Negatywne skutki działania

promieniowania UV na

organizm

Obniżenie odporności
immunologicznej organizmu



Ekspozycja na promieniowanie UV powoduje u człowieka
spadek odporności na infekcje bakteryjne i niektóre
wirusowe (np. opryszczkę), większą zapadalność na
przeziębienie, zaburzenia układu pokarmowego oraz
niektóre choroby alergiczne. Zgodnie z badaniami pod
wpływem UV dochodzi do indukcji limfocytów T
supresorowych. Za efekt supresorowy odpowiedzialna
jest składowa UVB promieniowania, która naruszając
równowagę immunologiczną ustroju, może indukować
nowotwory skóry.

Przyczynami prowadzącymi do spadku odporności organizmu mogą
być:



powstawanie w komórkach naskórka specyficznych antygenów w
wyniku oddziaływania UV na DNA;



zwiększone wydzielanie przez keratynocy-ty m.in. kinin, IL-6,
prostaglandyny E2, TNF-a, które powodują supresję.



oddziaływanie UV na kwas urokanowy (fotoreceptor skóry i
naskórka); efektem tego oddziaływania jest zmiana przestrzennej
formy kwasu z trans na cis, co prowadzi do zaburzenia funkcji
komórek prezentujących antygen limfocytom T i produkcji
limfocytów T supresorowych; kwas urokanowy ma strukturę
chemiczną podobną do histaminy i, jak ona, jest pochodną
histydyny powstałą w procesie dekarboksylacji; występuje w
największej ilości w warstwie rogowej naskórka i jest główną
przyczyną immunosupresji; w immunosupresji biorą również udział
komórki układu immunologicznego występujące w skórze, komórki
Langerhansa, których główną funkcją fizjologiczną jest prezentacja
obcych antygenów dostających się do skóry; stwierdzono, że pod
wpływem UV ilość tych komórek wyraźnie maleje; supresja pod
wpływem UV jest niezależna od fototypu; jest taka sama u rasy
kaukaskiej i czarnej, ponieważ kwas urokanowy gromadzi się w
najwyższej warstwie naskórka, powyżej warstwy pigmentacyjnej;

Nowotwory skóry

Wśród nowotworów skóry najbardziej znany jest czerniak. Około
90% wszystkich zgonów z powodu nowotworów skóry jest nim
spowodowana. Można sądzić, że wzrost zapadalności na
czerniaka jest wynikiem przede wszystkim:
• obserwowanej w ostatnich latach mody na opaleniznę,

• uprawiania sportów i przebywania na świeżym powietrzu,
• częstego podróżowania, szczególnie w celach turystycznych
do krajów pasa zwrotnikowego, gdzie natężenie UV jest wyższe,
• stosowania kosmetyków z SPF, które filtrują promieniowanie
UVB, przepuszczając do skóry UVA,

• częstego korzystania z łóżek i tub opalających, w których
promieniowanie UVA kilkakrotnie przekracza natężenie UV w
naturze.

Wśród nowotworów skóry
wyróżnia się:

• raki niebarwnikowe
• czerniaka
Wśród niebarwnikowych wymienia się raki podstawno-
i kolczystokomórkowe.

Rak podstawnokomórkowy



Rak podstawnokomórkowy wywodzi się z komórek
zalążkowych warstwy podstawnej naskórka i stanowi %
wszystkich raków skóry. Charakteryzuje się niewielką i
miejscową złośliwością. Rośnie wolno i na ogół nie daje
przerzutów. Rozwija się głównie u osób w podeszłym
wieku. Umiejscawia się w najbardziej eksponowanych
częściach ciała, tzw. tarasach słonecznych (skóra twarzy,
głównie czoło, okolice skroniowe, uszy, policzki, powieki).

Rak kolczystokomórkowy



Rak kolczystokomórkowy jest to nowotwór złośliwy
wywodzący się z warstwy komórek kolczystych będących
w końcowej fazie keratynizacji. Częściej występuje u
mężczyzn i osób w starszym wieku.



Są to raki pierwotne, wolno rosnące, wolniej niż czerniak
i mniej niebezpieczne. Inwazyjne, choć o małej agresji.
Lekceważone mogą prowadzić do przerzutów - częściej
kolczystokomórkowy.

Czerniak



Czerniak jest nowotworem złośliwym wywodzącym się z tkanki
nerwowej, z melanocytów. Występuje najczęściej na skórze, ale
może powstawać również w obrębie błony śluzowej przewodu
pokarmowego oraz w gałce ocznej. Pojawia się w miejscach nie
tylko eksponowanych na UY U mężczyzn umiejscawia się
szczególnie często na tułowiu, u kobiet na kończynach dolnych.
Pojawia się także na palcach dłoni i stóp lub pod paznokciami.
Nowotwór rozwija się ze znamion melanocytowych oraz plam
barwnikowych. Dlatego do oceny wszystkich znamion należy
stosować reguły: A (asymetria), B (brzegi), C (czerń, kolor), D
(duży rozmiar), E (ewolucja). Xa możliwość rozwoju czerniaka ze
znamienia barwnikowego może wskazywać zmiana zabarwienia,
niesymetryczny oraz nieregularny kształt, nierówne brzegi,
zmiany w grubości i powierzchni znamiona, swędzenie oraz
wielkość powyżej 6 mm. We wczesnym okresie wzrostu czerniak
jest wyleczalny.

W zachorowaniach na czerniaka dużą rolę odgrywają
czynniki ryzyka i czynniki genetyczne. Czynniki sprzyjające
rozwojowi raka skóry to:

• czynnik genetyczny (w ok. 10% przypadków),
• fototyp skóry:
- jasny odcień skóry,
- słaba zdolność skóry do opalania,
- tendencja do występowania oparzeń,
- jasne lub rude włosy,
- niebieskie lub zielone oczy,
- piegi,
• występowanie znamion i przebarwień,
• przebyte w dzieciństwie oparzenia skóry,
• niebezpiecznie intensywna ekspozycja skóry na UV w okresie dziecięcym i
młodzieńczym,
• znamiona dysplastyczne (szczególnie asymetryczne, o pofałdowanej
powierzchni i zróżnicowanej barwie),
• częste korzystanie z solarium.

Wpływ UV na wzrok



Promieniowanie UV wywiera wpływ na gałkę oczną. Jest ono
przyczyną zmętnienia soczewki, czyli zaćmy, katarakty. Jest to
postępująca choroba oka, która powoduje zmętnienie i
sztywność soczewki. Zmętnienie uniemożliwia przewodzenie
światła do wnętrza gałki ocznej, wskutek czego następuje niebo-
lesne pogorszenie widzenia. Zaćma to również przejaw procesu
starzenia. Ryzyko rozwoju tej choroby zwiększa wiele czynników
środowiskowych, m.in. promieniowanie nadfioletowe,
rentgenowskie, podczerwone, a także palenie papierosów. W
skrajnych sytuacjach katarakta może być przyczyną ślepoty.
Skuteczną metodą zwalczania zaćmy jest leczenie chirurgiczne.
Usuwa się ją operacyjnie dopiero wówczas, gdy zaczyna
utrudniać normalną aktywność: czytanie, prowadzenie
samochodu lub pracę. Profilaktyką zachorowań na zaćmę i inne
choroby oczu wywołane ekspozycją na promieniowanie UVB jest
systematyczne używanie okularów słonecznych. Okulary
posiadające filtry UV zatrzymują do 98% promieniowania UVB.

Wpływ UV na wzrok cd.



UV może być również przyczyną nowotworów gałki ocznej i
zapalenia spojówek. Promienie UV, przechodząc przez oko zdrowe,
ulegają całkowitemu pochłanianiu, nie docierając do siatkówki,
ponieważ poszczególne elementy gałki ocznej pochłaniają UV,
chroniąc receptory siatkówki przed uszkodzeniem.



Promieniowanie o długości fali do 300 nm jest całkowicie
pochłaniane przez rogówkę, natomiast w zakresie 300-400 nm
przez soczewkę. W przypadku gałki ocznej najbardziej narażone są
dzieci i osoby młode, ponieważ transmisja promieniowania UV
przez soczewkę jest u nich największa. Z wiekiem transmisja
maleje, co zmniejsza narażenie siatkówki.



Innym schorzeniem oczu, związanym z ekspozycją na UV, jest
skrzydlik. Są to zmiany zwyrodnieniowo-przerostowe o
charakterystycznym kształcie skrzydeł motyla. Skrzydlik zaliczany
jest do schorzeń zawodowych spawaczy oraz osób wykonujących
pracę zawodową na powietrzu, np. marynarzy, rybaków czy
rolników.

Preparaty przeciwsłoneczne



Kosmetyki przeciwsłoneczne mają za zadanie chronić skórę
przed oparzeniami słonecznymi, nowotworami skóry oraz
spowalniać i zapobiegać procesowi starzenia się skóry i
powstawaniu zmian skórnych. Współczesne kosmetyki
przeciwsłoneczne zawierają, oprócz filtrów UVB, również filtry
UVA lub filtry o szerokim paśmie pochłaniające równocześnie
promieniowanie UVB i UVA. Ponieważ UVA dociera do
głębszych warstw skóry właściwej i uszkadza strukturę
włókien kolagenowych oraz elastyny, należy stosować
również filtry przeciwko tej frakcji UV. W skład preparatów
przeciwsłonecznych, oprócz filtrów, wchodzi tzw. baza oraz
domieszki. Kosmetyki te są dostępne w postaci emulsji, żeli,
olejków, beztłuszczowych fluidów, sztyftów, aerozoli i past. Za
efekt ochronny preparatu odpowiadają nie tylko zawarte w
nim filtry, ale również baza preparatu, szybkość wchłaniania
preparatu, jego trwałość, nośniki filtrów oraz wszelkie dodatki.

Preparaty przeciwsłoneczne cd.



Preparaty o wysokich wartościach SPF, np. 30-50, to tzw.
blekoty lub ekrany. Ekrany polecane są osobom o jasnej
karnacji oraz urlopowiczom, którzy opalają się w
tropikach czy też uprawiają aktywność fizyczną na
świeżym powietrzu, surfując, jeżdżąc na nartach
wodnych, żeglując czy też jeżdżąc na nartach zimą
wysoko w górach. Preparaty te zapobiegają oparzeniom
słonecznym i zmianom skórnym w wyniku ekspozycji na
UV



Substancje pełniące rolę filtrów chroniących przed
promieniowaniem UV ze względu na sposób działania
dzieli się na dwie grupy:

Preparaty przeciwsłoneczne cd.



• filtry chemiczne - wnikają w wierzchnie warstwy
naskórka, pochłaniają energię światła słonecznego,
zmieniają swoją strukturę chemiczną, a energia UV
przetwarzana jest na efekt termiczny;



• filtry mineralne (fizyczne) - z racji dużych rozmiarów
cząstek pozostają na powierzchni skóry, tworząc barierę
dla UV; ich działanie polega na odbijaniu i rozpraszaniu
promieniowania UV; nazywane są także fizycznymi, gdyż
ich działanie ochronne nie wiąże się z reakcjami
chemicznymi, lecz z rekcją fizyczną - odbijaniem światła;
nowe formy tych filtrów, filtry mineralne o mniejszych
rozmiarach cząsteczek, wnikają w pewnym stopniu w
naskórek i częściowo absorbują oraz odbijają UV; są to np.
tlenek cynku, dwutlenek tytanu, tlenek żelaza.