DYSLEKSJA

W CIENIU SZKOLNYCH MOŻLIWOŚCI

Kompleksowa pomoc dzieciom z dysleksją rozwojową to proces wielokierunkowy i długotrwały, którego rezultaty uzależnione są od różnorodnych czynników. Społecznym wyzwaniem jest doprowadzenie do jak najwcześniejszej interwencji i rozpoczęcia terapii, aby nie dopuścić do zwiększenia się stopnia głębokości i nasilenia się symptomów dysleksji rozwojowej.

DIAGNOZA

Diagnozy dysleksji dokonuje się na podstawie specjalistycznych badań psychopedagogicznych, czasem nawet poszerzonych o konsultacje medyczne (neurolog, foniatra, laryngolog, ortodonta, okulista). Pełna diagnoza obejmuje próbę wyjaśnienia przyczyn zaburzenia oraz jego patomechanizm.

U podstaw trudności w uczeniu się dziecka leżą dysfunkcje wzrokowe i słuchowe, zakłócenia w prawidłowej pracy mózgu warunkującej sprawny przebieg procesów analityczno-syntetycznych, zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej, sprawności manualnej, ruchów gałek ocznych i mięśni aparatu artykulacyjnego oraz integracji wielozmysłowej.

Coraz więcej wyników badań wskazuje także na jej językowe uwarunkowania. Dysleksję może spowodować nieprawidłowa gospodarka np. neuroprzekaźników i niektórych hormonów, np.. testosteronu. Nie bez znaczenia jest również dominacja półkul mózgowych, której zachwiana przewaga, ujawniająca się w postaci lateralizacji skrzyżowanej bądź nieustalonej, prowadzi do częstego popełniania błędów w czytaniu i pisaniu.

W procesie diagnozy uczestniczy psycholog, którego zadaniem jest ocena funkcji zaangażowanych w czynność czytania i pisania, a także badanie poziomu rozwoju intelektualnego i emocjonalno-społecznego dziecka. Pedagog ocenia poziom umiejętności i osiągnięć szkolnych w zakresie pisania oraz czytania.

PRACA Z DZIECKIEM DYSLEKTYCZNYM

W procesie pomagania uwzględnia się oddziaływania skierowane na dziecko, współpracę z nauczycielem oraz oddziaływania skierowane na rodziców. Jest to zatem trójpłaszczyznowy system pomocy i leczenia.

Co może zrobić nauczyciel?

Oddziaływania skierowane na nauczyciela dotyczą wskazania mu potrzeby i możliwości w zakresie zindywidualizowanej pracy z dzieckiem w ramach lekcji prowadzonych z całą klasą oraz sposobu jego oceniania na tle rówieśników.

Nauczyciel jest zobowiązany na podstawie pisemnej opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej lub innej poradni specjalistycznej, obniżyć wymagania edukacyjne, o których mowa w par.4 ust.1, w stosunku do ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się lub deficyty rozwojowe, uniemożliwiające sprostanie wymaganiom edukacyjnym wynikającym z programu nauczania (par.6 Dz.U. Nr 41, poz. 413, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19.04.1999 w sprawie zasad oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych).

W klasach początkowych dziecko dyslektyczne może zamiast dyktanda wypełniać tekst z lukami. W odniesieniu do pisania ze słuchu można też zastosować ocenę opisową ze wskazaniem na marginesie linijki, w której został popełniony błąd. Taki sposób oceny może stanowić materiał do indywidualnej pracy z dzieckiem, związanej z poszukiwaniem pisowni wyrazów w słowniku ortograficznym, układaniem zdań z błędnie zapisanymi wyrazami, tworzeniem rodzin wyrazów.

Oceniając prace samodzielnie, głównie w klasach starszych, należy brać pod uwagę merytoryczne wartości pracy - dobór argumentów, znajomość literatury przedmiotu, logikę wywodu, styl, kompozycję. Ponadto na końcowy efekt osiągnięć z języka polskiego i języków obcych powinny mieć wypowiedzi ustne, których z tego powodu powinno być więcej wśród ocen szkolnych.

Kolejną kwestią jest sformułowanie przez diagnostów konkretnego programu pracy z dzieckiem, dostosowanego do jego możliwości i ograniczeń.

Na przykład w odniesieniu do osłabionej pamięci słuchowej należy wydłużać czas przeznaczony na zapamiętanie wiersza czy tabliczki mnożenia. W przypadku dysgrafii i wolnego tempa pisania, dziecko może zapisywać na lekcji tylko treści najważniejsze, a nauczyciel powinien dokładnie sprawdzać zapis pracy domowej.

Dziecko słabo czytające nie powinno uczestniczyć w konkursach czytania, o ile samo się do nich nie zgłosi.

Działania skierowane na osoby biorące udział w procesie edukacji, obejmują też informowanie nauczyciela o ulgach i uprawnieniach egzaminacyjnych dla dzieci dyslektycznych. Nauczyciel ma następnie obowiązek powiadomić rodziców o nich, a także wyjaśnić i przedyskutować wszelkie wątpliwości.

Jak przygotować rodziców?

Oddziaływania skierowane na rodziców koncentrują się na tworzeniu grup wsparcia emocjonalnego, organizowania szkoleń i wyjaśnianiu istoty dysleksji i zasad pracy z dzieckiem.

Jak pomóc samemu dziecku?

Oddziaływania skierowane na dziecko obejmują terapię pedagogiczną, elementy psychoterapii oraz leczenie farmakologiczne.

Terapia pedagogiczna jest prowadzone przez specjalistów. Indywidualne oddziaływania pomocowe mogą być także realizowane przy udziale przeszkolonych nauczycieli, logopedów, edukatorów, którzy ukończyli studia podyplomowe lub kursy kwalifikacyjne z zakresu terapii pedagogicznej.

Stymulacji poddawane są procesy percepcyjne, obejmujące zdolności wzrokowo-przestrzenne, słuchowo-językowe, a także kinestetyczno-ruchowe.

Formy ćwiczeń w czytaniu mogą być bardzo różnorodne. Najbardziej skuteczne są:

• Całościowe czytanie sylab i wyrazów z wykorzystaniem rozsypanek wyrazowych, dobierania wyrazów do obrazków, zagadek, loterii obrazkowo-sylabowych, rebusów, domina wyrazowo-obrazkowego.

• Czytanie sylabami, utrwalające procesy analizy i kształtujące syntezę sylab, podkreślanie sylab po ich przeczytaniu, oddzielanie sylab pionowymi kreskami, uderzanie ołówkiem o blat stołu w rytm czytanych sylab.

• Czytanie wyrazów w bardzo krótkich ekspozycjach, służące doskonaleniu procesów syntezy i analizy wzrokowej i słuchowej oraz stymulowanie pamięci wzrokowo-słuchowej.

• Naprzemienne ( z osobą dorosłą) czytanie wyrazów i zdań - może ono dotyczyć sylab, wyrazów, zdań i określonych nieprzewidywalnie większych fragmentów tekstu.

• Czytanie selektywne, wybiórcze wybranych wyrazów zawierających określone trudności.

• Czytanie z przesłoną, czyli okienkiem ułatwiającym koncentrację uwagi na danym wyrazie i sukcesywne przechodzenie do następnych.

• Czytanie chóralne, zapewniające anonimowość, chroniące przed ośmieszeniem przy czytaniu samodzielnym u dzieci dyslektycznych.

• Czytanie nastawione na rozumienie (pytania i polecenia do tekstu) - forma sprawdzania umiejętności wychwytywania z tekstu ważnych danych, poszukiwania konkretnej informacji, określania głównego wątku itp.

Ze względu na częste doznawanie niepowodzeń u dzieci z dysleksją rozwojową szybko pojawiają się wtórne konsekwencje ich pierwotnych trudności.

Są to paniczne lęki przed czytaniem i pisaniem, prowadzące nawet do fobii szkolnej, reakcje nerwicowe i zaburzenia emocjonalne, poczucie niskiej wartości, zaniżona samoocena, brak wiary we własne siły, spadek motywacji do nauki, poczucie odrzucenia i osamotnienia, konflikty z rówieśnikami, antycypacja negatywnych zdarzeń, brak odporności na sytuacje trudne, kłopoty z organizacją złożonych działań i gospodarowaniem czasem.

Z uwagi na silne napięcia emocjonalne wskazane są treningi relaksacyjne, ukierunkowane na naukę samodzielnego wprowadzania poszczególnych grup mięśniowych w stan odprężenia. Natomiast psychoterapia indywidualna lub grupowa stosowana jest w celu eliminowania lęków i odbudowania adekwatnej samooceny.

Urszula Oszwa

REMEDIUM - PROFILAKTYKA I PROMOCJA ZDROWEGO STYLU ŻYCIA

Nr 9 / 2001

Każde dziecko z objawami dysleksji powinno zostać zbadane przez lekarza pierwszego kontaktu ze względu na możliwość współwystępowania np. wad wzroku, słuchu, wymowy, zaburzeń neurologicznych i chorób somatycznych.

Autorka jest psychologiem, adiunktem w Zakładzie Psychologii Klinicznej i Neuropsychologii UMCS w Lublinie.

---