubu Rzymskiego Uczyć się bez granic jako próba zaproponowania nowej formuły wychowawczej otwartej na wspólne rozwiązywanie problemów jako podstawowy imperatyw wychowania.

Idea „rozwoju trwałego i zrównoważonego” - Raport dla ONZ Nasza wspólna przyszłość opracowany przez komisję pod przewodnictwem Gro Harlem Brundland 1986. Idea rozwoju zrównoważonego jako konieczności uwzględniania zagrożeń dla środowiska, ludzkich potrzeb i interesów przyszłych pokoleń w polityce gospodarczej.

Obecnie ideały alternatywnej cywilizacji humanistycznej rozwijane są w ramach ruchu alterglobalistycznego.

Współczesne wychowanie jako proces obciążony koniecznością odniesienia się do alternatyw rozwoju cywilizacyjnego.

PROBLEM ALTERNATYWNEJ CYWILIZACJI HUMANISTYCZNEJ

Problem tworzenia alternatywnej cywilizacji uwzględniającej konieczność reorientacji celów cywilizacji stanął po raz pierwszy w skali społecznej w latach sześćdziesiątych jako jeden z węzłowych problemów kontestacji młodzieżowej odrzucającej ideały społeczeństwa konsumpcyjnego opanowanego na bezmyślnym eksploatowaniu zasobów naturalnych. Ruch ten został wchłonięty przez gospodarkę opartą na konsumpcji tworząc nowe gałęzie biznesu skierowane na młodzież - modę młodzieżowa, muzykę młodzieżową, itd.

Trwałym dorobkiem stały się koncepcje alternatywnej cywilizacji humanistycznej rozwijane przez takich myślicieli jak Erich Fromm, Ivan Illich, Bogdan Suchodolski, Aurelio Peccei Przyszłość jest w naszych rękach (tłum I. Wojnar) Georg Picht, Noam Chomsky, Immanuel Wallerstein.

Wychowawczy wymiar tych idei reprezentuje najlepiej Raport dla Klubu Rzymskiego Uczyć się bez granic jako próba zaproponowania nowej formuły wychowawczej otwartej na wspólne rozwiązywanie problemów jako podstawowy imperatyw wychowania.

Idea „rozwoju trwałego i zrównoważonego” - Raport dla ONZ Nasza wspólna przyszłość opracowany przez komisję pod przewodnictwem Gro Harlem Brundland 1986. Idea rozwoju zrównoważonego jako konieczności uwzględniania zagrożeń dla środowiska, ludzkich potrzeb i interesów przyszłych pokoleń w polityce gospodarczej.

Obecnie ideały alternatywnej cywilizacji humanistycznej rozwijane są w ramach ruchu alterglobalistycznego.

Współczesne wychowanie jako proces obciążony koniecznością odniesienia się do alternatyw rozwoju cywilizacyjnego.

Zagadnienia wychowania dla przyszłości:

Problemy związku wychowania z dynamiką rzeczywistości w uogólnieniu Margaret Mead.

Koncepcja Margaret Mead relacje wychowawcze w kontekście dynamiki rozwoju cywilizacyjnego:

• społeczeństwo postfiguratywne, (wychowywanie młodszego pokolenia przez starsze)

• społeczeństwo konfiguratywne, (dominacja w wychowaniu relacji wewnątrzpokoleniowych)

• społeczeństwo prefiguratywne, (inspirująca rola młodszego pokolenia dla starszego)

M. Mead Kultura i tożsamość, Studium dystansu międzypokoleniowego,

tłum J. Hołówka, PWN, Warszawa 1978 (wyd. I)

Problem nie sprowadza się tylko do wskazywanych przez M. Mead problemem okazuje się również nieprzewidywalność i wzrost zakresu ludzkiej odpowiedzialności za życie jego poziom itd. a nawet zażycie na Planecie i samą Planetę.

Zagadnieniem istotnym jest również odpowiedzialność za kształt historii przyszłej.

Bogdan Suchodolski Wychowanie dla przyszłości (wyd. I) Warszawa 1947.

Konieczność rozpatrywania wychowania z perspektywy celów stojących przed ludzkością jako całością posiadająca własne problemy w powiązaniu z lokalnymi celami. Problematyka modernizacji myślenia o wychowaniu jako uwarunkowanym przeszłością nieadekwatną już do realiów. Idea wychowania otwartego nastawionego ma problemy a nie na ideały.

Idea odpowiedzialności jako czynnika strukturalizującego wychowanie i samowychowanie. Odpowiedzialność jako punkt wyjścia dla wysiłku zdobywania kompetencji.

Georg Picht - Pojęcie odpowiedzialności (1967) /W:/ Tenże, Odwaga utopii, PIW Warszawa 1981.

Dynamika rzeczywistości jako źródło pytań o inercję koncepcji wychowawczych - „luka ludzka” i problem jej przezwyciężania.

J. Botkin, M. Elmandjra, M. Malitza, Uczyć się bez granic. Jak zewrzeć lukę ludzką? Raport dla Klubu Rzymskiego, tłum. M. Kukliński, PWN, Warszawa 1982.

Problem inercji w ludzkim myśleniu i wychowaniu.

Antropologiczne źródła inercji:

• dążenie do rozpoznania środowiska życiowego i wypracowania optymalnych technik postępowania w nim pochłaniających jak najmniej energii.

• skłonność do ignorowania drobnych zmian w środowisku jako stawiających wymagania modyfikacji wypracowanych strategii.

• utrwalanie schematów wobec narastających zmian.

Widoczny kryzys jako czynnik zmuszający do zmian strategii pod groźbą katastrofy.

Przyspieszanie tępa rozwoju jako czynnik zwiększający liczbę kryzysów i skalę niebezpieczeństw.

Strategia zastąpienia wychowania nastawionego na przyswajanie strategii optymalnych i indywidualny sukces wychowaniem nastawionym na definiowanie i rozwiązywanie problemów (wychowanie antycypacyjne) i opartym na współpracy.

Problem wynikający z Raportu w jakim stopniu koncepcje wychowawcze odpowiadają rzeczywistości w jakim stanowią efekt strategii nieadekwatnych już do realiów.

---