Teratogen<> to czynnik, który może powodować wady w zarodku lub u płodu. Może to być substancja <>chemiczna<>, <>wirus<> lub <>promieniowanie jonizujące.<>
<>Teratogen<> jest bliski <>toksynom płodowym<>, wywołującym objawy <>toksyczne<> w rozwijającym się płodzie.
Zarówno <>toksyny płodowe<>, jak i teratogeny są <>toksynami rozrodczymi<> czyli czynnikami, powodującymi uszkodzenie w układzie rozrodczym i/lub wewnątrz-wydzielniczym matki i/lub rozwijającym się płodzie.
Czynniki pozagenetyczne a wady wrodzone embriona i płodu
Niektóre dzieci rodzą się z wadami wrodzonymi. Często przyczyną tego są geny. Okazuje się jednak, że mogą mieć na to wpływ także czynniki pozagenetyczne. Te czynniki nazywane są teratogenami. Nieprzypadkowo nazwa ta wywodzi się z łacińskiego tera, czyli potwór. Wokół teratologii powstały rozmaite koncepcje historyczne. Niektórzy sądzą, że zniekształcone dzieci to pierwowzory antycznych potworów np. cyklopa. W średniowieczu dziecko z anomaliami wzbudzało strach, obawiano się, że następstwem tego będzie kataklizm. Nierzadko takie noworodki były od razu uśmiercane.
Do teratogenów zalicza się m.in.: choroby zakaźne, stosowane leki, stres lub dietę matki. Powszechnie wiadomo, że anomalie płodu może wywołać różyczka przebyta w czasie ciąży. W latach '50 dużo kobiet stosowało nieszkodliwy, według zapewnień farmaceutów środek nasenny talidomid. Następstwem stosowania tego środka przez matki były dzieci, które rodziły się ze zdeformowanymi kończynami. To właśnie od tego czasu teratologia, jako dziedzina nauki zaczęła się gwałtownie rozwijać. Odkryto, że teratogenny mogą powodować deformacje, opóźnienia w rozwoju, zaburzenia zachowania, a w skrajnych wypadkach śmierć.
Działanie, teratogenów jest zależne od różnych czynników, o których powinniśmy wiedzieć. Oto parę zasad, które określają sposób działania teratogenów :
wpływ czynników pozagenetycznych na płód zależy od składu genetycznego organizmu, dowodzą tego badania na zwierzętach, w których stwierdzano jednoznacznie, że np. jakiś lek nie wpływa na płód; nie zawsze jednak te leki są obojętne dla organizmu ludzkiego; tak było z opisanym wyżej lekiem usypiającym talidomidem, który nie wywoływał żadnych reakcji na płodach królików,
wpływ teratogenów zależy od momentu, w którym zostały podane; okazuje się, że teratogeny mogą mieć wpływ na ciążę, nawet w wypadku, gdy babcia zażywała np. leki szkodzące na płód; najczęściej teratogenny powodują uszkodzenia od 2- 8 tygodnia od poczęcia, wynika to z faktu formowania się narządów,
zauważono, że różne teratogenny powodują różne anomalie, np. różyczka wpływa na narządy sensoryczne i wewnęt.,; inne teratogeny wpływają na inne deformacje,
tearatogeny różnią się między sobą drogą, jaka przedostają się do płodu,
ryzyko zagrożenia anomaliami rośnie wraz z ilością teratogenów.
Jednym z pozagenetycznych czynników wpływających na rozwój płodu są choroby zakaźne. Wirus, który wywołuje różyczkę może doprowadzić do ślepoty, głuchoty, opóźnienia umysłowego. Wirus z grupy opryszczki CMV, czyli cytomegalowirus powoduje infekcje wewnątrzmaciczną. Skutkiem tego jest ślepota, opóźnienie rozwojowe, nienaturalny rozmiar głowy. CMV można się zakazić poprzez: stosunki płciowe, transfuzje krwi. Innym wirusem grupy opryszczki jest opryszka typu 2. Do zakażenia dochodzi droga płciową. W latach 80 w Stanach Zjednoczonych wirus osiągnął rozmiary epidemii. Ten rodzaj wirusa może powodować: encefelopatię, powiekszenie śledziony, nieprawidłowości związane z krzepliwością krwi. Jednym z najgroźniejszych wirusów, jest wirus wywołujący AIDS. Obniża on odporność immunologiczną. Wirusem można się zakazić poprzez stosunki płciowe. W latach 80 w Stanach Zjednoczonych wirus ten osiągnął poziom epidemii. W przeważającej części wirus ten dotyczył wówczas homoseksualistów, aczkolwiek zdarzał się także u par heteroseksualnych. Inna drogą zakażenia jest krew, toteż do nabycia wirusa może dojść np. poprzez transfuzję krwi, używanie zakażonych strzykawek. Zakażenie jest możliwe, choć zdarza się to niezwykle rzadko w gabinetach kosmetycznych, jeżeli pracownicy nie stosują odpowiednich środków zapobiegawczych. Wreszcie trzecią drogą zakażenia jest przekazanie wirusa dziecku przez matkę. Może dojść do tego jeszcze w trakcie trwania ciąży lub podczas porodu. Jeżeli natomiast ciąża i poród nie zaraziły niemowlęcia, to nie należy go karmić, gdyż dzięki temu również może dojść do zakażenia. U dzieci, które zostały zarażone przez matki w ciąży mogą występować zniekształcenia w obrębie twarzy np. nieprawidłowy rozstaw oczu, płaskie nosy, kłopoty z otwieraniem oczu.
Uszkodzenia embrionu mogą wywołać też infekcje niewywołane przez wirus. Jednym z teratogenów, które przyczyniają się uszkodzeń płodu jest choroba zwana toksoplazmozą Toksoplazmoza atakuje dorosłych, a jej przyczyną jest spożywanie niedogotowanego mięsa, które może być zarażone przez pierwotniaki. Często matki nie znajdują żadnych symptomów zarażenia. Później okazuje się, że u noworodka występują takie objawy jak: uszkodzenia centralnego układu mózgowego, anomalie w rozwoju mózgu i głowy, opóźnienia umysłowe. Jednym z teratogenów, które szkodzą płodowi jest choroba syfilis. Jest on przenoszony droga płciową, którą powoduje krętek blady. Anomalie, wywołane w płodzie zakażonym przez syfilis to: uszkodzeni centralnego układu nerwowego, deformacja zębów, szkieletu. Na zakażenie najbardziej narażony jest płód od 4-5 miesiąca trwania ciąży.
Znaczącym czynnikiem wpływającym na płód jest odżywianie. W czasie ciąży płód bardzo szybko się rozwija. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest właściwa dieta matki. Płód pobiera z organizmu matki składniki odżywcze, które pozwalają mu na osiągnięcie odpowiedniej wagi. Kobiety ciężarne narażone są na anemię, toteż ich dieta musi być wzbogacona w żelazo. Anemia jest wywołana tym, że zapotrzebowanie na ciałka krwi wzrasta o połowę, co nie jest równoznaczne ze wzrostem zapasu krwi.
O tym jak istotne znaczenie ma prawidłowa dieta matek pokazuje przykład noworodków urodzonych w krajach trzeciego świata. Niedożywienie matki wpłynęło na to, że ich dzieci bardzo często rodziły się martwe, a dodatkowo ich mózgi ważyły w porównaniu z normalnymi o jedna trzecia mniej. Podobne tendencje zauważono w ubogich rodzinach. Tak na przykład w stanach Zjednoczonych u dzieci z ubogich rodzin zauważono mniejszą wagę narządów wewnętrznych. Niedożywienie powoduje też nierzadko samoistne poronienia, stosunkowo dużą umieralność noworodków i choroby wrodzone.
Na niedożywienie maja wpływ następujące czynniki: niewłaściwe warunki domowe, brak dobrej opieki zdrowotnej, poziom wykształcenia, stres, ubóstwo. Doskonałym przykładem obrazującym jak wielkie znaczenia dla płodu ma odpowiednia dieta są czasy II wojny światowej. Na skutek braku dostatecznie dużej ilości żywności zauważalna była duża ilość poronień, zgonów noworodków, itp.
W diecie kobiety ciężarnej ważne są białka i witaminy. Według badań niedobór białek może stać się przyczyną uszkodzenia nerek, szkieletu, trzewi. Brak witamin prowadzi do uszkodzenia oczu, nerek. Nieobecność w diecie miedzi, magnezu, cynku może być przyczyną uszkodzenia centralnego układu nerwowego. W diecie potrzebne jest też spora ilość wapnia. Można go zażywać w różnej postaci tabletek, nabiałów wszelkiego rodzaju. Dobrym sposobem jest spożywanie tabletek musujących zawierającym wapń.
Do posiłków można wkomponować różne owoce i warzywa. Szczególnie polecane jest spożywanie marchwi, np. w postaci soku przecierowego.
Interesujący jest fakt, że na rozwój płodu może wpływać także nadmiar pożywienia, szczególnie w przypadku osób cierpiących na fenyloketonurię, czyli niezdolności do rozkładania aminokwasu fenyloalaniny. Płód, choć normalny genetycznie może doznać uszkodzenia mózgu, ponieważ nadmiar tej substancji znajduje się nadal wewnątrz macicy. Matki cierpiące na cukrzyce również stwarzają zagrożenie dla zdrowia niemowlaka. Nadmiar glukozy może być przyczyną powstania katarakty i niedomagań fizycznych płodu.
Niedożywienie płodu może przyczynić się też, choć nie zawsze do zaburzeń intelektualnych. Nie jest to regułą, o czym dobitnie świadczy przykład II wojny światowej. Większość matek nie przyjmowała dostatecznej ilości pożywienia, ale ewentualne opóźnienia szybko się rekompensowało wraz ze stosowaniem prawidłowej diety u niemowlęcia. Często braki intelektualne spowodowane złą dietą ulegają znacznej poprawie zaraz po zastosowaniu prawidłowego pożywienia. Nierzadko w testach inteligencji dzieci, które wykazywały deficyty intelektualne spowodowane złym odżywianiem, a potem nadrobiły braki, przejawiały taki sam poziom inteligencji, co dzieci, których dieta była prawidłowa przez cały czas. W przypadku niemowląt, które nie otrzymały potrzebnych do rozwoju składników zarówno podczas ciąży, jak i po urodzeniu zauważalne stały się opóźnienia ruchowe i w kontaktach społecznych. Dzieci były nieuważne i roztargnione. Z pomocą w takich przypadkach przychodzą organizacje zdrowia, które starają się dostarczać pożywienie dla kobiet w ciąży i niemowląt.
Stwierdzono też, że wpływ na płód może mieć stres i doświadczenie matki. Wynika to z faktu, że stres pobudza gruczoły odpowiedzialne za wydzielanie adrenaliny. Adrenalina przedostaje się do krwi matki i ta drogą może być przekazana płodowi. Badania na zwierzętach udowodniły, że zdenerwowanie matki pobudza emocjonalność narodzonego potomstwa. Prawdopodobnie matka, która ma predyspozycje do odczuwania lęku przekazuje te predyspozycje swojemu przyszłemu maleństwu.
Kolejnym czynnikiem wpływającym na płód jest wiek rodziców. Wraz z rozwojem medycyny wiek matek, które rodzą pierwsze dziecko stale się podnosi. Za optymalny wiek do rodzenia uznawane są lata pomiędzy 25-29 lat. Po tym, okresie wrasta ryzyko zagrożenia ciąży. W dzisiejszych czasach zagrożenie nie jest już tak znaczącym problemem. Ma na to wpływ świadomość rodziców i możliwość dokonania badań prenatalnych. W większości przypadków matki powyżej 30 roku życia rodzą dzieci tak samo zdrowe jak matki, rodzące w wieku uważanym za optymalny. Na większe zagrożenie są narażone bardziej bardzo młode matki. Wynika to z faktu, że zazwyczaj nie mają one dostatecznie dużej ilości środków materialnych, często są zdane na siebie i nieświadome o możliwościach dokonania badań prenatalnych. Według szacunków Stanach Zjednoczonych, co roku nastoletnie matki rodzą około 500.000 dzieci. Takie matki rodzą zazwyczaj przedwcześnie, a noworodki mają często niedowagę
Istotne jest też to, że na płód może mieć wpływ również wiek ojca. Wiąże się to z możliwością wystąpienia mutacji w plemnikach, która zwiększa się wraz z wiekiem. W wypadku wystąpienia zespołu Downa w jednym na pięć przypadków winny jest ojciec. Innym zaburzeniem, które powoduje wiek ojca jest achondroplazja, czyli mutacja prowadząca do deformacji kości. Najbardziej charakterystyczne objawy to: karłowatość, duża głowa z wystającym czołem i spłaszczonym nosem.
Na prawidłowy rozwój ciąży wpływa wiele czynników. Na niektóre nie mamy żadnego wpływu np. na wirusy, choroby zakaźne. Część teratogenów jest jednak możliwa do wyeliminowania. Trzeba stosować odpowiednia dietę, unikać stresów, ograniczyć lekarstwa itp. Często te ograniczenia są przyczyną dyskomfortu, gdyż nie wszyscy przepadają np.. za piciem soczków marchwiowych. Należy jednak pamiętać, że te wszystkie czynności podejmowane są z myślą o dziecku, o to by było zdrowe i silne. Wtedy wszystkie kłopoty związane z ciążą pójdą w zapomnienie...