KRAJOWA SZKOŁA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ
Ryszard Rapacki
E K O N O M I A M E N E D Ż E R S K A
Konspekt 6. Struktury rynku a decyzje w przedsiębiorstwie
A. Cele zajęć
1. Analiza właściwości dwóch skrajnych przypadków struktury rynku: konkurencji doskonałej i czystego monopolu.
2. Pokazanie związków między rodzajem struktury rynku a procesem podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie (wpływ struktury rynku na procesy decyzyjne).
3. Analiza związku między decyzjami pojedynczych przedsiębiorstw a sytuacją rynkową w warunkach konkurencji doskonałej.
4. Zbadanie warunków i determinantów równowagi rynkowej w kokurencji doskonałej w krótkim i długim okresie oraz uwarunkowań procesów wejścia i wyjścia z gałęzi.
5. Ukazanie roli barier wejścia do gałęzi w utrzymywaniu monopolistycznych struktur rynku.
6. Wprowadzenie do analizy strategii postępowania karteli.
7. Analiza porównawcza skutków występowania wolnej konkurencji i monopolu.
8. Prezentacja modelu konkurencji monopolistycznej.
B. Najważniejsze pojęcia.
* konkurencja doskonała (wolna)
* biorca cen
* prawo jednej ceny
* krzywa krótkookresowej podaży
* paradoks wolnokonkurencyjny
* czysty monopol
* wskaźnik Lernera
* bariera wejścia
* konkurencja monopolistyczna
* kartel
C. Podstawowe problemy
I WPROWADZENIE
1. Podstawowe kryteria typologiczne struktur rynku.
Na prawach rękopisu
33
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Ekonomia menedżerska
_________________________________________________________________________________
a/ liczba przedsiębiorstw w gałęzi,
b/ siła barier wejścia na rynek,
c/ wpływ pojedynczego przedsiębiorstwa na cenę.
2. Znaczenie poznawcze i praktyczne typologii struktur rynku.
a/ bezpośredni (różnicujący) wpływ typu struktury rynku na decyzje (strategię działania)
przedsiębiorstwa,
w
tym
decyzje
cenowe,
produkcyjne,
marketingowe i inwestycyjne,
b/ wpływ na charakter i siłę konkurencji,
c/ silny związek struktury rynku z zakresem interwencji państwa.
II KONKURENCJA DOSKONAŁA
1. Pojęcie i cechy.
a/ duża liczba nabywców i sprzedawców - brak wpływu na cenę (przedsiębiorstwo jest biorcą ceny),
b/ wytwarzane dobra są doskonałymi substytutami (jednorodność dóbr), c/ doskonała informacja o warunkach rynkowych,
d/ brak barier wejścia.
Rys. 6.1. Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej SAC
(a) optimum krótkookresowe firmy wolnokonkurencyjnej
SAR
MC
AC
P=MR
Q
LAC,
(b) równowaga długookresowa na rynku wolnokonkurencyjnym
LAR
MC
AC
P=MR
Q
2. Konsekwencje.
Na prawach rękopisu
34
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
___________________________________________________________________________________________________________
a/ popyt na towary przedsiębiorstwa jest doskonale (nieskończenie) elastyczny, b/ działa prawo jednej ceny.
3. Równowaga przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjnego w krótkim i długim okresie (rys. 6.1.).
a/ zasada krańcowa (MR = MC) i optimum przedsiębiorstwa,
b/ krzywa krótkookresowej podaży firmy = część krzywej krótkookresowego kosztu krańcowego leżąca powyżej krzywej przeciętnego kosztu zmiennego.
c/ warunki równowagi przedsiębiorstwa w długim okresie: P = MR = LMC =
min. LAC
d/ paradoks wolnej konkurencji: równoczesne dążenie przez poszczegolne przedsiębiorstwa wolnokonkurencyjne do maksymalizacji zysku powoduje, że wszystkie one osiągają zerowy zysk ekonomiczny i wytwarzają po najniższych kosztach.
4. Równowaga gałęzi (rys. 6.2.).
Rys. 6.2. Równowaga gałęzi wolnokonkurencyjnej.
AC
AR
D
D'
Krzywa podaży przed wejściem
E'
E
E"
Krzywa podaży po wejściu
0
Q
Komentarz: poziomo położona krzywa podaży gałęzi oznacza, iż koszt krańcowy i koszt przeciętny w gałęzi są w długim okresie stałe (niezależne od rozmiarów produkcji). Jest to równoznaczne z występowaniem stałych przychodów ze skali. Sytuacja taka występuje jednak tylko w gałęziach, w których wzrost popytu na czynniki wytwórcze (wywołany zwiększeniem produkcji) nie powoduje wzrostu ich cen. Innymi słowy, rynek czynników produkcji ma charakter wolnokonkurencyjny, a popyt "naszej" gałęzi nie wpływa na sytuację na tym rynku.
Na prawach rękopisu
35
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Ekonomia menedżerska
_________________________________________________________________________________
III CZYSTY MONOPOL
1. Pojęcie i znaczenie praktyczne - model monopolu pomaga zrozumieć strategię postępowania struktur oligopolistycznych i karteli.
2. Równowaga monopolu (rys. 6.3. i 6.4.).
Rys. 6.3. Optimum przedsiębiorstwa monopolistycznego (punkt Cournota).
AC, AR
MC
AC
Pm
AC
Popyt gałęzi
MR
Q
Qm
a/ czysty
monopol
umożliwia
osiąganie
zysku
nadzwyczajnego
(monopolowego), ale jego wielkość zależy od relacji położenia krzywej popytu gałęzi i kosztów monopolu (rys. 6.4.).
Rys. 6.4. Możliwy przebieg krzywej popytu gałęzi.
$/jedn. produktu
D
D
1
3
AC
D2
Q
b/ wskaźnik Lernera - miara siły monopolu, gdzie L = (P - MC)/P
m
m
Wskaźnik Lernera zależy odwrotnie od elastyczności cenowej popytu (1/e -
zasada narzutu na koszty krańcowe); pozwala on ocenić względną siłę monopolu, ale nie daje podstawy do oceny absolutnej wielkości zysku.
Na prawach rękopisu
36
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
___________________________________________________________________________________________________________
3. Bariery wejścia do gałęzi - czynniki utrudniające (uniemożliwiające) wejście nowych przedsiębiorstw na rynek.
a/ korzyści skali (np. monopol naturalny),
b/ próg kapitałowy (np. przemysł motoryzacyjny),
c/ przewaga konkurencyjna oparta na kosztach lub/i jakości (np. Coca Cola), d/ zróżnicowanie wyrobów (marka handlowa),
e/ kontrola zasobów (np. francuski szampan),
f/ ochrona praw własności (monopol patentowy, licencyjny itp.); problem blokowania rynku przez nie wykorzystywane patenty (m.in. doświadczenia krajów Grupy Andyjskiej),
g/ bariery o charakterze strategicznym (np. polityka cenowa blokująca potencjalną konkurencję).
IV SKUTKI KONKURENCJI DOSKONAŁEJ I MONOPOLU (rys. 6.5.).
Rys. 6.5. Konkurencja doskonała a czysty monopol.
$/jedn. produkcji
M
Pm
M'
S'
P'm
E
P
koszty jednostkowe
(S)
k
MR=MC
MR gałęzi
Popyt gałęzi
Q
Q
Q'
Q
m
m
k
V KARTELE
1. Istota - grupowy monopol dążący do kontroli cen i wielkości dostaw (produkcji) na danym rynku.
2. Źródła konfliktu interesów między członkami kartelu (por. rys. 6.4.) - znaczna nadwyżka ceny ponad koszt krańcowy i wiążące się z tym silne bodźce do przekraczania nałożonej przez kartel kwoty produkcji (duży dodatkowy zysk).
3.Kartel a problem gapowicza ( free rider).
VI MONOPOL NATURALNY
1. Pojęcie i istota.
2. Zasady cenotwórstwa.
Na prawach rękopisu
37
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
Ekonomia menedżerska
_________________________________________________________________________________
a/ cena oparta na kosztach przeciętnych,
b/ cena oparta na kosztach krańcowych.
3. Obraz graficzny (rys. 6.6).
Rysunek 6.6. Monopol naturalny.
$/jednostkę prod.
D
AC
Optimum monopolu
MR
Cena monopolu po regulacji
MC
Q
VII KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA
1. Podstawowe cechy wyróżniające.
a/ zróżnicowanie produktów,
b/ duża liczba firm w obrębie poszczególnych grup produktów (pojęcie często stosowane przy analizie konkurencji monopolistycznej),
c/ brak barier wejścia do gałęzi (na rynek).
2. Cechy pochodne.
a/ pewien stopień wpływu przedsiębiorstwa na cenę,
b/ wysoka (choć nie doskonała) elastyczność popytu.
3. Konkurencja doskonała a konkurencja monopolistyczna.
a/ różnica - inne położenie krzywej popytu (pozioma i opadająca), b/ podobieństwo
-
w
obu
przypadkach
równowaga
długookresowa
przedsiębiorstwa wypada w punkcie styczności krzywej popytu z krzywą kosztu przeciętnego (rys. 6.7). Cechą szczególną konkurencji doskonałej jest to, iż styczność ta występuje w minimum kosztów przeciętnych.
c/ przyczyna zniknięcia zysku monopolowego (ekonomicznego) w stanie równowagi długookresowej - brak barier wejścia na rynek i pojawienie się nowych firm. Sprawia to, iż krzywa popytu na produkty pojedynczego przedsiębiorstwa staje się bardziej stroma (przesuwa się w stronę początku układu współrzędnych na rys. 6.7. (b)).
Na prawach rękopisu
38
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com
___________________________________________________________________________________________________________
Rys. 6.7. Równowaga przedsiębiorstwa w konkurencji monopolistycznej.
$/jedn. produktu
MC
AC
P
AC
DF
MR
Q
Q
(a) równowaga krótkookresowa - zysk ekonomiczny
MC
AC
Pe
MR
DF
Q
Qe
(b) równowaga długookresowa - zerowy zysk ekonomiczny
Na prawach rękopisu
39
PDF created with pdfFactory Pro trial version www.softwarelabs.com