Zajęcia 11
" Impulsywnośd i samokontrola z
behawioralnego punktu widzenia:
 odwracalnośd preferencji
 prawo dopasowania w wyjaśnianiu zmian
preferencji
 wstępne zaangażowanie
 czynniki wpływające na zwiększenie samokontroli
Potoczne rozumienie samokontroli
" Potocznie  samokontrola to:
  silna wola
  cierpliwośd
  dyscyplina
  silny charakter
  rozsądny wybór
 działanie  we własnym interesie
" Samokontrola jest dobra!
Ale czy samokontrola (cierpliwośd)
zawsze popłaca?
" Czy warunki, w jakich żyjemy my i zwierzęta
rzeczywiście faworyzują osobniki  cierpliwe ?
Wykazujące samokontrolę?
" Ze względu na niepewnośd i ryzyko, jako
nieodłączne cechy środowiska, byd może
wartośd przystosowawczą ma raczej
impulsywne zadawalanie się natychmiast i na
pewno dostępnymi nagrodami
1
Impulsywnośd i samokontrola 
perspektywa behawioralna
" Impulsywnośd i samokontrola, jako decyzje
podejmowane względem dylematu:
 coś małego teraz, lub
 coś większego, ale póz
niej
" Gdy to  coś to nagrody, wtedy problem
polega na tym, że wolimy nagrodę większą, ale
zarazem preferujemy też nagrodę szybciej
dostępną
" Gdy mówimy o stratach, to wolelibyśmy stratę
mniejszą, ale zarazem póz
niejszą
Impulsywnośd i samokontrola 
perspektywa behawioralna
" Samokontrola definiowana jest jako:
 (w przypadku NAGRÓD) - wybór nagrody większej,
bardziej odroczonej, zamiast nagrody mniejszej,
lecz szybciej dostępnej
 (W przypadku KAR) - wybór kary mniejszej,
szybciej występującej, zamiast kary większej, lecz
pojawiającej się póz
niej
Impulsywnośd i samokontrola 
perspektywa behawioralna
" Impulsywnośd to:
 (w przypadku NAGRÓD) - wybór nagrody
mniejszej, natychmiastowej, zamiast nagrody
większej, ale odroczonej
 (W przypadku KAR) - wybór kary większej,
odroczonej, zamiast kary mniejszej, ale
natychmiastowej
2
Impulsywnośd i samokontrola 
perspektywa behawioralna
" Samokontrola to nie cecha, którą się ma lub
nie (albo o różnym natężeniu), ale zachowanie
wynikające z interakcji organizmu i środowiska
(z naciskiem na środowisko)
Niestałośd preferencji
Nasze preferencje nie są jednak stałe: impulsywnośd i
samokontrola zależą m. in. od przyjętej perspektywy czasowej
B
A
T
B !
C z a s
A
B
A !
T
C z a s
3
Odwracanie się
preferencji
" Odwracanie się
preferencji łamie
ekonomiczną
zasadę
racjonalności.
" Jednak jest
faktem.
" Pierwsze
badania 
gołębie.
Preferencje u
gołębi zależały
od
wyprzedzenia,
z jakim
dokonywały
one wyboru
Preferencje
odwracają
się także u
ludzi
4
Wstępne
zobowiązanie
" Czy można się
bronid przed
zmianą
preferencji,
jeśli jest ona
niekorzystna?
" Rachlin i
Green, 1972
Wyniki
Wyjaśnienie impulsywności
" Fenomen zmiany preferencji i wstępnego zobowiązania
można wyjaśnid prawem dopasowania
" Wybór opisuje równanie:
" Tuż przed otrzymaniem małej nagrody (SI) równanie
wygląda tak:
5
Wyjaśnienie samokontroli
" Gdy wydłużono czas do pary nagród o 16 s., to
SI jest za 16,5 s., a LD za 16,5 s., a równanie
przewiduje odwrócenie się preferencji:
" Z kolei punkt równowagi będzie przy:
Zobowiązanie a kary (Deluty i in., 1983)
Wyniki
6
Dlaczego nie robimy tego, co dla
nas najlepsze?
" W wypadku większośd naszych problemów z
właściwym postępowaniem rzecz sprowadza
się do tego, że
 właściwe postępowanie ma przynieśd odroczone
wzmocnienia, pozytywny wpływ na jakośd naszego
życia
" niestety natychmiastowo podejmowane właściwe
czynności często nie łączą się z natychmiastowymi
nagrodami
" nawet jeśli tak - silniejsze wzmocnienia występują jako
konsekwencje zachowao konkurencyjnych
Dlaczego robimy to, co przynosi
nam szkodę?
" Czasem problemem nie jest brak pożądanej
aktywności, ale nadmiar aktywności niepożądanej
(objadanie się, itp.
 te niepożądane zachowania w przyszłości przyniosą
konsekwencje niepożądane, negatywne
" mimo to są kontynuowane, bowiem dają natychmiastowe
wzmocnienia, czy to pozytywne (obniżenie lęku, dobry
nastrój), czy to negatywne (redukcja głodu i nieprzyjemnych
doznao)
" są kontynuowane, bo nie ma dla nich wystarczająco wielu
alternatywnych reakcji, które przynosiłyby natychmiastowe
nagrody
Strategie kierowania własnym
zachowaniem
" Po zidentyfikowaniu i zdefiniowaniu
zachowania docelowego można wykorzystad
jedną lub kilka poniższych procedur
 ustalanie celów
 monitorowanie swojego zachowania
 manipulacja bodz
cami poprzedzającymi i operacjami
motywującymi
 spisywanie kontraktu behawioralnego
 zapewnienie wzmocnieo i kar
 podjęcie wstępnego zobowiązania
 organizacja wsparcia społecznego
 posługiwanie się instrukcjami i auto-pochwałami
7
Ustalanie celów
" Ustalenie celu to zapisanie:
 kryterium uzyskania zachowania docelowego
 czasu realizacji (osiągnięcia kryterium; deadline)
 cele muszą byd konkretne
 cele muszą byd realistyczne
" zrealizowanie ich pozwala na uzyskanie wzmocnienia
 cele powinny byd upublicznione
 powinny zawierad planowane konsekwencje ich
zrealizowania i niezrealizowania
Monitorowanie swojego zachowania
" Zapisanie celu to jednak za mało - trzeba
monitorowad postępy w sposób ciągły
 zapisywanie każdego wystąpienia zachowania
docelowego
 pozwala to widzied, czy zachodzi progres
 uzyskuje się też tzw. efekt reaktywny - samo
zapisywanie wpływa pozytywnie na zachowanie
docelowe
 ważne, by na każdym poziomie zapis kontynuowad
aż do uzyskania stabilnego poziomu zachowania
Manipulacja bodz
cami poprzedzającymi
i operacjami motywującymi
" Każdy program kierowania własnym
zachowaniem zawiera procedury z poniższych
kategorii
 (1) Zapewnienie sobie bodz
ców różnicujących (wskazówek) dla
pożądanego zachowania i (2) usunięcie ich dla konkurencyjnych
zachowao niepożądanych
 (1) Wprowadzenie operacji ustanawiających dla zachowania
pożądanego i (2) operacji znoszących dla zachowania
niepożądanego (lub przynajmniej wycofanie dla nich operacji
ustanawiających)
 (1) Zmniejszenie wysiłku związanego z zachowaniem pożądanym i
(2) zwiększenie wysiłku związanego z zachowaniem
niepożądanym, konkurencyjnym
8
Spisywanie kontraktu behawioralnego
" Spisany dokument zawierający opis zachowania
docelowego i konsekwencje związane z
angażowaniem się w nie z określoną
intensywnością i w określonych ramach
czasowych; także sposoby pomiaru zachowania
" Najlepiej gdy ktoś inny odpowiada za realizację
kontraktu, ale można także robid to samemu
 samodzielne stosowanie prowokuje do  chodzenia
na skróty : dostarczanie sobie wzmocnieo przed
oczekiwanym zachowaniem, lub nie dostarczanie
sobie kar pomimo angażowania się w zachowanie
niepożądane
Zapewnienie wzmocnieo i kar
" Ustalenie zasad udostępniania nagród za
spełnienie kryteriów i ponoszenie kar (lub
stosowanie zasady wzmacniania
negatywnego) za ich niespełnienie
 można realizowad samemu, nie trzeba angażowad
innych, ale...
 można poprosid innych o kontrolę i zapewnianie
dostępu do wzmocnieo, ale...
 trzeba zdecydowad: czy polegam na sobie, chod
mogę iśd na skróty, czy ryzykowad popsucie relacji
z kimś bliskim, współmałżonkiem,
partnerką/partnerem...
Wstępne zobowiązanie
" Badania Rachlina i Greena uczą, że patrząc z
odległej perspektywy nasz preferencje są bardziej
rozsądne
" Można podejmowad próby zobowiązanie się
wówczas do utrzymania tych preferencji
 lokaty, karnety, kluby, programy zdrowotne, itp.
" Jednak ich dotrzymanie nie jest gwarantowane...
 Np. wylanie całego alkoholu do zlewu nie powstrzyma od
pójścia do sklepu po nowy
 można to utrudniad (pilnowad, pozbawid pieniędzy, itp.)
 ważniejsze jednak bogate wzmacnianie zachowao
alternatywnych - kino, wycieczka, sport, hobby
9
Organizacja wsparcia społecznego
" Wsparcie społeczne może płynąd naturalnie od
osób doceniających głośno twoje wysiłki
" Można też o nie zabiegad
 wybierad osoby, z którymi się spotykamy (niepalące,
gdy rzucamy palenie, niepijące, gdy rzucamy picie,
uczące się solidnie, gdy chcemy wreszcie byd dobrym
studentem, itp.)
 spotykad się z osobami, które robią to co ty: zmieniają
swoje zachowanie lub już je zmieniły i są w tym dobre
 osoby te muszą zostad poinformowane, o twoim
planie zmiany własnego zachowania
Posługiwanie się instrukcjami i auto-
pochwałami
" Można nauczyd się specyficznych instrukcji, zasad,
reguł, które wypowiadamy do siebie, gdy powinniśmy
zaangażowad się w pożądane zachowanie
  ciągły ruch, nisko na nogach, patrz na piłkę
" Po właściwym zachowaniu można też nagrodzid siebie
 dobrym słowem :  doskonale!  świetna robota! ,
 potrafisz!
" Zarówno instrukcje, jak i auto-pochwały muszą zostad
wcześniej nauczone, wydwiczone, zautomatyzowane
 np. w formie psychodramy, symulacji prawdziwej sytuacji
Instrukcje i reguły
" Reguły i instrukcje są szczególnie przydatne, gdy:
 pożądana jest szybka zmiana postępowania
 naturalne konsekwencje są odroczone
 naturalne wzmocnienia są bardzo sporadyczne
 pożądane zachowanie prowadzi do pojawienia się
natychmiastowych i silnych kar
" Dlaczego działają
 bo zazwyczaj mamy historię wzmocnieo uczącą, że
postępowanie w zgodzie z zasadami popłaca, a łamanie reguł
prowadzi do karzących konsekwencji
 bo zastosowanie się do nich jest wzmocnione społecznie
 bo zastosowanie się do nich wzmacniamy sami poprzez auto-
pochwały
10
Podsumowanie - plan działania
" Podjęcie decyzji - robię to!
" Zdefiniowanie zachowania docelowego i
zachowao konkurujących z nim o Twój czas
" Ustalenie celów (zapisanych, widocznych,
realistycznych)
" Ciągłe monitorowanie postępów (zapisywanie,
wykresy, uzyskiwanie stabilnych poziomów)
" Ocena funkcjonalna (jakie są bodz
ce
poprzedzające i konsekwencje dla zachowao
pożądanych i niepożądanych)
Podsumowanie - plan działania
" Wybór właściwych strategii, procedur (związanych z
bodz
cami poprzedzającymi i konsekwencjami)
" Ocena efektów (ciągły pomiar i utrzymanie lub
zmiany)
" Ewentualna korekta strategii i procedur (gdy są z
le
stosowane, gdy nie działają, gdy okazują się
nierealistyczne)
" Wdrożenie strategii zapewniających utrzymanie
 oby naturalne wzmocnienia zrobiły swoje!
 w przeciwnym razie - kontynuacja programu, ciągły
pomiar zachowania, ciągłe stawianie celów
11