Naturalne odnawianie gatunku

drzew leśnych:

Podstawy biologiczne , ekologiczne

oraz metody odnawiania

Maciej Bandurski NSDS



Charakterystyka najważniejszych cech

gatunku mających wpływ na jego naturalne

odnowienie.



Jest to gatunek z natury wolnorosnący ,w
pierwszych latach życia szybciej przyrasta w
słabym ocienieniu niż przy pełnym świetle. W wieku
10-15lat jest najwolniej przyrastającym gatunkiem.



Okres pędzenia rozpoczyna się około 15 r.ż. i trwa
w przybliżeniu do 100lat,po około 200 latach wzrost
na wysokość praktycznie ustaje.



Kulminacja bieżącego przyrostu wysokości
następuje w wieku 35-40 lat/żyzne siedliska/ lub
50-55lat/ubogie siedliska/wg. Szymkiewicza
natomiast wg. Leibundguta miedzy 30-70 rokiem.



Wpływ na kulminację wzrostu ma w młodości silne
ocienienie.



Jej wysokość w granicach 40-50m(60m) i od 1-
1,5m pierśnicy. W Polsce osiąga wiek do
600lat/Pawłowski 1952/



W lasach przerębowych w Polsce osiąga wysokość
około44-46m.



Wolno rosnąca jodła zaczyna wytwarzać szyszki
wieku 30-40 lat, w zwartym drzewostanie w wieku
60-70lat.



Okres dojrzewania nasion ; jesień pierwszego roku



Jodła jest gatunkiem jednopiennym i

rozdzielnopłciowym.



Kwiatostany żeńskie zebrane w wielołuskowe

szyszeczki, pojawiają się prawie wyłącznie na

wierzchołkach drzew. Szyszeczki te osiągają

długość około 6cm, stoją wyprostowane na pędach,

są barwy jasnozielonej.



Kwiaty męskie, zwykle bardzo liczne, o kształcie

podłużnej wałeczkowatej kotki długości 20-27mm,

wyrastają pojedynczo w kątach igieł po dolnej

stronie ubiegłorocznych pędów, zwykle tylko w tych

wyższych, lecz nie w szczytowych partiach korony.

Są one skierowane ukośnie ku dołowi, ich pylniki

mają barwę żółtą lub czerwonawą ,a nawet

fioletową.



Liście szpilkowate, dość krótkie-długości 1,5-

3cm, płaskie, tępe lub z lekkim wcięciem na

wierzchołku/niekłujące/, z góry błyszcząco

ciemnozielone, od spodu z dwoma białymi

paskami, giętkie/nie miękkie, ale też nie

przesadnie sztywne/.



Ustawienie: grzebieniaste, dość luźne

niesymetryczne, na dobrze oświetlonych

gałązkach czasami promieniste. Igły są zwężone

u podstawy i osadzone na gałęzi krążkowato

rozszerzoną nasadą/tzw. stopka/.



Okres występowania: cały rok/zimozielona/.



Trwałość igieł: 5-7 lat/10/



Wytwarza tylko długopędy.



Czas rozkładu ściółki jodłowej 2-3 lata
30<C/N<60



Opad igieł jodły to 3-6 ton/ha/rok



 rozkłada się bardzo dobrze



Pylniki otwierają się poprzecznie ,pyłek jest

przenoszony przez wiatr. Kwiaty męskie są

otoczone u podstawy licznymi, brązowymi

łuskami. Wpadający pomiędzy rozchylone

łuski pyłek zostaje zatrzymany przez kroplę

lepkiej substancji pojawiającej się w okienku

zalążka i nijako wciągnięty do komory

pyłkowej/mechanizm kropelkowy/. Po

zapłodnieniu łuski ponownie zwierają się,

rozrastają i grubieją przekształcając z wolna

kwiatostan w szyszkę.



Kwitnie na przełomie kwietnia i maja.



Wpływ czynników klimatycznych na
kwitnienie i owocowanie u jodły;



Dodatni wpływ wysokiej temperatury w
czerwcu



Jodła pospolita w Polsce na nizinach obradza
obficie nasiona co 3-5 lat, a w górach 5-8 lat.



Zbiór szyszek przed ich rozpadem/na zielono/



Dojrzewanie nasion IX-X jesień pierwszego
roku



Nasiona z łuskami lub oczyszczone
przechowywać w warunkach umiarkowanej
wilgotności, luzem. Można przechowywać pod
okapem drzewostanu lub zadołować.



Okres zachowania wartości siewnej
przechowywanych nasion do pierwszej
wiosny po zbiorze



Wymagania mikroklimatyczne



- termiczne

: ciepłolubność, znoszenie przymrozków



Jodła wymaga trzymiesięcznego, bezmroźnego okresu

wegetacyjnego. Temperatura lipca i sierpnia nie

powinna spadać poniżej 13-14°C, średnia temperatura

lutego -4°C. Wrażliwa na mróz, spadek poniżej -27°C

jest szkodliwy dla gatunku, najwyższa temperatura lata

39°C.



Średnia roczna temperatura nie może spadać poniżej 5-

8°C



Cierpi od przymrozków wiosennych, ale szkody te są

niewielkie. Jodła jest wrażliwa na przymrozki

późne/przełom maja i czerwca/.



 



- świetlne

: przy powstawaniu samosiewów i ich rozwoju



Gatunek bardziej cienioznośny /cieniowytrzymały / %

światła pełnego 1,50. nalot jodłowy1,7-2,3/2,7/,mocno

zacieniony , a następnie stopniowo odsłaniany podrost

wskazuje po wieloletnim przygłuszeniu normalny

wzrost. Siewki jodły, aby przeżyć do 2 roku, potrzebują

5% światła pełnego



Nalot powyżej 5 lat i podrost potrzebują około 8%

światła pełnego. Za odpowiednie dla jodły w wieku do

15 lat przyjmuje się względne natężenie

promieniowania 10-33%, a za optymalne 15-25%.

Nalot jodłowy ginie tam gdzie iloraz maksymalnego

natężenia promieniowania do minimalnego przekracza

25.



Rozwój siewek najlepszy w warunkach wysokiej
intensywności oświetlenia zwłaszcza w spektrum
niebieskim, takie warunki istnieją na otwartej
powierzchni przy zachmurzonym niebie lub w
cieniu, a także pod osłoną drzewostanu
iglastego/sosnowego/, który równomiernie
absorbuje wszystkie barwy światła. Mały udział
światła niebieskiego duży zielonego i czerwonego
nie sprzyja siewkom jodły, jak ma to miejsce w
przypadku bezpośredniego oświetlenia
słonecznego i w warunkach silnego zacienienia
przez liście drzew/np. buka/ i bylin.



wilgotnościowe

: wymagany poziom opadów i

wilgotność powietrza w sezonie wegetacyjnym i

w okresie spoczynku, zdolność znoszenia

dłuższych okresów suszy i zalewów



Jodła ma duże wymagania wilgotnościowe jej

występowanie związane jest z ilością opadów

min.600mm rocznie. Mała ilość opadów może

być niekiedy równoważona odpowiednimi

właściwościami gleby. Optymalne warunki w

Karpatach to opady 700mm i więcej przy

gęstości opadów 6-9,8 mm dla okresu V-VII.

Suche okresy wegetacyjne są często przyczyną

obumierania jodły.



Jodła jest również zależna od wilgotności

powietrza/zawartość pary wodnej w

powietrzu/ pod tym względem jest ona

mezofitem. Najwyższa wilgotność

powietrza ,a najniższa transpiracja wśród

iglastych. Jodła zatrzymuje od 40-80%

opadu, zatem nie może być

zrekompensowane zapotrzebowanie na

wodę w glebie przy niskich opadach w

sezonie wegetacyjnym. Wytworzyła ekotypy

od kserofilnego do higrofilnego. Nie znosi

dłuższych susz i zalewania.



Wymagania glebowe



- wodne

: wymagany poziom wody

gruntowej i zdolność znoszenia jego wahań



Nie znosi wahań poziomu wód gruntowych



Wymagany poziom wody gruntowej od 30
do 90cm



- pokarmowe

: siedliskowy typ lasu, gleby,

konkurencja roślinności zielnej



Jodła dla osiągnięcia najlepszego wzrostu
wymaga gleb głębokich, ze znaczną
domieszka części spławianych, świeżych lub
wilgotnych, bardzo często oglejonych. Wynika
to bowiem ze zdolności swobodnego
penetrowania przez korzenie jodły poziomu
gleb o średnim stopniu oglejenia. Wymaga
stałego uwilgotnienia niż przewietrzenia
gleby.



Karpaty: gleby skryto bielicowe oglejone BMG
Carici-Fagetum abietetosum



Góry Świętokrzyskie: gleby torfiasto-glejowe
Mszysty mieszany bór jodłowy (Abies alba-
Sphagnum girgensohonii



Puszcza Kozienicka BMśw, Ol jesionowy.



Dobrze rośnie i rozwija się na glebach o
odczynie silnie kwaśnym jak i zbliżonym do
obojętnego.



Dobrze daje sobie radę z konkurencją roślin
zielnych.



W granicach naturalnego zasięgu występuje
na siedliskach: BMśw, LMśw, Lśw, LMw, Lw,
BMwyż, LMwyż, Lwyż,



W górach na siedliskach:



LMG, LG



Jako domieszka na siedlisku BMw i BMG,
Bśw



Rębnie



- elementy czasowe/sposób cięcia,
intensywność/



Elementy przestrzenne/wielkość
powierzchni, położenie, następstwo cięć/



Elementy techniczne/ okres odnowienia,
nawrót cięć/



Rębnia stopniowa gniazdowa udoskonalona



stosowana w drzewostanach

wysokoprodukcyjnych, żywotnych, stabilnych.

Przygotowanie rębni to przeprowadzenie TP, lub

realizacji cięć przygotowawczych. Mała

intensywność cięć/trzebież/. Wykonanie 2 cięć

przygotowawczych w odstępach co 5 lat. Wiek

rozpoczęcia odnowienia ustala się indywidualnie

dla każdego

drzewostanu/jakość,zdrowotność,przeciętny

przyrost,cel produkcji i usytuowanie wobec

sąsiadujących d-stanów/.Wcześniej w słabych d-

stanach,później w d-stanach silnych i zdrowych.



Zakładanie ośrodków odnowieniowych w

postaci grup i kęp tworzy się pod okapem d-

stanu poprzedzając go lekko na gniazdach 4-

5ara lub tworząc luki przez usunięcie 1lub 2

drzew w pobliżu granicy transportowej.Ilość

ośrodków uzależniona jest od tempa

odnowienia i częstości oraz obfitości lat

nasiennych. Odległość pomiędzy ośrodkami

nie mniejsza niż dwie wysokości dojrzałego

d-stanu. Szerokość działek

roboczych/odl.szlaków/80-120m jednostka

objęta zabiegiem hodowlanym.



Po kilku latach realizujemy cięcia
odsłaniające na gniazdach i do ich
poszerzania.Najintensywniej w środku
gniazda i łagodniej w kierunku
obwodu/stożek odnow./.Nawrót cięć
odsłaniających zależy od stanu odnowienia-
zasadniczo 3-5 lat/czyn.świetlny/.Poszerzenie
gniazd cięciami brzegowymi.Pas szerokości
10-15m/kier.południowy dla gniazd
ekscentrycznych/.



Gniazda eliptyczne o kierunku ze wschodu na
zachód.Cięcia obsiewne wykonujemy w roku
nasiennym na gniazdach,odsłaniając
samosiew dwoma lub trzema cięciami z
cząstkowym okresem odnowienia 10-15lat.W
tym samym czasie możemy zakładać nowe
ośrodki odnowieniowe.Dalszy etap to
usunięcie pozostałego d-stanu pomiędzy
ośrodkami i wypełnienie całej działki roboczej
odnowieniem.



Okres odnowienia długi około 50-60 lat/d-
stany jodłowe/



Okres odnowienia 40-50 lat/ d-stany z
udziałem jodły poniżej 40%/



Rębnia stopniowa gniazdowa / bawarska/



Stosowana w drzewostanach jodłowych lub
bukowo-jodłowych często z domieszką
świerka, wskazujące znaczne osłabienie
żywotności, przerzedzonych. Rębnia
opracowana przez Karla Gayera z licznymi
modyfikacjami innych
naukowców/Bauer,Puchalski,ZHL
1988,Twaróg,Korpel/.



Modyfikację ładu przestrzennego w tej rębni
zaproponowali Burschel i Huss/1987/ .



W każdej fazie procesu odnowienia
wszystkie cięcia przeprowadzane są w ten
sam sposób, że ścięte i okrzesane drzewa
dociąga się przy pomocy urządzeń linowych
do przygotowanych odpowiednio szlaku
zrywkowego wewnątrz drzewostanu, skąd
są dalej transportowane- pojazdy mogą
poruszac się tylko po zaznaczonych
ścieżkach i drogach.



Faza I

– zwarty starodrzew; system szlaków

zrywkowych utworzony w młodszych fazach
rozwojowych drzewostanu w okresie cięć
pielęgnacyjnych lub dopiero w drzewostanie
dojrzałym dzieli się tylko strefy na
pasy/działki robocze/o szerokości 40-60m.



Faza II

– cięcia grupowe i gniazdowe wykonuje się

w celu kształtowania ośrodków
odnowienia/jodła,buk/ z osłoną górną tam, gdzie
ono pojawiło się wcześniej, inicjowania
odnowienia samosiewnego gatunków
cienioznośnych oraz tworzenia warunków dla
wprowadzanych sztucznie sadzonek jodły, buka.
Przeważająca część drzewostanu/strefy/
pozostaje nienaruszona. Cięcia wykonuje się
najpierw w częściach drzewostanu osłoniętych od
wiatru. Z drzewostanu pobiera się 5-10% jego
zapasu.



Faza III

- cięcia brzegowe; odsłanianie

partii środkowych grup i gniazd oraz
poszerzanie ich w kierunku powstałego lub
wprowadzonego odnowienia. Wszystkie
pozostałe części drzewostanu nie objęte
zabiegami pozostają nadal zwarte. Pobiera
się 10-15% miąższości drzewostanu.



Faza IV

– dalsze cięcia brzegowe poszerzają

ośrodki odnowieniowe, przyjmujące często

kształty nieregularne. Obok gatunków

cienioznośnych rozwijają się gatunki drzew o

umiarkowanych wymaganiach

świetlnych/świerk/. W przypadku braku

odnowienia naturalnego następuje

niezwłocznie sadzenie. W środkach grup oraz

części północnej, nie ocienionej, na

gniazdach można wprowadzić gatunki

światłożądne/sosna,modrzew/. Pobiera się

20-25% zasobności drzewostanu.



Faza V

– odnowienie pokryło całą

powierzchnię, gniazda/grupy i kępy
podrostu/ połączyły się w wyniku cięć
brzegowych i uprzątających, które objęły
2/3 pozostałego starodrzewu. Pułap koron
odnowienia przyjmuje postać faliście
ukształtowanych stożków. Pozostałe części
starodrzewu znajdują się jeszcze wzdłuż
linni i dróg tak, że mogą one być usunięte
bez szkód w odnowieniu.



Faza VI

– ostatnie dojrzałe drzewa usunięto.

Jeszcze prze kilka lat występuje
zróżnicowanie wysokości, wyraźnie
dostrzegalne w grupach i kępach w postaci
stożków. Budowa ta w ciągu kolei rębności
zaciera się coraz bardziej. Wydłużenie
okresu odnowienia ponad 30-40lat zwiększa
opisane wyżej zróżnicowanie budowy
grupowej i utrwala je.



Rębnie częściowe



W drzewostanach jodłowo-dębowych i jodłowo-

bukowych dobre rezultaty można osiągnąć

odnawiając w pierwszej kolejności jodłę na

gniazdach cięciami częściowymi wykonywanymi

w grupach i kępach złożonych z tego gatunku,a

następnie dąb lub buk również cięciami

częściowymi między gniazdami. Ze względu na

30 letni okres odnowienia jodły, buk powinien

być odnawiany po 10-15 latach od obsiewu

jodły,stosując 15-20 letni cząstkowy okres

odnowieniowy, według zaleceń przy odnawianiu

jednogatunkowych buczyn.



Cięcia uprzątające przy odnawianiu drzewostanu

jodłowo-bukowego należy wykonywać

równocześnie dla obydwu gatunków. Całkowity

okres odnowienia będzie wówczas równy

cząsteczkowemu okresowi odnowienia jodły.

Omówione postępowanie odpowiada rębni

częściowej wielko powierzchniowej, stosowanej w

drzewostanach dwu gatunkowych. Odnowienie

jodły na gniazdach zbliża przyjętą metodę do

rębni gniazdowej częściowej/IIe/z pozostawiona

osłoną na gniazdach, różni się jednak od niej

równoczesnym wykonaniem cięć uprzątających

na gniazdach i powierzchni międzygniazdowej.



Drzewostany jodłowo-sosnowe w ,których
jodła stanowi około 30% , z powodzeniem
można stosować zmodyfikowaną rębnię
gniazdowa zupełną=/ IId/. W kępach jodły
prowadzimy cięcia częściowe. W praktyce, z
uwagi na bardzo korzystne warunki, jakie
jodła znajduje w drzewostanach
sosnowych ,ograniczają się one do tylko do
cięć odsłaniających i uprzątających.



W gniazdach,w których zapewniona jest

osłona boczna podrostu jodły/ w eliptycznych

o wielkości 3,5-6,5ara,cięcia uprzątające

można wykonywać po około 20 latach. W

przypadku większych gniazd konieczny jest

dłuższy cząstkowy okres odnowieniowy ,około

20-30 lat. Po osiągnięciu przez jodłę wysokości

biologicznego zabezpieczenia,tj. około

1,5metra,wykonujemy cięcia zupełne między

gniazdami i wprowadzamy sosnę oraz nie

wymagające osłony gatunki domieszkowe.



Rębnia IVa stopniowa gniazdowa



Zastosowanie w litych drzewostanach jodłowych

lub mieszanych bukowo jodłowych i litych

buczynach. Celem stosowania tej rębni jest

wykorzystanie łatwości odnowienia naturalnego.



Szerokość strefy 100-200m, maksymalna

powierzchnia 6-12ha lub całe pododdziały z

pozostawieniem od strony odwietrznej pasa

ochronnego 60-80metrów.Sposób odnowienia-

naturalny.Okres odnowienia długi i bardzo długi

30-50 lat. Pozostawianie nasienników lub

biogrup zazwyczaj przy poszerzaniu

gniazd/przejściowo/,biogrupy jodły mogą

pozostać na następne lata.



Rębnia IV d stopniowa gniazdowa udoskonalona



Zastosowanie w drzewostanach jodłowych

jednopiętrowych i wielogatunkowych. Celem

stosowania tej rębni jest stworzenie złożonej

budowy pionowej i poziomej drzewostanu.

Dopuszcza się wszystkie rodzaje cięć,także zręby

zupełne jednak wyłącznie na małych

powierzchniach.Praca na powierzchni całych

pododdziałów. Sposób odnowienia naturalny i

sztuczny z zachowaniem pełnego ładu

przestrzennego. Okres odnowienia średni do

długiego 30-50 lat. Pozostawianie nasienników i

biogrup na powierzchniach z cięciami częściowymi.



 



Rębnia V przerębowa



Nazywana również ciągłą, zaleca się ja

stosować przede wszystkim w litych

drzewostanach jodłowych, a ponadto w

drzewostanach mieszanych gatunków

cienioznośnych o budowie wielopiętrowej

/złożonych z jodły,buka,świerka/, z dużą

przewagą jodły. Stosowana również w

drzewostanach świerkowych w strefie górnej

granicy lasu/siedliska boru wysokogórskiego/,

gdzie powinna ona tworzyć grupową strukturę

drzewostanu/roty górskie/.



Zasady stosowania tej rębni

:



Cięcia przerębowe przeprowadza się w
całym drzewostanie jednocześnie co 5-
10lat/ przyjęty okres nosi nazwę obiegu
cięć/.



Każde cięcie łączy w jeden zabieg
hodowlany użytkowanie, pielęgnowanie i
odnowienie lasu, pozostawiając drzewostan
trwale w zwarciu pionowym.



W szczególności cięcia przerębowe spełniają
następujące zadania:



Użytkowanie drzew dojrzałych do wyrębu



Prowadzenie selekcji pozytywnej z usuwaniem
drzew zbędnych lub szkodliwych dla otoczenia



Zapewnienie trwałej struktury przerębowej
przez tworzenie warunków wzrostu dla
nalotów i podrostów o różnym wieku, co
prowadzi do maksymalnego wypełnienia
biomasą przestrzeni nad glebą



Nie powiększa się powstałych grup i kęp odnowienia,

prowadząc w nich jedynie zabiegi pielęgnacyjne;

drzewa do usunięcia wyznacza się pojedynczo , przy

czym zaleca się ustalenie etatu miąższ ościowego

metodą kontrolną /pomiarów okresowych zapasu i

przyrostu/ w wysokości nieprzekraczającej bieżącego

przyrostu miąższości grubizny, z pobieraniem etatu w

1-2 cięciach w 10-leciu; drzewa do wycięcia wyznacza

się w okresie wegetacyjnym, a ścinkę i zrywkę

prowadzi się w okresie zimowym, w czasie zalegania

grubej pokrywy śnieżnej.



Obieg cięć zależy w tej rębni głównie od

siedliska,składu gatunkowego i wielkości drzewostanu

oraz od stanu i gęstości sieci dróg wywozowych.





A.Jaworski : Charakterystyka hodowlana
drzew leśnych. 1995 Wyd. Gutnenberg
Kraków



Polska Akademia Nauk Instytut Dendrologii:
Jodła Pospolita. 1983 Warszawa-PoznańPWN
.



Zasady Hodowli Lasu Zarz. Nr 99 DGLP z
dnia 24.12.2002r