„Fazy życia i zadania rozwojowe

dorosłych.

Wczesna dorosłość.

Debiut w świecie dorosłych.

Wiek średni. Późna dorosłość.”

Uniwersytet Mikołaja Kopernika

w Toruniu

Collegium Medicum im. L. Rydygiera

w Bydgoszczy

Życie człowieka, podlega ciągłej zmianie,

ciągłemu rozwojowi. Człowiek jest bytem

dynamicznym, rozwijającym się nie tylko
na płaszczyźnie czysto biologicznej,

ale także na płaszczyźnie psychicznej. Od

chwili poczęcia człowiek dąży do aktualizacji

samego siebie. Aktualizacja ta obejmuje

zmiany na poziomie zachowania, na

poziomie struktur umysłowych, w strukturze

osobowości oraz w relacjach osoba -

otoczenie.

Według profesora Z. Wiatrowskiego, istnieją

cztery fazy

dorosłości:

1. wczesny okres dorosłości (18-33 r. ż.)
2. średni okres dorosłości (34-50 r. ż.)
3. późny okres dorosłości (50-60 r. ż.)
4. okres starości (powyżej 60 r. ż.):

a) faza wieku podeszłego (60-75r.ż.)

b) faza wieku starczego (76-90 r. ż.)

c) faza wieku sędziwego (powyżej 90 r. ż.)

Fazy dorosłości

Wczesna dorosłość

-

rozpoczyna się od 18 roku życia, a kończy się w 33 roku,

-

w okresie wczesnej dorosłości przypada faza prokreacji,

-

osoba w tym okresie wybiera partnera życiowego, uczy się życia

małżeńskiego,

-

rozpoczyna się w tym okresie życie rodzinne, a co za tym idzie

podejmuje się wychowania dzieci i prowadzenia domu,

-

w tym okresie podejmuje się pracę zawodową oraz wzrasta poczucie

odpowiedzialności obywatelskiej,

-

młoda osoba, która odnalazła swoją tożsamość, pragnie i jest gotowa

angażować się w związki czy wspólnoty,

-

osoba w tym przedziale wiekowym wykazuje gotowość do

kompromisów i poświęceń na rzecz solidarności z tymi,

z którymi pozostaje w bliskich związkach,

-

zarysowuje się wyraźnie podział ról między małżonkami:

kobieta jest organizatorką życia rodzinnego, tworzy klimat

emocjonalny, szczególną atmosferę w domu, kultywuje tradycje

rodzinne, zaspokaja potrzeby fizjologiczne i psychiczne dzieci,

sprawuje pieczę nad ich rozwojem

mężczyzna dba o przestrzeganie przyjętych w rodzinie norm,

zasad, wartości

Wczesna dorosłość

-

kobieta po założeniu rodziny zwykle zajmuje się organizacją domu

i wychowaniem dzieci. Zmuszona jest dzielić realizację zadań

związanych z rolą matki z karierą zawodową, lub przerwać pracę

zawodową,

-

mężczyzna skupia się na zapewnieniu środków do życia dla rodziny,

-

młody mężczyzna poznaje świat dorosłych, utożsamia się z osobą

dorosłą, rozwija zainteresowania, podejmuje decyzje związane z pracą,

małżeństwem i rodziną,

-

przejście z dorastania do dorosłości to czas, kiedy konkretyzuje się plan

życiowy i następuje jego realizacja. Mogą wówczas wystąpić korekty, lub

nawet poważne zmiany przyjętego planu życiowego dzięki zdobytemu
doświadczeniu. Jest to czas stabilizacji planu życiowego. Dokonuje się
proces dopełnienia konstrukcji osobowościowej poprzez indywidualne

odkrywanie sensu zdarzeń w kontekście ludzkich dążeń i w efekcie

ustalenie dróg, procedur dochodzenia do tego, co wartościowe,

-

o okresie wczesnej dorosłości następuje sporo ważnych wydarzeń

życiowych, zwykle pozytywnych, choć ich kwalifikacja zależy od tego, jak

są spostrzegane przez jednostkę

Wczesna dorosłość

Dojrzałość psychiczna:

1)     Autonomia jednostki:

-         człowiek może realizować własne podmiotowe działania, niezależnie

od czynników determinujących,

2)     Wgląd we własne motywy postępowania:

-         im bogatsza wiedza o sobie tym większe szanse poznania innych,

a w konsekwencji możliwość podejmowania właściwych

decyzji,

-         samowiedza dojrzała= struktura związkowa ( układ uporządkowanych

sądów tworzących ogólne całości)

3)     Stosunek do innych:

-         postawa odpowiedzialności i szacunku dla drugiej osoby jednocześnie

niezależność od innych,

-         ważną rolę odgrywa umiejętność uporządkowania i kontrolowania

własnych emocji oraz posiadanie realistycznego obrazu świata

Wczesna dorosłość

KRYZYSY:

-         dylematy związane z wyborem zawodu: wartości ekonomiczne

– satysfakcja,

-         oczekiwania grupy społecznej – własne ambicje i dążenia,

-      -   konflikty związane z nowymi rolami społecznymi: praca

zawodowa – obowiązki rodzinne

Środki do rozwiązywania kryzysów:

-         określenie własnej tożsamości,

-         korzystanie z wzorców kulturowych,

-         osiąganie kolejnych stopni autonomii

 

Dorosłość

„Dorosłością określamy tę fazę życia, w którą

wkracza człowiek po gwałtownych zmianach

rozwojowych prowadzących do dojrzałości

biologicznej i społecznej, wyrażającej się w

zdolności do prokreacji, oraz odpowiedzialnego

podejmowania nowych ról społecznych

związanych z zakładaniem własnej rodziny,

rodzeniem i wychowywaniem dzieci,

podejmowaniem i rozwijaniem aktywności

zawodowej, a przede wszystkim, w

autonomicznym kierowaniu własnym życiem.”

Dorosłość

-

rozpoczyna się po 30 roku życia,

-

cechuje się względną stabilizacją, wiąże się z kreatywnością, potrzebą

dokonań, rozszerzeniem kręgów społecznych, pracą zawodową i

pełnieniem różnych ról zawodowych oraz życiem rodzinnym i wzrostem

odpowiedzialności jednostki, specyficznym wzorcem aktywności i

powiązań jednostki z otoczeniem,

-

osoba dorosła podejmuje i realizuje wiele zadań życiowych,

-

pomaga nastoletnim dzieciom stać się szczęśliwymi i odpowiedzialnymi

dorosłymi,

-

osiąga pełną dojrzałość społeczną i obywatelską odpowiedzialność,

-

osiąga i stara się utrzymać satysfakcjonującą działalność w karierze

zawodowej,

-

rozwija zainteresowania i hobby stosowne do wieku dojrzałego,

-

przed jednostką stoi zadanie zaakceptowania fizjologicznych zmian wieku

średniego oraz przystosowania się do nich oraz do przystosowania się

do starzenia się rodziców,

Dorosłość

Okres życia dorosłego można podzielić na trzy podstawowe fazy:

1.

Realizacja planu życiowego:

okres ten cechuje zwiększony wysiłek,

ogólna koncentracja, ukierunkowanie sił oraz dążenie do osiągnięcia

celu, poznanie nowych dziedzin, tworzenie i doskonalenie siebie

2.

Okres progresywnej ekspansji dzieła życiowego u szczytu:

jest to okres

od ustabilizowania planu życiowego do osiągnięcia

szczytu jego realizacji. W okresie tym występuje nastawienie

przyszłościowe, dokonywanie dzieła jest przeżywane jako

samorealizacja, powołanie, jako spełnienie przeznaczenia

3.

Okres starzenia się:

jest to punkt przełomowy w życiu dorosłego

człowieka. Coraz wyraźniej zaznacza się spadek, zaczyna dominować w

życiu kategoria przeszłości. Obniżające się tępo zależy w dużym stopniu

od ogólnego stanu organizmu, jak również od wewnętrznej odporności

człowieka. Schyłek jest przeżywany od wewnątrz i od zewnątrz. Nasila
się bilansowanie własnego życia. Na podstawie własnej oceny i innych

ludzi kształtuje się ostateczny rezultat życia: udane lub nie.

Dorosłość

Andragogika, postrzega człowieka dorosłego m.in. przez pryzmat

kształcenia ustawicznego, a zatem jego przygotowania w każdym

wymiarze do ciągłej edukacji i samokształcenia w realizowaniu

swojej osobowości.

Zakłada różne aspekty rozwoju człowieka. Z jej punktu widzenia,

osobowość człowieka dorosłego podlega ciągłym zmianom.

Uczeni dowodzą, że człowiek dorosły w niemniejszym

stopniu potrafi przyswajać wiedzę, niż młody. Co więcej, dostrzega

w jednostce dorosłej potencjał jakim nie dysponują dzieci i

młodzież. Jest nim m.in. doświadczenie życiowe i zawodowe, które

wpływa na osobowość i motywy ludzi dorosłych w

podejmowaniu wysiłku do poszerzania swoich horyzontów

myślowych, podnoszenia kwalifikacji zawodowych, czy

zdobywania zupełnie nowych.

Wiek średni

-

to okres ugruntowanej już pozycji zawodowej, rodzinnej i społecznej,

-

często następuje w niej rozwój zaangażowania w pracę i odkrywanie

siebie w nowej roli w rodzinie – posiadanie wnuków,

-

człowiek w tym okresie życia, najpełniej czerpie z wypracowanej

pozycji życiowej, może cieszyć się w pełni z owoców swej pracy,

-

w tym okresie najczęściej, zdarzają się kryzysy zawodowe;
wynikają z rozbieżności dążeń i oczekiwań związanych z zawodem,

a wykonywaną pracą. Następuje wypalenie zawodowe.

Ludzie właśnie w tym wieku podejmują decyzję o zmianie

pracy,

-

w tym okresie życia ludzie są też szczególnie narażeni na wpływ

stresu na ich zdrowie, podlegają różnym chorobom,

-

nowa jakość w ich życiu – wnuki, wnoszą nowe doznania, emocje,

nowe cele do realizacji. Choć sami wciąż czynni zawodowo, z

poświęceniem pomagają w ich wychowaniu, wkraczającym w życie

dzieciom,

-

w prawidłowych relacjach rodzinnych, stają się autorytetem dla

swoich dzieci

Wiek średni

ROZWÓJ OSOBOWOŚCI

 

-         autonomia,

-         koniec fazy indywidualizacji,

-         wewnętrzna integracja,

-         człowiek coraz lepiej zna swoją wartość i coraz lepiej siebie

akceptuje

KRYZYSY: 

-         człowiek w tym okresie konfrontuje się z własną śmiertelnością,

-        - w okolicach 40 r.ż. zmienia się perspektywa myślenia („ więcej za

nami niż prawdopodobnie przed nami”)

   - ma poczucie, że trudno jest już cokolwiek zacząć od nowa,

-         jest to także okres bilansu życiowego,

- chwieje się poczucie sensu własnego życia

Wiek średni

RODZINA

 

-        

dorastają dzieci,

-         zmiana charakteru podejścia do swoich starzejących się

rodziców- zmiana reakcji – opieka nad rodzicami,

-         puste gniazdo – zmiana, w przypadku kobiet jest to bardzo

trudny okres (szczególnie tych niepracujących),

      -  wyprowadzenie się dzieci z domu jest także sprawdzianem

dla rodziców, dla ich małżeństwa, tego co ich

rzeczywiście łączy,

-         mogą nastąpić konflikty małżeńskie prowadzące nawet do

rozwodu

Wiek średni

UTRATA PRACY

-         w każdym okresie jest dotkliwa,

-         ale w tym najbardziej:

*       po pierwsze- spada się zwykle z wysokiego szczebla,

z wypracowywanej pozycji,

     *  po drugie- możliwości znalezienia pracy w tym wieku są bardzo

ograniczone,

      * po trzecie- możliwości przekwalifikowania pracy w tym wieku

zanikają  

-         w pracy, człowiek w tym wieku, osiąga status eksperta,

mistrza – wykonuje wiele czynności w sposób automatyczny, co

pozwala mu kompensować ubytki poznawcze, ponieważ czynności

są bardzo dobrze utrwalone

Wiek średni

PRACA ZAWODOWA

 

-         optymalna pozycja zawodowa,

-         może łączyć się z autorytetem, władzą, pozycją,

-         największa satysfakcja zawodowa,

-         czasami wiąże się to z dużym stresem,

-         wypalenie zawodowe – szczególnie w pracy służb społecznych,

częściej dotyka tych, którzy w młodości bardzo się angażowali

-         wyczerpanie emocjonalne – na początku – poczucie, że nie jest

się w stanie tej pracy już wykonywać;

-         często wtedy pojawiają się objawy somatyczne (np.

bezsenność), wtedy jedynym sposobem jest zmiana charakteru

pracy

czasami człowiek ma silne poczucie niedoceniania

Późna dorosłość

- rozpoczyna się od 50 roku życia,
- w społeczeństwie przemysłowym coraz większy udział

ludzi starszych zdolnych do aktywności

ZMIANY FIZYCZNE:

-         bardzo wyraźne starzenie się organizmu na

poziomie komórkowym,

-         zmiany są wyraźnie uchwytne od ok. 60 r.ż.,

-         coraz więcej zmian bardziej widocznych zewnętrznie

Późna dorosłość

MOTORYKA:

-         wyraźny spadek zdolności do wysiłku,

-         zmniejsza się siła, maleje masa mięśni i kości,

-         człowiek szybciej się męczy,

-         większą trudność przysparzają nowe ruchy,

ruchy zautomatyzowane wymagają już udziału świadomości, co powoduje

dłuższe ich wykonywanie

ZMYSŁY:

-         wyraźne pogorszenie ich funkcjonowania, ich wrażliwości,

-         pogarsza się wzrok, słuch, węch, smak,

-         zmiany te są na tyle wyraźne, że pogarszają orientację w otoczeniu,

-         wydłuża się czas reakcji na bodźce wzrokowe i słuchowe oraz czas

wykonywania czynności,

o wiele wolniejsze przekazywanie impulsów nerwowych

Późna dorosłość

UWAGA:

-         pogarsza się zdolność koncentracji i refleks,

selektywność uwagi

PAMIĘĆ:

- pogarsza się pamięć, zwłaszcza „świeża”,

-         ludzie starsi lepiej pamiętają rzeczy sprzed 40 lat niż sprzed

tygodnia

RODZINA 

-         dobry okres w relacjach partnerskich,

-         ale nie zawsze – starość jest mało tolerancyjna,

-         częściej mężczyźni wchodzą w tym okresie ponownie w związki

 

Późna dorosłość

ZDARZENIA KRYTYCZNE

 

-         wiążą się ze stresem,

-         mają charakter straty :

*       zdrowia,

*       kondycji,

*       osób bliskich,

*       atrakcyjności,

*       statusu ekonomicznego,

*       statusu społecznego,

*       znaczenia, prestiżu

- świadomość utraty swojego życia

Późna dorosłość

ŻYCIE ZAWODOWE:

-         emerytura,

-         trudność w adaptacji do tego okresu,

-         stadia przejścia na emeryturę:

* faza przygotowawcza/przedemerytalna: kiedy się jeszcze pracuje

i wyobraża sobie jak to wspaniale będzie na

emeryturze, że tyle rzeczy się zrobi, bo będzie się miało czas,

* faza miodowego miesiąca: zaraz po przejściu na emeryturę,

euforia,

* faza rozczarowania: okazuje się, że przedemerytalne fantazje stają

się nierealistyczne,

       * faza reorientacji: bardzo realistyczne patrzenie na swoją

starość, etap rzeczywistej adaptacji,

     * faza stabilności: dobre funkcjonowanie w roli emeryta; ta faza

trwa do momentu utraty samodzielności,

* faza końcowa: niezdolność do samodzielnego życia

Późna dorosłość

Nauka udowadnia, że ludzie w „złotym wieku”, podejmujący formy

aktywności (praca twórcza, naukowa, odkrywcza), realizujący

się, podejmujący i podtrzymujący więzi przyjacielskie,

posiadający hobby, realizujący w minimalnym choć stopniu

rekreację, stosujący zasady zdrowego życia, są zdecydowanie

mniej narażeni na syndrom starości, poczucie osamotnienia,

izolacji społecznej i psychicznej. Ponadto, ich sprawność

intelektualna jest wciąż bardzo często na wysokim poziomie.

Daje to zatem poczucie wolności i przynależności zarazem do

społeczeństwa, samowystarczalności w jakimś zakresie

oraz przydatności, i pozwala postrzegać siebie jako

jednostkę wartościową społecznie.

Definicje rozwoju:

1. Według Bronfenbrenner’a – ekologiczne podejście –
wzrost zdolności rozumienia przez jednostkę swego
otoczenia i ustosunkowania się oraz podtrzymywania
lub zmieniania dotychczasowego otoczenia

2. Według Levinson’a – zmiany struktury życia
człowieka, rozumianej jako wzorzec jego aktywności i
powiązań z otoczeniem. Wielokrotne
przemiany struktury życia od wczesnego
dzieciństwa po wiek starczy

3. Według Gouda – nie tylko przyrost lecz nieraz
uwolnienie się od czegoś

4. Według Pietrasińskiego – rozwój psychiczny –
względnie trwałe zmiany jego zachowania, które
sprzyjają rozwiązywaniu wyłaniających się przed daną
osobą zadań w sposób korzystny nie tylko
doraźnie, lecz z punktu widzenia przebiegu dalszego
życia, jako całości

1. Wczesna dorosłość (18-33 lat):

- zakończenie nauki szkolnej i przygotowanie się do zawodu,

- podjęcie pracy zawodowej,

- rozwój zdolności do intymnych stosunków emocjonalnych

i miłości,

- znalezienie stałego partnera i założenie rodziny,

- prowadzenie domu,

- wychowanie dzieci,

- podjęcie obowiązków społecznych i obywatelskich,

- wypracowanie własnej filozofii życia,

- sformułowanie wizji własnej przyszłości

Zadania rozwojowe

2. Wiek średni (34-60):

- podjęcie większej odpowiedzialności

społecznej,

- rozwiązanie dylematu: praca dla przyszłych

pokoleń czy stagnacja,

- nadanie swemu życiu większej pełni i pomoc w

tym współmałżonkowi,

- rozwój zawodowy, kierowanie karierą,

- osiągnięcie zamierzonego standardu

życiowego,

- wspomaganie rozwoju i startu życiowego

dzieci,

- opieka nad starzejącymi się rodzicami,

- pogodzenie się z nadchodzącą starością

Zadania rozwojowe

3. Starość (od 60 lat):

- podjęcie nowych ról i zajęć związanych z

emeryturą,

- włączenie się do grupy rówieśników,

- utrzymanie zainteresowań światem,

- przygotowanie się do rosnących ograniczeń

fizycznych,

- przygotowanie do straty osób bliskich,

- wypracowanie dojrzałej postawy wobec śmierci

Zadania rozwojowe

Bibliografia:

1.

Aleksander T., Andragogika, Podręcznik akademicki, Kraków
2009;

2.

Harwas- Napierała B., Trempała J., Psychologia rozwoju
człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002;

3.

Pachociński R., Andragogika w wymiarze międzynarodowym,
Instytut Badań Edukacyjnych, Warszawa 1998;

4.

Pilch T., red. n., Encyklopedia Pedagogiczna XXI w.,
Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003;

5.

Wiatrowski Z., Modrzejewska-Smól L., Afgański A.,
Pedagogika pracy i andragogika. Z myślą o dorastaniu,
dorosłości i starości człowieka w XXI wieku, Wydawnictwo AB,
Włocławek 2008;

6.

Wiatrowski Z., Dorastanie, dorosłość i starość człowieka
w kontekście działalności i kariery zawodowej,
Instytut Technologii Eksploatacji – PIB, Radom 2009;

7.

Wujek T., Wprowadzenie do andragogiki, Wydawnictwo ITE,
Warszawa 1996.