Agnieszka Woźniak gr.K2
Omów biologiczną rolę snu, potrzeby snu w określonych okresach życia i najczęstsze zaburzenia.
Sen należy do podstawowych potrzeb biologicznych. Według uczonych sen pomaga w lepszym funkcjonowaniu mózgu. Jest nieodzowną częścią życia. Spełnia niezmiernie ważne funkcję, zwłaszcza w okresie dojrzewania. Uważany jest za formę odpoczynku dla neuronów, które są zaangażowane w procesy uczenia się i myślenia. W trakcie snu organizm odbudowuje komórki, regeneruje się, odpoczywa i przygotowuje do zmagań z kolejnym dniem. Sen jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu, zdrowia fizycznego i, co ważniejsze, psychicznego.
Ogólnie w czasie zasypiania i przez kolejne stadia snu NREM większość procesów w organizmie człowieka ulega zwolnieniu. Odwrotnie, w czasie snu REM większość procesów ulega nasileniu, zbliżając się do poziomu czuwania, według niektórych poglądów dochodzi wówczas do konsolidacji śladów pamięciowych.
Sen pozwala odnowić wszystkie czynności fizjologiczne organizmu. Podczas snu obniża się przemiana materii, wrażliwość na niektóre bodźce, zwalnia się aktywność ruchowa, spada tętno i ciśnienie krwi a także maleje częstość skurczów serca i oddechów. To właśnie podczas głębokiego snu wydzielany jest hormon wzrostu. Dlatego sen jest bardzo ważny dla dzieci. Jednakże, osiągnięcie tego stadium ogranicza nawet niewielki hałas jak np. radio czy telewizor.
Ponadto dobry i nieprzerwany sen ma ogromne znaczenie dla dobrego samopoczucia zarówno psychicznego jak i fizycznego. Ma także wpływ na dyspozycję dziecka do nauki. We śnie następuje przestawienie się organizmu ze stanu pobudzenia na wypoczynek i regenerację, odpręża się. Mięśnie oraz niektóre obszary mózgu odpoczywają i gromadzą energię, a inne narządy aktywnie pracują .Organizm odtwarza wówczas zużyte podczas dnia zasoby energii. Wydala również produkty rozpadu pozostałe po procesie przemiany materii. Wątroba oczyszcza nasz organizm z toksyn, kiedy nie musi już mobilizować zasobów energetycznych. W celu przetworzenia nowych zasobów energii, wzrasta aktywność narządów trawiennych.
Sen również przywraca równowagę w narządach , doprowadza je ponownie do stanu wyjściowego. 1
Każde dziecko powinno spać we własnym łóżku, które powinno być dość twarde i równe, z niezbyt dużą, płaską poduszką, co zapobiega bólom pleców i zaburzeniom układu ruchu. Pozycję, każde dziecko przybiera swobodną, co również ma znaczenie dla rozwoju układu ruchu. 2
Dobowe zapotrzebowanie na sen jest cechą indywidualną zależną od wieku, trybu życia, stanu zdrowia, a nawet pory roku. W przybliżeniu aż 1/3 trzecią życia człowiek przesypia. Wraz z dojrzewaniem ośrodkowego układu nerwowego, czas snu skraca się. Noworodek zazwyczaj śpi łącznie 15-16 godzin w ciągu doby, a więc prawie dwa razy tyle co jego rodzice. Jednak jego cykl snu i jedzenia trwa zazwyczaj 3- 4 godzin. Po 3 miesiącach jednak cykl spania dziecka zaczyna upodabniać się do rodziców.3
Dziecko w wieku przedszkolnym powinno spać od 12 do 14 godzin, zaś później do 10 roku życia wystarczy już 10-11 godzin snu. W wieku 11, 12 lat dziecko potrzebuje ok. 9- 10 godzin snu na dobę, około 14 roku życia ok. już tylko 9- 8,5 godziny. Gdy dziecko ma już 16 lat spokojnie wystarcza mu 8 godzin snu, podobnie u dorosłych, których zapotrzebowanie na sen wynosi przeciętnie od 7 do 8 godzin, zaś w wieku podeszłym 6-7. Większość dorosłych ludzi czuje się dobrze po przespaniu w nocy około 8 godzin, jednak istnieją osoby, które sypiają zaledwie kilka godzin, a mimo to funkcjonują doskonale. Istnieją jednak pewne granice - nie można spać ani za długo, ani za krótko.4
Ilość snu potrzebna człowiekowi zależy też od jego aktywności fizycznej. Osoba prowadząca siedzący tryb życia, nie uprawiająca żadnej z form sportu (nawet nie spacerująca), nie wykazująca zainteresowania życiem będzie potrzebowała mniej snu niż osoba aktywna, pełna inwencji.
Niemal każdy miewa od czasu do czasu kłopoty ze snem. Jest to poważny problem życiowy dla niektórych osób. Najczęściej odnotowywanymi zaburzeniami są: bezsenność, niemożność zaśnięcia w nocy, oraz nadmierne zapotrzebowanie na sen w ciągu dnia. Inne to lunatyzm, chrapanie, bezdech senny, opóźnienie czy przyspieszenie fazy snu i czuwania. Psychologowie twierdzą, iż przyczyny większości problemów ze snem są zazwyczaj przejściowe i można je dość skutecznie wyeliminować. Bezsenność bywa skutkiem stresu związanego ze sprawami rodzinnymi czy zawodowymi. Ustępuje, gdy znikają powodu stresu. 1
Przyczyny takich problemów mogą być różne. Nie mały wpływ na efektywność snu ma wiek. Starsze osoby pomimo tego, iż więcej czasu spędzają w łóżku, to śpią znacznie krócej i zdecydowanie trudniej jest im wejść w fazę snu głębokiego, w przeciwieństwie do dzieci. Również częste wybudzanie ze snu jest bardziej charakterystyczne dla wieku dojrzałego niż dziecięcego. Starsze osoby mają też większe problemy z ponownym zaśnięciem. Nieprzespane noce mogą być również efektem hałasu, stresów, zmartwień, zmiany strefy czasowej, pracą zmianową, ale także, i o czym często zapominamy, problemów zdrowotnych.
Zaburzenia snu dotyczą nawet kilkanaście procent dzieci i młodzieży. Niespokojny sen dziecka zawsze jest oznaką niedomagania, zaburzeń czynnościowych bądź wadliwego obciążenia fizycznego, emocjonalnego czy umysłowego. Czasami wskazane jest zasięgnięcie opinii lekarza, jeśli mamy problemy ze snem, bowiem skutki tego mogą być bardzo poważne.
Wszelkie niedobory i zaburzenia snu powodują u dziecka zmęczenie, trudności w koncentracji i precyzyjnym myśleniu. Są także przyczyną gorszego nastroju, depresji, a nawet agresji. Człowiek niewyspany nie umie dobrze radzić sobie ze stresem, jego problemy ze snem mogą również prowadzić do zaburzeń czynności różnych układów, zwłaszcza immunologicznego. Ponadto sen o nienormalnym przebiegu pociąga za sobą poważne konsekwencje. Prowadzi do przesunięcia albo zahamowania wydzielania niektórych hormonów, co może powodować opóźnienie w rozwoju fizycznym i umysłowym dziecka. Całkowita wymuszona kilkudniowa bezsenność powoduje zaburzenia percepcji, orientacji i uwagi. Ich stopień jest zróżnicowany w zależności od typu osobowości badanego. Może wywołać odwracalne zaburzenia psychiczne: iluzje wzrokowe i słuchowe, depersonalizację, urojenia. Zaburzenia somatyczne są słabiej wyrażone niż psychiczne; niektóre osoby wykazują przemijające objawy neurologiczne: oczopląs poziomy, zmniejszenie napięcia mięśni karku, drżenie rąk i inne. 1
Innym problemem jest lunatyzm polegający na wykonywaniu przez sen różnych, nawet bardzo skomplikowanych czynności. Osoba w tym stanie ma otwarte oczy przez co może sprawiać wrażenie że nie śpi. Po przebudzeniu nic nie pamięta. Lunatyk ma mniejszą koordynację ruchów w związku z czym łatwiej się potyka. Nagle obudzony zachowuje się gwałtownie. Napad taki może trwać od kilku minut do ponad pół godziny.1
Kolejne zaburzenia wynikają z przesunięcia faz snu i czuwania. Polegają na zasypianiu i budzeniu się w porach, które są późniejsze lub wcześniejsze od pożądanych oraz na niemożności ustabilizowania fazy snu przez narzucenie konwencjonalnych czasów snu i czuwania. Pory zasypiania i budzenia się są zwykle stałe, np. 3 - 11,21 -5. konieczność dostosowania pory obudzenia do wymagań społecznych (szkoła, praca) wymusza skrócenie czasu snu, wywołując następstwa związane z niedoborem snu: nadmierną senność i słabszą aktywność.
Kiedy kładziemy się do łóżka, następuje uśpienie świadomości. Nasze ciało pozostaje zwykle w bezruchu, przechodzimy ze stanu czuwania do stanu podobnego do hibernacji. Jest to forma odpoczynku a także cena za posiadanie mózgu- to właśnie wtedy następuje regeneracja synaps w neuronach , a także wydzielanie hormonów. Choć wydawałoby się, że sen jest czymś tak prozaicznym i oczywistym, to jednak nie wszyscy mogą się nią cieszyć. Nie wszystkim noc przynosi energię, siłę i radość życia.
ŹRÓDŁO:
B.Woynarowska: Uczeń w rodzinie. [W] Zdrowie i szkoła; Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2000; s.477- 480
B. Sadowski: Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt; Wyd. Naukowe PWN Warszawa 2005; s. 347- 348
A.Mandrowska, L. Zdunkiewicz: Higiena pracy ucznia, zmęczenie, wypoczynek. W: Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania; WSiP Warszawa 1998; s. 174- 180
Zofia Klimaszewska: Tajniki ludzkiego umysłu:w pytaniach i odpowiedziach. Wydawnictwo Reader's Digest Warszawa 1997
1 B. Sadowski: Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt; Wyd. Naukowe PWN Warszawa 2005
2 B.Woynarowska: Uczeń w rodzinie. [W] Zdrowie i szkoła; Wydawnictwo Lekarskie PZWL Warszawa 2000; s.479
3 Zofia Klimaszewska: Tajniki ludzkiego umysłu:w pytaniach i odpowiedziach. Wydawnictwo Reader's Digest Warszawa 1997; s.98
4 A.Mandrowska, L. Zdunkiewicz: Higiena pracy ucznia, zmęczenie, wypoczynek. W: Biologiczne i medyczne podstawy rozwoju i wychowania; WSiP Warszawa 1998
1 Zofia Klimaszewska: Tajniki ludzkiego umysłu:w pytaniach i odpowiedziach. Wydawnictwo Reader's Digest Warszawa 1997; s.100,101, 99