Środowisko geograficzne - tworzy otoczenie fizyczne i biologiczne człowieka. Powłoka ziemska. Środowisko przyrodnicze - ogół przyrody ożywionej i nieożywionej, części skorupy ziemskiej wraz z okrywą glebową, szatą roślinną i świat zwierzęcy. Środowisko społeczne - ogół warun- ków i zespół czynników rzeczowych i osobowych, odgrywający rzeczową rolę w kształtowaniu się osobowości człowieka, powstający w wyniku społecznego pożycia i działania. Obejmuje również warunki społecz- ne, ekonomiczne, polityczne, stosun- ki międzynarodowe, typ więzi społe- cznej. Całokształt struktury społecz- no-ekonomicznej danej społecznoś ci, oraz kulturę. Środowisko przedsiębiorstwa - oto- czenie, w którym przedsiębiorstwo prowadzi działalność. Skutki środowiskowe - negatywne i pozytywne działania, które mają wpływ na to środowisko. Zagrożenie środowiska - ryzyko obrażeń, strat, szkodliwości, które mają wpływ na człowieka, w wyniku działalności różnego rodzaju przedsiębiorstw. Sozologia - nauka o ochronie przyrody i jej zasobów. Ekologia - nauka biologiczna o gospodarce przyrody, obejmuje całość zjawisk dotyczących wzajemnych zależności między organizmami i ich zespołami, a żywym i materialnym środowiskiem, w którym żyją. Sozotechnika - dział nauk technicznych zajmujący się sprawami ochrony środowiska, i jego racjonalnego kształtowania poprzez opracowanie odpowiednich metod stosowania środków ochronnych i zapobiegawczych. Główne kierunki badań obejmują: ochrona i racjonalne wykorzystanie zasobów środowiska; oszczędna eksploatacja zasobów nieodwracalnych; zapobieganie zagrożeniom powodującym degradację środowiska; techniczna ochrona walorów środowiska; rehabilitacja zdegradowanych elementów środowiska. Zjawiska wibroakustyczne. Zjawiska te mają charakter falowy. Drgania akustyczne przenoszą się w powietrzu. Drgania mechaniczne są bezpośrednio przenoszone przez urządzenia drgające, przez człowieka lub inne urządzenia. Drgania charakteryzują się następującymi wskaźnikami: s(t) - przesunięcie; v(t) - prędkość; a(t) - przyśpieszenie; da(t)/dt - ostrość wibracji / przyspieszenia wyższych rzędów. Drgania akustyczne (zjawiska akustyczne - poziom hałasu): infradźwięki - 1÷16 Hz zakres słyszalny - 16÷20000 Hz (przez człowieka 20-10000, w tym niski od 20-100,średni od 100-4000, wysoki od 4000-10000) ultradźwięki > 20000 Hz Schemat blokowy mechanizmu powstawania drgań akustycznych. []źródła pobudzeń, Siły objętościowe, Powierzchniowe, Zderzenia[] ↔ []Odpowiedź mechaniczna[] ↔ []Promieniowanie akustyczne, Płynne struktury, Czynniki promieniowania, Zderzenia, Przesyłanie[] Schematy powstawania hałasu w transformatorach. () Pobudzenie - siły elektrodynami-czne, siły magnetostrykcyjne () ↓ [] Struktura - materiał, geometria, warunki równowagi, sposób mocowania [] ↓ () Odpowiedź mechaniczna () ↓ [] Transformacja energii mech. i akustycznej [] ↓ () Hałas () [] Elektromagnetyzm [] ↓ [] Mechanika [] ↓ [] Akustyka [] [] Szkodliwe oddziaływanie hałasu na organizm człowieka [] ↓ → []Skutki zdrowotne[] ↓ []-sprawność psychomotoryczna; -stan psychiczny (emocjonalny); -narząd słuchu[] ↓ []choroby (schorzenia)[] ↓ ← []Skutki społeczne i ekonomiczne[] ← ↑ []Wydajność pracy[] dalej od Skutków.... ← ↑ []Jakość wykonywania pracy[] ↑ [] -poczucie niezależności; -poczucie bezpieczeństwa; -poziom komfortu; -porozumiewanie; -orientacje w środowisku [] ↑ [] Skutki funkcjonalne [] ↑→ do Szkodliwe.... →↑ do Szkodliwe.... Schemat blokowy ucha. →Pa []Zewnętrzny kanał ucha[] →Pt []Ucho środkowe[] →Xs []Mechanika ucha wewnętrznego[] →Ym []Przetwornik zakończenia nerwów[] →ai []Nerw słuchowy -axon[] →ai (t-Ґi) []Centralny układ nerwowy[] Od Centralny.. ↓←↑ Przetwornik Od Centralny.. ↓←↑ Ucho środkowe i na tej strzałce Mięsień ucha środkowego - unerwienie. Schemat generacji zjawisk wibroakustycznych: () Pobudzenie, Siły elektrodynamiczne, Siły magnetostrykcyjne () → [] Struktura - materiał, geometria, warunki równowagi, sposób mocowania [] → () Odpowiedź mechaniczna () → [] Transformacja energii mechanicznej i akustycznej [] → () Hałas () Parametry drgań mechanicznych: Równanie drgań własnych f0; f=1/T; w=2Πf; f=f0 rezonans Trzy progi wrażliwości na ekspozycję drganiową: - ↓ próg odczucia ( 1. ) - ↓ próg dokuczliwości ( 2. ) - ↓ próg wytrzymałości (3. ) Częstotliwości własne (rezonansowe): Klasyfikacja źródeł energii wibroakustycznej ze względu na kryteria Ze względu na modele Punktowe monopol dipol kwadropol multipol liniowe powierzchniowe Ze względu na fizyczne przyczyny źródła mechaniczne źródła elektryczne źródła technologiczne źródła aero i hydrodynamiczne inne Ze względu na pochodzenie: środki komunikacji i transportu źródła przemysłowe nieprzemysłowe stanowiska pracy maszyny, urządzenia i instalacje w budynkach Fale akustyczne p - ciśnienie, zagęszczone cząsteczki, membrana Źródłem fali jest - drgająca membrana. Prędkość przemieszczenia się fali jest zgodna z kierunkiem drgań cząsteczek (zagęszczeniem cząstecz- ek). Jest to fala podłużna. Odległość pomiędzy dwoma kolejnymi zagęszczeniami to długość fali (λ). Czas, w którym nastąpi przemieszczenie cząsteczek od 1 zagęszczenia do drugiego (zaburzenie przemieści się o jedną długość fali) to okres (T). Relacja: (mi) - γ Jeżeli t=T, to droga s=λ. dα / dt = ω Prędkość rozchodzenia fali głosowej (dźwięku) = 340 m/s (331 m/s) czyli ok. 1200 km/h. Prędkość zależy od ciśnienia.

Fala poprzeczna: (Punkt na czubku fali - y max) Nadajemy prędkość. Cząsteczki w czasie t drgają prostopadle do zaburzenia. W sznurze powstaje fala (w tym przypadku sinusoidalna). Przy strzałce - ωt. Odległość m-dzy 1 a 2 falą na lini - φ Takie fale można sumować - skła- dać - jest to interferencja fal (złożenie fal). Długość fali elektromagnet. (λ ) to odległość między dwoma punktami o zgodnych fazach. φ = 180^o λ = ν (C) * T = ν (C) / γ .Jest to odległość na jaką rozejdzie się zaburzenie drgającej fali. Fale elektromagnetyczne Źródło fal el. Między okładkami kondensatora powstaje (płynie) pole elektryczne - kierunek zależny od kierunku prądu. W cewce powstaje pole magnetycz- ne - kierunek zależny od kierunku prądu. W kondensatorze E ze → W cewce B ze → Pola E i B są przesunięte względem siebie. Drgania E I B są prostopadłe względem siebie. U, I, E - 0 - max - 0, W cewce: B = μo μ I (i duże) / l (el małe) Podział fal elektromagnetycznych: 1. ze względu na jej długość. 2. ze względu na jej częstość : zerowa częstość - Od 0 - 10^0 - stałe pole (o stałym natężeniu) magnetyczne. Od 10^0 - 10^4 i trochę - niskie częstotliwości Od 10^4 i trochę- przed 10^8 - fale radiowe Od przed 10^8 - 10^11 - mikrofale Od 10^11 - 10^14 - promieniowanie podczerwone Od 10^14 - 10^16 - obszar widzialny Od 10^16 - 10^20 - promieniowanie rentgenowskie Od 10^20 i wyżej - promieniowanie γ (gamma) jądrowe. Pole stale - polaryzacja cząstek, umieszczają się po przeciwnych stronach danego ciała. Niskie częstotliwości - indukcja prądów m.cz. brak efektu cieplnego. Od 10^8-10^11 - indukowanie prądów wysokiej częstości, wzrost temperatury (mogą wystąpić oparzenia wewnętrzne i zewnętrzne, efekty optyczne i fotochemiczne). Promieniowanie rentgenowskie - powodują jonizację. Promieniowanie gamma - powodują jonizację. Długości widzialne (obszar widzialny) λw=3500A^o - 7500A^o ; 1A^o=10 ^-10m Długość fali rentgenowskiej to długość jednego amsztrela, czyli 10^-10m, są to wielkości pojedynczych atomów (1A^o). 3 amsztrele λ=(3*10^8[m/s]/10^18[1/s])=3*10^-10[m] Długość fali promieniowania jądrowego (gamma), dla częstości 10^21[1/s]. λ = C/ γ ; C = 3* 10^8[m/s] ; γ = 10^21[1/s] λ=(3*10^8[m/s]/10^21[1/s])=3*10^-13[m] Dla częstości γ = 10^2 : λ=(3*10^8[m/s]/10^2[1/s])=3*10 ^6[m] γ = 10 ^8 to λ = 3 m Fale powstają podczas rozpadu jąder atomów. Cząstki naładowane: α,β, neutrony γ. Dwa jądra helu, dwa protony i dwa neutrony ^42He^++. mp=mn=1,6*10^-27kg Powstają w wyniku rozpadów jądrowych ^21384P⇒^20982Pb+^42He^++→Ekα=85 MeV ^24194Pu⇒^23792U+^42He^++→Ekα=5 MeV ^20983Pi⇒^20581To+^42He^++→Ekα=3 MeV 1 MeV - praca używana przy przenoszeniu elektronów między punktami: Va Vb. Praca L=1V*1e=1eV Ek=mαV^2/2 ⇒ V=√2Ek/mα mα=6,4*10^-27kg Dla Ekα=5MeV V=5*10^6 [m/s] Cząstka α poruszając się wytwarza pole elektromagnetyczne F=k0*apE/N^2 13,6 eV energia jonizacji wodoru. Podczas jonizacji powstają w środowisku jony dodatnie i elektrony. I β^- ⇒e- negatony →→ Istnieją na orbitach II β^+ ⇒ e+ pozytony →→ Masa β=9,1*10^-31 kg Prawa podstawowe, które muszą być zachowane przy rozpadzie: Prawo zachowania ładunku Prawo zachowania masy ^20982Pb ⇒ ^20983Bi+^0-1β Eβ=0,635 MeV ^20981Tl ⇒ ^20982Pb ^+0-1β Eβ=2,3 MeV Cząstki β jonizują słabiej niż cząstki α, ale mają zasięg 100x większy niż α. γ energia protonu E=h*V h-stała Planka E=mc^2 m=E/c^2 W wyniku oddziaływania promieni γ mogą zachodzić zjawiska: fotoelektryczne Comprona Powstawania pary W wyniku których powstają elektrony wysoko energetyczne. Promienie γ nie jonizują materii. Wpływ promieniowania na organizm: α - zatrzymywane na skórze β - przechodzi przez organizm γ - w czasie przechodzenia tworzy elektrony. Komórka : 1 Protoplazma, Jądro komórki ↓ Chromosomy ↓ DNA, RNA (rybonukleinowy) 1. następuje jonizacja płynu H^+;OH^- 2. OH^- HO^-→ niszczy łańcuchy 3. DNA, RNA (przerywa łańcuchy) Promieniowanie - wytwarzanie i wysyłanie (przekazywanie) energii na odległość. Energia może być zamieniana (wysyłana w postaci) na światło, ciepło, pole elektromagnetyczne itp. Promieniowanie dzielimy na jonizujące i nie jonizujące. Jonizujący to szczególny rodzaj promieniowania, które w elektrycznie obojętnych atomach lub cząsteczkach wywołuje zmiany w ich ładunkach elektrycznych (jonizacja). Przykładowe źródła prom. jonizującego : Podział na grupy: Źródła naturalne: promieniowanie kosmiczne, naturalne izotopy promieniotwórcze np. radon, promieniowanie ziemskie. Źródła sztuczne: 1. wydobywane wraz z kopalinami, górnictwo i przeróbka rud uranu, materiały budowlane z popiołów i żużli powstałych ze spalania węgla, niektóre nawozy mineralne. 2. próbne wybuchy jądrowe, eksplozje i awarie reaktorów jądrowych, odpady promieniotwórcze, radioizotopy w medycynie, przemyśle, rolnictwie, badaniach naukowych, niektóre przedmioty codziennego użytku np. odbiorniki TV. Charakterystyka wybranych rodzajów promieniowania. Promieniowanie X (rentgenowskie) długość fali od 0,001 A- 100 A jest promieniowanie X miękkie i twarde (mniej i bardziej przenikliwe). Jest niebezpieczne, może wywołać białaczkę. Zatrzyma się na szkle ołowiowym, gruba blacha z ołowiu, stali.

Promieniowanie uv (ultrafioletowe, nadfioletowe) dł. 0,4 nm - 10 nm, stanowi 9% promieniowania słonecznego, niewidzialne, silnie pochłaniane przez powłokę ozonową. Ergonomia zajmuje się zasadami i metodami dostosowywania warunków pracy do właściwości fizycznych i psychicznych człowieka, czyli takiego sposobu konstruowania urządzeń technicznych i kształtowania materialnego środowiska pracy jakie wynikają z wymagań fizjologii i psychologii pracy. Ergonomia - nauka interdyscypli- narna, dotycząca ogółu dziedzin związanych z pracą. Ergo - praca Nomus - prawa naturalne Celem ergonomii jest zapewnienie człowiekowi dobrego życia, komfortu psychicznego, bezpieczeństwa jakie może on otrzymać z chwilą stworzenia (rozpoczęcia) mu optymalnych warunków pracy i wypoczynku. Na ergonomię składają się : fizjologia pracy psychologia pracy antropologia (mierzy cechy fizyczne człowieka, określonej populacji - antropometria) higiena pracy technika pracy Podział ergonomii: Ergonomia korekcyjna - moderni- zuje istniejące stanowiska (miejsca) pracy. Ergonomia koncepcyjna - tworzy od podstaw (od razu projektujemy wszystkie urządzenia z wszystkimi określonymi cechami). Wpływ komputerów: na nasze zdrowie jest nie do końca wyjaśniony. Po 10 latach intensywnego korzystania ze sprzętu tego typu pojawiają się dolegliwości oczu oraz schorzenia układu kostnego i mięśniowego. I choć specjaliści nie są przekonani, czy są to choroby zawodowe, zapadają na nie głównie „komputerowcy” : Podrażnienie błony śluzowej (głównie przez drukarki laserowe) Syndrom Sicca - zauważalne zmniejszenie częstotliwości mrugania oczyma spowodowane przez długotrwały kontakt z monitorem. Objawem jest wysychanie i wykrzywianie rogówki oraz stopniowa utrata wzroku. Zawroty głowy Bóle głowy Zaburzenia widzenia Zespół (cieśni) ciśnień nadgarst- ka (nieprawidłowe ułożenie rąk przy klawiaturze) Repetitive Strain - Injury Syndrom (RSI) - zespół urazów wywołanych jednostronnym, chronicznym przeciążeniem kończyn górnych na odcinku dłoń-bark. Dolegliwości kręgosłupa i pleców Dolegliwości natury psychicznej Impotencja Zaburzenia krążenia Podrażnienie skóry Właściwości rakotwórcze Alergie Usztywnienie mięśni Poronienia i dolegliwości menstruacyjne Aby temu zapobiec : Należy czynić swoją pracę bezpieczniejszą i mniej monotonną. Promieniowanie, jakie wysyła monitor powoduje często choroby zawodowe. U źródeł RSI leży nie ergonomiczna aranżacja miejsc pracy. Zapobieganie : Regularne przerwy po każdej godzinie pracy przy komputerze połączone z uwolnieniem ramion i rąk z ułożenia „do klawiatury”. Wszyscy cierpiący na schorzenie RSI powinni przede wszystkim przeorganizować swoje stanowisko pracy i ukształtować je zgodnie z zasadami ergonomii. Nieprawidłowa postawa i jej następstwa Trucizna z komputera i monitora Niebezpieczeństwo dla oczu Ważnym elementem jest prawidłowe stanowisko pracy przy komputerze : Np. ergonomiczne krzesło komputerowe. Struktura przestrzenna stanowiska pracy powinna zapewniać użytkownikowi możliwość pracy w jak najbardziej wygodnej pozycji ciała oraz dostosowania do indywidualnych właściwości psychofizycznych. Alternatywne siedzenie - klękosiad. Krzesło nieprawidłowo zaprojektowane oraz źle dobrane do warunków pracy na stanowisku roboczym może być przyczyną szybkiego męczenia pracownika, a niekiedy może nawet powodować dotkliwe i trwałe objawy patologiczne. W celu ułatwienia doboru prawidłowego krzesła przemysłowego należy wykonywać je jako nastawne, tzn. dające się przystosować do wymiarów ciała różnych użytkowników. Ergonomiczne stanowisko pracy Projektując swobodę ruchów pracownika na stanowisku roboczym należy rozpatrzyć następujące problemy, umożliwiające utrzymywanie wygodnej, fizjologicznie uzasadnionej pozycji przy pracy : Przestronność stanowiska Optymalne zasięgi rąk i nóg Przestrzeń dla nóg, szczególnie przy pracy w pozycji siedzącej. Strukturę przestrzenną stanowiska pracy można wyznaczyć przy użyciu kilku metod. Metoda bezpośrednia - Na podstawie tablic antropometrycz- nych ustala się zakresy wymiarów lub zakresy regulacji elementów wyposażenia stanowisk (np. zakres regulacji wysokości siedziska, okre- ślenie minimalnej wysokości kabiny sterowniczej itp.). Metoda ta jest je- dynie wystarczająca do określenia jednego lub kilku elementów. W przypadkach bardziej złożonych, przy udziale elementów o charakte- rze dynamicznym, wytwarza się złożona struktura o wielu elemen- tach nakładających się, co zmusza do zastosowania pewnych kompro- misowych rozwiązań. W warunkach takich korzystanie ze wskaźników antropometrycznych jest niewystar- czające, gdyż jest niemożliwe rozwiązanie problemu, w którym różne cechy antropometryczne łączą się w dynamiczne zespoły ruchowe. Metoda manekinów - Układ przestrzenny stanowiska roboczego bada się za pomocą manekinów wykonanych w naturalnej wielkości lub skali. Metoda wykorzystania schematów obszarów pracy - Schemat obszarów pracy nakłada się na rysunki stanowisk i bada się prawidłowości układu przestrzennego biorąc pod uwagę tzw. normalne, optymalne i maksymalne obszary pracy. Metoda makiet - Sporządza się makiety badanego stanowiska z przesuwanymi elementami i na podstawie prób z pracownikami o wymiarach średnich oraz progowych (wymiary, między którymi zawiera się 90% populacji) bada się najlepsze ustawienie elementów. Metoda fantomów komputerowych - Proces projektowania układu przestrzennego stanowiska pracy jest realizowany w oparciu o fantomy i makiety elementów przestrzennych stanowisk pracy, znajdujących się w tej samej skali w pamięci komputera. Projektowanie polega na dobieraniu elementów składowych przestrzeni roboczej i sprawdzanie wzajemnych relacji. Ochrona środowiska przed degradacją [] Wydobycie surowców [] → [] Produkcja (proces tech.) [] → [] Pakowanie [] → [] Konsumpcja [] → [] Utylizacja [] → [] Deponowanie (przechowywanie) w środowisku []

---