TEORIE ZMIANY SPOŁECZNEJ

Program wykładów dla studentów socjologii dziennej UMK

30 godz. wykładu + 30 godz. ćwiczeń; finale: zaliczenie z oceną + egzamin.

Wykład: Andrzej Zybertowicz

Instytut Socjologii, ul. Fosa Staromiejska 1a, p. 215.

Termin wykładu: II semestr, piątek godz. 13:00-14:30; dyżur: poniedziałek 12:30-14.00

Ćwiczenia: Rafał Baczyński-Sielaczek

Instytut Socjologii, ul. Fosa Staromiejska 1a, p. 222.

Termin ćwiczeń: II semestr, wtorek:

godz. 15.00 - 16.30 grupa 3

godz. 16.30 - 18.00 grupa 4

dyżur: wtorek, godz. 18.00 - 19.00

Nieznajomość programu nie może stanowić okoliczności łagodzącej...

I. CELE

Socjologia - jako zinstytucjonalizowany obszar dociekań - wyłoniła się z potrzeby nadania sensu zmianom przyniesionym przez industrializację. Mimo ogromnej liczby przedsięwzięć badawczych nasza dyscyplina wciąż zadaje sobie pytania: jak i dlaczego społeczeństwa się zmieniają; w jakich kierunkach; jakie siły powodują zmiany. Leżąc w centrum problematyki socjologicznej, zmiana społeczna stanowi jedno z najtrudniejszych i najbardziej intrygujących jej zagadnień. Bez wątpienia pozostanie ekscytującym obszarem problemowym naszej dyscypliny w przyszłości.

Celem kursu jest zapoznanie studentów z pojęciami, podstawowymi orientacjami badawczymi i właściwymi im problemami różnych wersji teorii zmiany. Wychodząc od kwestii elementarnych kurs prowadzi w kierunku coraz bardziej złożonych zagadnień: przechodzenia od społeczeństw tradycyjnych do nowoczesnych, teorii modernizacji, zależności oraz systemu światowego, sporu o sprawczą siłę idei w dziejach, procesów obumierania sacrum, dynamiki transformacji wschodnioeuropejskiej i kwestii przewidywalności zjawisk społecznych. Podjęty zostanie problem zmiany społecznej programowanej, sterowanej lub/i inspirowanej.

II. TEMATY ZAJĘĆ

Skróty użyte w opisie lektur: AUNC - Acta Universitatis Nicolai Copernici, CC - Colloquia Communia, GW - Gazeta Wyborcza, PLM - Przegląd Literatury Metodologicznej, SF - Studia Filozoficzne, SNP - Studia Nauk Politycznych, SS - Studia Socjologiczne, KH - Kwartalnik Historyczny, KiS - Kultura i Społeczeństwo, PH - Przegląd Humanistyczny, PSL - Polska Sztuka Ludowa, RPEiS - Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, WiR - Wieś i Rolnictwo.

1. Spotkanie organizacyjne: program, wymagania, terminy etc.

...PARNAS, PARNAS, PARNAS, PARNAS, PARNAS, PARNAS, PARNAS...

2. Wprowadzenie: specyfika teorii zmiany społecznej

Definicje zmiany społecznej. Zmiana społeczna a narodziny socjologii. Socjologia a industrializacja. W jakim sensie teoria zmiany jest (może być?) podstawowa dla całej socjologii? Teorie zmiany społecznej a teoria rozwoju społecznego, teoria społeczna, socjologia historyczna, historia, historia społeczna, antropologia społeczna (kulturowa), historiozofia.

Bauman, Zygmunt. 1999. „Po co komu teoria zmiany?”, w: Joanna Kurczewska (red.), Zmiana społeczna: Teorie i doświadczenia polskie, Warszawa: IFiS PAN, 19-38.

Burke, James i Robert Ornstein. 1999. Ostrze geniuszu: obosieczne skutki rozwoju cywilizacji, Warszawa: Philip Wilson.

Donocik, Florian. 1981. Historyczny rozwój problematyki teorii rozwoju społecznego, w: Ryszard Dyoniziak (red.), Wybrane zagadnienia marksistowskiej teorii rozwoju społecznego, Katowice, 31-84. (m KS)

Hałas, Elżbieta. 2001. „Zmiany społeczne: dylematy teoretyczne i praktyczne”, w: taż (red.), Rozumienie zmian społecznych, Lublin: TN KUL 2001, 275-88.

Kolasa, Agnieszka. 1996. „Socjologia historyczna - problemy przedsięwzięcia interdyscylinarnego”, Historyka, t. XXVI, 3-20.

Kolasa-Nowak, Agnieszka. 1998. „Metodologiczne problemy socjologii historycznej”, Res Historica, z. 6, 135-44.

Kolasa-Nowak, Agnieszka. 2001. Socjolog w badaniu przeszłości: koncepcja socjologii historycznej Charlesa Tilly'ego, Lublin: UMCS.

Mucha, J. 1995. Zmiana społeczna w perspektywie antropologicznej. O pożytkach studiowania antropologii przez socjologów, w: Antropologia wobec zmiany, zebrała Elżbieta Tarkowska, Warszawa, IFiS PAN, 28-36.

Szacki, Jerzy. 1991. Socjologowie wobec historii, w: tenże, Dylematy historiografii idei oraz inne szkice i studia, Warszawa.

Sztompka, Piotr. 1986. Socjologia jako nauka historyczna, SS, nr 2, 5-30.

Sztompka, Piotr. 1987. 'Nowy historyzm' we współczesnej socjologii amerykańskiej, Historyka, t. XVII, 21-9.

Sztompka, Piotr. 2002. Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków: Znak, s. 437-453.

Topolski, Jerzy. 1990. Wolność i przymus w tworzeniu historii, Warszawa, s. 9-30.

Wiatr, Jerzy J. 1967. Teoria rozwoju społecznego a koncepcja zmian społecznych, w: tenże, Szkice o materializmie historycznym i socjologii, Warszawa, 61-105.

Zybertowicz, A. 1993. „Przedmowa: Od historii do historiozofii”, w: Adam Czarnota i A.Zybertowicz (red.). 1993. Interdyscyplinarne studia nad genezą kapitalizmu, Toruń: UMK, 3-18.

Proszę o lekturę jednego tekstu.

3. Anatomia zmiany społecznej I: innowacja, dyfuzja, różnicowanie i instytucjonalizacja jako podstawowe kategorie teorii zmiany

Wąskie i szerokie pojmowanie instytucji. Pojęcie i źródła innowacji. Prorok jako specyficzny rodzaj wynalazcy. Charyzma. Ech, dewianci! Warunki i poziomy (np. jednostkowy, grupowy, organizacyjny, instytucjonalny, społeczny) upowszechniania się innowacji. Podatność na innowacje.

Bieńkowski, Władysław. 1966. Problemy teorii rozwoju społecznego, Warszawa: PWN, s. 101-142.

Braudel, Fernand. 1971. Historia i nauki społeczne: długie trwanie, w: tenże, Historia i trwanie, Warszawa: Czytelnik, 46-89 (II wyd. 1999).

Curry, Andrew. 2002. „Śmierć za śmierć, ząb za ząb”, Forum, 8-14 lipca, 46-9.

Czarnowski, Stefan. 1982. Założenia metodologiczne w badaniu rozwoju społeczeństw ludzkich, w: tenże, Wybór pism socjologicznych, Warszawa, 3-47; także w: tenże, Dzieła, t. II, Warszawa 1956, 197-221.

Ferguson, R.Brian. 1992. Wojny plemienne, Świat nauki (Scientific American), nr 3, 60-6.

Fiedor, B. 1979. Teoria innowacji. Krytyczna analiza współczesnych koncepcji niemarksistowskich, Warszawa.

Gladwell, Malcolm. 2005. Punkt zwrotny, Warszawa: Świat Książki.

Gorzelak, Grzegorz. 2006. „Zabory wciąż nas dzielą”, Gazeta Wyborcza, 15 lutego, 15.(m KS)

Krzysztofek, Kazimierz. 1980. Komunikowanie międzykulturowe a prawo dyfuzji, Przekazy i Opinie, z. 2.

Labuda, G. 1999-2000. „Reguły historii kultury. Recepcja, inwencja, innowacja”, Czas Kultury, nr 6-1, 4-13.

Labuda, Gerard. 1985. Innowacje w nauce i kulturze, w: Nauka w kulturze ogólnej, cz. I, Problemy upowszechniania postawy naukowej, Wrocław, 31-54.

Linton, Ralph. 1975. Dyfuzja, w: W.Derczyński, A.Jasińska-Kania, J.Szacki (red.), Elementy teorii socjologicznych, Warszawa, 261-78.

Łoś, Maria. 1976. Rola dewiacji w procesach zmiany społecznej, w: A. Podgórecki (red.), Zagadnienia patologii społecznej, Warszawa, 21-37.

Malikowski, M. 1991. Instytucjonalizacja, dezinstytucjonalizacja a zmiana społeczna, RPEiS, LIII, z. 3, 133-42. (nadb)

Malikowski, Marian. 1989. Instytucja i instytucjonalizacja jako kategorie teoretyczne socjologii, SS, nr 1, 121-46.

Merkelbach, Reinhold. 1996. Znaczenie pieniądza dla dziejów grecko-rzymskiego świata, Toruń: Wydawnictwo UMK; dodatek „Jakie skutki przyniosło zastosowanie pisma”.

Neyman, E. 1966. Typy marginesowości w społeczeństwach i ich rola w zmianie społecznej, SS, nr 4, 35-62.

Nowicka, Ewa. 1967. Innowacja i innowator w społeczeństwie preindustrialnym, SS, nr 4, 99-128.

Nowicka, Ewa. 1991. Pojęcia służące do badania dynamiki zjawisk kultury, w: taż, Świat człowieka - świat kultury, Warszawa, PWN, 102-11.

Olechnicki, Krzysztof. 1993. Aborygeni i stalowe siekierki, Odra, nr 10, 119-21.

Parsons, Talcott. 1984. Religia jako źródło innowacji twórczej, w: Socjologia religii. Wybór tekstów, wyboru dokonał i opracował Franciszek Adamski, Kraków, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 153-7.x

Shils, Edward. 1990. Ekspansja zorganizowanej wiedzy europejskiej, w: Europa i co z tego wynika (Rozmowy w Castel Gandolfo, 1985, t. II), Warszawa, tamże dyskusja o tym tekście, 195-248. (m KS)

Stankiewicz, Janina. 1991. Wstęp do socjologicznej teorii innowacji technicznych. Rys historyczny i analiza empiryczna, Zielona Góra, Wydawnictwo WSI, s. 193-218.

Znaniecki, Florian. 1984. Ewolucja twórcza i dyfuzja wiedzy, w: tenże, Społeczne role uczonych, Warszawa, PWN, 505-19.

Zybertowicz, Andrzej. 1995. Przemoc i poznanie: studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy, Toruń, UMK, s. 297-306.

Ważne pojęcia: charyzma, dewiacje pozytywne i negatywne, dyfuzja, innowacja, instytucjonalizacja, ład społeczny, procesy długiego trwania.

Proszę o przestudiowanie pracy Olechnickiego oraz innej wybranej pozycji.

4. Anatomia zmiany społecznej II: czynniki i podmioty zmian społecznych

Rynek, technologia, konflikty, wybitna jednostka, młodzież, elity, obyczaje, prądy umysłowe, nauka, ruchy społeczne, spiskowcy, państwo, środowisko. Czynnik a podmiot (aktor) zmiany. Determinanty biologiczne. Przywództwo w historii - przemiany form: szaman, wódz, kapłan, prorok, król, święty, reformator, rewolucjonista, polityk, menadżer, organizator. Problem zmiennej niezależnej: jedno- i wieloparametryczne modele procesu dziejowego.

Adamski, Władysław. 1976. Młode pokolenie jako narzędzie zmian społecznych, SS, nr 4, 139-69. (x)

Banaszczyk, Tadeusz. 1981. Rola jednostki i mas w historii, w: Ryszard Dyoniziak (red.), Wybrane zagadnienia marksistowskiej teorii rozwoju społecznego, Katowice, 163-76.

Burszta, Józef i Zbigniew Jasiewicz. 1962. Zderzenie kultur na Ziemiach Zachodnich i Północnych w świetle materiałów ze wsi koszalińskich, PSL, nr 4, 197-221.

Dyoniziak, Ryszard. 1989. Czynniki zmian społecznych, w: tenże, Socjologia systematyczna w zarysie, Kraków, 72-110.

Flis, Andrzej, Sławomir Kapralski. 1987. Interesy, charyzma i dynamika kultury, SS, nr 3-4, 85-117.

Gałęski, B. 1971. Zmiany społeczne i postąp techniczny, Warszawa.

Gorlach, Krzysztof. 1989. Ruchy chłopskie. Próba teorii, SS, nr 1, 59-72.

Góralczyk, B. 1986. Samotny rycerz reform, Zdanie, nr 11, 35-9.

Górnikowska-Zwolak, Elżbieta. 1997. „System edukacji jako czynnik zmiany strukturalnej - w ujęciu Randalla Collinsa", Edukacja: Studia, badania, innowacje, nr 1, 29-40.

Hobhouse, Henry. 2001. Ziarna zmian. Sześć roślin, które zmieniły oblicze świata, Warszawa: MUZA, s. 13-19, 315-373.

Hook, Sidney. 1945. The Hero in History, London.

Kołakowski, Leszek. 1989. "Wielki filozof" jako kategoria historyczna, w: tenże, Pochwala niekonsekwencji, Warszawa, t. 1, 199-206 (pierwodruk: Fragmenty Filozoficzne, seria 3, Księga Pamiątkowa ku czci Tadeusza Kotarbińskiego, Warszawa 1967). (m)

Kon, Igor S. 1987. "Ja" jako zjawisko kulturowo-historyczne, w: tenże, Odkrycie "ja", Warszawa, rozdz. II, s. 91-186.

Kwaśniewski, Krzysztof. 1982. Zderzenie kultur. Tożsamość a aspekty konfliktów i tolerancji, Warszawa, s. 55-134

Lem, Stanisław. 1970. Kuna Mlatje "Odys z Itaki", Nurt nr 12, 43-5; przedr. w: tenże, Doskonała próżnia, kilka wydań.

Magala, S. 1990. Morfogeneza zmiany społecznej, PLM, t. 7, 146-53.

McLuhan, Marshall. 2001. „Media i zmiany kulturowe”, w: tenże, Wybór tekstów, Poznań: Zysk i S-ka, s.124-35.

Mills, C.W. 1961. Elita władzy, Warszawa.

Misztal, Bronisław. 1984. Socjologiczna teoria ruchów społecznych, SS, nr 1, 113-38.

Modzelewski, Wojciech. 1979. O metodach działalności ruchów społecznych, SS, nr 1, 227-43. (x)

Nowicka, Ewa. 1972. Bunt i ucieczka. Zderzenie kultur i ruchy społeczne, Warszawa, PWN.

Ostrowski, Marek. 1989. Jak zrobić karierę?, Polityka nr 10, 11 marca, 10-3.

Plechanow, J. O roli jednostki w dziejach (wiele wydań).

Postman, Neil. 2002. Zabawić się na śmierć. Dyskurs publiczny w epoce show businessu, Warszawa: MUZA S.A., s. 17-122.

Sawicki, Zbigniew. 1979. Jednostka w procesie dziejowym (w myśli historiozoficznej W.I.Lenina), Problemy Studenckiego Ruchu Naukowego, nr 2, 7-17.

Szczepański, Marek S. 1989. Manowce władzy. Rzecz o elitach afrykańskich, Warszawa.

Szczurkiewicz, Tadeusz. 1970. Biologicznie zorientowane kierunki w socjologii, Ilość i gęstość zatrudnienia a rozwój społeczno-kulturowy (Kierunek demograficzny w socjologii), Kierunek geograficzny w socjologii, Kierunek rasowo-antropologiczny w socjologii, W sprawie niektórych przesłanek kierunku antropologicznego i geograficznego w socjologii, w: tenże, Studia Socjologiczne, Warszawa, 81-207.

Szlendak, Tomasz. 1997. O tym, dlaczego utopie przyczyniają się do zmiany społecznej, ale nie udają się w praktyce, Odra, nr 7, 23-8.

Sztompka, P. 1982. Dynamika ruchu odnowy w świetle teorii zachowania zbiorowego, SS, nr 3-4, 69-93.

Sztompka, P. 1983. Zmiana strukturalna społeczeństwa: szkic teorii, SS, nr 2, 125-51.

Sztompka, P. 1988. Ruchy społeczne - struktury w procesie stawania się, w: Marian Drozdowski (red.), Między historią a teorią, Warszawa-Poznań, PWN, 414-23.

Wnuk-Lipiński, E. 2005. Socjologia życia publicznego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 79-100.

Wybitni i przeciętni. Przywódcy a lud i społeczeństwo w dziejach. 1985. Praca zbiorowa, Katowice, UŁ.

Zybertowicz, Andrzej. 1990. Między dogmatem a programem badawczym, Warszawa - Poznań: PWN.

Ważne pojęcia: akulturacja, monokauzalizm, synkretyzm kulturowy, zderzenie kultur.

Proszę o przestudiowanie dwóch pozycji.

5. Główne orientacje w teorii zmiany: ewolucjonizm, funkcjonalizm, teorie konfliktu

Metafora organizmu i jej konteksty teoretyczne: biologia, teoria systemów, cybernetyka. Czy ewolucja społeczeństw jest uniwersalną cechą dziejów? Co o zmianie społecznej ma do powiedzenia psychologia ewolucyjna? Grzech ewolucjonizmu i funkcjonalizmu: teleologia. Czy istnieją uniwersalne źródła konfliktów społecznych? Poziomy i rodzaje konfliktów. Konflikt: zmienna zależna czy niezależna?

Adamski, Władysław. 1990. Konflikt ogólnospołeczny: struktura - podłoże - wyzwanie systemowe, KiS, nr 2, 85-100.

Andreski, Stanisław. 1992. Nie ukierunkowana ewolucja zamiast predestynacyjnego ewolucjonizmu, w: tenże, Maxa Webera olśnienia i pomyłki, Warszawa, PWN, 77-83.

Białyszewski, Henryk. 1970. Funkcjonalna koncepcja zmiany społecznej, SS, nr 2, 63-98.

Bieńkowski, Władysław. 1966. Ewolucjonizm i jego krytycy, Bodźce rozwoju, w: tenże, Problemy teorii rozwoju społecznego, Warszawa, PWN, r. I, p. 1 i 2, 16-28.

Brozi, Krzysztof Jarosław. 1983. Metoda funkcjonalna a badania nad historią i rozwojem, w: tenże, Antropologia funkcjonalna Bronisława Malinowskiego, Lublin, 109-27.

Buss, David, 2001, Psychologia ewolucyjna. Jak wytłumaczyć społeczne zachowania człowieka, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Cancian, Francesca. 1975. Funkcjonalna analiza zmiany społecznej, w: W.Derczyński, A.Jasińska-Kania, J.Szacki (red.), Elementy teorii socjologicznych, Warszawa, PWN, 309-22. (x)

Chmielewski, Piotr. 1988. Kultura i ewolucja, Warszawa.

Coser, Lewis A. 1968. Przemoc wewnętrzna jako mechanizm rozwiązywania konfliktów, Studia Socjologiczno-Polityczne nr 25, 103-12.

Coser, Lewis. 1975. Społeczne funkcje konfliktu, w: W.Derczyński, A.Jasińska-Kania, J.Szacki (red.), Elementy teorii socjologicznych, Warszawa, 199-203; także w: Lektury studenckie, Warszawa: IN PLUS 1989, zeszyt 4-5-6, 31-35.

Dahrendorf, Ralf. 1975. Teoria konfliktu w społeczeństwie przemysłowym, w: W.Derczyński, A.Jasińska-Kania, J.Szacki (red.), Elementy teorii socjologicznych, Warszawa, 429-63: także w: Lektury studenckie, Warszawa: IN PLUS 1989, zeszyt 4-5-6, 59-93.

Dodgshon, Robert A. 1987. The European Past: Social Evolution and Spatial Order, London: Macmillan, pp. 396 (xero u AZ).

Donocik, Florian. 1981. Marksistowska teoria rozwoju społecznego, w: Ryszard Dyoniziak (red.), Wybrane zagadnienia marksistowskiej teorii rozwoju społecznego, Katowice, 85-126.

Dyoniziak, Ryszard. 1981. Współczesne niemarksistowskie teorie rozwoju społecznego, w: tenże (red.), Wybrane zagadnienia marksistowskiej teorii rozwoju społecznego, Katowice, 218-29.

Flis, Andrzej. 1978. Zmiana i rozwój społeczny w świetle dialektyki marksistowskiej, SS, nr 4, 5-15.

Flis, Andrzej. 1981. Zmiana i rozwój społeczny w Marksowskiej teorii społeczeństwa, w: Poznańskie studia z filozofii nauki, t. 6, Elementy socjologii dialektycznej, Poznań, 203-19.

Fritzhand, Marek. 1975. Ewolucjonizm a etyka, Problemy, nr 7, 30-5.

Gella, Aleksander. 1966. Ewolucjonizm a początki socjologii. Ludwik Gumplowicz i Lester Frank Ward, Wrocław.

Habermas, Jürgen. 1983. Próba rekonstrukcji materializmu historycznego, w: tenże, Teoria i praktyka. Wybór pism, Warszawa, 475-532 (tekst dla ambitnych).

Korwin-Mikke, Janusz. 1979. Socjocybernetyka, Problemy, nr 9, 15-9 (o mechanizmach samoregulacji).

Kozyr-Kowalski, Stanisław. 1974. Walka klas jako prawo ruchu historycznego, w: tenże, Jarosław Ładosz, Dialektyka a społeczeństwo. Wstęp do materializmu historycznego, Warszawa, w. II, 215-57.

Krajewski, Władysław. 1974. Darwinizm a materializm historyczny, SS, nr 3.

Krajewski, Władysław. 1977. Pojęcia teleologiczne, w: tenże, Konieczność, przypadek, prawo statystyczne, Warszawa, 61-80.

Kroeber, Alfred Louis. 1989. Historia i ewolucja, w: tenże, Istota kultury, Warszawa, 223-44 (dot. koncpecji White'a).

Kroeber, Alfred Louis. 1989a. Historyczna rekonstrukcja rozwoju kulturowego i ewolucji organicznej, w: tenże, Istota kultury, Warszawa, 133-47.

Łapiński, Zdzisław. 1962. Technologia, ewolucja, kultura, Znak, nr 99.

Małkiewicz, Andrzej. 1987. Historiozofia Marksa - model trzech formacji, CC, nr 6, 47-57.

Marks, Karol, Fryderyk Engels. 1966. Burżua a proletariusze, w: ciż, Manifest komunistyczny, Warszawa, (wiele wydań), 62-80.

Merton, Robert K. 1982. Funkcje jawne i ukryte, w: tenże, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa, 92-152.

Mlicki, Marek K. 1986. O pojęciu konfliktu społecznego, SS, nr 1, 123-36.

Mlicki, Marek K. 1992. Konflikty - dynamika procesu społecznego, w: tenże, Konflikty społeczne. Pułapki i dylematy działań zbiorowych, Warszawa, IFiS PAN, 15-41.

Mucha, Janusz. 1975. Zmiana i konflikt społeczny. Miejsce zmiany w konfliktowych modelach społeczeństwa, SS, nr 2, 67-84; zob. też roz. 4 w: tenże, Konflikt i społeczeństwo: z problematyki konfliktu społecznego we współczesnych teoriach zachodnich, Warszawa 1978, 128-62. (x)

Nowacka, Ewa. 1986. Konflikt społeczny - problemy teoretyczne, SNP, nr 5, 109-24.

Nowaczyk, Mirosław. 1964. Leslie A. White - teoretyk amerykańskiego neoewolucjonizmu, Euhemer, nr 6.

Nowaczyk, Mirosław. 1989. Ewolucjonizm kulturowy a religia, Warszawa.

Paluch, Andrzej K. 1976. Konflikt, modernizacja i zmiana społeczna. Analiza i krytyka teorii funkcjonalnej, Warszawa.

Popper, Karl R. 1984. Nędza historycyzmu, Warszawa (wydanie drugoobiegowe, są też późniejsze edycje).

Posern-Zieliński, Aleksander. 1971. Odrodzenie ewolucjonizmu. Podstawowe problemy i założenia teoretyczne anglosaskiego neoewolucjonizmu, Etnografia Polska, t. 15, z. 2.

Rosnay, Joël. 1982. Makroskop. Próba wizji globalnej, Warszawa, PIW.

Sahlins, Marshall. 1975. Ewolucja: konkretna i ogólna, w: W.Derczyński, A.Jasińska-Kania, J.Szacki (red.), Elementy teorii socjologicznych, Warszawa.

Skąpska, Grażyna. 1991. Prawo a dynamika przemian społecznych, Kraków, UJ (rozdział III).

Skinner, Burrhus F. 1978. Ewolucja kultury, w: tenże, Poza wolnością i godnością, Warszawa, 147-65.

Steward, Julian H. 1963. Theory of Culture Change: The methodology of multilinear evolution, Urbana: University of Illinois Press.

Szacki, Jerzy. 1983. Socjologia ewolucjonistyczna, w: tenże, Historia myśli socjologicznej, Warszawa, cz. I, s. 296-349 (zob. też, tamże, Ewolucjonizm raz jeszcze, cz. II, 724-29).

Szatkowska, Janina. 1969. Teoretyczne założenia badań porównawczych, SS, nr 1, 123-47 (dot. ewolucjonizmu).

Szczepański, Jan. 1967. Nawrót teorii ewolucji, Łódzkie Studia Etnograficzne, t. IX, 23-32, przedr. w: tenże, Odmiany czasu teraźniejszego, Warszawa 1971.

Szczurkiewicz, Tadeusz. 1970. Wpływ teorii ewolucji Karola Darwina na nauki społeczne, w: tenże, Studia Socjologiczne, Warszawa, 54-80.

Szmigiel, Wiesław. 1981. Klasyczne i współczesne teorie rozwoju kultury, w: Ryszard Dyoniziak (red.), Wybrane zagadnienia marksistowskiej teorii rozwoju społecznego, Katowice, 205-217 (omawia gł. koncepcje ewolucjonistyczne).

Sztompka, P. 1983. Zmiana strukturalna społeczeństwa: szkic teorii, SS, nr 2, 125-51.

Sztompka, Piotr. 1971. Metoda funkcjonalna w socjologii i antropologii społecznej, Wrocław, Ossolineum.

Sztompka, Piotr. 2002. Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków: Znak, s. 493-525.

Turner, J. H. 1985a. Konstruowanie teorii konfliktu, w: tenże: Struktura teorii socjologicznej, Warszawa, s. 181-264.

Turner, Jonathan H. 1985. Imperatywizm funkcjonalny: Talcott Parsons, w: tenże: Struktura teorii socjologicznej, Warszawa, 96-128. (m z Filoz)

Turner, Jonathan H. 1998. Socjologia. Podstawowe pojęcia i ich zastosowania, Poznań: Zysk i S-ka, s. 199-204.

Zybertowicz, Andrzej. 1990. Między dogmatem a programem badawczym, Warszawa - Poznań: PWN, s. 52-80.

Ważne pojęcia: consensus, dyferencjacja, dysfunkcja, ewolucja konkretna i ogólna, ewolucja nieukierunkowana, funkcja, imperatyw funkcjonalny, instytucjonalizacja konfliktu, klasa społeczna, podsystem, przystosowanie, równowaga, różnicowanie, selekcja, system, zmiana kierunkowa.

Proszę o lekturę tekstów Sztompki 2002 oraz Marksa i Engelsa.

6. Społeczeństwa tradycyjne i nowoczesne - przeciwstawienie modelowe

Typy idealne jako narzędzie interpretacji wielkich procesów społecznych. Przeciwstawienie cech gospodarki, polityki i kultury. Zalety i wady omawianej typologii. Formy stosunków społecznych właściwe dla społeczeństwa tradycyjnego obecne we współczesnej Polsce.

Bauman, Zygmunt. 1964. Bieguny analizy kulturowej, SS, nr 3, 51-91.

Bendix, Reinhard. 1984. Nowe spojrzenie na tradycję i nowoczesność, w: Tradycja i nowoczesność, wybór J. Kurczewska, J.Szacki, Warszawa, s. 91-178.

Bokiniec, Andrzej. 1999. „Ukryty czynnik. Esej etno-archeologiczny”, w: Stanisław Kukawka (red.), Szkice prahistoryczne. Źródła-metody-interpretacje, Toruń; Wydawnictwo UMK, 1999, 65-85. m)

Eisenstadt, Shmuel Noah. 1973. Tradition, Change and Modernity, New York.

Kempny, Marian. 1996. How Tradition Encounters Change? - On the Place of Tradition in the Sociological Discourse on Social Change, PSR, 1, 3-15.m x

Komendera, Antoni. 1986. O zastosowaniu pojęć typologicznych w badaniach przeobrażeń wiejskich społeczności, SS, nr 4, 61-80.

Lerner, Daniel. 1964. The Passing of Traditional Society: Modernizing the Middle East, New York: The Free Press, pp. 466 (u AZ).

Pawluczuk, Włodzimierz. 1972. światopogląd jednostki w warunkach rozpadu społeczeństwa tradycyjnego, Warszawa.

Popper, Karl R. 1963. Krytycyzm i tradycja, Znak, nr 7-8, 856-71.

Szacki, Jerzy. 1971. Tradycja. Przegląd problematyki. Warszawa.

Szacki, Jerzy. 1991. Tradycja, w: Antonina Kłoskowska (red.), Pojęcia i problemy wiedzy o kulturze, Wrocław, 205-17.

Szczepański, Marek S. 1989. Modernizacja, rozwój zależny, rozwój endogenny. Socjologiczne studium teorii rozwoju społecznego, Katowice, Uniwersytet Śląski, s. 19-57

Szczepański, Marek S. 1990. Teorie zmian społecznych, cz. I, Teoria modernizacji, Katowice, UŚ, wyd. II, popr. i uzup.

Szmyd, Jan (red.). 1985. Prace Filozoficzne. Z zagadnień tradycji, Kraków, Wydawnictwo Naukowe WSP.F

Tymowski, Michał. 1984. Historyczne typy więzi społecznych w Afryce Zachodniej, w: Postacie narodów a współczesność, Warszawa, 88-114.

Zadrożyńska, Anna. 1983. Homo faber i homo ludens. Próba modelowego ujęcia kultur tradycyjnej i współczesnej, Etnografia Polska, T. 27, z. 2, 151-66. (x)

Ważne pojęcia: gospodarka naturalna, gospodarka towarowa, nowoczesność, „odczarowanie świata", podział pracy, rekrutacja do ról, sekularyzacja, tradycja.

Proszę wszystkich o przestudiowanie tekstu Bendixa.

7. Teoria modernizacji: założenia teoretyczne, przesłanki ideologiczne; konsekwencje polityczne

Teorie modernizacji a marksistowska interpretacja dziejów; pokrewieństwo tych koncepcji z ewolucjonizmem. Teoria modernizacji jako ideologia. Stosowalność teorii modernizacji do opisu procesów obecnej transformacji w Polsce.

Beck, Ulrich. 1991. Konflikt dwóch modernizacji, Państwo i Kultura Polityczna, nr 1, 22-34.

Bendix, R. 1968. Próba definicji modernizacji, Studia Socjologiczno-Polityczne, nr 25, 31-43.

Berger, Peter L. 1986. Trzeci świat jako idea religijna, Pismo Literacko-artystyczne, nr 6-7, 79-90, dotyczy kontrmodernizacji.

Berger, Peter L., Brigitte Berger, Hansfried Kellner. 1984. Ideologie: modernizacja i kontrmodernizacja, w: Tradycja i nowoczesność, wybór J. Kurczewska, J.Szacki, Warszawa, 410-32.

Chodak, Szymon. 1967. Niektóre aspekty teorii modernizacji w zastosowaniu do Afryki na południe od Sahary, SS, nr 3, 127-46.

Eisenstadt, Shmuel Noah. 1973. Tradition, Change and Modernity, New York.

Galbraith, John Kenneth. 1987. Istota masowego ubóstwa, Warszawa.

Grabska, Stanisława. 1992. Nie bój się Zachodu, rozmowa Marzeny Guzowskiej, GW, 23-24 maja, s. 16.

Jelonek, Adam W. i Krzysztof Tyszka. 2001. Koncepcje rozwoju społecznego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR (rozdziały III i IV).

Kizwalter, Tomasz. 1991. „Nowatorstwo i rutyny". Społeczeństwo Królestwa Polskiego wobec procesów modernizacji (1840-1863), Warszawa, PWN, s. 5-16.

Kochanowicz, Jacek. 1992. Paradoksy odgórnych modernizacji. Między romantyzmem rynkowym a etatystyczną utopią, Res Publica, nr 1-2, 116-22.(x)

Krawczewski, Andrzej. 1980. Teorie modernizacji, w: tenże, Socjalizm a współczesna ekonomia burżuazyjna, Warszawa, 125-45.

Krzysztofek, K. 1980. Syndrom „późnego przybysza”, w: A. Urbańczyk (red.), Wokół wyzwań XXI wieku, Kraków.

Krzysztofek, K. 1985. Pokusa nowoczesności, Zdanie, nr 9, 24-8.

Krzysztofek, K. 1985a. Teorie zależności i teorie modernizacji w sporze o drogę rozwoju społeczeństw postkolonialnych, w: Tadeusz Iwiński (red.), Neokolonializm, Warszawa, 24-43.

Krzysztofek, Kazimierz i Marek S. Szczepański. 2002 (II wyd. 2005). Zrozumieć rozwój. Od społeczeństw tradycyjnych do informacyjnych, Katowice: Wydawnictwo UŚ, s. 29-94.

Lerner, Daniel. 1964. The Passing of Traditional Society: Modernizing the Middle East, New York: The Free Press, pp. 466 (u AZ).

Mucha, J. i Andrzej Paluch. 1980. O miejsce problematyki modernizacji w marksistowskiej teorii rozwoju społecznego, SS, nr 3, 24-43.

Paluch, Andrzej K. 1976. Konflikt, modernizacja i zmiana społeczna. Analiza i krytyka teorii funkcjonalnej, Warszawa (rozdział IV).

Paluch, Andrzej. 1979. Procesy modernizacji w ujęciu marksistowskim. Próba marksistowskiej interpretacji przemian w krajach rozwijających się, w: Włodzimierz Wesołowski (red.), Marksizm i procesy rozwoju społecznego, Warszawa, 413-37 (tamże na s. 527 krytyka J.J.Wiatra twierdzącego, iż pojecie modernizacji zostało wymyślone przez uczonych burżuazyjnych).

Parys, Jan. 1978. Ewolucja kultury a zagadnienie zmiany społecznej we współczesnej Ghanie, w: Edward Szymański (red.), Tradycja i współczesność w Azji, Afryce i Ameryce Łacińskiej, Wrocław, 223-37.

Pawlik, Wojciech. 1994. Modernizm i kontrmodernizm jako wyzwania dla polskiej transformacji, w: Barbara Lewenstein, W. Pawlik, A miało być tak pięknie...: polska scena publiczna lat dziewięćdziesiątych, Warszawa, UW, Instytut Stosowanych Nauk Społecznych.

Pucek, Zbigniew. 1975. Modernizacyjny model rozwoju społecznego, w: Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej, nr 69, Kraków, 89-106.

Rostow, W.W. 1958. Start do samoczynnego wzrostu, w: Problemy wzrostu ekonomicznego krajów słabo rozwiniętych, wybór: Ignacy Sachs, Jerzy Zdanowicz, Warszawa, 65-81 (zob. też: G.M.Ancyparowicz, Teoria ekonomiczna Walta W.Rostowa, Warszawa 1986).

Rydzewski, Włodzimierz. 1987. Postęp - Tradycja - Modernizacja, Historyka, t. XVII, 59-71.

Smelser, N.J. 1975. Przyczynek do teorii modernizacji, w: W.Derczyński, A.Jasińska-Kania, J.Szacki (red.), Elementy teorii socjologicznych, Warszawa, 323-38.

Stemplowski, Ryszard. 1980. Modernizacja - teoria czy doktryna? KH, nr 1, 741-54.

Szatkowska, Janina. 1980. Zmiany wartości w procesie modernizacji Indii, SS, nr 2.

Szatkowska, Janina. 1983. Model azjatyckiego sposobu produkcji. Zastosowanie do analizy procesów modernizacji, SS, nr 4.

Szatkowska, Janina. 1985. Idea modernizacji w interpretacjach procesu rozwoju społecznego - spojrzenia z zewnątrz, KiS, nr 4, 67-83.

Szatkowska, Janina. 1986. Ideologia modernizacji w procesach rozwoju państw postkolonialnych, SNP, nr 4, 7-27.

Szczepański, Marek S. 1982. 'Konwencjonalne' teorie rozwoju a rzeczywistość Trzeciego Świata, w: Z.A.Żechowski (red.), Z zagadnień dynamiki społeczeństwa i kultury, Prace z Nauk Społecznych, t.11, Katowice.

Wiatr, Jerzy J. 1982. Drogi do wolności. Polityczne mechanizmy rozwoju krajów postkolonialnych, Warszawa (rozdział II).

Ważne pojęcia: dezorganizacja, etatyzm, industrializacja, kontrmodernizacja, okcydentalizacja, racjonalizacja, reorganizacja, różnicowanie, tradycjonalizm, westernizacja.

Proszę o lekturę dwóch tekstów różnych autorów. Jeden z referatów winien mówić o kontrmodernizacji.

8. Teorie zależności i teorie systemu światowego

Krytyka teorii modernizacji. Rdzeń i peryferia, czyli the West and the Rest. Czy upadek komunizmu zrehabilitował teorii modernizacji? Miejsce Polski w systemie gospodarki światowej. Czy jesteśmy skazani na kapitalizm peryferyjny? Ile Polski w Unii (Europejskiej), ile Unii w Polsce?

Ameryka Łacińska. Dyskusja o rozwoju. 1987. (wybór i wstęp Ryszard Stemplowski), Warszawa (różne teksty).

Amin, Samin. 1987. Teoria przejęcia do kapitalizmu peryferyjnego, w: Ryszard Stemplowski, Ameryka Łacińska. Dyskusja o rozwoju, Warszawa, 120-4.

Amin, Samir. 2001. „Ekonomia polityczna XX wieku”, Lewą Nogą, nr 13, 206-21.

Arrighi, Giovanni, Terence K.Hopkins, Immanuel Wallerstein. 1986. Analiza pojęć klasy i grupy statusowej w perspektywie systemu światowego, Miesięcznik Literacki, nr 10-11, 166-76.

Boehlke, Jerzy. 1989. Globologia - nowy paradygmat w teorii rozwoju społecznego (prezentacja i próba oceny koncepcji cyklicznego rozwoju Alberta Bergesena), w: Interdyscyplinarne studia nad genezą kapitalizmu, t. I, Toruń, 79-91.

Castells, Manuel. 1982. Urbanizacja, rozwój i zależność, w: tenże, Kwestia miejska, Warszawa, 53-78.

Chase-Dunn, Christopher i Thomas D. Hall. 2001. „Ewolucja historyczna systemów-światów”, Lewą Nogą, nr 13, 222-50.

Durski, Adam. 1987. Teorie systemu światowego, Sprawy Międzynarodowe, nr 7-8, 101-16.

Furtado, Celso. 1982. Mit rozwoju gospodarczego, Warszawa.

Gąciarz, Janusz. 1991. Drogi rozwoju społeczeństw w warunkach dominacji globalnych zależności, w: Jerzy B.Sobczak (red.), Społeczeństwo polskie: wyzwania i dylematy rozwojowe, Kraków, UJ, Instytut Socjologii.

Giddens, Anthony. 1998. Socjologia, Poznań: Zysk i S-ka, s. 150-182(x, S, S.

Górski, E. 1987. Teoria zależności i socjologia latynoamerykańska, SS, nr 1, 187-206.

Jelonek, Adam W. i Krzysztof Tyszka. 2001. Koncepcje rozwoju społecznego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR (rozdziały V, VI i IX).

Kozak, Zofia, Hanna Wziętek-Kubicka. 1986. Geneza, treść i ewolucja szkoły zależności, Ekonomista, nr 1, 135-63.

Krajewski, Władysław. 1977. Pojęcia rozwoju i postępu, w: Jerzy Kmita (red.), Założenia teoretyczne badań nad rozwojem historycznym, Warszawa, 21-45 (tamże głosy w dyskusji nad tym tekstem).

Krzysztofek, K. 1984. Teorie 'systemu światowego' jako wizja globalistyczna, Sprawy Międzynarodowe, nr 12.

Krzysztofek, K. i Marek S. Szczepański. 1987. Rozwój społeczny: trzy paradygmaty, KiS, nr 3, 45-66.

Krzysztofek, Kazimierz i Marek S. Szczepański. 2002 (II wyd. 2005). Zrozumieć rozwój. Od społeczeństw tradycyjnych do informacyjnych, Katowice: Wydawnictwo UŚ., s. 97-142.

Larrain, Jorge. 1989. Theories of Development: Capitalism, Colonialism and Dependency, Cambridge, Polity Press.

Lira, Maximo. 1986. Od krytyki kapitalizmu peryferyjnego do teorii transformacji społecznej, Ekonomista, nr 2.

Magala, S. 1986. Globalny wymiar historii, Przegląd Literatury Metodologicznej, nr 3, 79-89.

Magala, Sławomir. 1985. Między rynkiem a imperium (koncepcja 'systemów globalnych' I. Wallersteina), Przegląd Literatury Metodologicznej, nr 2.

Mokrzycki, E. 1999. „O pojęciu zacofania”, w: Joanna Kurczewska (red.), Zmiana społeczna: Teorie i doświadczenia polskie, Warszawa: IFiS PAN, 73-86.

Müller, Aleksander. 1978. Główne burżuazyjne teorie uprzemysłowienia krajów słabo rozwiniętych, w: Mieczyław Nasiłowski (red.), O teoriach rozwoju współczesnego kapitalizmu, Warszawa, 249-305.

Nowak, Andrzej W. 2001. „Wokół systemu - wokół teorii Wallersteina”, Lewą Nogą, nr 13, 156-59.

Sporek, Tadeusz. 1994. Zależność: centrum - peryferie wobec europejskiej integracji gospodarczej, RPEiS, z. 1, 99-108.

Szatkowska, J. 1987. Perspektywy ideologicznej akceptacji nowoczesności, KiS, nr 1.

Szczepański, M.S. 1991a. Wielki mały świat. W poszukiwaniu nowych wizji rozwojowych, Państwo i Kultura Polityczna, nr 1, 75-83.

Szczepański, Marek S. 1982. 'Konwencjonalne' teorie rozwoju a rzeczywistość Trzeciego Świata, w: Z.A.Żechowski (red.), Z zagadnień dynamiki społeczeństwa i kultury, Prace z Nauk Społecznych, t.11, Katowice.

Szczepański, Marek S. 1989. Modernizacja, rozwój zależny, rozwój endogenny. Socjologiczne studium teorii rozwoju społecznego, Katowice, Uniwersytet Śląski, s. 58-100.

Szczepański, Marek S. 1991. System światowy: między zacofaniem i rozwojem (międzynarodowa debata nad rozwojem - próba syntezy, SS, nr 3-4, 107-24. (x)

Szlajfer, Henryk. 1985. Modernizacja zależności. Kapitalizm i rozwój w Ameryce Łacińskiej, Wrocław.

Topolski, J. 1988. Nierównomierny rozwój świata a lekcje historii, w: tenże, Historia i życie, Lublin, 131-46.

Wallerstein, I. 2001. „Globalizacja czy epoka przejściowa”, Lewą Nogą, nr 13, 136-55.

Wallerstein, Immanuel. 1983. Historical Capitalism, London: Verso.

Wallerstein, Immanuel. 1988. Od feudalizmu do kapitalizmu - jedno czy wiele przejść, w: A.Czarnota, A.Zybertowicz (red.), Interpretacje wielkiej transformacji. Geneza kapitalizmu jako geneza współczesności, Warszawa: Kolegium Otryckie, 89-106.

Wallerstein, Immanuel. 2004. Koniec świata jakiego znamy, Warszawa: SCHOLAR.

Wiatr, Jerzy J. 1982. Drogi do wolności. Polityczne mechanizmy rozwoju krajów postkolonialnych, Warszawa, s. 13-33.

Wnuk-Lipiński, E. 2004. Świat międzyepoki. Globalizacja - demokracja - państwo narodowe, Kraków: Znak.

Ważne pojęcia: globalizacja, gospodarka światowa, imperializm, kapitalizm, kolonializm, neokolonializm, niedorozwój, peryferie, rdzeń, rozwój powiązany, rozwój zależny, semiperyferie, system światowy, wymiana nieekwiwalentna, zależność.

Proszę o przestudiowanie tekstu Krzysztofka i Szczepańskiego (2002) oraz wybranej pracy innych autorów.

9. Spór o dziejową siłę idei - etos protestancki a powstanie kapitalizmu

Problem narodzin (źródeł) kapitalizmu. Czy idee, wizje, koncepcje stanowią jedynie odbicie bardziej „obiektywnych" warunków ekonomicznych, czy też same mogą powodować daleko idące przemiany tych warunków? Kłopoty z definicją etosu protestanckiego i kapitalizmu. Etos protestancki jako warunek niezbędny uformowania się nowego typu praktyk społecznych.

Abel, Theodore. 1977. Etyka protestancka i duch kapitalizmu, w: tenże, Podstawy teorii socjologicznej, Warszawa, 66-74 (fragm. r.III).

Andreski, Stanisław. 1992. Historyczna socjologia porównawcza: wyjaśnienie powstania kapitalizmu, w: tenże, Maxa Webera olśnienia i pomyłki, Warszawa, PWN, 149-83.

Bendix, Reinhard. 1975. Niektóre aspekty ekonomicznej racjonalności Zachodu, w: tenże, Max Weber. Portret uczonego, Warszawa, 50-77, (r. III).

Bieńkowski, Władysław. 1989. Poszukiwanie "ducha kapitalizmu", w: tenże, Zrozumieć społeczeństwo, Warszawa, 57-60.

Boulding, Kenneth E. 1985. Religijne podstawy postępu ekonomicznego oraz Religijne perspektywy ekonomii, w: Ponad ekonomią, wybrał Jan Grosfeld, Warszawa, 70-104.

Czarnota, Adam i A. Zybertowicz. 1989. „Narodziny kapitalizmu: konieczność czy przypadek”, w: A. Czarnota, Kazimierz Wajda, A. Zybertowicz (red.), Interdyscyplinarne studia nad genezą kapitalizmu, t. I, Toruń: UMK, 141-62.

Eisenstadt, S.N. 1983. Herezje i dynamika cywilizacji, Prezentacje, nr 10, 3-15.

Kehrer, Gunter. 1996. Wprowadzenie do socjologii religii, Kraków: NOMOS; rozdział IV, „Religia a zmiana społeczna", s. 47-60.

Kozyr-Kowalski, Stanisław. 1967. Protestantyzm a kapitalizm, czyli spór o dziejotwórcze znaczenie idei, w: tenże, Max Weber a Karol Marks. Socjologia M.Webera jako 'Pozytywna krytyka materializmu historycznego', Warszawa, (r. III) 199-311.

Krasnodębski, Zdzisław. 1991. Max Weber, czyli cena postępu, w: tenże: Upadek idei postępu, Warszawa, 92-122.

Krasucki, Zygmunt. 1996. Współczesne teorie krajów gospodarczo słabiej rozwiniętych, Gdańsk: Wydawnictwo UG, s. 69-110.

Krymkowski, Daniel H. i Luther H.Martin. 1998. Religia jako zmienna niezależna: rewizja hipotezy Webera, ASK, 7, 7-16.

Kuniński, Miłowit. 1980. Myślenie modelowe w socjologii Maxa Webera, Wrocław, s. 120-154.

Ossowska, Maria. 1985. Sekty purytańskie i moralność mieszczańska w rozwoju nowoczesnego kapitalizmu, w: taż, Moralność mieszczańska, Wrocław, r. VI, 185-225.

Pałubicka, Anna. 1984. Weberowskie oraz Marksowskie ujecie 'narodzin kapitalizmu', w: taż, Przedteoretyczne postaci historyzmu, Warszawa, r. VI, 132-45.

Samuelson, Kurt. 1984. Protestantyzm a kapitalizm. Krytyka teorii Maxa Webera, Znak, nr 7, 897-918.

Tawney, R.H. 1963. Religia a powstanie kapitalizmu, Warszawa.

Troeltsch, Ernst. 1984. Społeczne oddziaływanie protestantyzmu, w: Socjologia religii. Wybór tekstów, wyboru dokonał i opracował Franciszek Adamski, Kraków, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 170-84. (x)

Weber, Max. 1984. Asceza i duch kapitalizmu, w: tenże, Szkice z socjologii religii, Warszawa, 88-110; obszerne przypisy 266-92.

Weber, Max. 1994. Etyka protestancka a duch kapitalizmu, Lublin, Wydawnictwo "Test", s. 31-58.

Zybertowicz, A. 1990. „Technological Determinism and Historical Materialism Revisited”, w: Jerzy Topolski (red.), Narration and Explanation: Contributions to the Methodology of Historical Research, Rodopi: Amsterdam, Atlanta, GA 1990, 85-91.

Ważne pojęcia: duch kapitalizmu, etos, etyka życia gospodarczego, kalkulacja ekonomiczna, powołanie, racjonalizacja, racjonalizm (tu przeciwstawiany tradycjonalizmowi, a nie irracjonalizmowi lub empiryzmowi).

Proszę o analizę tekstu Webera (1994) oraz jeszcze innego.

10. Procesy modernizacji i obumieranie sacrum

Ujęcie teologiczne a socjologiczne. Czy sacrum stanowi konieczną zasadę społecznego świata (por. Hobbesa problem porządku społecznego)? Jeśli sacrum ze swej natury jest nieracjonalne, niedefiniowalne i niewyjaśnialne, to jak stanowić może przedmiot oglądu naukowego? Wyczerpanie sacrum w epoce współczesnej? Czy faszyzm był reakcją na deficyt sacrum? Spór o ustawę antyaborcyjną jako spór o sacrum i jego status w życiu społecznym. Biotechnologie jako ostateczna deskralizacja?

Acquaviva, Sabino. 1984. Rozdźwięk między teorią religii niewidzialnej a jej weryfikacją, w: Socjologia religii. Wybór tekstów, wyboru dokonał i opracował Franciszek Adamski, Kraków, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 344-52.

Bell, Daniel. 1983. Powrót sacrum. Tezy na temat przyszłości religii, Znak, nr 9, 1377-91; w tym numerze Znaku są też inne teksty nt. sacrum.

Buchowski, Michał. 1990. Racjonalność, translacja, interpretacja. O badaniu myślenia magicznego w antropologii i filozofii brytyjskiej, Poznań, Wydawnictwo UAM, fragm. „Sacrum i profanum".

Buchowski, Michał. 1993. Magia i rytuał, Warszawa, Instytut Kultury, fragm. „Sakralne i profaniczne w kulturze", 75-95.

Callois, Roger. 1973. Człowiek i sacrum, w: tenże, Żywioł i ład, Warszawa: PIW, 61-183.

Crespi, Franco. 1984. Proces sekularyzacji: od desakralizacji do religii, w: Socjologia religii. Wybór tekstów, wyboru dokonał i opracował Franciszek Adamski, Kraków, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 393-403. (x)

Eliade, Mircea. 1974. Sacrum, mit, historia. Wybór esejów, Warszawa, PIW.

Eliade, Mircea. 1993. Traktat o historii religii, Łódź: Opus, tłum. Jan Wierusz-Kowalski, fragm. "Wprowadzenie: struktura i morfologia sacrum".

Filipowicz, Stanisław. 1988. Mit i spektakl władzy, Warszawa, PWN, s. 138-168.

Geffré, Claude. 1975. Chrześcijaństwo i przemiany sacrum, Znak, nr 248.

Grumelli, Antonio. 1984. Sekularyzacja pomiędzy religią a ateizmem, w: Socjologia religii. Wybór tekstów, wyboru dokonał i opracował Frnaciszek Adamski, Kraków, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 404-12. (x)

Guizzardi, Gustavo. Gustavo. Sekularyzacja a ideologia eklezjalna, w: Piwowarski, Władysław (red.), Socjologia religii. Antologia tekstów, Kraków: Nomos, s. 335-353.

Jackowski, Jan Maria. 1993. Bitwa o Polskę, Warszawa, Inicjatywa Wydawnicza <ad astra>, s. 89-105.

Kołakowski, Leszek. 1990. Odwet sacrum w kulturze świeckiej, w: tenże, Cywilizacja na ławie oskarżonych, Warszawa, 135-54 (także w: tenże, Czy diabeł może być zbawiony, Londyn 1984 + różne przedruki krajowe).

Kosiewicz, Jerzy. 1989. Zaklęte koło przemocy i sacrum, PH, nr 8/9, 77-93.

Kubicki, Roman. 1991. Świat teorii a sacrum, w: Władysław Leszczyński (red.), Sztuka a religia, Warszawa, s. 97-110.

Layenendecker, Leonardus. 1984. Sekularyzacja z perspektywy socjologii, w: Socjologia religii. Wybór tekstów, wyboru dokonał i opracował Franciszek Adamski, Kraków, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 386-92.

Lem, S. 1988. Filozofia przypadku. Literatura w świetle empirii, Kraków, WL, wyd. III, zmienione, t. II, r. XI, Granice wzrostu kultury, 7-93.

Lipski, Aleksander. 1988. Sacrum a kultura masowa, w: Humanistyka, Zeszyty Naukowe Ogólnopolskiej rady nauk społecznych ZSP, nr 1/2, 275-85. (m)

Luckmann, Thomas, 1996, Niewidzialna religia. Problem religii we współczesnym społeczeństwie, Kraków: Nomos.

Maitre, J. 1984. Religia a przemiany społeczne, w: Socjologia religii. Wybór tekstów, wyboru dokonał i opracował Franciszek Adamski, Kraków, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 204-16; także w: Socjologia religii. Wprowadzenie, Kraków 1962, 43-62. (x)

Mariański, Janusz. 1984. Industrializacja a postawy religijne, w: Socjologia religii. Wybór tekstów, wyboru dokonał i opracował Franciszek Adamski, Kraków, Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 228-44. (x)

Neyman, Elżbieta. 1966. Becherowska koncepcja sacred-secular na tle problematyki zmiany społecznej i klasyfikacji społeczeństw, SS, nr 1, 77-101.

Nowacka-Isaksson, Anna. 2004. „Rodzina zmienia oblicze”, Rzeczpospolita, 18 sierpnia.

Otto, R. 1993. Świętość. Elementy racjonalne i irracjonalne w pojęciu bóstwa, Wrocław, Thesaurus Press, tłum. B. Kupis (wyd. II).

Sawicki, Stefan. 1980. Sacrum w literaturze, Roczniki humanistyczne, t. XXVIII, z. I, 13-25; przedr. w: tenże, Poetyka. Interpretacja. Sacrum, Warszawa 1981.

Turek, Andrzej. 2002. Sacrum na sprzedaż: Symbolika chrześcijańska w reklamie, Lublin: Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej „Gaudia”.

Walendowska, Barbara. 1987. Sacrum/profanum, hasło w: Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, (red. Zofia Staszczak), Warszawa, PWN, 323-6.

Weber, Max. 1987. Nauka jako zawód i powołanie, w: tenże, Polityka jako zawód i powołanie, Warszawa, Niezależna Oficyna Wydawnicza, 40-60.

Wilson, Bryan R. 1998. Religia w zsekularyzowanym społeczeństwie, w: Piwowarski, Władysław (red.), Socjologia religii. Antologia tekstów, Kraków: Nomos, s. 354-360.

Zeidler-Janiszewska, Anna. 1991. Sztuka i religia w procesach "odczarowania" świata, w: Władysław Leszczyński (red.), Sztuka a religia, Warszawa, 83-96. (x)

Zybertowicz, A. 1995. Przemoc i poznanie: studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy, Toruń, UMK, s. 333-341.

Zybertowicz, A. 1992. Świeżość metafor. Jak zostać geniuszem w epoce postmodernizmu? Hydra, nr 5, s. 40-41.

Zybertowicz, A. 2003. „'W przyszłość wkraczamy tyłem'. Uwagi o cywilizacji współczesnej”, w: Anna Pałubicka i Andrzej P. Kowalski (red.), Konstruktywizm w humanistyce, Bydgoszcz: Oficyna Wydawnicza Epigram 2003, 99-102.

Ważne pojęcia: desakralizacja, kontrola społeczna, laicyzacja, nihilizm, odczarowanie świata, Oświecenie, profanum, racjonalizacja, scjentyzm, sekularyzacja, uprawomocnienie.

Proszę o namysł nad tekstem Kołakowskiego i jeszcze kogoś.

11. Zagadka końca komunizmu: dlaczego nauki społeczne nie przewidziały najważniejszego wydarzenia ostatnich dziesięcioleci?

Główne koncepcje wyjaśniające koniec komunizmu: upadek, obalenie, demontaż. Podmioty i czynniki upadku komunizmu oraz różnych faz transformacji. Jawni i zakulisowi aktorzy transformacji wschodnioeuropejskiej. Czy, i ewentualnie w jakim zakresie, możliwe jest manipulowanie tak złożonym procesem społecznym jak transformacja ustrojowa?

Bukowski, Władmimir. 2001. Rozmowa Rafała Smoczyńskiego, Fronda, nr 23/24, 8-21.

Collins, Randall. 1995. „Prediction in Macrosociology: The Case of the Soviet Collapse”, American Journal of Sociology, Vol. 100, No 6 (May), 1552-93.(x)

„Czy policja tworzy historię?” 1997. Dyskusja redakcyjna, Res Publica Nowa, nr 1-2, 41-8.

„Co zostanie z `Solidarności' po otwarciu akt IPN?”. 2006. Dyskusja redakcyjna, „Europa”, nr 37, dodatek do Dziennika; tekst dostępny: http://www.dziennik.pl/magazyny/europa/wydania/artykul,236.html.

Darski, Józef. 2001. „Rok 1989: Jesień Narodów czy KGB”, Fronda, nr 23/24, 62-119.

Łomiński, Bogdan. 1993. Europa Wschodnia - upadek systemu, w: Jan Przewłocki (red.), Z europejskich problemów międzynarodowych, Katowice, UŚ, 9-23. (x)

Łoś, Maria i A. Zybertowicz. 2000. Privatizing the Police-State: The Case of Poland, London: Macmillan, New York: St. Martin's Press.

Madej, Zbigniew. 1993. Rosyjskie zmagania cywilizacyjne, Warszawa, Oficyna Naukowa, s. 170-92.

Misztal, Barbara. 1994. Polityczna zmiana w Europie Wschodniej: próba interpretacji socjologicznej, SS nr 2, 33-54.

Paczkowski, Andrzej. bdw. „The Fall of Communism in Poland: Conspiracy, Accident or Historical Necessity?”, (x) http://www.ssees.ac.uk/paczkowski.pdf; dostęp lipiec 2007.

Pakulski, Jan, John Higley. 1992. Rewolucje i transformacje elit władzy w Europie Wschodniej, KiS, nr 2, 19-35.

Schweizer, Peter. 1994. Victory czyli zwycięstwo, Warszawa: BGW.

Słabek, Henryk. 2003. „Kto obalił ustrój PRL”, Dziś, nr 4, 78-88.

Sojak, Radosław i Wicenty Daniel. 2005. Zagubiona rzeczywistość. O społecznym konstruowaniu niewiedzy, Warszawa: Oficyna Naukowa.

Staniszkis, Jadwiga. 1993. Teoria końca komunizmu, Arka, t. 46, 46-66.

Staniszkis, Jadwiga. 1994. W poszukiwaniu paradygmatu transformacji, w: taż (red.), W poszukiwaniu paradygmatu transformacji, Warszawa, ISP PAN, 5-34.

Staniszkis, Jadwiga. 1999. Post-communism: The Emerging Enigma, Warsaw: Institute of Political Studies PAN, s. 15-85.

Staniszkis, Jadwiga. 2001. Rozmowa Macieja Piwowarczuka, Fronda, nr 23/24, 30-39.

Szacki, Jerzy. 1996. Nauki społeczne wobec wielkiej zmiany, Odra, nr 3, 4-8.

Unger, Leopold. 1994. Klęska sowietologów, GW, nr 263, A, 12-13 listopada, 8-9.

Werblan, Andrzej. 1993. Co naprawdę wydarzyło się w Europie Środkowo-Wschodniej?, Przegląd Społeczny, z. 10, luty, 54-60.

Zybertowicz, A. 1993. W uścisku tajnych służb: upadek komunizmu i układ postnomenklaturowy, Komorów, Wydawnictwo Antyk, s. 13-56.

Zybertowicz, A. 2002. „Odwrócone spojrzenie: czy służby specjalne znajdują się na marginesie transformacji ustrojowej?”, Colloquia Communia, lipiec - grudzień, nr 2 (73); tom pt. „Idee i ludzie demokracji. Rozważania w kręgu myśli Aleksego de Tocqueville'a”, red. Mirosław Chałubiński, Janusz Goćkowski, Katarzyna M. Machowska i Cezary J. Olbromski, 233-49.

Zybertowicz, A. 2003. „Paradoksy niewiedzy i ukryci aktorzy”, Ius et Lex, nr 1, 267-82.

Zybertowicz, A. 2005. „Antyrozwojowe grupy interesów: zarys analizy”, w: Włodzimierz Wesołowski i Jan Włodarek (red.), Kręgi integracji i rodzaje tożsamości: Polska, Europa, Świat, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 299-324.

Ważne pojęcia: aktorzy zmiany społecznej, determinizm ekonomiczny, efekt demonstracji, kontrola, manipulacja, spiskowa teoria dziejów, sterowność systemu społecznego.

Proszę o przestudiowanie tekstu pani Misztal oraz jeszcze jednego.

12. Wielka transformacja z perspektywy teorii zmiany społecznej

Czy można teoretycznie uchwycić istotę obecnej wielkiej transformacji wschodnioeuropejskiej? Jakie z modeli zmiany społecznej mają zastosowanie do tego przypadku? Użyteczność pojęć teorii modernizacji dla opisu obecnych przemian w Polsce (proszę by jeden z referatów był na ten temat). Upadek starego systemu a dynamika okresu przejściowego.

Federowicz, Michał. 1992. Trwanie i transformacja w Polsce, Warszawa, IFiS PAN.

Grabowska, Mirosława, Jadwiga Koralewicz, Bogdan W.Mach, Julian Pańkow. 1992. Społeczeństwo polskie i jego instytucje w okresie zmiany, Politicus, nr 1-2, 28-36.

Kąkolewski, Krzysztof. 1993. Postkomunizm - próba określenia, Arka, t. 46, 67-83.

Kochanowicz, J. 1998. „Transformacja polska w świetle socjologii historycznej: miedzy Trzecim Światem a państwem opiekuńczym”, KiS, nr 1, 23-37.

Kolarska-Bobińska, Lena. 1991. Rola państwa w procesie transformacji, SS, nr 3-4, 51-60. (x)

Kolarska-Bobińska, Lena. 1991a. Zmieniający się świat znaczeń i tożsamości politycznych, Krytyka, nr 36, 48-60. (x)

Koźmiński, Andrzej K. 1993. Zapatrzeni w siebie, GW, 21-22 sierpnia, 8-9.m

Łabędź, Krzysztof. 1995. Nowe elementy struktury społecznej w Polsce w procesach transformacji ustrojowej, w: Kazimierz Krzysztofek (red.), Kultura - aksjologia - polityka, Toruń, Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 39-48.

Matuszak, Grzegorz. 1992. Kształtowanie się nowej klasy średniej w Polsce, Łódź.

Mokrzycki, Edmund. 1991. Dziedzictwo realnego socjalizmu, interesy grupowe i poszukiwanie nowej utopii, w: Przełom i wyzwanie, Pamiętnik VIII Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego, Toruń, 19-22 września 1990, Warszawa, PTS, UMK, 51-61; także w KiS, 1991, nr 1, 6-16.

Mokrzycki, Edmund. 1991a. Społeczne granice wschodnioeuropejskich reform ekonomicznych, Krytyka, nr 36, 61-8.

Pańkow, Włodzimierz. 1993. Instytucje pracy w procesach transformacji (Polskie doświadczenia z lat 1990-1992), Warszawa, IFiS PAN (rozdziały I lub IV)

Putnam, Robert D. 1995. Demokracja w działaniu, Kraków, SIW Znak.

Rychard, Andrzej. 1993. Reforms, Adaptation, and Breakthrough. The Sources of and Limits to Institutional Changes in Poland, Warsaw, IFiS Publishers.

Sadowski, Zdzisław (red.). 1991. Społeczeństwa posttotalitarne. Kierunki przemian, Warszawa.

Sasińska-Klas, Teresa. 1994. Społeczeństwo polskie w procesie zmiany, w: Andrzej Mani (red.) Studia z teorii zmiany politycznej, Zeszyty Naukowe UJ, MCXXXV, Prace z nauk politycznych, z. 53, Kraków UJ, 21-37.x

Sobczak, Jerzy B. 1991. Społeczeństwo planowanej zmiany społecznej: dylematy jego przebudowy, w: tenże (red.), Społeczeństwo polskie: wyzwania i dylematy rozwojowe, Kraków, UJ, Instytut Socjologii.

Sobczak, Jerzy B. 1996. Wizje ładu gospodarczego: Studium socjologiczne współczesnych polskich przemian społeczno-gospodarczych, Kraków: UJ.

Sobolewska-Myślik, Katarzyna. 1994. Zmiana polityczna. Reorientacja perspektywy badawczej, w: Andrzej Mania (red.) Studia z teorii zmiany politycznej, Zeszyty Naukowe UJ, MCXXXV, Prace z nauk politycznych, z. 53, Kraków UJ, 39-49.x

Sosnowska, Anna. 1998. „Teorie zmiany i rozwoju społecznego a zmiany w Europie Wschodniej. O potrzebie perspektywy globalnej”, KiS, nr 1, 61-72.

Staniszkis, Jadwiga. 1989. Ontologia socjalizmu, Warszawa, Wydawnictwo In Plus, są późniejsze wydania, s. 124-140.

Staniszkis, Jadwiga. 1992. Ciągłość i zmiana, KiS, nr 1, 23-41.

Staniszkis, Jadwiga. 1999. Post-communism: The Emerging Enigma, Warsaw: Institute of Political Studies PAN.

Staniszkis, Jadwiga. 2001. Postkomunizm: próba opisu, Gdańsk: słowo/obraz terytoria.

Sztompka, P. 1994. Teorie zmian społecznych a doświadczenia polskiej transformacji, SS nr 1, 9-17. (x)

Wesołowski, Włodzimierz. 1993. Przejście z komunizmu do demokracji a typy więzi społecznych - przypadek Polski, Krytyka, nr 41-2, 62-76.x

Wesołowski, Włodzimierz. 1995. Niszczenie i tworzenie interesów w procesie systemowej transformacji: próba teoretycznego ujęcia, SS, nr 2.

Wilczyński, Wacław. 1994. Transformacja gospodarki polskiej po piciu latach - 1989-1994, RPEiS, z. 3, s. 63-76.

Wnuk-Lipiński, Edmund. 1991. Rozpad połowiczny. Szkice z socjologii transformacji ustrojowej, Warszawa.

Wnuk-Lipiński, Edmund. 1994. Kształtowanie się nowego ładu instytucjonalnego, w: Mirosława Grabowska i in. (red.), Społeczne konsekwencje transformacji ustrojowej, Warszawa ISP PAN, 9-23.

Wnuk-Lipiński, E. 1995. „Czy możliwa jest teoria transformacji postkomunistycznej?”, w: Jacek Kurczewski (red.), Demokracja po polsku, Warszawa: UW ISNS.

Wnuk-Lipiński, Edmund. 1996. Demokratyczna rekonstrukcja. Z socjologii radykalnej zmiany społecznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Wnuk-Lipiński, Edmund. 2005. Socjologia życia publicznego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 19-52.

Ziemilski, Andrzej. 1995. Polska w latach dziewięćdziesiątych. Problemy społecznego przystosowania do Wielkiej Zmiany, Warszawa, Instytut Kultury, s. 40-54.

Zybertowicz, A. 2005. „Antyrozwojowe grupy interesów: zarys analizy”, w: Włodzimierz Wesołowski i Jan Włodarek (red.), Kręgi integracji i rodzaje tożsamości: Polska, Europa, Świat, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, 299-324.

Żechowski, Zbigniew A. 1995-96. „Wokół pojęcia transformacje”, Transformacje, nr 1-2 (7-8), 61-7.

Żyromski, Marek (red.). 1995. Czy kryzys demokracji w Europie, Misina, Wydawnictwo „Alpim”.

Ważne pojęcia: demokratyzacja, instytucja życia publicznego, instytucjonalizacja, interesy grupowe, interesy praktyczne, interes teoretyczny, liberalizacja, rewolucja społeczna, ustrój ekonomiczny.

Proszę o przestudiowanie dwóch tekstów.

13. O pożytkach z teorii zmiany społecznej: jakiego typu fakty społeczne dają się przewidywać?

Żywiołowy a sterowany charakter procesów społecznych. Zjawiska losowe w życiu społecznym. Czy istnieją konieczności historyczne? Wpływ nowej wiedzy na procesy zmiany społecznej. Specyfika przewidywań w naukach społecznych. Co wydaje się przewidywalne, a czego przewidzieć nie sposób? Pożytki praktyczne z teorii zmiany społecznej: prognozy ostrzegawcze.

Adamek, Wojciech. 1984. Przewidywanie w naukach społecznych (analiza metodologiczna), SS, nr 1, 97-111.

Amsterdamski, Stefan. 1983. Możliwości przewidywania i przewidywanie możliwości, w: tenże, Nauka a porządek świata, Warszawa, 136-71.

Collins, Randall. 1995. „Prediction in Macrosociology: The Case of the Soviet Collapse”, American Journal of Sociology, Vol. 100, No 6 (May), 1552-93.

Czarkowski, Andrzej. 1986. Typologia prospektywnego myślenia, SS, nr 3, 17-37.

Czarkowski, Jan. 1988. Studia nad teorią prognozowania społeczno-ekonomicznego rozwoju świata, Warszawa, PWN.

Delorme, Andrzej, Jan Woleński. 1984. Przewidywanie - analiza metodologiczna, Wrocław, Politechnika Wrocławska.

Dobrosielski, Marian. 1991. "Nędza historycyzmu" (Determinizm czy indeterminizm historii?), w: tenże, W poszukiwaniu lepszego świata. Filozofia historii i polityki Karla R. Poppera, Olsztyn, Wydawnictwo ETHOS, 52-69. (m KS)

Drucker, Peter. 2001. „Za dwadzieścia parę lat...”, Forum, nr 52, 17-30 grudnia, 11-13 (przedruk z The Economist z 3 XI 2001).

Gołaszewski, Tadeusz. 1975. Futurologia, Kraków, PWN.

Iłowiecki, Maciej. 1987. „Dobre czasy”, Fantastyka, nr 2, 58-60.

Kennet, Wayland. 1986. Przyszłość Europy, w: Filozofia i socjologia. Wybór tekstów, oprac. Ryszard Dyoniziak, Adam Węgrzecki, Kraków, AE, wyd. II, skrócone.

Kołakowski, Leszek. 1989. Co będzie za 10 lat, w: tenże, Pochwala niekonsekwencji, Warszawa: Nowa, t. 3, 101-2.

Kołakowski, Leszek. 1990. Fabula mundi i nos Kleopatry, w: tenże, Cywilizacja na ławie oskarżonych, Warszawa, 58-68; także wyd. Londyn: Aneks 1984:68-72.

Lem, S. 1992. „Świat i Polska”, Kultura (paryska), wyd. krajowe, nr 5, 3-18; przedruk w: tenże, Sex wars, Warszawa: NOWA 1996, 7-26, pod nowym tytułem „SEX WARS, czyli świat i Polska”.

Lem, S. 1996. Sex Wars, Warszawa: Nowa, s. 245-51.

MacIntyre, A. 1996. Dziedzictwo cnoty. Studium z teorii moralności, Warszawa, rozdz. VII, "O niemożliwości naukowego przewidywania zjawisk społecznych".

Mejbaum, Wacław, Aleksandra Żukrowska. 1985. Problem determinizmu historycznego, w: ciż, Literat cywilizowanego świata. Leszek Kołakowski a kryzys myśli mieszczańskiej, Warszawa, p. 3.2 r. III, 152-62 (nawiązanie do Kołakowskiego 1990)

Merton, R.K. 1982. Samospełniające się proroctwo, w: tenże, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Warszawa, 462-77.

Nowak Stefan. 1985. Wyjaśnianie i przewidywanie, - p. 9-14, w: tenże, Metodologia badań społecznych, Warszawa, PWN, fragment rozdz. VI, 381-93.

Ossowski, Stanisław. 1983. Koncepcje ładu społecznego i typy przewidywań, w: tenże, O osobliwościach nauk społecznych, Warszawa, 80-105; także w: tenże, Dzieła, t. IV, Warszawa.

Podoski, Kazimierz. 1973. Prognozy rozwoju społecznego. Warszawa.

Pomian, Krzysztof. 1973. Prognozy, wizje, wartości, w: Elementy prognozowania naukowego, Warszawa.

Popper, Karl R. 1984. Nędza historycyzmu, Warszawa (wydanie drugoobiegowe, są też późniejsze edycje).

Prigogine, Ilya. 1993. „Świat powstał z chaosu”, w: Guy Sorman, Prawdziwi myśliciele naszych czasów, Warszawa: Czytelnik 45-55.

Rolbiecki, Waldemar. 1970. Przewidywanie przyszłości, Warszawa, WP.

Rosenthal, Robert. 1991. O społecznej psychologii samospełniającego się proroctwa, w: J.Brzeziński, J.Siuta (red.), Społeczny kontekst badań psychologicznych i pedagogicznych, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM.

Rozwój społeczny Polski w pracach prognostycznych, Warszawa.

Schumacher, E.F. 1981. Maszyna do przepowiadania przyszłości, w: tenże, Małe jest piękne. Spojrzenie na gospodarkę świata z założeniem, że człowiek coś znaczy, Warszawa, 251-70.

Seligman, Martin E.P. 1993. Optymizmu można się nauczyć, Poznań, Media Rodzina of Poznań, fragm. Polityka, religia i kultura: nowa psychohistoria, 280-311.

Siciński, Andrzej, A. Rażniewski (red.). 1976. Studia z teorii i metodologii prognozowania społecznego, Warszawa.

Stewart, Ian. 1994. Czy Bóg gra w kości? Nowa matematyka chaosu, Warszawa: PWN, s. 7-28, 149-169. (m)

Such, Jan. 1987. Przewidywanie, w: Filozofia a nauka. Zarys encyklopedyczny, Wrocław, 532-43.

Szczepański, Jan. 1989. Próba przewidywań, w: tenże, Polska wobec wyzwań przyszłości, Warszawa, UW, s. 158-68.

Wódz, Jacek. 1987. Planowanie społeczne w regionach, Warszawa, IWZZ, s. 3-27.

Wróblewski, Andrzej Krzysztof. 1997. „Nędza prognoz”, Polityka¸ 25 stycznia, 3-8.

Żurawicki, Seweryn. 1972. Przewidywanie zjawisk społecznych, Ruch Filozoficzny, t. XXX, nr 3-4.

Ważne pojęcia: determinacja jedno- i wieloznaczna, determinizm, ekstrapolacja trendów, parametr, predykcja, prognoza, postgnoza, samospełniające i samoobalające się proroctwa, warunki początkowe i warunki brzegowe, zmienna.

Proszę o lekturę Amsterdamskiego i oraz jeszcze jednego tekstu.

14. Manipulacja jako technika zmiany społecznej i granice jej skuteczności

Socjotechnika, technologia polityczna. Kolorowe rewolucje - efekt spontanicznych procesów, czy skoordynowanych manipulacji? Model iskry i beczki prochu. Marketing partyzancki i marketing szeptany. Egalitaryzm jako ideologia i rzeczywistość - czy przechodzenie od systemów autorytarnych do demokratycznych to naturalny proces dziejowy? Czy równość stanowi cel rozwoju społecznego, czy jego warunek (Gellner)?

Barański, Janusz. 2001. Socjotechnika, między magią a analogią, Kraków: Wydawnictwo UJ.

Gellner, Ernest. 1981. Społeczne korzenie egalitaryzmu, Etyka, nr 19, 21-42.

Flottau, Renate i in. 2005. „Postrach dyktatorów. Latające rewolucje epoki internetu”, Forum¸ 21-27 listopada, 4-13.

Kacewicz, Michał. 2005. „Marketing rewolucyjny”, Newsweek,, nr 2, s. 64.

Lipman, Masha. 2004. „Kulisy bezkrwawych przewrotów”, Forum¸ 6-12 grudnia, 4-7.(x)

Sadowski, Grzegorz. 2005. „Smoczy apetyt”, Wprost, 31 lipca.

Stasiński, Maciej. 2005. „W cieniu zgryźliwego niedźwiedzia”, GW¸ 19-20 lutego, s. 19.

Levinson, Jay Conrad. 2005. Marketing partyzancki. Jak za darmo wypromować swój biznes, One Press.

Levinson, Jay Conrad. 2006. Marketing partyzancki. Jak czerpać duże zyski z małej firmy, One Press.

Rosen, Emanuel. 2003. Fama. Anatomia marketingu szeptanego, Poznań: Media Rodzina.

Topolski, J. 1998. Świat bez historii, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, s. 246-260.

Ważne pojęcia: egalitaryzm, liberalizm, inspiracja, manipulacja, prowokacja.

Proszę o przeczytanie dwóch wybranych tekstów

15. Podsumowanie, czyli czego nie można spodziewać się po teorii zmiany społecznej?

III. WYMAGANIA

Zadaniem naszych spotkań jest dostarczenie wstępnej, ogólnej orientacji w meandrach przedmiotu. Natomiast dzięki pracy nad esejem Student/ka ma zostać znawcą/ekspertem w zakresie wybranego problemu.

ZALICZENIE:

Na zaliczenie ćwiczeń oraz końcową ocenę składają się następujące elementy:

Przygotowanie do zajęć,

czyli zapoznanie się z lekturami obowiązującymi na dane zajęcia, wskazanymi pod każdym z tematów. Przygotowanie do zajęć będzie sprawdzane poprzez wejściówkę na każdych zajęciach. Z wejściówki będzie można zdobyć 2 punkty.

13 zajęć x 2 punkty = 26 punktów max

Obecność na zajęciach

jest obowiązkowa, studenci mają prawo do 2 nieobecności. Kolejna, niezależnie od przyczyny czy usprawiedliwienia, wymaga ustnego zaliczenia podczas dyżuru. Więcej niż 4 nieobecności oznaczają dyskwalifikację i niezaliczenie kursu.

Aktywność podczas zajęć

jest warta 1 punkt.

13 zajęć x 1 punkt = 13 punktów max

Wystąpienie wprowadzające,

składać powinno się z dwóch elementów.

1. Przygotowanie i omówienie pojęć, istotnych dla danego tematu kursu wraz z ich pisemnym opracowaniem.

2. Wprowadzenie do dyskusji poprzez zaprezentowanie dowolnego tekstu kultury, poruszającego omawiane w temacie kursu zagadnienia

13 punktów max

RAZEM: 52 punkty

Punktacja końcowa:

0 - 30 ndst

31 - 34 dst

35 - 39 dst +

40 - 44 db

45 - 48 db+

49 - 52 bdb

EGZAMIN:

Egzamin w formie pisemnej będzie polegał na wyborze i omówieniu 3 z podanych 5 tematów problemowych związanych z tematyką teorii zmiany społecznej. Tematyka obejmuje treści wykładów i ćwiczeń.

Elementem dodatkowym będzie podanie definicji 8 wskazanych pojęć. Obowiązują pojęcia z listy, którą zawiera program zajęć.

IV. PODRĘCZNIKI...

Przede wszystkim...

Sztompka, Piotr. 2005. Socjologia zmian społecznych, Kraków: Znak.

...poza tym warto zaprzyjaźniać się z następującymi książkami...

Becker, Howard, Harry Barnes. 1965. Rozwój myśli społecznej od wiedzy ludowej do socjologii, Warszawa, t. 1 i 2.

Bieńkowski, Władysław. 1966. Problemy teorii rozwoju społecznego, Warszawa: PWN.

Jelonek, Adam W. i Krzysztof Tyszka. 2001. Koncepcje rozwoju społecznego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR.

Krzysztofek, Kazimierz i Marek S. Szczepański. 2002 (II wyd. 2005). Zrozumieć rozwój. Od społeczeństw tradycyjnych do informacyjnych, Katowice: Wydawnictwo UŚ.

Marody, Mirosława i Anna Giza-Poleszczuk. 2004. Przemiany więzi społecznych. Zarys teorii zmiany społecznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar (dla zaawansowanych).

Szacki, Jerzy. 1983 (II wyd.2002). Historia myśli socjologicznej, Warszawa, cz. 1 i 2.

Szczepański, Marek S. 1990. Teorie zmian społecznych, cz. I, Teoria modernizacji, Katowice, UŚ, wyd. II, popr. i uzup.

Szczepański, Marek S. 1989. Modernizacja, rozwój zależny, rozwój endogenny. Socjologiczne studium teorii rozwoju społecznego, Katowice, Uniwersytet Śląski.

Sztompka, Piotr. 2002. Socjologia. Analiza społeczeństwa, Kraków: Znak.

Teoria rozwoju społecznego. Wypisy. 1976. Kraków, AE, wybór i przekład pod kierownictwem Ryszarda Dyoniziaka.

...I CZASOPISMA

Prowadząc poszukiwania bibliograficzne do pracy egzaminacyjnej warto penetrować takie czasopisma jak: Arcana; Kultura i Społeczeństwo; Przegląd Humanistyczny; Przegląd Socjologiczny; Polska 2000: Przegląd Zagranicznej Literatury Prognostycznej; Res Publica Nowa; Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny; Społeczeństwo Otwarte; Studia Polityczne; Studia Socjologiczne; Wieś i Państwo; Wieś i Rolnictwo.

Sugestia: przygotowując się do zajęć lub do pracy nad esejem warto korzystać z angielskojęzyczynych podręczników socjologicznych, których spora gromadka znajduje się w „harmonijkowej” bibliotece. Zawierają one indeksy, słowniczki pojęć i przejrzyste syntetyczne opisy ułatwiające uzyskanie szybkiej, ogólnej orientacji w nowym zagadnieniu.

V. KSIĄŻKI DO RECENZJI

Książki nie umieszczone się na poniższej liście mogą być przedmiotem Państwa analiz po uzgodnieniu z prowadzącym. Wszystkie pozycje tu wymienione można - wedle mej orientacji - znaleźć gdzieś w Toruniu. W niektórych przypadkach pomocą może służyć prowadzący wykład.

KSIĄŻKI W JĘZYKU POLSKIM

Ameryka Łacińska. Dyskusja o rozwoju. 1987. (wybór i wstęp Ryszard Stemplowski), Warszawa.

Anioł, Włodzimierz. 1989. Geneza i rozwój procesu globalizacji, Warszawa, COM SNP.

Bagby, Philip. 1975. Kultura i historia. Prolegomena do porównawczego badania cywilizacji, Warszawa.

Barański, Janusz. 2001. Socjotechnika, między magią a analogią, Kraków: Wydawnictwo UJ.

Baszkiewicz, Jan. 1981. Wolność, równość, własność. Rewolucje burżuazyjne, Warszawa, Czytelnik.

Bauman, Zygmunt. 1966. Kultura i społeczeństwo. Preliminaria, Warszawa.

Bauman, Zygmunt. 1992. Nowoczesność i zagłada, Warszawa, Biblioteka Kwartalnika Masada.

Beck, Ulrich. 2004. Społeczeństwo ryzyka, Warszawa: Scholar.

Bieńkowski, Władysław. 1989. Zrozumieć społeczeństwo, Warszawa.

Blixen, Karen. 1969. Pożegnanie z Afryką, Warszawa, Iskry, wyd. III. (jest sporo innych wydań).

Buchanan, Patrick J. 2005. Śmierć Zachodu: Jak wymierające populacje i inwazje imigrantów zagrażają naszemu krajowi i naszej cywilizacji, Wrocław: Wektory.

Burakowska, Krystyna. 1996. Cywilizacja w procesie przemian, Gdańsk, Wydawnictwo UG.

Burke, James i Robert Ornstein. 1999. Ostrze geniuszu: obosieczne skutki rozwoju cywilizacji, Warszawa: Philip Wilson.

Childe, V.Gordon. 1963. O rozwoju w historii, Warszawa.

Cipolla, Carlo M. 1965. Historia gospodarcza ludności świata, Warszawa, PWN.

Czarkowski, Jan. 1988. Studia nad teorią prognozowania społeczno-ekonomicznego rozwoju świata, Warszawa, PWN.

Czarnota, Adam, Andrzej Zybertowicz (red.). 1988. Interpretacje wielkiej transformacji. Geneza kapitalizmu jako geneza współczesności, Warszawa, Kolegium Otryckie.

Czarnota, Adam, Andrzej Zybertowicz (red.). 1993. Interdyscyplinarne studia nad genezą kapitalizmu, Toruń: UMK.

Elias, Norbert. 1980. Przemiany obyczajów w cywilizacji Zachodu, Warszawa.

Fanon, Franz. 1985. Wyklęty lud ziemi, Warszawa, PIW.

Federowicz, M. 2004. Różnorodność kapitalizmu: Instytucjonalizm i doświadczenie zmiany ustrojowej po komunizmie, Warszawa: IFiS PAN.

Federowicz, Michał. 1992. Trwanie i transformacja w Polsce, Warszawa, IFiS PAN.

Filipowicz, Stanisław. 1988. Mit i spektakl władzy, Warszawa, PWN.

Flis, Andrzej. 1990. Antynomie wielkiej wizji. Rekonstrukcja i krytyka marksowskiej teorii historii, Kraków.

Fromm, Erich. 1996. Rewolucja nadziei, Poznań, Dom Wydawniczy Rebis.

Furtado, Celso. 1982. Mit rozwoju gospodarczego, Warszawa.

Geremek, Bronisław. 1989. Litość i szubienica. Dzieje nędzy i miłosierdzia, Warszawa, Czytelnik.

Gołubińska, K. 1974. Postęp cywilizacji a obciążenia psychiczne człowieka, Warszawa.

Goryszewski, Roman. 1989. Thorstein Veblen a Karol Marks. Próba analizy porównawczej teorii rozwoju społeczno-gospodarczego, Warszawa.

Hayek, F.A. 1982. Droga do niewoli (w niektórych wydaniach: Droga do poddaństwa), Londyn (były też podziemne edycje krajowe); nowe wydanie: Droga do zniewolenia, Kraków: Arcana 1999.

Hobhouse, Henry. 2001. Ziarna zmian. Sześć roślin, które zmieniły oblicze świata, Warszawa: MUZA.

Huntington, Samuel P. 1995. Trzecia fala demokratyzacji, Warszawa Wydawnictwo Naukowe PWN.

Interdyscyplinarne studia nad genezą kapitalizmu, t. I. 1989. Acta Universitatis Nicolai Copernici, Toruń.

Jacher, W. 1976. Zagadnienie integracji systemu społecznego, Warszawa.

Jackowski, Jan Maria. 1993. Bitwa o Polskę, Warszawa, Inicjatywa Wydawnicza <ad astra>.

Jałowiecki, Bohdan (red.). Problemy rozwoju społecznego krajów Afryki, Katowice, UŚ.

Jałowiecki, Bohdan. 1989. Rozwój lokalny, Warszawa, UW.

Jawłowska, Aldona, B. Gotowski. 1977. Młodzież w procesie przemian, Warszawa.

Jawłowska, Aldona. 1975. Drogi kontrkultury, Warszawa, PIW.

Jungk, Robert. 1981. Człowiek tysiąclecia. Wiadomości z warsztatów, w których rodzi się nowe społeczeństwo, Warszawa.

Kane, Cheikh, Hamidou. 1988. Dwojaki sens przygody Samby Diallo, Warszawa.

Kieniewicz, Jan. 1986. Od ekspansji do dominacji. Próba teorii kolonializmu, Warszawa, Czytelnik.

King, Alexander, Bertrand Schneider. 1992. Pierwsza rewolucja globalna. Raport Rady Klubu Rzymskiego, Warszawa, Polskie Towarzystwo Współpracy z Klubem Rzymskim.

Kizwalter, Tomasz. 1991. „Nowatorstwo i rutyny". Społeczeństwo Królestwa Polskiego wobec procesów modernizacji (1840-1863), Warszawa, PWN.

Kocik, L. 1986. Rodzina chłopska w procesie modernizowania się wsi polskiej, Kraków.

Kolasa-Nowak, Agnieszka. 2001. Socjolog w badaniu przeszłości: koncepcja socjologii historycznej Charlesa Tilly'ego, Lublin: UMCS.

Kowalska, Aniela. 1987. Od utopii do antyutopii, Warszawa, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Krasnodębski, Zdzisław. 1991. Upadek idei postępu, Warszawa.

Krasucki, Zygmunt. 1996. Współczesne teorie krajów gospodarczo słabiej rozwiniętych, Gdańsk: Wydawnictwo UG.

Krzysztofek, Kazimierz. 1991. Cywilizacja: dwie optyki, Warszawa.

Lem, S. 1996. Sex Wars, Warszawa: Nowa.

Lem, Stanisław. 1984. Summa Technologiae, Lublin, w. IV. (proszę o uwzględnienie przedmowy i posłowia do wszystkich wydań).

Levinson, Jay Conrad. 2005. Marketing partyzancki. Jak za darmo wypromować swój biznes, One Press.

Levinson, Jay Conrad. 2006. Marketing partyzancki. Jak czerpać duże zyski z małej firmy, One Press.

Linderberg, G. 1986. Zmiana społeczna a świadomość polityczna. Dynamika postaw politycznych studentów Warszawy 1979-1983, Warszawa, Instytut Socjologii UW.

Lipset, Seymour Martin, Reinhard Bendix. 1964. Ruchliwość społeczna w społeczeństwie przemysłowym, Warszawa.

Lubbe, Andrzej. 1982. Imperium Europejskie? Ekspansja Europy a powstanie gospodarki światowej, Warszawa.

Madej, Zbigniew. 1993. Rosyjskie zmagania cywilizacyjne, Warszawa, Oficyna Naukowa.

Magala, Sławomir. 2000. Między giełdą a śmietnikiem. Eseje simmlowskie, Gdańsk, słowo/obraz terytoria.

Mahmoody, Betty. 1993. Tylko razem z córką, Wydawnictwo Tenten.

Mannheim, Karl. 1986. Myśl konserwatywna, Warszawa, Kolegium Otryckie. (m)

Matuszak, Grzegorz. 1992. Kształtowanie się nowej klasy średniej w Polsce, Łódź.

Milewski, J.J. 1984. Początki rodzimego kapitalizmu w Nigerii 1900-1939, Warszawa.

Mishan, Edward J. 1986. Spór o wzrost gospodarczy, Warszawa.

Morawski, Witold. 1975. Nowe społeczeństwo przemysłowe. Analiza i krytyka koncepcji, Warszawa.

Mumford, L. 1966. Technika a cywilizacja. Historia rozwoju maszyny i jej wpływ na cywilizację, Warszawa.

Myrdal, Gunnar. 1975. Przeciw nędzy na świecie, Warszawa, PIW.

Naipaul, V.S. 1985. Zakręt rzeki, Warszawa.

Naisbitt, John. 1997. Megatrendy: dziesięć nowych kierunków zmieniających nasze życie, Poznań: Zysk i S-ka.

Needham, Joseph. 1984. Wielkie miareczkowanie: nauka i społeczeństwo w Chinach i na Zachodzie, Warszawa, PIW.

Ners, Krzysztof Janusz. 1988. Rozwój zależny a mimetyczny sposób akumulacji, Warszawa, SGPiS.

Nowaczyk, Mirosław. 1989. Ewolucjonizm kulturowy a religia, Warszawa.

Otto, R. 1993. Świętość. Elementy racjonalne i irracjonalne w pojęciu bóstwa, Wrocław, Thesaurus Press, tłum. B. Kupis (wyd. II).

Pannikkar, K.M. 1972. Azja a dominacja Zachodu. Epoka Vasco da Gamy w dziejach Azji 1498-1945, Warszawa.

Pańkow, Włodzimierz. 1993. Instytucje pracy w procesach transformacji (Polskie doświadczenia z lat 1990-1992), Warszawa, IFiS PAN.

Parys, Jan. 1983. Ghana. Problemy rozwoju społecznego, Wrocław, Ossolineum.

Pawluczuk, Włodzimierz. 1972. światopogląd jednostki w warunkach rozpadu społeczeństwa tradycyjnego, Warszawa.

Piesiński, Krzysztof. 1993. Konserwatyzm jako oswajanie chaosu świata empirycznego (przypadek Edmunda Burke'a), Warszawa, Dom Wydawniczy i Handlowy "Elipsa".

Podoski, Kazimierz. 1973. Prognozy rozwoju społecznego. Warszawa.

Pomian, Krzysztof. 1992. Europa i jej narody, Warszawa.

Popper, Karl R. 1984. Nędza historycyzmu, Warszawa (wydanie drugoobiegowe, są też późniejsze edycje).

Postman, Neil. 2002. Zabawić się na śmierć. Dyskurs publiczny w epoce show businessu, Warszawa: MUZA S.A.

Przemoc zbiorowa, ruch masowy, rewolucja. 1990. Elżbieta Kaczyńska, Zbigniew W. Rykowski (red.), Warszawa.

Putnam, Robert D. 1995. Demokracja w działaniu, Kraków, SIW Znak.

Rolbiecki, Waldemar. 1970. Przewidywanie przyszłości, Warszawa, WP.

Rosen, Emanuel. 2003. Fama. Anatomia marketingu szeptanego, Poznań: Media Rodzina.

Rosnay, Joël. 1982. Makroskop. Próba wizji globalnej, Warszawa, PIW.

Rozwój społeczny Polski w pracach prognostycznych, Warszawa.

Sadowski, Zdzisław (red.). 1991. Społeczeństwa posttotalitarne. Kierunki przemian, Warszawa.

Schweizer, Peter. 1994. Victory czyli zwycięstwo, Warszawa: BGW.

Słomczyński, Kazimierz M. i in. 1996. Struktura społeczna i osobowość: psychologiczne funkcjonowanie jednostki w warunkach zmiany społecznej, Warszawa, IFiS PAN.

Staniszkis, J. 2001. Postkomunizm: próba opisu, Gdańsk: słowo/obraz terytoria.

Staniszkis, Jadwiga. 1989. Ontologia socjalizmu, Warszawa, Wydawnictwo In Plus, są późniejsze wydania.

Stankiewicz, Janina. 1991. Wstęp do socjologicznej teorii innowacji technicznych. Rys historyczny i analiza empiryczna, Zielona Góra, Wydawnictwo WSI.

Szacki, Jerzy. 1971. Tradycja. Przegląd problematyki. Warszawa.

Szafraniec, Krystyna. 1986. Anomia - przesilenie tożsamości. Jednostka i społeczeństwo wobec zmiany, Toruń.

Szafraniec, Krystyna. 1990. Człowiek wobec zmian społecznych. Studium empiryczne z lat 1981-1982, Warszawa.

Szatkowska, J. 1976. Z wybranych problemów rozwoju społecznego krajów 'Czarnej Afryki', Warszawa.

Szatkowska, J. 1977. Zmiany społeczeństwa kastowego w Indiach współczesnych, Warszawa.

Szczepański, Jan. 1973. Zmiany społeczeństwa polskiego w procesie uprzemysłowienia, Warszawa.

Szczepański, Jan. 1989. Polska wobec wyzwań przyszłości, Warszawa, UW.

Szczepański, Marek S. 1984. Urbanizacja i struktura społeczna w Afryce Czarnej. Studium z socjologii rozwoju, Katowice.

Szczepański, Marek S. 1989. Manowce władzy. Rzecz o elitach afrykańskich, Warszawa.

Szczepański, Marek S. 1992. Pokusy nowoczesności. Polskie dylematy rozwojowe, Katowice, AMP.

Szlajfer, Henryk. 1985. Modernizacja zależności. Kapitalizm i rozwój w Ameryce Łacińskiej, Wrocław.

Sztompka, Piotr (red.). 1999. „Imponderabilia wielkiej zmiany", Warszawa, WN PWN.

Sztompka, Piotr. 1971. Metoda funkcjonalna w socjologii i antropologii społecznej, Wrocław, Ossolineum.

Sztumski, Janusz, Jacek Wódz. 1984. Z problematyki konfliktów społecznych i dezorganizacji społecznej. Na przykładzie badań empirycznych w Polsce południowej, Wrocław, Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Szücs, Jen. 1995. Trzy Europy, Lublin, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.

Tawney, R.H. 1963. Religia a powstanie kapitalizmu, Warszawa.

Toffler, Alvin. 1977. Szok przyszłości, Warszawa, Czytelnik.

Toffler, Alvin. 1986. Trzecia fala, Warszawa, PIW.

Topolski, J. 1998. Świat bez historii, Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.

Topolski, Jerzy. 1990. Wolność i przymus w tworzeniu historii, Warszawa.

Toynbee, Arnold. 1988. Cywilizacja w czasie próby, Warszawa, ss. 116 (wydanie drugoobiegowe; istnieje nowsze oficjalne).

Tradycja i nowoczesność. 1984. (wybrali Joanna Kurczewska i Jerzy Szacki) Warszawa.

Turek, Andrzej. 2002. Sacrum na sprzedaż: Symbolika chrześcijańska w reklamie, Lublin: Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej „Gaudia”.

Turski, Ryszard. 1961. Dynamika przemian społecznych w Polsce, Warszawa.

Tyszka, Zbigniew (red.). 1990?. Analiza przemian wybranych kategorii rodzin polskich, Poznań, CPBP.

Tyszka, Zbigniew (red.). 1991. Stan i przeobrażenia współczesnych rodzin polskich, Poznań, CPBP.

Ullmann, Walter. 1985. Średniowieczne korzenie renesansowego humanizmu, Łódź.

Valaskakis, Kimon i in. 1988. Propozycje dla przyszłości: społeczeństwo konserwacyjne, Warszawa.

Waligorski, Andrzej. 1969. Społeczność afrykańska w procesie przemian 1890-1949 r., Warszawa, UW.

Wallerstein, Immanuel. 2004. Koniec świata jakiego znamy, Warszawa: SCHOLAR.

Weber, Max. 1994. Etyka protestancka a duch kapitalizmu, Lublin, Wydawnictwo "Test".

Weigel, George. 1995. Ostateczna rewolucja. Kościół sprzeciwu a upadek komunizmu, Poznań, W drodze.

Wesołowski, Włodzimierz. 1965. Przemiany społeczne w Polsce Ludowej, Warszawa.

Wiatr, Jerzy J. 1973. Marksistowska teoria rozwoju społecznego, Warszawa (jest II wyd.).

Wiatr, Jerzy J. 1982. Drogi do wolności. Polityczne mechanizmy rozwoju krajów postkolonialnych, Warszawa.

Wnuk-Lipiński, Edmund. 1991. Rozpad połowiczny. Szkice z socjologii transformacji ustrojowej, Warszawa.

Wnuk-Lipiński, Edmund. 1996. Demokratyczna rekonstrukcja. Z socjologii radykalnej zmiany społecznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Wnuk-Lipiński, Edmund. 2004. Świat międzyepoki. Globalizacja - demokracja - państwo narodowe, Kraków: Znak.

Wnuk-Lipiński, Edmund. 2005. Socjologia życia publicznego, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Wybitni i przeciętni. Przywódcy a lud i społeczeństwo w dziejach. 1985. Praca zbiorowa, Katowice, UŁ.

Zacher, Lech. 1989. Wizje przyszłości świata, Warszawa, KAW.

Zajączkowski, Andrzej. 1970. Muntu dzisiaj, Warszawa: PIW.

Zajączkowski, Andrzej. 1980. Czarna Afryka wczoraj i dziś, Warszawa, LSW.

Zybertowicz, A. 1993. W uścisku tajnych służb: upadek komunizmu i układ postnomenklaturowy, Komorów, Wydawnictwo Antyk.

Zybertowicz, A. 1995. Przemoc i poznanie: studium z nie-klasycznej socjologii wiedzy, Toruń, UMK.

Żyromski, Marek (red.). 1995. Czy kryzys demokracji w Europie, Misina, Wydawnictwo „Alpim”.

KSIĄŻKI W JĘZYKU ANGIELSKIM

Abrams, Philip. 1982. Historical Sociology, London: Open Books.

Baechler, Jean. 1975. The Origins of Capitalism, Oxford, B.Blackwell.

Berger, Peter L. 1976. Pyramids of Sacrifice: Political Ethics and Social Change, New York, Anchor Books.

Braibanti, Ralph and Joseph J.Spengler. 1961. Tradition, Values, and Socio-Economic Development, Durham, N.C.: Duke University Press, (wystarczy przestudiować pierwsze sześć rozdziałów) pp. 305. (m z F)

Buchanan, R.A. 1979. History and Industrial Civilization, London: Macmillan.

Burns, Tom, S.M. Saul (red.). 1967. Social Theory and Economic Change, London: Tavistock Publications.

Chirot, Daniel. 1986. Social Change in the Modern Era, San Diego: Harcourt Brace Jovanovich (u AZ).

Coser, Lewis A. 1972/1956. The Functions of Social Conflict, London, RKP.

Dahrendorf, Ralf. 1959. Class and Class Conflict in Industrial Society.

Danecki, J. (red.). 1993. Insights into Maldevelopment. Reconsidering the Idea of Progrees, Warsaw, University of Warsaw.

Dodgshon, Robert A. 1987. The European Past: Social Evolution and Spatial Order, London: Macmillan, pp. 396 (u AZ).

Drucker, Peter F. 1962. The New Society: The Anatomy of Industrial Order, New York: Harper Torchbook, pp. 362 (u AZ). (m z KS)

Eisenstadt, Shmuel Noah. 1973. Tradition, Change and Modernity, New York.

Eisenstadt, S. N. 1987. European Civilization in a Comparative Perspective: A Study in the Relations Between Culture and Social Structure, Oslo: Norwegian University Press, pp. 162 (u AZ).

Etzioni-Halevy, Eva. 1981. Social Change: The Advent and Maturation of Modern society, London: RKP, pp. 304 (u AZ).

Ford, Richard B. 1968. Tradition and Change in Brasil: An Inquiry Approach, New York: Holt, Rinehart and Winston.

Giddens, Anthony. 1981. A Contemporary Critique of Historical Materialism, Vol. 1. Power, Property and the State, London: Macmillan, pp. 294 (u AZ).

Gilpin, Robert. 1981. War and Change in World Politics, Cambridge: CUP, pp. 272.

Hall, John A. 1985. Powers and Liberties: The Causes and Consequences of the Rise of the West, Oxford: B. Blackwell.

Holton, R.J. 1986. Cities, Capitalism and Civilization, London: Allen and Unwin (u AZ).

Hook, Sidney. 1945. The Hero in History, Londo.

Hoselitz, Bert F. 1960. Sociological Aspects of Economic Growth, Glencoe, The Free Press of Glencoe, Ill.

Hoselitz, Bert F., Wilbert E. Moore (red.). 1970. Industrialization and Society, Unesco, pp. 436; 9 wybranych rozdziałów.

Krishna, Daya. 1965. Consideration Towards a Theory of Social Change, Bombay: Mandatalos.

Kunkel, John H. 1970. Society and Economic Growth: A Behavioral Perspective of Social Change, New York: OUP.

Larrain, Jorge. 1989. Theories of Development: Capitalism, Colonialism and Dependency, Cambridge, Polity Press.

Laslett, Peter, 1983. The World We Have Lost - Further Explored, London: Meuthen, pp. 352 (u AZ).

Lerner, Daniel. 1964. The Passing of Traditional Society: Modernizing the Middle East, New York: The Free Press, pp. 466 (u AZ).

Łoś, Maria i A. Zybertowicz. 2000. Privatizing the Police-State: The Case of Poland, London: Macmillan, New York: St. Martin's Press.

Moore, Wilbert E. 1960. Social Change, Engelwood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall Inc.

Nisbet, R.A. 1964. Social Change and History: Aspects of the Western Theory of Development, New York.

O'Neill, Gerard K. 1981. 2081: A Hopeful View of the Human Future, London: Jonathan Cape. (m)

Parsons, Talcott. 1966. Societies: Evolutionary and comparative perspectives, Englewood Cliffs, New Jersey, Prentice Hall.

Polanyi, Karl. 1957. The Great Transformation: The political and economic origins of our time, Boston: Beacon Press.

Rogers, Everett M., Rabel J.Burge, Peter F.Korsching, Joseph F.Donnermeyer. 1998. Social Change in Rural Societies, Englewood Cliff, N.J.: Prentice Hall.

Rychard, Andrzej. 1993. Reforms, Adaptation, and Breakthrough. The Sources of and Limits to Institutional Changes in Poland, Warsaw, IFiS Publishers.

Shaw, William H. 1978. Marx's Theory of History, Stanford: Stanford University Press, pp. 202 (u AZ).

Skocpol, Theda. 1979. States and Social Revolutions. A comparative analysis of France, Russia and China, Cambridge, CUP.

Skocpol, Theda (red.). 1984. Vision and Method in Historical Sociology, Cambridge: CUP, pp. 410; wystarczy przestudiować 6 wybranych rozdziałów (u AZ).

Staniszkis, Jadwiga. 1999. Post-communism: The Emerging Enigma, Warsaw: Institute of Political Studies PAN.

Steward, Julian H. 1963. Theory of Culture Change: The methodology of multilinear evolution, Urbana: University of Illinois Press.

Tilly, Charles. 1984. Big Structures, Large Processes, Huge Comparisons, New York, Russel Sage., pp. 176 (u Janusza Muchy).

Wallerstein, Immanuel. 1983. Historical Capitalism, London: Verso.

Wallerstein, Immanuel. 1984. The Politics of the World-economy: The states, the movements and the civilizations, Cambridge: CUP.

White, Lynn. 1962. Medieval Technology and Social Change, Oxford.

Zalewska, Danuta (red.). 1993. Poverty and Social Change, Wrocław, Institute of Sociology, University of Wrocław.

VI. PROPONOWANE TEMATY WYSTĄPIEŃ WPROWADZAJĄCYCH

Wymiary transformacji ustrojowej zaniedbywane przez polskie nauki społeczne.

Polityka ludnościowa jako sposób wywierania wpływu na procesy długiego trwania.

Jak spowolnić tempo zmian technologicznych - trzy propozycje.

Problem odwracalności zmiany społecznej na przykładzie...

Czy procesy zmian społecznych zawsze prowadzą od społeczeństw o mniejszej złożoności do społeczeństw bardziej złożonych?

Wybierz i opisz trzy najsilniejsze instytucje w Polsce działające konserwatywnie.

Wybierz i opisz trzy najsilniejsze instytucje w Polsce stymulujące zmiany.

Technologiczne a kulturowe determinanty procesów zmiany społecznej [analiza wybranego przypadku, np.: Czy Hitler objąłby władzę w kulturze wizualnej?]

Procesy, które osłabiają i które wzmacniają poczucie bezpieczeństwa Polaków okresu transformacji.

Czy istnieje jeden podstawowy motor dziejów - fundamentalne, uniwersalne źródło przemian społecznych?

Chaos jako źródło zmiany - przegląd wybranych form dezorganizacji społecznej w Polsce po 1989 r.

Podmiotowość sprawcza - jakimi zasobami trzeba dysponować, by skutecznie zmieniać świat.

Czy chłonność mózgu ludzkiego wyznacza granice tempa zmian społecznych?

Tworzenie subkultur/kontrkultur jako sposób reagowania na gwałtowną zmianę społeczną (np. Studium Rodziny Radia Maryja lub środowiska Krytyki Politycznej).

Określ cztery najważniejsze problemy współczesnej Polski i wymyśl charyzmatycznego przywódcę, który będzie miał realistyczną wizję ich rozwiąznia.

Silni i słabi aktorzy procesów społecznych - próba typologii.

Zmiana przeciw zmianie - za pomocą jakich Kościół Katolicki próbuje „zatrzymać” świat?

Czy nieustanne wprowadzanie nowej wiedzy w obieg życia społecznego istotnie zmniejsza nasze szanse uporania się z podstawowymi problemami tego świata?

Czy wszystkie cywilizacje są równowartościowe? Relatywizm kulturowy a ideologie postępu.

Dwa oblicza rozwoju: postęp i zatrata (analizę trzeba uczynić na przykładzie jakiejś z wymarłych kultur lub subkultur).

Fenomen narodu żydowskiego z perspektywy jego zdolności do opierania się zmianie społecznej i inicjowania zmian.

Możliwości i ograniczenia tendencji kontrmodernizacyjnych w Polsce po 1989 r.

Czy rozwój społeczny jest grą o sumie zerowej - analiza w perspektywie teorii zależności i systemu światowego.

Jak przemoc przyczynia się do rozwoju społecznego?

O przewagach barbarzyńców nad cywilizacją, czyli w jakich warunkach i dlaczego ludy na niższym poziomie rozwoju zwyciężają?

Czy świat postmodernistyczny jest w stanie przetrwać inwazję barbarzyńców? (Czy kulturę zachodnią czeka los Rzymu?)

Zmiany społeczne o charakterze lokalnym, a zmiany o znaczeniu systemowym (np. Jak władze gmin [analiza wybranego przypadku] reagują na impulsy globalizacji?).

Masz do dyspozycji 2 mld złotych - zaprojektuj uczynienie z Twojego wzorca miasta przyjaznego dla obywateli.

Czy gwałtowna zmiana społeczna MUSI owocować wzrostem przestępczości?

Polskie elity władzy po 1989 r. - w służbie społeczeństwa czy podmiotów zagranicznych?

Systemowa zmiana społeczna a awans społeczny wielkich grup ludności.

Jak małe zamknięte społeczności chronią się przed zmianami?

Społeczeństwa przodujące i społeczeństwa naśladowcze - jak wygląda Polska w tej perspektywie.

Kryzys społeczny jako źródło rozwoju (np. na przykładzie obecnych wstrząsów w świecie arabskim).

Czy ludzkość żyje obecnie w warunkach nieustającego kryzysu?

Masz 500 mln zł i 1.5 roku czasu - opracuj program promocji Polski na rynkach Europy południowej.

Zjawiska i procesy społeczne, którymi nie sposób manipulować.

Jawni i ukryci aktorzy zmian społecznych (np. procesów globalizacyjnych).

Kluczowi aktorzy polskiej transformacji ustrojowej.

Klęski procesów odgórnie sterowanej modernizacji.

Rewolucja irańska jako przykład kontrmodernizacji.

Możliwości i ograniczenia świadomego sterowania procesami zmiany społecznej (np. prawo jako narzędzie zmiany społecznej).

Nieformalne elity jako podmiot sterowanych procesów zmian w Europie Wschodniej ostatnich lat.

Socjotechnika (technologia polityczna) jako narzędzie kontrolowanych zmian społecznych.

Czy istnieją granice skutecznego manipulowania społeczeństwem?

Czy można ustalić jakiś ogólny model optymalnej równowagi miedzy ciągłością a zmianą kulturową? (analiza np. form zachowania tradycji w modernizujących się szybko społeczeństwach azjatyckich).

Prawne i pozaprawne formy uprawomocniania zmiany społecznej.

Jakie kategorie teorii zmiany społecznej można wykorzystać do opisu (ambitniej: wyjaśnienia) procesu upadku komunizmu?

Przydatność teorii zmiany społecznej w obliczu zagrożeń cywilizacyjnych.

Przyszłość myślenia mitycznego/mitologicznego.

Determinizm technologiczny (np. komputeryzacja lub tanie linie lotnicze jako czynnik zmiany społecznej).

Zaklęty krąg ubóstwa - na czym polegają trudności w uruchomieniu procesów stałego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego w krajach Trzeciego Świata?

Na czym polegał rewolucyjny charakter rewolucji przemysłowej?

Eksperyment myślowy: jak zmieniłaby się dynamika zmiany społecznej, gdyby od następnego tygodnia wstrzymano wszystkie badania naukowe?

Stanisław Lem jako teoretyk zmiany społecznej.

Społeczeństwo polskie na drodze do rozwiniętego kapitalizmu - analiza opóźnień kulturowych.

Czy istnieje optymalny model realizowania modernizacyjnej zmiany społecznej.

Jak umierają kultury, czyli o mechanizmach selekcji międzyspołecznej (model ogólny i analiza przykładu).

Zmiany społeczne a dezorganizacja osobowości.

Zmiana społeczna jako gra dyskursów (inspiracje Michela Foucault).

„W porównaniu z katastrofą demograficzną upadek komunizmu jest błahostką" (Levi-Strauss).

Zmiany zasad integracji społecznej w procesie przejścia Polski od komunizmu do kapitalizmu.

Polskie reformy a syndrom "spóźnionego przybysza" - straty i korzyści.

Czy masowe bezrobocie stanowiło niezbędny koszt transformacji systemowej w Polsce?

Wygrani i przegrani w procesie przemian ustrojowych w Polsce.

Transformacje systemowe jako procesy redystrybucji zasobów w kierunku nowego typu nierówności (np. analiza przemian stosunków własności w Polsce w procesie przejścia od komunizmu do kapitalizmu).

Dlaczego upadł komunizm - przegląd głównych interpretacji.

Przechodzenie od publicznego zaangażowania do prywatnych kalkulacji jako jeden z efektów transformacji systemowej w Polsce.

Formy szoku kulturowego we współczesnej Polsce.

Polska droga do nowoczesnego kapitalizmu - interesy teoretyczne jako siła ukierunkowująca transformację społeczną.

Położenie Polski w strukturze systemu światowego - co się zmienia i w którą stronę?

Czy historyczny podział Europy według linii Łaby ma dziś zastosowanie?

Zorganizowane grupy interesów jako podmioty zmian.

Polska debata (anty)aborcyjna z perspektywy gry grup interesów.

V. POJĘCIA ZWIĄZANE Z BADANIEM ZMIANY SPOŁECZNEJ

akulturacja (acculturation)

alienacja (alienation)

centrum (core - rdzeń)

cywilizacja (civilisation)

dewiacja (deviation)

dewolucja (devolution)

dezorganizacja

dezintegracja (disintegration)

dyferencjacja (differentiation)

dyfuzja (diffusion)

etnocentryzm (ethnocentrism)

ewolucjonizm (evolutionism)

funkcja (function)

funkcjonalizm (functionalism)

globalizacja (globalisation)

gospodarka naturalna (subsistence economy)

gospodarka światowa (the world economy)

gospodarka nakazowo-rozdzielcza (command economy)

gospodarka planowa (planned economy)

gospodarka rynkowa (market economy)

gospodarka towarowa (commodity economy)

gwałt symboliczny (symbolic violence

homeostaza (homeostasis)

historiozofia (philosophy of history)

ideologia (ideology)

industrializacja (industrialization)

innowacja (innovation)

instytucja (institution)

instytucjonalizacja (institutionalization)

integracja (integration)

kapitalizm peryferyjny (peripheral capitalism)

konflikt (conflict)

kontakt kulturowy

kontrkultura (counterculture)

kontrmodernizacja (countermodernization)

konwergencja (convergence)

kryzys społeczny (social crisis)

kultura (culture)

legitymizacja (legitimization)

modernizacja (modernization)

monokauzalizm

motor dziejów (prime mover)

nowoczesność (modernity)

„odczarowanie" świata (disenchantment)

opóźnienie kulturowe (culture lag)

organicyzm (organicism)

peryferia (peripheries)

podział pracy (division of labour)

pokolenie (generation)

porządek społeczny (social order)

proces (process)

procesy długiego trwania (long-durée processes)

produkt dodatkowy (social surplus)

przystosowanie (adaptation)

przywództwo (leadership)

racjonalizacja (rationalization)

regres (regress)

rekrutacja do ról (role recruitment)

relatywizm kulturowy (cultural relativism)

reorganizacja

rewolucja społeczna (social revolution)

rozwój (evolution, development, growth)

rozwój ekonomiczny (economic growth)

rozwój endogenny (endogenous growth)

rozwój niezrównoważony (uneven development)

rozwój zależny (dependent development)

różnicowanie (zob. dyferencjacja)

ruchliwość społeczna (social mobility)

sacrum, sakralizacja (sacred)

sekularyzacja (secularization)

selekcja (wewnątrz- i międzyspołeczna)

semiperyferia (semiperiphery)

socjologia historyczna (historical sociology)

subkultura (subculture)

system światowy (world system)

szok kulturowy (culture shock)

tempo innowacji (rate of innovation)

tendencja (tendency)

tradycja (tradition)

trend (trend)

uprawomocnienie (legitimization)

uprzemysłowienie (industrialisation)

urbanizacja (urbanisation)

westernizacja (westernisation)

wymiana nieekwiwalentna (unequal exchange)

wzór kulturowy (culture pattern)

wzrost (growth)

zacofanie (underdevelopment)

zależność (dependency)

zderzenie kultur (culture clash)

zmiana kulturowa (culture change)

zmiana społeczna (social change)

zmiana kumulatywna (cumulative change)

zmiana stacjonarna

zmiana systemowa (systemic change)

zmiany egzogenne

zmiany endogenne (endogenous change)

19

---