Dr hab. Andrzej Przymeński, prof. nadzw. UE
PROBLEMY DO PRZYGOTOWANIA NA ZALICZENIE Z WYKŁADU Z SOCJOLOGII
Wprowadzenie do socjologii. Miejsce socjologii wśród innych nauk i w życiu społecznym.
Przedmiot socjologii. Co jest przedmiotem badań socjologii?
Sposoby uprawiania socjologii. Podejścia: empiryczne - syntetyzujące, akademickie - radykalne.
Podstawy (umiejętności), na jakich opiera się socjologiczna wyobraźnia.
Różnica między modelowym (uproszczonym) rozumieniem „człowieka socjologicznego” i „człowieka ekonomicznego” (homo sociologicus a homo economicus).
Rola socjologii w życiu publicznym.
Zarys historii socjologii.
Wady przedsocjologicznej refleksji o społeczeństwie.
Socjalizm utopijny.
Dlaczego za początek socjologii naukowej umownie uznaje się rok 1838 i wiąże się go z osobą Augusta Comte'a?
Najważniejsze różnice i podobieństwa w sposobie uprawiania nauki o społeczeństwie u A. Comte'a i K. Marksa, myślicieli XIX wieku.
Jakie wydarzenia po odzyskaniu przez Polskę niepodległości można uznać umownie za początek socjologii naukowej w Polsce (1920, powstanie katedr)?
Wybrane orientacje teoretyczne we współczesnej socjologii.
Najważniejsze założenia funkcjonalizmu.
Najważniejsze założenia orientacji konfliktowej.
Dlaczego K. Marks uznawany jest za klasyka orientacji konfliktowej? Jakie są kierunki współczesnej krytyki jego poglądów naukowych (K. Popper, R. Dahrendorf)?
Jakie współczesne ruchy społeczne i ich ideologie najwyraźniej reprezentują orientację konfliktową?
Dramaturgiczna koncepcja interakcji społecznych E. Goffmana, jako przykład orientacji interakcjonistycznej. Czy w tej koncepcji gra w „teatrze życia codziennego” jest równoznaczna z fałszem w interakcjach między ludźmi?
Metody badawcze socjologii. Etyczne standardy postępowania w toku badań.
Fazy postępowania badawczego w socjologii.
Na czym polega operacjonalizacja badań?
Metody pozyskiwania danych (materiałów) w socjologii empirycznej.
Najważniejsze zasady etyki badań w socjologii, odnoszące się do relacji z respondentami.
Organizacja życia społecznego: kultura. Problemy zróżnicowania kulturowego.
Definicja kultury w rozumieniu socjologicznym (najważniejsze elementy definicji).
Artefakt kulturowy.
Najważniejsze czynniki rozwoju kultur (innowacje, dyfuzja).
Najważniejsze elementy kultury (język, wartości, normy, sankcje).
Integracja kulturowa w ujęciu funkcjonalistycznym i konfliktowym.
Zróżnicowanie kulturowe. Subkultury i kontrkultury. Postawy wobec zróżnicowania kulturowego (kulturocentryzm, relatywizm kulturowy, ksenocentryzm).
Socjalizacja, jej fazy i znaczenie. Resocjalizacja. Instytucje totalne.
Socjalizacja: ogólne określenie procesu (co to jest socjalizacja?), internalizacja jako skutek socjalizacji, nabywanie poczucia tożsamości społecznej jako skutek internalizacji.
Wpływ procesu socjalizacji i dziedzictwa biologicznego na osobowość społeczną jednostki. Podmiotowość człowieka w procesie socjalizacji.
Socjobiologia, zagrożenia wynikające z jednostronnych interpretacji wyników badań socjobiologicznych.
Fazy procesu socjalizacji, socjalizacja pierwotna i wtórna.
Instytucje odpowiedzialne za społeczny proces socjalizacji.
Resocjalizacja: ogólne określenie procesu, prizonizacja, instytucje totalne i sposób ich funkcjonowania, dwie fazy procesu resocjalizacji w instytucjach totalnych.
Struktura życia społecznego.
Struktura społeczna i poziomy, na których się ona kształtuje.
Elementy struktury społecznej: status społeczny (uogólniony, przypisany, osiągany, zmiany kulturowych następstw statusów przypisanych), rola społeczna, instytucje (socjologiczna definicja, ujęcie funkcjonalistyczne i konfliktowe), sieć społeczna (pojęcia nepotyzmu i trybalizmu), kapitał społeczny (dwa sposoby rozumienia - poziom mikro i makrospołeczny).
Formy życia społecznego: kategoria społeczna, zbiorowość, grupa społeczna, krąg społeczny, tłum i jego rodzaje.
Grupa społeczna, jej rodzaje: mała - duża, pierwotna - wtórna, formalna - nieformalna, inkluzywna - ekskluzywna, grupy odniesienia. Znaczenie grup w życiu społecznym. Grupa w sytuacji konfliktu międzygrupowego.
Więź społeczna a rozwój społeczno gospodarczy, ujęcia klasyków socjologii: E. Durkheim (solidarność mechaniczna i solidarność organiczna), F. Tonnies (dwa typy więzi społecznej: wspólnota i społeczeństwo). Nostalgia za starą formą życia społecznego - zasadna czy oparta na idealizacji przeszłości? Wady starej, wspólnotowej (w rozumieniu F. Tonniesa) formy życia.
Dewiacje i kontrola społeczna. Teorie przyczyn dewiacji.
Ład społeczny, jego dwie podstawy: (1) zgoda i wspólnota wartości, (2) przymus w różnych formach.
Czynniki zagrażające ładowi społecznemu (porządkowi publicznemu) we współczesnych społeczeństwach.
Kontrola społeczna.
Dewiacje: ogólne określenie, rola prawa w określaniu dewiacji, zmienność w czasie granic tolerancji.
Przyczyny dewiacji: wczesne wyjaśnienia (opętanie), wyjaśnienia biologiczne, wyjaśnienia psychologiczne, wyjaśnienia socjologiczne.
Pozytywne funkcje dewiacji w perspektywie funkcjonalistycznej.
Socjologiczne wyjaśnienia przyczyn dewiacji: perspektywa funkcjonalistyczna (przykład: teoria anomii społecznej R. Mertona), perspektywa interakcjonistyczna (przykłady: teoria zróżnicowanych powiązań E. Sutherlanda, teoria społecznego naznaczania, w tym: pojęcie kariery dewiacyjnej), perspektywa konfliktowa, perspektywa teorii kontroli (teoria wybitych okien, „zero tolerancji”).
Zróżnicowanie i nierówności społeczne. Struktura klasowa społeczeństwa kapitalistycznego.
Stratyfikacja społeczna (uwarstwienie): pojęcie
Uwarstwienie a struktura klasowa, warstwy a klasy społeczne
Argumenty za i przeciw stratyfikacji. Czy stratyfikacja jest z zasady dobra lub zła?
Ruchliwość/mobilność społeczna. Na czym polega to zjawisko?
Struktura klasowa społeczeństwa Stanów Zjednoczonych i elementy jej dynamiki. Ujęcie przykładowe: model D. Rossidesa.
Struktura klasowa społeczeństwa polskiego. Próba rekonstrukcji - elementy nieukończonej koncepcji.
4