SZLAKIEM

WIELKOPOLSKICH

LEGEND

O d n a jd a w n ie jsz y c h c z asó w le g e n d y to w a rz y s z y ły czło ­

w ie k o w i. P o w sta w a ły d la w y ja śn ie n ia n ie z ro z u m ia ły c h zja­

w isk , o b e c n o śc i g ła z ó w o n ie c o d z ie n n y c h k s z ta łta c h c z y

z d a rz e ń , k tó re w y ra s ta ły p o n a d p rze c iętn o ść .

N ie k ie d y n ie z w y k łe c z y b o h a te rs k ie c z y n y z a c h o w a ły

się w lu d z k ie j p a m ię c i o b ra s ta ją c z c z a s e m le g e n d ą . Ich

b o h a te r o m p rz y p is y w a n o n a d lu d z k ie u m ie ję tn o ś c i a ich

rea liz a c ję p o m o c y sił n ie b ie sk ic h b ą d ź p iek ie ln y c h . D la te g o

też w ie le z ty ch w y d a r z e ń d a je s ię o s a d z ić w h isto ry c z n y c h

re a lia c h i z n a le ź ć o s o b o w e p ie r w o w z o ry p o s ta c i p r z e d s ta ­

w io n y c h w le g e n d z ie . P rz e k a z y w a n e z p o k o len ia n a p o k o ­
le n ie p r z e t r w a ły w ie k i s ta ją c s ię e le m e n te m łą c z ą c y m

w sp ó łc ze sn o ść z p rze sz ło śc ią, e le m e n te m s z c z e g ó ln ie siln ie

z a p a d a ją c y m w p a m ię ć d z ie c io m i m ło d z ie ż y , d a ją c f u n d a ­

m e n t p o d k s z ta łto w a n ie lo k aln e g o p a trio ty z m u .

W ie le z w ie lk o p o ls k ic h le g e n d , jak c h o ć b y te o L ech u ,

C z e c h u i R u sie w e s z ły d o k a n o n u le g e n d p o lsk ic h . W teg o

ro d z a ju o p ra c o w a n iu n ie s p o s ó b u w z g lę d n ić le g e n d y o b e ­

jm u ją c e c a łą W ie łk o p o ls k ę . D la te g o t e ż s p o ś r ó d w ie lu

w y b r a ła m ty lk o k ilk a u k ła d a ją c y c h się w d w ie tra s y w io ­
d ą c e p r z e z o k o lic e W ą g ro w c a i G o s ty n ia o r a z trz e c ią - p o

P o z n a n iu . P o m in ę ła m w ie le z n a n y c h i p o p u la r n y c h p o d a ń

i le g e n d , ja k ch o ćb y te o z a ło ż e n iu G n ie z n a, p ięciu b rac ia ch

m ę c z e n n ik a c h c zy kaliskiej D o ro tce, m ając je d n a k n ad zieję,

ż e C z y te ln ic y z a in s p iro w a n i n in ie js z y m o p r a c o w a n ie m

w y r u s z ą n a s z la k i, s a m o d z ie ln ie p o s z u k u ją c n o w y c h ,

le g e n d a rn y c h w ą tk ó w .

SZLAKIEM

WIELKOPOLSKICH

LEGEND

Pętla gostyńska

Pętla gostyńska wiedzie szlakiem legend

po Wielkopolsce południowej.

Zaczyna się i kończy w Gostyniu i prow adzi trasą

długości ok. 120 km.

GOSTYŃ (0,0 km)

M ia s to p o w ia to w e n a k r a w ę d z i W y s o c z y z n y K aliskiej

n a d r z e k ą K a n ią . P ra w a m ie jsk ie z 1278 r. W c z a s ie z a b o ­

r ó w s iln y o ś ro d e k w a lk i z g e rm a n iz a c ją . D z ia ła jąc e tu ta j

K a sy n o G o sty ń sk ie (1835-1846) b y ło p ie rw s z ą , p o lsk ą o rg a ­

n iza c ją g o s p o d a rc z ą , o ś w ia to w ą i k u ltu r a ln ą . M ię d z y R y n ­

k ie m a r z e k ą K a n ią g r o d z is k o s to ż k o w a te , z w a n e p r z e z
m ie s z k a ń c ó w G ó r ą Z a m k o w ą . N a je g o sz c z y c ie p o m n ik

z 1974 r. p o ś w ię c o n y b o h a te r o m p o le g ły m w w a lk a c h

o n ie p o d le g ło ś ć . N a jc e n n ie js z y m z a b y tk ie m m ia s ta je s t

p ó ź n o g o ty c k i k o śció ł f a m y p w . ś w . M a łg o rz a ty z XV w .

z c e n n y m w y p o s a ż e n ie m , m . in . o łta r z g łó w n y z 1640 r.

sz k o ły fla m an d z k ie j, p ó ź n o g o ty c k ie stalle, rz e ź b a św . A n n y

S a m o trz eć z 1510 r. i in n e.

Legenda o Górze Z a m k o w ej

O d p r a d a w n y c h c z a s ó w z G o s ty n ia w id a ć b y ło d w ie

g ó ry . J e d n ą n a z y w a n o Ś w ię tą G ó rą , bo w ty m m ie jsc u o d

d a w n a lu d z ie o d d a w a li cześć N ajśw iętszej P a n ien c e , d r u g ą

z a ś n a z y w a n o G ó rą Z a m k o w ą , b o w z n o s iło s ię n a niej

p o n u r e z a m c z y sk o . P o c z ą tk o w o m ie sz k ają c e ta m r y c e rs tw o

o ta c z a ło sw ó j lu d o p ie k ą i r z ą d z iło s p ra w ie d liw ie . N a stał

je d n a k c z as h erezji i w te d y Jan G o sty ń sk i o d s tą p ił o d w ia ry

sw o ic h p rz o d k ó w , a za n im ró w n ie ż jeg o s y n Ja n . P o jął o n

z a ż o n ę A n n ę , o której m ó w io n o ż e d u s z ę d ia b łu s p rz e d a ła .
Za ich p a n o w a n ia z z a m k u d o b ie g a ły o d g ło s y d z ik ic h

o rg ii, a z d a rz y ło się n a w e t, ż e w s w o im o p ę ta n iu p o d n ie ś li

ręk ę n a g o s ty ń s k ą farę. U k a z a ł im się je d n a k o rsz a k b iały ch
p o s ta c i, n a c z ele k tó ry c h s ta ł M ik o łaj - z m a r ły b r a t Ja n a,

k tó ry o d w ia ry p r z o d k ó w n ie o d s tą p ił. N a je ź d ź c y nie
d o trz y m a li p o la d u c h o m i w ró c ili n a z a m e k . In n y m z n ó w

r a z e m n a p a d li n a k o śc ió ł n a Ś w iętej G ó rz e , b e z c z e sz c z ą c

fig u rk ę N ajśw iętszej P an ien k i.

T a k ic h b e z e c e ń s tw N ie b o ju ż d łu ż e j z d z ie r ż y ć n ie

m o g ło . P e w n e j n o c y p r z y b iją c y c h g r o m a c h z a p a d ło się

p o d z ie m ię p o n u r e z a m c z y s k o z w s z y s tk im i je g o m ie s z ­

k a ń c a m i. C z a s a m i ty lk o sły c h a ć d o b ie g a ją c e s p o d z ie m i

jęki d u s z p o tę p io n y c h .

Wyjeżdżamy z G ostynia drogą nr 12 w kierunku Jarocina.
O koło 1 km za przejazdem kolejow ym zjazd w lewo na
Świętą Górę.

N a p r z e d m ie ś c iu G ło g ó w k o z n a jd u je się Ś w ię ta G ó ra

z b a ro k o w y m z e s p o łe m k la s z to rn y m filip in ó w , z n a n y m

o ś ro d k ie m p ie lg rz y m k o w y m . Z d a le k a w id a ć n a jw ię k s z ą

w W ielk o p o lsce, z a b y tk o w ą k o p u łę k o ścio ła p w . N ie p o k a ­

la n e g o P o częcia N M P i św . F ilip a N e ri. Ś w ią ty n ię w z n ie ­

s io n o w la ta c h 1679 - 1748 n a w z ó r r z y m s k ie j b a z y lik i

S a n ta M a ria d e lla S a lu te w e d łu g p r o je k tu B. L o n g h e n a .

W e w n ą tr z b a ro k o w y o łta r z g łó w n y z o to c z o n y m k u lte m

o b ra z e m M a tk i Boskiej z D z ie c ią tk ie m . R o k o k o w e sta lle

o r a z 8 o łta r z y b o c z n y c h z c e n n y m i r z e ź b a m i. O b o k
k o ś c io ła z a b u d o w a n ia k l a s z t o r n e z XV III w . P r z e d

w e jście m n a te r e n k la s z to ru p o m n ik E d m u n d a B ojanow -

sk ie g o z 1980 r.

Dalej u d a je m y się d o B o rk u W ie lk o p o ls k ie g o d ro g ą
n r 12 w kie ru n ku Jarocina.

BOREK W IELKOPOLSKI (19 km)

M ia s to n a W y s o c z y ź n ie K aliskiej p o w s ta łe w w y n ik u

p o łą c z e n ia Z d z ie ż a i B o rk u w 1424 r. O d XVII w . o ś ro d e k
p ie lg r z y m k o w y . W c e n tr u m r a t u s z z 1855 r., p r z e d n im

r o k o k o w a fig u ra M atk i Boskiej z 1776 r., a w p o b liż u p ó ź -
n o g o ty c k i k o śció ł p w . św . S ta n is ła w a z XV w ., p r z e b u d o ­

w a n y w XVII - XVIII w . N ie c o n a u b o c z u (n a Z d z ie ż u ,

w części w s c h o d n ie j m ia s ta ) s a n k tu a r iu m M a tk i Boskiej

P o c iesz e n ia . O b ecn a ś w ią ty n ia p o c h o d z i z XVII w . z w y p o ­

s a ż e n ie m z te g o s a m e g o o k r e s u . W o ł ta r z u g łó w n y m

c z cz o n y p r z e z w ie rn y c h w iz e ru n e k M atki Boskiej Boreckiej

z XVI w . w s u k ie n c e s re b rn e j. W a rto z w ró c ić u w a g ę n a cie­

k a w e z a c h e u s z k i o p a tr z o n e s y m b o la m i d w u n a s tu a p o s to ­

łó w , z k tó ry c h k a ż d y je s t in n y . W k r u c h c ie n a le w o o d
w e jś c ia g ł ó w n e g o w is i k r u c y f ik s , n a g ó r z e k tó re g o

u m ie s z c z o n o m a ły k r z y ż w y k o n a n y z d r e w n a z b rz o z y

g ry ży ń sk iej.

Legenda o g ry ży ń sk ie j brzozie

D a w n o te m u , n ie d a le k o G r y ż y n y m ie s z k a ła u b o g a

w d o w a z m a le ń k im s y n k ie m . Byl jej j e d y n ą r a d o ś c ią ,

je d y n ą n a d z ie ją . R o z p ie sz c z a ła sw o je g o je d y n a k a , d o g a ­

d z a ła ja k m o g ła , s a m a s o b ie o d m a w ia ją c p rz y je m n o ś c i,

b y łe ty lk o s y n k o w i n icz e g o n ie b ra k o w a ło . N ie u m ia ła się
n a n ie g o g n ie w a ć , a n i k a ry z a p r z e w in ie n ia w y m ie rz y ć .

4

R ósł w ię c A n to ś w p o c z u c iu b e z k a rn o ś c i c o ra z m niej s z a ­

n u ją c m a tk ę . P e w n e g o r a z u d o s z ło d o teg o , ż e w g n ie w ie
u d e rz y ł ją w tw a rz , a le i za tę z n ie w a g ę n ie o trz y m a ł n a le ż ­

nej k a ry . W k ró tc e te ż c h ło p ie c z a c h o ro w a ł i u m a r ł. P o c h o ­

w a n o g o n a c m e n ta r z u p r z y k o ś c ie le p a r a f ia l n y m

w G ry ż y n ie , a le j u ż n a d r u g i d z ie ń m a tk a o p łak u ją c a s w o ­

je g o s y n a z a u w a ż y ła w y s ta ją c ą s p o d z ie m i b ia łą rąc z k ę .

S p ro w a d z o n o k a p ła n a , a b y ten jeszcze r a z o d p r a w ił m o d ­

litw y i p o ś w ię c ił m o g iłę. R ączk a sc h o w a ła się p o d zie m ię ,

a le n a d r u g i d z ie ń z n ó w z n a la z ła się n a p o w ie rz c h n i. S p ro ­

w a d z o n y p o n o w n ie k a p ła n rzekł:

-

Ja ju ż tu n ic n ie w s k ó ra m . W id a ć , ż e d z ie c k o z a ży c ia

n ie z a z n a ło s u ro w o ś c i i k a r y z a s w o je p r z e w in ie n ia .

D o p ó k i te g o n ie o trz y m a , n ie z a z n a s p o k o ju w ie c z n e g o .

M ó w ią c te s ło w a p le b a n z e rw a ł w itk ę z ro sn ącej n ie o p o d a l

b r z o z y i w rę c z y ł ją zb o la łe j m a tc e . T a z a la w s z y się łza m i

o p o w ie d z ia ła jak iej n ie g o d z iw o ś c i d o p u ś c ił s ię jej A n to ś,

jed n o c z e śn ie ch ło stając w itk ą z im n ą rąc z k ę d zie c k a . Ta p o d
w p ły w e m r a z ó w sc h o w a ła się p o d z ie m ię i ju ż n ig d y w ię ­

cej s ię n ie p o k a z a ła . Z e r w a n ą g a łą z k ę b r z o z o w ą m a tk a

z a tk n ę ła p r z y g ro b ie A n to s ia i w y ro s ła z niej r o z ło ż y s ta

b rz o z a . P o w aliła ją d o p ie ro o k ru tn a b u r z a w 1875 r., z d r e ­
w n a k tó re j w y k o n a n o k r z y ż w is z ą c y w b o re c k im s a n k tu a ­

riu m a ż d o d n ia dzisiejszeg o .

Z Borku W ielkopolskiego wyjeżdżamy drogą n r 438 w kie­

runku Koźmina W ielkopolskiego.

KOŹMIN W IELKOPOLSKI (38 km)

M ia s to w c e n tr u m W y s o c z y z n y K a lisk ie j. P ie rw s z a

w z m ia n k a z 1232 r., p r a w a m iejsk ie p r z e d 1318 r. W XVI w .
p o w s ta ł tz w . N o w y K o ź m in , a w XVIII w . K o ź m in N ie ­

m ieck i. O b e c n ie w u k ła d z ie p r z e s trz e n n y m w id ad d a w n e

o r g a n iz m y m ie jsk ie . W ś ró d z a b y tk ó w w y r ó ż n ia się XIV-
-w iec z n y z a m e k , p r z e b u d o w y w a n y w XVI i XVIII w . O b e c ­

n ie m ie ś c i s ię t u Z e s p ó ł S z k ó ł R o ln ic z y c h , a w w ie ż y ,

M u z e u m Z ie m i K o źm iń sk iej. N a p rz e c iw k o z a m k u XV -wie-
c z n y k o śc ió ł f a m y p w . ś w . W a w r z y ń c a , p r z e b u d o w a n y

w XV II w . W o łta r z u g łó w n y m p ła s k o r z e ź b a Zaśnięcie

N M P M is trz a z G o ś c ie s z o w ic z 1496 r. W y p o s a ż e n ie

k o śc io ła o c h a ra k te r z e r e n e s a n s o w y m i w c z e s n o b a ro k o -
w y m . W p o b e rn a r d y ń s k im z e sp o le k la s z to rn y m k o ś c ió ł

p w . św . S ta n isła w a z b o g a ty m , b a ro k o w y m w y p o s a ż e n ie m .

O d 1828 r. m ie ś c iło się tu p r u s k ie w ię z ie n ie , a w c z a s ie II

w o jn y ś w ia to w e j w ię z ie n ie d la k o b ie t. O k o ło 1,5 k m za

m ia s te m w k ie r u n k u w s c h o d n im z n a jd u je się n a jw ię k s z y

w W ielk o p o lsce c m e n ta rz ż y d o w s k i (ok. 600 n a g ro b k ó w ).

Legenda o za ło żen iu K oźm ina

D a w n o te m u ż y ł s o b ie w ę d r o w ie c - s a m o tn ik . U n ik a ł

lu d z k ic h o s a d , n a jle p ie j c z u ją c s ię w le ś n y c h o s tę p a c h ,

w to w a rz y s tw ie d z ik ic h z w ie rz ą t. P e w n e g o d n ia n a d jeg o

g ło w ą p o ja w iły s ię d w a k rą ż ą c e o rły , trz y m a ją c e w s z p o ­

n a c h żm ije. Z a in try g o w a n y n ie c o d z ie n n y m w id o k ie m u d a ł

s ię w k ie r u n k u s k ą d p r z y le c ia ły p ta k i. Z e z d z iw ie n ie m

o d k r y ł w ś r ó d g ła z ó w k łę b o w is k o ż m ij, w ś r ó d k tó ry c h

le ż a ło p łac z ą c e n ie m o w lę - d z ie w c z y n k a o d z ia n a w s z a tk i

w y s z y w a n e z ło tą n icią. W ę d ro w ie c z ro z u m ia ł, ż e m a p r z e d

s o b ą d z ie c k o z k s ią ż ę c e g o r o d u , k tó re z n ie z n a n e j p r z y ­

c z y n y z o s ta ło p o r z u c o n e w lesie n a p e w n ą z g u b ę . P o m im o

lic z n y c h d z iw a c tw , c z ło w ie k te n m ia ł s e rc e w r a ż liw e n a

c u d z ą k r z y w d ę . W ie d z ia ł, ż e b e z je g o p o m o c y d z ie w ­

c z y n k a z g in ie . P o rz u c ił w ię c sw ó j w ę d r o w n y try b ży c ia ,

w y b u d o w a ł w le s ie c h a tę i z a o p ie k o w a ł s ię d z ie c k ie m .

M ija ły la ta . Z n ie m o w lę c ia w y ro s ła p ię k n a d z ie w c z y n a ,

k tó ra o d sw o je g o o p ie k u n a n a u c z y ła s ię k o c h a ć la s i je g o

m ie sz k ań c ó w , s ta ła się w ra ż liw a n a c u d z ą k rz y w d ę .

P e w n e g o d n ia d o leśn e j c h a ty z a w ita ł o rs z a k m ło d e g o

k się c ia, k tó ry p o lu ją c z a b łą d z ił w kn iei. W ie lk ie b y ło jeg o

z d z iw ie n ie , k ie d y n a s p o tk a n i e w y s z e d ł m u s ta r z e c

w to w a rz y s tw ie p ię k n e j d z ie w c z y n y . G o s p o d a r z e p o d jęli

d o s to jn e g o g o śc ia , d z ie lą c się s w o im n ie d o s ta tk ie m i z a b a ­

w ia ją c g o r o z m o w ą . M ło d y k s ią ż ę o p o w ia d a ł o b ra to b ó j­

c z y c h w a lk a c h , ja k ie p r z e d la ty w y n is z c z y ły k ra j p o

ta je m n ic z y m z n ik n ię c iu m ale ń k ie j k ró le w n y . S ły szą c to ,

s ta rz e c z a m y ś lił s ię i p o c h w ili p rz y n ió s ł z s ą sie d n ie j izb y

m a le ń k ie w d z ia n k o o z d o b io n e m is te r n y m h a fte m . K siążę

b e z w a h a n ia ro z p o z n a ł k ró le w sk i h e rb i s ta ło s ię d la n ie g o
jasn e , ż e m a p r z e d s o b ą w c u d o w n y s p o s ó b o c a lo n ą k ró le ­

w n ę , p r a w o w itą d z ie d z ic z k ę ty c h z ie m . D z ie w c z y n a w r ó ­

c iła d o k r ó le w s k ie g o z a m k u , o ta c z a ją c d o k o ń c a ż y c ia

o p ie k ą sw o je g o w y b a w ic ie la - s ta rc a z kn iei.

N a r o z k a z k sięcia, w m iejscu s p o tk a n ia z a ło ż o n o n o w ą

o s a d ę i d a n o jej n a z w ę p o c h o d z ą c ą o d h isto rii te g o m iejsca

- K o szżm ij, c o p ó ź n ie j, z b ieg ie m lat p rz e k s z ta łc o n o w K oź­

m in , z a ś rze c z k ę , k tó ra p r z e z o s a d ę p rz e p ły w a ła n a z w a n o

O rlą.

Opuszczamy Koźmin drogą nr 15 w kierunku Krotoszyna.

KROTOSZYN (53 km)

M ia s to p o w ia to w e n a W y s o c z y ź n ie K aliskiej z a ło ż o n e

n a p o c z ą tk u XV w ., p r z y w ile j lo k a c y jn y p o tw ie r d z o n y

w 1415 r. W XVI w . w a ż n y o ś ro d e k b ra c i c z esk ic h . Z n i­

6 ~

s z c z o n e w c z asie „ p o to p u " s z w e d z k ie g o . W 1712 r. p o d

m ia s te m m ia ła m iejsce b itw a m ię d z y s tro n n ik a m i k ró la Sta­
n is ła w a L e s z c z y ń s k ie g o i w o js k a m i r o sy js k im i. W ś ró d

z a b y tk ó w m ia s ta w y r ó ż n ia s ię z e s p ó ł p o t r y n i ta r s k i

z k o śc io łe m p w . ś w . P io tra i P a w ła z II p o ło w y XVIII w .

W z a b u d o w a n ia c h p o k ła s z to r n y c h c ie k a w e M u z e u m
R e g io n a ln e . N a w s c h ó d o d R y n k u p ó ź n o re n e s a n s o w y

k o śc ió ł f a m y p w . ś w . J a n a C h rz c ic ie la z k o ń c a XVI w .
W o łta r z u g łó w n y m k o p ia o b r a z u R e m b ra n d ta Zdjęcie

z Krzyża. P o n a d to re n e s a n s o w e i b a ro k o w e w y p o s a ż e n ie .

W c e n tr u m m ia s ta R y n e k z o k a z a ły m n e o re n e s a n s o w y m

r a tu s z e m z XIX w .

Legenda o k ro to szyń sk ich tryn ita rza ch

W c z a s ie k o n fe d e ra c ji b a rs k ie j d o K ro to sz y n a d o ta r ły

o d d z ia ły k o z a c k ie łu p ią c e i m o rd u ją c e b e z lito śc i. M iej­

sc o w a lu d n o ść p o s ta n o w iła s c h ro n ić się p r z e d n a d c ią g a ją c ą
z a g ła d ą w k la s z to rz e try n ita rz y . Z a k o n n ic y n ie o d m ó w ili

p o m o c y o tw ie ra ją c d la u c ie k in ie ró w k la s z to rn e p iw n ic e ,

sa m i z a ś w y sz li n a sp o tk a n ie k o z a k o m . C i n ie b a c z ą c n a n ic
rz u c ili się n a św ią to b liw y c h ojców , k ilk o ro z n ich zab ijając

n a m iejscu . W id z ą c ta k i g w a łt, p r z e o r try n ita r z y p a d ł n a

k o lan a i z a c z ą ł w z n o s ić g o rąc e m o d ły . W id a ć s z c z e ra b y ła

ta m o d litw a , s k o ro ju ż p o c h w ili n a o c z ac h k o z a k ó w m u ry

k la s z to rn e s ię z a m k n ę ły d a ją c b e z p ie c z n e s c h ro n ie n ie

w s z y s tk im m ie sz k ań c o m k la s z to ru . N a w id o k c u d u k o zacy

u c ie k li n ie c z y n ią c n ik o m u w ięcej s z k o d y , a tr y n ita r z e

jeszcze p r z e z 50 l a t ż y li w p rz y ja ź n i z m ie sz k ań c a m i K ro to ­

s z y n a , tak d łu g o , d o p ó k i ich z a k o n n ie z o s ta ł ro z w ią z a n y .

W yjeżdżam y z K ro to szyn a d ro g ą n r 36 i jeszcze w grani­
cach m iastach skręcam y w prawo na drogę n r 444 w kie­
runku Sulmierzyc.

SULMIERZYCE (67 km)

M ia s to n a s k r a ju W y s o c z y z n y K a lis k ie j. P ie rw s z a

w z m ia n k a z 1420 r., p r a w a m ie jsk ie z 1457 r., p o w tó r n a

lokacja w 1604 r.

N a jc ie k a w s z e z a b y tk i S u lm ie rz y c to je d y n y w W ielk o -

p o lsc e , d r e w n ia n y r a tu s z z 1743 r., w k tó ry m m ie ś c i s ię

M u z e u m R e g io n a ln e Z iem i S ulm ierzy ck iej o r a z p ó ź n o - k la ­

s y c y sty c z n y ko śció ł N M P W n ie b o w zię te j z 1809 r. o d b u d o ­
w a n y jak o n e o b a ro k o w y w 1879 r.

Legenda o zało żen iu Sulm ierzyc

D a w n o te m u ry c e rz S u lim ir p rz e m ie rz a ł z e sw o ją d r u ­

ż y n ą g ę s te b o r y b y z n a le ź ć m iejsce d o g o d n e d o w y b u d o ­

w a n ia g r o d u . K ie d y d o ta r ł d o w z n ie s ie n ia o to c z o n e g o

ro zle w a jąc ą się rz e c z k ą z d e c y d o w a ł, ż e n a d s z e d ł k r e s jeg o

w ę d ró w k i. W y d a ł p ie rw s z e ro z k a z y , a w te d y u k a z a ła m u

s ię w ie d ź m a , k tó ra p r z e s tr z e g ła g o , ż e n a ty m m ie jsc u
g o s p o d a rz e m je s t c z a rt i szczęścia tu taj n ie z a z n a . N ie z w a ­

ż ając n a o s trz e ż e n ie S u lim ir p rz y s tą p ił d o b u d o w y g ro d u .

P ra c e sz y b k o p o s tę p o w a ły i w k ró tc e s ta n ę ła w a ro w n ia , d o
k tó re j ry c e rz w k ró tc e s p ro w a d z ił s o b ie żo n ę . W y b ra ł n ie ­

m ie c k ą k s ię ż n ic z k ę m n ie m ają c , ż e z a p e w n i m u to b e z p ie ­

c z e ń s tw o z e s tr o n y z a c h o d n ic h s ą sia d ó w . N o w a p a n i n ie

c z u ła się d o b rz e w g ro d z ie , g d z ie s ły sz a ła w y łą c zn ie p o lsk ą

m o w ę . N ie d b a ła a n i o m ęż a , a n i o s w o ic h p o d d a n y c h ,

d o g a d z a ją c je d y n ie ty m s w o im r o d a k o m , k tó rz y r a z e m
z n ią śc ią g n ę li d o W ie lk o p o lsk i. W k ró tc e te ż S u lim ir z o s ta ł

o tru ty , a je g o p o d d a n i o p u ś c ili g ró d . N ie d a le k o z a ło ż y li

n o w y g r ó d i n a z w a li g o n a c z eść sw o jeg o p a n a S u lm ie rz y ­
c am i.

N ie b a w e m m ie s z k a ń c ó w p ie r w s z e g o g r o d u s p o tk a ła

z a s łu ż o n a k a ra . W s p o m n ia n y p r z e z w ie d ź m ę c z a r t p o jaw ił

s ię z n ie n a c k a n a d k a szte le m i z to w a rz y s z e n ie m o g n isty c h

p io ru n ó w z a b ra ł c a łą o s a d ę z w s z y s tk im i jej m ie sz k ań c a m i
d o p ie k ie ł i s łu c h p o n ich z a g in ą ł. A o d te g o c z a s u S u lm ie ­

r z y c e n ie c h c ia ły m ie ć z a p a n a n ik o g o p o z a p o lsk im k r ó ­
lem .

Opuszczamy Sulmierzyce lokalną drogą w kierunku Zdun.

ZDUNY (77 km)

P ie rw sz a w z m ia n k a p o c h o d z i z 1241 r., p r a w a m iejsk ie

o d 1267 r. W c z a s ie w o jn y tr z y d z ie s to le tn ie j w s k u te k

d u ż e g o n a p ły w u u c h o d ź c ó w relig ijn y ch z a ło ż o n o w 1637 r.

tzw . Z d u n y N ie m ie c k ie , a w 1647 r. trzecie m ia s to , S ien iu -

to w o . D a w n y u k ła d trz e c h m ia s t je s t c z y te ln y w d z is ie j­

s z y m u k ła d z ie p r z e s trz e n n y m Z d u n .

P o ś r o d k u m ia s ta R y n e k z b a r o k o w y m r a tu s z e m

(z 1684 r.) z p o d c ie n ia m i. W X V III-w ieczn y m d o m u p r z y

u l. S ie n k ie w ic z a u r o k liw a Izb a M u z e a ln a . W z a c h o d n ie j

części m ia s ta b a ro k o w y k o śció ł p w . ś w . J a n a C h rz c ic iela

z 1719 r. P rz y ul. Ł a c n o w o d z ia ła n a js ta rs z a w P o lsce kaf-

la rn ia , g d z ie p r o d u k u je się k a fle tra d y c y jn y m i m e to d a m i.

Opuszczamy Zduny lokalną drogą w kierunku Kobylina.

KOBYLIN (90 km)

M ia s to w p o łu d n io w e j c z ęśc i W y s o c z y z n y K alisk iej.

P ie rw sz a w z m ia n k a w 1289 r., n a to m ia s t p r a w a m ie jsk ie

p o d n a z w ą N o w a W en ecja z 1303 r. W z w ią z k u z n a p ły ­

w e m p ro te s ta n c k ic h u c h o d ź c ó w z C z e c h i Ś ląska z a ło ż o n o

d la n ich w 1628 r. tzw . N o w e M iasto .

N a u w a g ę z a słu g u je p ó ź n o g o ty c k i ko śció ł p w . ś w . S ta n i­

s ła w a z I p o ło w y XVI w ., g r u n to w n ie o d n o w io n y w latach

1757-1782, z w y p o s a ż e n ie m re n e s a n s o w y m i b a ro k o w y m .

Z e s p ó ł k la s z to rn y fra n c is z k a n ó w z k o śc io łe m p w . N a r o ­

d z e n ia P a ń s k ie g o z XV i XVI w ., p rz e b u d o w a n y w XVIII w .

z b a ro k o w y m w y p o s a ż e n ie m . W z a b u d o w a n ia c h k la s z to r­

n y c h M u z e u m Z ie m i K o bylińskiej.

Wyjeżdżamy z Kobylina na zachód drogą lokalną w kierunku

Krobi. W połowie drogi m ijam y Pępowo z okazałym zespo­

łem pałacowym.

PĘPOWO (99 km)

D u ż a w ie ś n a d D ą b ro c z n ą , p r a w y m d o p ły w e m O rli.

P ie rw sz a w z m ia n k a z 1357 r. W p ó łn o cn e j części w s i p ó ź ­

n o b a ro k o w y z e sp ó ł p a ła c o w y M y cielsk ich z k o ń c a XVII w .,

p r z e b u d o w a n y w XVIII w . Z a p a ła c e m ro z le g ły p a r k (20,0

h a ), p ie rw o tn ie fra n c u sk i, p ó źn iej u z u p e łn io n y o c z ęść k ra ­

j o b ra z o w ą z lic z n y m i p o m n ik o w y m i o k a z a m i d r z e w .

W p a ła c u s ie d z ib a S ta d n in y K o n i, w z a b u d o w a n ia c h

g o s p o d a rc z y c h sta jn ia , u je ż d ż a ln ia i p o w o z o w n ia z k o lek ­

cją p o w o z ó w i u p r z ę ż y . W c e n tr u m w s i k o śc ió ł p w . św .

J a d w ig i z II p o ło w y XV w ., p ó ź n ie j p r z e b u d o w y w a n y

(w XVII i XIX w ). W o łta r z u g łó w n y m o b r a z W n ie b o w z ię ­

cie M a tk i Boskiej z 1641 r.

Legenda o g ła zie św . Jadzuigi

D a w n o te m u k siężn a J a d w ig a , ż o n a H e n ry k a B ro d ateg o ,

k s ię c ia ś lą s k ie g o ( p ó ź n ie js z a ś w ię ta , k a n o n iz o w a n a
w 1267 r.) p o s ta n o w iła u d a ć się z p ie s z ą p ie lg r z y m k ą ze

Ś lą sk a d o g r o b u św . W o jciech a w G n ie ź n ie . D ro g a b y ła

d a le k a , a le n ie b io s a s p rz y ja ły ś w ią to b liw e j n ie w ie ś c ie .

K ie d y jej o r s z a k d o ta r ł w o k o lic e d z is ie js z e g o P ę p o w a ,

d r o g ę z a g ro d z iła p ie lg r z y m o m n ie w ie lk a r z e c z k a , n a
ś ro d k u k tó re j z n a jd o w a ł się w ie lk i k a m ie ń . K się żn a n ie

z a sta n a w ia ją c się , s tą p n ę ła n a g ła z , d r u g ą n o g ą d o s ię g ła

d r u g ie g o b r z e g u i ju ż b y ła p o d ru g ie j s tr o n ie rz e k i. W jej

ś la d y p o s z e d ł c a ły o r s z a k i w k r ó tc e p ie lg r z y m i m o g li

w ę d r o w a ć d a le j. K ie d y d o g ł a z u p o d e s z li m ie jsc o w i

p a s tu s z k o w ie , k tó rz y z u k ry c ia p rz y g lą d a li się p rz e p ra w ie ,

d o s trz e g li n a je g o p o w ie rz c h n i z a g łę b ien ie , jak ie p o z o s ta ­

w iła s to p a J a d w ig i. N a p a m ią tk ę te g o z d a rz e n ia w e w s i
w y b u d o w a n o ko śció ł p w . ś w . J a d w ig i, a i g ła z z a ch o w a ł się

p o d o b n o d o d n ia dzisiejszeg o .

KROBIA (110 km)

M ia s to n a z a c h o d n ie j k r a w ę d z i W y so cz y z n y K alisk iej.

C e n tru m o d rę b n e j k u ltu r y lu d o w e j z w a n e j B is k u p iz n ą .

N a z w a ta p o c h o d z i o d n a d a n ia w 1232 r. K ro b i i o k o lic z ­

n y c h z ie m b isk u p o m p o z n a ń sk im , w rę k u k tó ry c h p o z o s ta ­

w a ły d o 1798 r. P ra w a m ie jsk ie p o tw ie r d z o n o w 1350 r.

N a js ta r s z y m z a b y tk ie m je s t ro m a ń s k i k o śc ió łe k p w . ś w .

Id z ie g o z p o ło w y XII w ., o b e c n ie k ap lica c m e n ta rn a . N ie d a ­
le k o ry n k u b a ro k o w y k o śció ł p w . św . M ik o łaja z p o ło w y

XVIII w .

Legenda o p u steln iku z K robi

D a w n o te m u w lesie n ie o p o d a l K ro b i m ie s z k a ł w u b o ­

giej c h a tc e s ta r y p u s te ln ik . T u ż k o ło je g o c h a ty ro sła ro z ło ­

ż y s ta g r u s z a , k tó re j o w o c e s ta n o w iły n ie m a l c a łe je g o

w y ż y w ie n ie . L a tem św ie że , z im ą z a ś s u s z o n e . P e w n e j let­
niej n o c y k to ś z a k ra d ł s ię d o p u s te ln i i strą c ił z d r z e w a p r a ­

w ie w s z y s tk ie o w o c e , a to o z n a c z a ło d la p u s te ln ik a g łó d

w z im ie . K ie d y n a s ta ła z im a d o p u s te ln ic z e j c h a tk i d o ta rł

u tru d z o n y w ę d ro w ie c . P rz y g a rn ą ł g o p u s te ln ik i p o d z ie lił

s ię z n im c a ły m s w y m n ie d o s ta tk ie m . N a z a ju tr z p r z y

p o ż e g n a n iu taje m n ic z y g o ść p o w ie d z ia ł:

- M a ło k to p o d z ie liłb y się z e m n ą c a ły m s w o im n ie d o ­

s ta tk ie m . T y to u c z y n iłe ś. P o w ie d z jak ie m a s z ż y c z e n ie ,

a to się sp e łn i.

P o c h w ili n a m y s łu p u s te ln ik o d p a rł:

- M a m p e w n ą tro s k ę , k tó ra m i s p ę d z a s e n z p o w ie k .

O tó ż la te m c h ło p c y z są sie d z tw a strą c ają m i o w o c e z m ojej
g r u s z y — ż y w ic ie lk i. C h c ia łb y m , a b y k a ż d y k to n a n ią w ej­

d z ie b e z m o je g o p o z w o le n ia n ie m ó g ł s a m z niej zejść.

- B ędzie j a k z e ch c e sz - o d p a rł w ę d ro w ie c , k tó ry p o ty ch

s ło w a c h z n ik n ą ł.

N a s ta ła w io s n a i d r z e w o o b s y p a ło s ię k w ie c ie m , a latem

s ta r e g a łę z ie a ż p o c h y liły s ię p o d c ię ż a re m o w o c ó w .
P e w n e j n o c y p u s te ln ik u s ły s z a ł c h ło p c ó w z ry w a ją c y c h

o w o c e z d rz e w a . W y p o w ie d zia ł c ic h u tk o zaklęcie i p o s z e d ł

s p a ć . R a n k ie m n a d r z e w ie n a d a l s ie d z ie li p r z e r a ż e n i
c h ło pcy , k tó ry m z u p e łn ie o d e c h cia ło się k ra d z ie ż y c u d z y c h

1 0

o w o c ó w . O d te g o c z a s u n ik t ju ż n ie n ie p o k o ił p u s te ln ik a .

M ijały la ta , a ż w k o ń c u z a w ita ła d o c h a tk i śm ie rć . P u s te l­

n ik n ie s tr a c iw s z y r e z o n u , p r z y w it a ł s ię g r z e c z n ie
z g o ś c ie m ty m i sło w y :

- W itaj K o s tu s iu . W id a ć i n a m n ie p r z y s z ła p o r a . A le

w ie s z , z a w s z e lu b iłe m o w o c e z m ojej g ru sz y , a z o s ta ło ich

z a le d w ie k ilk a n a s a m y m w ie rz c h o łk u . Z e rw ij p r o s z ę d la

m n ie ty c h k ilk a g r u s z e k , a b y m p r z e d ś m ie rc ią m ó g ł się

jeszcze ich s m a k ie m n a cieszy ć.

- C ó ż , ta d r o b n a z w ło k a i tak ju ż n ic n ie z m ie n i. N iech

b ę d z ie jak ch c esz - p o w ie d z ia ła śm ie rć , w d r a p u ją c się n a

d rz e w o .

N a to ty lk o c z e k a ł s p r y t n y p u s te ln ik . W y p o w ie d z ia ł

c ic h u tk o z a k lę c ie i u w ię z ił k o s tu c h ę n a d r z e w ie . N a s ta ł

te r a z s z c z ę ś liw y c z a s d la o k o lic z n y c h m ie s z k a ń c ó w , n ik t

b o w ie m n ie c h o ro w a ł i n ik t n ie u m ie ra ł. W k o ń c u je d n a k

s ta ro ś ć z a c z ę ła d o s k w ie ra ć p u s te ln ik o w i ta k b a rd z o , ż e

p o z w o lił śm ie rc i zejść z d r z e w a . Ta je d n a k n ie z a b ra ła g o

z e so bą, ty lk o o b ra ż o n a o d e sz ła . P u s te ln ik z a ś n ie m ając ju ż

sił n a s a m o tn e ży c ie o p u ś c ił sw o ją p u s te ln ię i n ik t g o ju ż
w ięcej n ie w id z ia ł.

K o ń czym y wycieczkę wracając do Gostynia drogą nr 434.

GOSTYŃ (122 km)

Pętla wągrow iecka

Pętlę wągrowiecką rozpoczynamy i kończymy

w Skokach. Cała trasa ma długość ok. 130 km.

SKOKI (0,0 km)

Sk o k i - m ia s to n a p o g ra n ic z u P o je zie rz y C h o d z ie sk ie g o

i G n ie ź n ie ń s k ie g o n a d J e z io r e m S k o c k im i r z e k ą M a łą

W ełn ą. P r a w a m iejskie o trz y m a ło w 1367 r. W XVI w . jed e n

z n a jw ię k sz y c h o ś ro d k ó w refo rm acji w Polsce. O b ecn ie n a d
je z io ra m i w o k ó ł m ia s ta d z ia ła ją liczn e o ś ro d k i w y p o c z y n ­

k o w e.

W centrum szachulcowy kościół pw. Św. Mikołaja z 1737 r.

z barokowym i rokokowym wyposażeniem. Jest jednym z kościo­

łów leżących na Szlaku Kościołów Drewnianych Wokół Puszczy

Zielonka. W północno - wschodniej części miasta eklektyczny

dwór z ok. 1870 r. otoczony XIX-wiecznym parkiem.

Legenda o herbie m ia sta S k o ki

D a w n o te m u w z a m k u o to c z o n y m w o d a m i rw ącej rzek i

m ie sz k ał s ta ro s ta z p ię k n ą có rk ą . W ie lu ś m ia łk ó w s ta w a ło

w k o n k u ry d o ręk i s ta ro ścia n k i, lecz ta n ie m o g ła się z d e c y ­

d o w a ć , k tó re g o ry c e rz a w y b ra ć z a m ęż a . M ło d z ie ń c y z n u ­
ż e n i g ry m a s a m i d z ie w c z y n y re z y g n o w a li je d e n p o d ru g im ,

a ż w k o ń c u n a p la c u b o ju z o s ta ło d w ó c h z n ich : B iały

i C z a rn y . R y c e rz B iały p ię k n ie się p re z e n to w a ł n a b iały m

r u m a k u w lśn iącej z b ro i. P o n a d to b y ł p r a w y i sz la c h e tn y ,

n ig d y n ie s p la m ił ry ce rsk ie g o h o n o ru . R y cerz C z a rn y n a to ­

m ia s t b y ł n ie z w y k le s p ra w n y w b o ju , w w a lc e n a m ie c z e

i k o p ie n ie m ia ł so b ie ró w n y c h . Je d n o cz e śn ie o d z n a c z a ł się

w y ją tk o w y m o k ru c ie ń s tw e m z a ró w n o d la s w o ic h p o d d a ­

n y c h ja k i w r o g ó w , a s e rc e jeg o n ie z n a ło lito śc i. A b y

z a k o ń c z y ć p rz e d łu ż a ją c e się p o n a d m ia rę k o n k u r y sta ro sta

o g ło sił, ż e k tó ry ry c e rz p rz e sk o c z y n a s w o im ru m a k u rz e k ę
i d o s ta n ie się d o z a m k u , te n o trz y m a ręk ę jeg o có rk i.

R y c e rz C z a r n y w y r u s z y ł p ie r w s z y . R o z p ę d z ił k o n ia,

s p ią ł o s tro g a m i, a le n ie s te ty n a s tro m y m b r z e g u rz e k i k o ń

się p o tk n ą ł i r a z e m z je ź d ź c e m r u n ą ł d o rze k i. T e ra z p r z y ­

szła kolej n a R y cerza Białego. P rz e d sk o k ie m d łu g o sz e p ta ł

d o u c h a s w e m u ru m a k o w i, a te n p a rs k a ł ja k b y ro zu m ieją c

0 co c h o d z i. W k o ń c u w z ią ł ro z b ie g i je d n y m s u s e m p r z e ­

s k o c z y ł rze k ę . W c z asie s k o k u z g u b ił p o d k o w ę , a ry c e rz

s p in a ją c k o n ia o s tro g ą o d ła m a ł jej z a k o ń c z e n ie w kształcie
k r z y ż y k a . N ie w p ły n ę ło to j e d n a k n a w y n ik k o n k u r s u
1 Biały R y c e rz p o ś lu b ił p ię k n ą sta ro ścia n k ę . W k ró tc e w o k ó ł

z a m k u w y ro s ła o sa d a, k tó rą n a p a m ią tk ę tu rn ie ju n a z w a n o

TT

S k o k a m i, a z b ie g ie m c z a s u w h e rb ie m ia s ta z n a la z ła się

p o d k o w a z m a ły m k rz y ż y k ie m . N a w z n ie sie n iu , g d z ie m ia ł
s ta ć ó w z a m e k , o b e c n ie z n a jd u je się p o e w a n g e lic k i k o śc ió ł

p w . ś w . P io tra i P a w ła z 1855-1856 r.

Ze Skoków jedziemy drogą nr 196 w kierunku Wągrowca.

WĄGROWIEC (19,0 km)

M ia s to n a P o je z ie rz u C h o d z ie sk im , je d n o z g łó w n y c h

m ia s t P a łu k . P ie rw sz a w z m ia n k a o W ą g ro w c u ja k o m ieście
p o c h o d z i z 1381 r., a je g o h is to r ia w ią ż e s ię z z a k o n e m
c y ste rsk im , k tó ry p rz e n ió s ł tu sw o ją sie d z ib ę z p o b lis k ie g o

Ł ek n a n a p o c z ą tk u XV w . M ia s to p o z o s ta w a ło w ła s n o śc ią

z a k o n u d o 1796 r. D o d z is ia j z a c h o w a ł s ię p o c y s te rs k i

z e s p ó ł k la s z to rn y z k o ś c io łe m p w . W n ie b o w z ię c ia N M P

z d ru g ie j p o ło w y XVIII w . o d b u d o w a n y p o z n is z c z e n ia c h

w o je n n y c h . N ie c o d alej w tz w . „ O p a tó w c e " m a sw o ją sie ­

d z ib ę M u z e u m R e g io n a ln e . P r z y u l. K la szto rn ej p ó ź n o g o -
ty ck i k o śció ł f a r n y p w . ś w . J a k u b a z XVI w . W e w n ą tr z

c e n n e , g łó w n ie r e n e s a n s o w e w y p o s a ż e n ie , a w k a p lic y

b o c z n ej z a c h o w a n a p o lic h ro m ia z 1587 r. P r z e d k o śc io łe m

p o m n ik z 1973 r. u r o d z o n e g o w W ą g ro w c u , k s. J a k u b a

W u jk a (1541-1597), a u to ra p r z e k ła d u Biblii n a ję z y k p o lsk i.

Z o d re s ta u ro w a n e j w ie ż y stra ż ac k ie j p r z y u l. P o w sta ń ­

c ó w W ie lk o p o ls k ic h m o ż n a z o b a c z y ć p a n o r a m ę m ia s ta ,

a n iec o d alej, p o m ię d z y d w o m a c m e n ta rz a m i z n a jd u je się

r z a d k o w y s tę p u ją c e z ja w is k o s k rz y ż o w a n ia r z e k W e łn y

i N ie lb y .

Z Wągrowca wyjeżdżam y dro g ą n r 192 w kierunku Cho­

dzieży i przez Margonin drogą n r 190 do Szamocina i p o ło ­

żonego 1,5 km na półn oc Atanazyna. W Atanazynie przy

kamiennym krzyżu po lewej stronie drogi skręcam y w lewo.
Przy skrzyżowaniu dróg, pod lasem sto i głaz „Zaczarowana
karoca” otoczony metalowym płotkiem . Dojazd do głazu je st
nieoznaczony.

ATANAZYN (50 km)

N ie w ie lk a w ie ś n a p rz e d m ie ś c ia c h S z a m o c in a . P o o p u ­

s z c z e n iu d r o g i g łó w n e j z o b a c z y m y p i ę k n ą p a n o r a m ę

d o lin y N o te c i.

Legenda o zaczarozuanej karocy

P e w n e g o r a z u z n a n y k ra k o w s k i c z a rn o k s ię ż n ik , T w a r ­

d o w s k i m u s ia ł się u d a ć w in te re s a c h d o N a k ła n a d N o te ­

c ią. C z a r to w s k ą m o c ą p o d d o m zajech ała w y tw o r n a k a ro c a

13

z a p rz ę ż o n a w s z ó stk ę p ię k n y c h k o n i. N ie tru d n o z g a d n ą ć ,

ż e b y ły to b ie s y z a m ie n io n e w r u m a k i, a ż rw ą c e s ię d o

b ie g u . Z p o c z ą tk u p ę d z ili tak , ż e a ż w ia tr k o ń s k ie g rz y w y

r o z p la ta ł, a le w k o ń c u i z a c z a r o w a n e r u m a k i z a c z ę ły

o d c z u w a ć z m ę c z e n ie . K aro ca jec h a ła c o ra z w o ln ie j, no c
z a cz ę ła ju ż b le d n ą c , a z n ie c ie rp liw io n y T w a rd o w sk i c o ra z

częściej w y g lą d a ł p r z e z o k n o c zy n ie w id a ć ju ż N a k ła .

W ty m c z asie p r z e z B agna N o te c k ie m o ż n a b y ło p rze je ch a ć

je d y n ie d r o g ą p r z e z g ro b lę k o ło S zam o cin a. I w ła ś n ie p r z y

tej g r o b li n ie d a le k o A ta n a z y n a , n a s k ra ju w s i s ta ł p r z y ­

d r o ż n y k rz y ż . U jrz a w s z y g o , T w a r d o w s k i p r z e ż e g n a ł się

n ie b a c z ą c n a to , ż e s łu ż y m o c o m p ie k ie ln y m . W jed n e j

c h w ili z a g rz m ia ło , p ię k n e r u m a k i z a m ie n iły się w b iesy ,
a p io r u n u d e rz a ją c w k a ro c ę z a m ie n ił ją w w ie lk i g łaz ,

k tó ry s to i w A ta n a z y n ie d o d n ia d z isie jsz e g o .

Wracamy do Margonina i dalej drogą nr 193 kierujem y się
do Gołańczy. Po drodze zatrzymajmy się w pięknym pałacu
w Margońskiej Wsi.

MARGOŃSKA WIEŚ (62 km)

P o ło ż o n a p r z y sz o sie d o G o ła ń c zy , a w niej z e sp ó ł p a ła -

c o w o - p a rk o w y z X IX -w ieczn y m p a ła c e m S k ó rz e w sk ic h .
W k a p lic y p a ła c o w e j w 1773 r . J ó z e f W y b ic k i p o ś lu b ił
K u n e g u n d ę D rw ę s k ą . J e m u te ż p o ś w ię c o n o tu te jsz ą Izb ę

P a m ię c i (w 1989 r.) o r a z p a m ią tk o w y g ła z (w 1997 r.). N a

u w a g ę z a słu g u je o k . 1,5 k m aleja lip o w a z p o m n ik o w y m i

o k a z a m i d rz e w .

GOŁAŃCZ (75 km)

M ia s to n a P o je z ie rz u C h o d z ie sk im . P r a w a m ie jsk ie o d

1399 r. P r z y u l. K la sz to rn e j p o b e rn a r d y ń s k i k o śció ł p w .

N M P A n ie lsk ie j z p r z e ło m u XV i XVI w ., p r z e b u d o w a n y

w k o ń c u XVII w ., z b a ro k o w y m w y p o s a ż e n ie m . N a d jezio ­

r e m S m o la ry g o ty c k i z a m e k P a łu k ó w z XIV w ., r o z b u d o ­
w a n y w XV w ., a o d k o ń c a XVIII w . w ru in ie . Z a c h o w a ła

s ię ty lk o w ie ż a m ie s z k a ln a i f ra g m e n t m u ró w o b r o n n y c h
z b a ro k o w ą b ra m ą .

Legenda o starościance Hance

K ie d y w 1655 r. w ie lk o p o ls k ą z ie m ię z a la ła fala s z w e ­

d z k ie g o p o to p u n ie w ie lu m o ż n y c h sta w iło czo ła n aje ź d ź c y .

D o ty c h n ielicz n y c h n a le ż e li m ie s z k a ń c y z a m k u w G o ła ń ­

c z y . O p r ó c z ż o łn ie rz y z a m u ra m i s c h ro n ili się te ż sta rc y ,

k o b ie ty i d z ie c i. S z w e d z k ie w o js k o o k r ą ż y ło z a m e k s p o ­

14

d z ie w a ją c się ła tw e g o łu p u . O b ro ń c y p o c z ą tk o w o m ę ż n ie

s ta w ili c z o ła w r o g o w i, k ie d y j e d n a k z d n i a n a d z ie ń

w y c z e rp y w a ły się z a p a s y p ro c h u i ż y w n o śc i, c o ra z częściej

z w ą tp ie n ie g o śc iło w ich s e rc a c h . W k o ń c u c h c ąc ra to w a ć

ty ch n a js ła b sz y c h k a s z te la n p o s ta n o w ił z a m e k p o d d a ć

lic z ą c n a ła s k a w o ś ć n a je ź d ź c y . K a z a ł t e d y o p u ś c ić m o s t

z w o d z o n y i w r a z z c ó rk ą w y s z e d ł n a s p o tk a n ie z d o b y w ­
c o m . M io d y s z w e d z k i d o w ó d c a u jrz a w s z y H a n k ę , g o tó w

b y ł s p e łn ić k a ż d y w a r u n e k , b y le ty lk o sta ro ś c ia n k a z o sta ła

je g o ż o n ą . O b ie c a ł, ż e je ż e li H a n k a o p u ś c i z a m e k , o n

p o z w o li r ó w n ie ż o d ejść w s z y s tk im jeg o m ie s z k a ń c o m , nie

cz y n ią c n ik o m u k rz y w d y . M ając tak ie z a p e w n ie n ie , d z ie w ­

c z y n a w d r a p a ła się n a w ie ż ę z a m k o w ą , s k ą d r z u c iła się
w w o d y je z io ra . N ie c h c ia ła S z w e d a z a m ę ż a , a s w o ją

ś m ie rc ią u ra to w a ła o d z a g ła d y m ie s z k a ń c ó w G o ła ń c zy . O d

teg o c z a s u co r o k u 23 c z erw ca , w ro cz n ic ę śm ie rc i d z ie ln e j

s ta ro ś c ia n k i m o ż n a n a w o d a c h je z io ra z o b a c z y ć jej d u c h a

s p a c e ru ją c e g o p o w o d z ie i z b ie ra ją c e g o lilie w o d n e d o

p a n ie ń s k ie g o w ia n k a .

Opuszczamy Gołańcz drogą nr 194 i dalej na skrzyżowaniu
z drogą 241 skręcam y w prawo w kierunku Wągrowca. Po
ok. 10 km skręcam y w lewo skąd lokalną drogą jedziem y
w kierunku Łekna.

ŁEKNO (94 km)

W ie ś n a d J e z io re m Ł e k n e ń s k im . P ie rw s z a w z m ia n k a

z 1136 r . O d XII w . z n a jd o w a ło s ię t u o p a c tw o cy ste rsó w ,

k tó r e n a p o c z ą tk u XV w . p r z e n ie s io n o d o W ą g ro w c a .

W la ta c h 1370-1888 r. p o s ia d a ło p r a w a m iejsk ie. N a d jez io ­

re m p ó ź n o g o ty c k i k o śció ł p w . ś w . P io tra i P a w ła z p o ło w y

XVI w . z p ó ź n o g o ty c k im i b a ro k o w y m w y p o s a ż e n ie m . N a

m ie jsc u d a w n e g o o p a c tw a z w a n e g o o b e c n ie K la s z to rk ie m

o d 1983 r. p r z e z p o n a d 20 la t b y ły p r o w a d z o n e p r a c e

w y k o p a lis k o w e , w tra k c ie k tó ry c h o d k r y to w a ły w c z e sn o -

p ia s to w s k ie g o g r o d u , a w n im f u n d a m e n ty p r z e d r o m a ń -
sk ie g o kościoła k la s z to rn e g o (ro tu n d y ).

Legenda o fila ra c h iv łekn eń skim kościele

K ie d y r o z p o c z ę to b u d o w ę k o śc io ła p a ra fia ln e g o w Ł ek ­

n ie z a tr u d n io n o d w ó c h b ra c i m u ra r z y . K a ż d y z n ic h m ia ł

in n y p o m y s ł z b u d o w a n i a f ila ró w p o d t r z y m u ją c y c h

k o ś c ie ln e s k le p ie n ie . N ie m o g ą c d o jść d o p o r o z u m ie n ia
z g o d z ili się, ż e k a ż d y w z n ie sie fila ry w e d łu g sw o je g o p r o ­

je k tu , a p o z a k o ń c z e n iu b u d o w y w ie rn i ro z s trz y g n ą , k tó re

d z ie ło p r z y p a d ło im b a rd z ie j d o g u s tu . Z a p ła tę z a s k o ń ­

c z o n e d z ie ło o trz y m a ty lk o z w y c ię z c a k o n k u r s u . T a k te ż

15

się s ta ło , a d e c y z ja w ie rn y c h z a s k o c z y ła w s z y s tk ic h .

P o m im o k ilk a k r o tn ie p o w ta r z a n e g o g ło s o w a n ia w y n ik

z a w s z e b y ł re m iso w y . T y m s p o s o b e m ż a d e n z b r a c i n ie

o trz y m a ł z a p ła ty . K ie d y s ię u w a ż n ie p r z y jr z y m y fila ro m ,

s tw ie rd z im y , ż e fa k ty c z n ie n ie m a w ś ró d n ic h d w ó c h id e n ­

ty cz n y c h .

M ie jsco w a lu d n o ś ć p o w ta rz a i ta k ą w e rsję le g e n d y , że

w j e d n y m z f ila ró w m ia ło z o s ta ć z a m u r o w a n e z ło to , a le

n ik t ju ż dzisiaj n ie p a m ię ta w k tó ry m , a b e z ro z b ió rk i fila­

r ó w n ie u d a się teg o s tw ie rd z ić .

Z Łekna drogą n r 251 udajemy się w kierunku Wągrowca,

zatrzym ując się po drodze w Tarnowie Pałuckim.

TARNOWO PAŁUCKIE (96 km)

N ie w ie lk a w ie ś n a d je z io re m R g ielsk o Z a c h o d n ie . P ie r­

w s z a w z m ia n k a p o c h o d z i z 1218 r. P r z e z w ie k i w ła s n o ść

c y s te r s ó w z Ł e k n a , p ó ź n ie j z W ą g ro w c a . Z n a jd u ją c y się

tu ta j k o śc ió ł je s t u w a ż a n y z a je d e n z d w ó c h n a js ta rs z y c h

k o ś c io łó w d r e w n ia n y c h w P o lsce ( o s ta tn io u s ta lo n o , ż e
s ta r s z e s ą fra g m e n ty k o śc io ła w K o sieczy n ie k o ło Z b ą s z y ­

n ia z 1345 r.). D re w n o d o je g o b u d o w y z o s ta ło p o z y s k a n e

w 1 37 3 /1 3 7 4 ro k u . W n ę trz e św ią ty n i z d o b i b o g a ta re n e s a n ­

s o w a p o lic h ro m ia .

Z Tarnowa Pałuckiego przez przedmieścia Wągrowca dojeż­

dżamy do drogi nr 190 a potem drogą n r 192 udajemy się

w kierunku Gniezna. Na wzgórzu po lewej stronie drogi (ok.
2 km przed Łaziskami) znajduje się osobliw y grobowiec.

ŁA ZISKA (103 km)

G r o b o w ie c n a p o le o ń s k ie g o r o tm is tr z a , F ra n c is z k a

Ł a k iń sk ie g o (1767-1845) m a n ie s p o ty k a n y k s z ta łt k a m ie n ­

nej p ira m id y . Z o s ta ł o n w y b u d o w a n y jeszcze p r z e d ś m ie r­

cią i n a ż y c z e n ie ro tm is trz a . W o k ó ł g ro b o w c a p o s a d z o n o

s o s n y , o k tó ry c h r o tm is t r z m ia ł p o w ie d z ie ć , ż e k ie d y

o s ią g n ą w y s o k o ś ć r ó w n ą p i r a m id z i e , w t e d y P o ls k a

o d z y s k a n ie p o d le g ło ś ć . S łow a jeg o s p ra w d z iły się p o I w o j­

n ie ś w ia to w e j. N ie o p o d a l s to i r ó w n ie o s o b liw a k o lu m n a ,
p o d k tó r ą r z e k o m o p o c h o w a n o u lu b io n e g o k o n ia r o tm i­

s trz a .

Podążając tą sam ą drogą n r 192 przed Mieściskiem skrę­
camy w prawo w kierunku Budziejewka. Do głazu św. W oj­
ciecha zaprowadzą nas drogowskazy.

16

BUDZIEJEWKO (112 km)

N ie o p o d a l m a łe g o k o śc ió łk a p w . ś w . W ojciecha z XIX w .

z n a jd u je s ię g ła z o o b w o d z ie 20,5 m , d r u g i c o d o w ie lk o śc i

w W ie lk o p o ls c e . J e st to n a js ta rs z y p r a w n ie c h ro n io n y

o b ie k t p rz y ro d n ic z y w reg io n ie. S to so w n y z a p is z o s ta ł s p o ­

r z ą d z o n y w 1840 r. n a w n io s e k o k o lic z n y c h c h ło p ó w , k tó ­

r z y ju ż w te d y d o s tr z e g li w y ją tk o w o ś ć m ie js c o w e g o

k a m ie n ia .

Legenda o ka m ien iu św . W ojciecha

Z a n im św . W ojciech w y ru s z y ł w sw o ją o s ta tn ią m isję d o

p o g a ń s k ic h P ru só w , n a u c z a ł n o w e j w ia ry r ó w n ie ż n a w ie l­

ko p o lsk iej zie m i. A b y lepiej g o b y ło s ły c h a ć i w id a ć , s ta w a ł
n a jak im ś w z n ie sie n iu , c z y k a m ie n iu i s ta m tą d p rz e m a w ia ł

d o z g ro m a d z o n e j lu d n o ś c i. T a k te ż b y ło w o k o lic a c h
W ą g ro w c a. S ta n ął n a n a jw ię k s z y m g ła z ie w o k o lic y i n a u ­

c z a ł. W ie lu g r z e s z n ik ó w n a w r ó c ił ta m n a n o w ą w ia rę .

K ie d y z a k o ń c z y ł s w o ją m isję , w y r u s z y ł w d a ls z ą d ro g ę ,

a p o je g o o d je ź d z ie lu d z ie z a u w a ż y li w k a m ie n iu d w a

w g łę b ie n ia w k sz ta łcie lu d z k ic h s tó p .

P o śm ie rc i św ię te g o W ojciecha, p o s ta n o w io n o p r z e tr a n ­

s p o rto w a ć k a m ie ń d o G n ie z n a, g d z ie z ło ż o n o jeg o sz czątk i.

K ie d y n a d e sz ła z im a i m ró z s k u ł z ie m ię lo d e m , w y k o n a n o

o g ro m n e s a n ie , z a p rz ę ż o n e w p ię ć d z ie s ią t p a r w o łó w , n a

k tó re z w ie lk im m o z o łe m z a ła d o w a n o k a m ie ń . P o c z ą tk o w o

w s z y s tk o sz ło jak p o m aśle . K ied y je d n a k o rs z a k n a tra fił n a

g rz ą s k i g r u n t, s a n ie z k a m ie n ie m z a p a d ły się i ju ż ż a d n a

siła n ie b y ła w s ta n ie g o ru sz y ć . Z n a s ta n ie m w io s n y s p o d

g ła z u w y try sn ę ło ź ró d e łk o , a k to p r z e ta rł o c z y jeg o w o d ą -

te m u w c u d o w n y s p o s ó b p o p ra w ia ł s ię w z ro k , a b y li i tacy,

k tó rz y g o o d z y s k a li. Ź r ó d e łk o s tra c iło s w o ją m o c, k ie d y
p e w ie n n ie d o w ia re k p rz e m y ł o c z y sw o je m u k o n io w i.

P o d o b n o w ie lk i g ła z z k a ż d y m ro k ie m c o ra z b a rd z ie j

z a g łę b ia się w z ie m i, a k ie d y z n ik n ie z jej p o w ie rz c h n i

n a s tą p i k o n iec ś w ia ta .

T u taj k o ń c z y się n a s z a tra s a s z la k ie m w ie lk o p o ls k ic h

le g e n d p ó łn o cn e j W ielk o p o lsk i.

A b y z a m k n ą ć p ę tlę w r a c a m y lo k a ln ą d r o g ą p r z e z

B u d z ie je w o i P o p o w o K o śc ieln e d o d r o g i n r 196, k tó rą

d o c ie ra m y d o S k o k ó w .

SKOKI (126 km)

Pętla poznańska

W ę d ru ją c sz la k ie m n a jp o p u la rn ie js z y c h le g e n d u licam i

P o z n a n ia m o ż e m y p r z e ś le d z ić je g o h isto rię . W ę d ró w k ę

z a c z y n a m y n a O s tro w ie T u m s k im , w y s p ie w c e n tr u m m ia ­

sta, w m iejscu , g d z ie za cz ę ła się h isto ria P o z n a n ia i h isto ria

Polski.

Legenda o za ło że n iu Poznania

D a w n o , d a w n o te m u , ta m g d z ie W a rta to c z y ła s w e

w o d y m ie s z k a ło trz e c h b raci: Lech, C z e c h i R u s. W szy sc y

s p ra w n i, w a le cz n i i c ie k a w i ś w ia ta . P e w n e g o r a z u p o s ta n o ­

w ili, ż e ro z ja d ą się w ró ż n y c h k ieru n k a c h , a b y p o z n a ć o b ce

kraje. W y z n ac z y li so b ie te ż c z as i m iejsce sp o tk a n ia p o d łu ­

g im o k re s ie ro z łą k i. M ijały lata . K a ż d y z n ic h z a ło ż y ł n o w e

g ro d y , s ta n ą ł n a czele w a le c z n y c h d r u ż y n . W k o ń c u n a d e ­

szła o c z e k iw a n a p o ra sp o tk a n ia , a le w r a z z m ijający m c z a ­

s e m z m ie n iła się o k o lic a , p o w s ta ły n o w e g r o d y i n o w e

tra k ty , sa m i z a ś b rac ia p o s u n ę li s ię w lata c h . W y z n a c z o n y

w c z e śn ie j c z as i m iejsce s p o tk a n ia n ie b y ły j u ż tak o c z y w i­

ste, jak to się w y d a w a ło p r z e d laty.

P e w n e g o d n ia Lech, k tó ry z a m ie sz k iw a ł w n ie d a le k im

g ro d z ie G n ie z d n o w y ru s z y ł n a ło w y , a b y u z u p e łn ić z a p a s y
p r z e d n a d c ią g a ją c ą z im ą . W y p ra w a u d a ła się z n a k o m ic ie ,

w o jo w ie w ra c a li d o s w o ic h s ie d z ib z w o z a m i w y ła d o w a ­

n y m i z w ie rz y n ą . W p e w n e j c h w ili u s ły s z e li d ź w ię k r o g u

i p a rs k a n ie k o n i. Z a n ie p o k o je n i c h w y c ili z a m ie c z e, in n i
n a p ię li c ię c iw y w k a ż d e j c h w ili g o to w i d o o b r o n y . Po

c h w ili ich o c z o m u k a z a ła się d r u ż y n a n ie z n a n y c h n ik o m u

w o jo w n ik ó w . J u ż m ie li r u s z y ć d o w a lk i, k ie d y k s ią ż ę

w y k r z y k n ą ł r a d o ś n ie - P o znaję! P ozn aję! Bracia m o i m ili!

C z e c h i R us! D la u c z c z e n ia te g o r a d o s n e g o s p o tk a n ia

p o s ta n o w io n o w ty m m iejscu z a ło ż y ć n o w y g ró d i n a z w a ć

g o P o z n a n o d r a d o s n e g o o k r z y k u L e c h a - p o z n a ję ,

p o zn aję!

W ty m te ż m ie jsc u w r o z w id le n iu d w ó c h r z e k W a rty

i C y b in y w IX w . p o w s ta ł g r ó d e k stra ż n ic z y , k tó ry p ó źn iej
M ie sz k o I w X w . p rz e k s z ta łc ił w jed e n z n a jp o tę ż n ie jsz y c h

g r o d ó w p o w s ta ją c e g o p a ń s tw a P o la n . P o b u d o w a ł tu ta j
p a la tiu m , p r z y k tó ry m je g o ż o n a D o b ra w a (D ą b ró w k a )

w 965 r. u f u n d o w a ła k a p lic ę p w . N a jś w ię ts z e j M a ry i
F a n n y . F u n d a m e n ty ty c h b u d o w li o d k ry li a rc h e o lo d z y p o

ro k u 1999. O b e c n ie n a ty m m ie jsc u s to i g o ty c k i X V -w ie-
c z n y k o śció ł p w . N M F in s u m m o (łac. n a g ro d z ie ). S tał się

o n p ó ź n ie j w z o re m , n a k tó ry m o p ie ra li się a rc h ite k c i p r z y

b u d o w ie in n y c h w ie lk o p o ls k ic h k o śc io łó w . O g lą d a ją c g o
z z e w n ą tr z m o ż n a d o s tr z e c je d n ą z je g o o s o b liw o ś c i -

18“

k a m ie ń z e ś la d a m i c z arc ic h p a z u ró w . Z n a jd u je się o n n a

w y so k o śc i o k . 0,5 m n a d z ie m ią o d s tr o n y p ó łn o cn o -w sc h o -

d n ie j. P o c h o d z e n ie ty c h d z iw n y c h ś la d ó w w y ja ś n ia

le g e n d a .

Legenda o kamieniu z czarcimi pazurami

D a w n o tem u , k ie d y w P o z n a n iu n a O s tro w ie T u m s k im

w y b u d o w a n o ko śció ł p w . N a jśw iętsz ej M a ry i P a n n y , p r z y ­

c h o d z iła tu o k o lic z n a lu d n o ść w y p r a s z a ć u M a tk i Boskiej

r ó ż n o ro d n e łaski.

N ie m o g ły te g o z d z ie r ż y ć s z a ta ń s k ie m o c e . Z w o ła n o

w ię c w p ie k le n a ra d ę , w c z a s ie k tó re j w y z n a c z o n o k ilk u

b ie s ó w d o z lik w id o w a n ia k ło p o tliw e g o k o ś c ió łk a . I ta k

c ie m n ą n o c ą c z a rto w s k ie o siłk i p r z y b y ły n a w y s p ę , a b y
w y r w a ć k o ś c ió ł r a z e m z fu n d a m e n ta m i i w r z u c ić g o d o

p rz e p ły w a ją c e j o b o k W a rty . J e d n a k p o m im o w y tę ż e n ia

w s z y s tk ic h sił n ie u d a ło się so lid n e j b u d o w li r u s z y ć z m iej­

sc a. K ie d y z a c z ę ło ś w ita ć , s ta ło się ja s n e , ż e d ia b e ls k ie g o
z a d a n ia n ie u d a się w y k o n a ć i b ie sy w ró c iły d o p iek ie ł jak

n ie p y s z n e . R a n k ie m , k ie d y p ie r w s i w ie rn i p r z y b y li n a

m s z ę św ., z o b a cz y li d z iw n e ś la d y n a je d n y m z k o ś c ie ln y ch

k a m ie n i, a c o g o rliw s i d o lic z y li się ta m d z ie s ię c iu w y d ra -
p a n y c h ś la d ó w p o d iab e lsk ic h p a z u ra c h .

Z w ie d z a ją c O s tró w T u m s k i w c h o d z im y r ó w n ie ż d o

k a te d r y , k tó re j p o c z ą tk i s ię g a ją 968 ro k u . O b e c n y k s z ta łt

g o ty c k i ś w ią ty n ia o trz y m a ła w XIV-XVI w ., b a ro k o w y z aś

w XVIII w .

T u ta j z a tr z y m u je m y się p r z y k a p lic y G ó rk ó w (K rz y ża

Ś w ię te g o i N a jś w ię ts z e g o S a k ra m e n tu ). P o lew ej s tro n ie

k a p lic y z n a jd u je s ię n a g ro b e k G ó rk ó w d ł u ta H ie ro n im a

C a n a v e s ie g o z 1574 r. - je d e n z n a jc e n n iejsz y ch re n e s a n s o ­

w y c h n a g ro b k ó w w P o z n a n iu . W X V III-w ieczn y m o łta r z u

p o p raw e j s tro n ie k a p lic y w is i n iew ie lk i, g o ty c k i k ru cy fik s,

k tó ry p o c z ą tk o w o z n a jd o w a ł się w B ram ie W ro c ła w sk ie j.

P rz e n ie s io n o g o d o k a te d r y p o w y d a r z e n ia c h o p isa n y c h

w je d n y m z p o z n a ń s k ic h p o d a ń .

Podanie o k rz y żu z B ram y W ro cła w skiej

P e w n e g o r a z u w m ie ś c ie p o p e łn io n o m o rd e r s tw o . P o

b a r d z o s z y b k im i n ie c h lu jn y m ś le d z tw ie o s k a rż o n o o n ie

c h ło p a k a - je d y n e g o s y n a u b o g iej w d o w y i s k a z a n o g o n a
śm ie rć p r z e z p o w ie s z e n ie . S z u b ie n ic a s ta ła z a m ia s te m ,

p r z y d r o d z e p ro w a d z ą c e j d o W ro c ła w ia , ta k ż e w s z y s c y

s k a z a ń c y w y c h o d z ili z m ia s ta p r z e z B ra m ę W ro c ła w s k ą

i p r z e d śm ie rc ią m o g li się jesz c z e p o m o d lić p r z e d fig u rą

19

U k r z y ż o w a n e g o , w is z ą c ą w b ra m ie . T a k te ż b y ło i ty m

raz e m . C h ło p a k z a trz y m a ł się p r z e d k ru c y fik se m i w ty m

m o m e n c ie d a ł się s ły s z e ć g ło s p r z e m a w ia ją c y w o b ro n ie

n ie w in n e g o s k a z a ń c a . W o b ec lic z n y c h ś w ia d k ó w z d a rz e ­

n ia, p rz e p r o w a d z o n o d o d a tk o w e d o c h o d z e n ie , k tó re u ja ­
w n iło w ła ś c iw e g o z ło czy ń cę. C h ło p a k a u w o ln io n o , a k rz y ż

u z n a n o z a ła s k a m i s ły n ą c y i u m ie s z c z o n o w k a te d r z e ,

g d z ie z n a jd u je s ię d o d n ia d z isie jsz e g o .

I d ą c d a le j z a trz y m u je m y się p r z y Z łotej K ap licy , g d z ie

w s a rk o fa g u z ło ż o n o s z c z ą tk i p ie rw s z y c h p o lsk ic h w ła d ­

c ó w o r a z w k a p lic y ś w . S ta n isła w a , z w a n e j te ż K ró lew sk ą

z w ie lk im n a g r o b k ie m k ró la P r z e m y ś la II i je g o ż o n y

R y c h e z y (p o c h o w a n y c h p ra w d o p o d o b n ie w tej kap licy ).

Kończym y zwiedzanie Ostrowa Tumskiego i przez Chwali-
szewo udajemy się na Stare Miasto, czyli teren lewobrzeż­
nego Poznania, lokow anego w 1253 roku przez książąt
Przemyśla I i Bolesława Pobożnego.

P o ś r o d k u R y n k u S ta re g o M ia sta s to i r a tu s z , k tó re g o

p o c z ą tk i się g a ją p r z e ło m u XII i XIII w . P r z e tr w a ł o n d o

1536 r., k ie d y m ia s to z n is z c z y ł s z a le ją c y p o ż a r. Z e z n i­

s z c z e ń o d b u d o w a ł g o w ło s k i a rc h ite k t, J a n B a p ty s ta

Q u a d r o . Z te g o o k re s u p o c h o d z i re n e s a n s o w a fa s a d a w ra z

z a tty k ą o ra z o ry g in a ln a d e k o ra c ja w n ę trz a w tz w . W ielkiej

Sieni. W te d y te ż z a m o n to w a n o n a w ie ż y z e g a r i u r z ą d z e ­

n ie b ła z e ń s k ie z b o d ą c y m i s ię k o z io łk a m i. P o la ta c h k lęsk

ra tu s z w y r e m o n to w a n o , w z n o s z ą c s ta r a n ie m K om isji D o b ­
re g o P o r z ą d k u n o w ą , k lasy c y sty c z n ą w ie ż ę w la ta c h 1782-

-1784. W tej fo rm ie o d b u d o w a n o g o p o z n is z c z e n ia c h II

w o jn y ś w ia to w ej. P o m im o w y jątk o w ej u r o d y p o z n a ń sk ie g o

ra tu s z a , lo n ie jeg o a rc h ite k tu ra p rz y c ią g a ty siące tu ry s tó w .

K a ż d e g o d n ia o g o d z . 12 w p o łu d n ie m o ż n a z o b a c z y ć n a

w ie ż y j e d y n e n a ś w ie c ie try k a ją c e s ię k o z io łk i, k tó ry c h

o b e c n o ść tłu m a c z y n a jb a r d z ie j z n a n a w ie lk o p o ls k a

leg e n d a .

Legenda o p o zn a ń skich k o zio łka ch

K ie d y p o w ie lk im p o ż a rz e m ia sta u d a ło się o d b u d o w a ć

r a tu s z , n a w ie ż y k tó re g o z a m o n to w a n o z e g a r , p o s ta n o ­
w io n o to w y d a r z e n ie u c z cić w sz cz e g ó ln y s p o s ó b . Z a p r o ­

s z o n o w ie lu g o śc i, w ś r ó d k tó ry c h m ia ł się p o ja w ić s a m
w o je w o d a z m a łż o n k ą . Z w ie lu d a ń p rz y g o to w a n y c h n a tę

o k a z ję n a jw a żn ie jsz a b y ła p ie c z e ń z u d ź c a jele n ia . N a le ża ło

ją d łu g o p ie c n a ru sz c ie, a d o teg o o d p o w ie d z ia ln e g o z a d a ­

n ia w y z n a c z o n o m ałe g o k u c h c ik a , P ie trk a . P ie tre k je d n a k

n ie m ó g ł w y s ie d z ie ć p r z y p iec z e n i, w ie d z ą c , ż e n a ry n k u

je s t ty le a tra k c ji. W k o ń c u n ie w y tr z y m a ł i p o s ta n o w ił

ty lk o n a m o m e n c ik o p u ś c ić k u c h n ię , a b y z o b a c z y ć te

w s z y s tk ie d z iw y , o k tó ry c h w s z y s c y m u o p o w ia d a li. N ie

tr u d n o z g a d n ą ć , ż e je g o n ie o b e c n o ś ć p r z e c ią g n ę ła się

p o n a d m ia rę , a je le ń sp a lił się n a w ę g ie l. C h c ą c r a to w a ć
w ła s n ą s k ó rę p o b ie g ł P ie tr e k n a p o b lis k ie łąk i, g d z ie u p a ­

trz y ł so b ie d w a p a s ą c e s ię k o z io łk i. P o rw a ł je i z a p ro w a d z ił

d o r a tu s z o w e j k u c h n i, g d z ie z a m ie rz a ł p r z e r o b ić je n a
k o le jn ą p ie c z e ń . C z u ją c z b liż a ją c e się n ie b e z p ie c z e ń s tw o

k o z io łk i, w y k o rz y s ta ły c h w ilę n ie u w a g i i u c ie k ły s c h o d a m i
n a g ó rę , w p r o s t n a r a tu s z o w ą w ie ż ę . T a m w y s tra s z o n e

z a cz ę ły się try k a ć ro g a m i k u u c ie s z e z g ro m a d z o n e j g a w ie ­

d z i. T o n ie s p o d z ie w a n e p r z e d s ta w ie n ie ta k ro z b a w iło

gości, p rz y b y ły c h n a u ro c z y s te o d sło n ię c ie n o w e g o z e g a ra ,

ż e d a r o w a n o c h ło p c u je g o w in ę , k o z io łk o m d a r o w a n o

ży c ie , a n a p a m ią tk ę te g o z d a rz e n ia z a m ó w io n o u m is trz a

B artło m ieja z G u b in a m e c h a n iz m p o ru sz a ją c y try k a jąc e się

k o zio łk i.

W id o w is k u z k o z io łk a m i to w a rz y s z y h e jn a ł g r a n y k a ż ­

d e g o d n ia z ratu sz o w e j w ie ż y n a c z te ry s tr o n y ś w ia ta . Jeg o

m elo d ia p o z w a la z a lic zy ć g o d o n a js ta rs z y c h p o lsk ic h h e j­

n a łó w , a o k o liczn o ści p o w s ta n ia tłu m a c z y k o lejn a le g e n d a .

Legenda o królił k ru k ó w

N a r a tu s z o w e j w ie ż y m ie s z k a ł s tr a ż n ik , k tó ry d z ie ń

i n o c s tr z e g ł m ia s ta p r z e d g r o ż ą c y m m u n ie b e z p ie c z e ń ­

s tw e m . W y p a try w a ł, cz y n ie w y b u c h ł g d z ie ś p o ż a r, a lb o

c zy ru e z b liż a się d o m ia sta w ro g a a rm ia . R a z e m z e s tr a ż n i­

k ie m m ie s z k a ł ta m j e g o sy n , Bolko. Był to c h ło p ie c o g o łę ­

b im se rc u , k o c h a ją c y z w ie rz ę ta , k tó ry m o d n a jm ło d sz y c h

ła t n ió sł p o m o c. P o tra fił w y le c zy ć p s a z k u la w ą n o g ą i z ła ­
m a n e s k rz y d ło p ta k a ta k , że z a w s z e w je g o m ałej izdeb'ce

m ie s z k a ł jak iś c z w o ro n o ż n y p o d o p ie c z n y .

P e w n e g o d n ia , k ie d y r a z e m z ojcem o b s e rw o w a ł o k olicę

w p r o s t p o d je g o n o g i s p a d ł r a n n y k r u k . Był ta k b a rd z o

p o r a n io n y , ż e w y d a w a ło s ię , ż e n a w e t B o lk o n ie b ę d z ie
m ó g ł m u p o m ó c . C h ło p ie c z a o p ie k o w a ł s ię p ta k ie m , o p a ­

trz y ł je g o ra n y , n a k a rm ił, n a p o ił i k a ż d e g o d n ia tro s k liw ie

s ię n im o p ie k o w a ł. P o w ie lu d n ia c h s ta r a ń p t a k w y z d r o ­

w ia ł. P e w n e j n o c y c h ło p ie c u s ły s z a ł n a p o s ła n iu k r u k a s z e ­

le s t, a k ie d y się p o d n ió s ł z o b a c z y ł k a rz e łk a w k o r o n ie

i k r ó le w s k im p ła s z c z u . K a rz e łe k p r z e m ó w ił d o n ie g o
l u d z k im g łosem :

-

D ro g i B olku, d z ię k u ję ci z a to , ż e u ra to w a łe ś m n ie o d

n iech y b n ej śm ie rc i. M u s is z w ie d z ie ć , ż e ja n ie jeste m z w y k ­

ły m p ta k ie m , a le k ró le m k r u k ó w . W n a g ro d ę z o s ta w ia m
to b ie tę o to s re b r n ą trą b k ę . Jeżeli k ie d y k o lw ie k z n a jd z ie s z

~21

się w p o trz e b ie , z a g ra j n a n iej, a ja w r a z z m o im i p o d d a ­

n y m i p rz y le c ę ci n a p o m o c.

P o ty c h s ło w a c h z p o w r o t e m z a m ie n ił s ię w p ta k a

i o d f ru n ą ł.

M ijały la ta . B olko z a ją ł m iejsce ojca i s a m p iln o w a ł m ia ­

s ta . P e w n e g o d n ia d o s tr z e g ł n a h o ry z o n c ie z b liż a ją c e się
w o jsk a . B yły tak liczn e, ż e w y d a w a ło się, ż e n ic n ie z d o ła

o calić P o z n a n ia . W te d y B olko p rz y p o m n ia ł so b ie obietn icę,

ja k ą z ło ż y ł m u p r z e d la ty k ró l k ru k ó w . C h w y c ił m a le ń k ą

trą b k ę i z a g ra ł p r o s tą m e lo d ię , k tó rą p a m ię ta ł z d z ie c iń ­

s tw a . P o c h w ili n a d m ia s to z a c z ę ły n a d la t y w a ć p t a k i

w tak iej ilości, ż e n ieb o w y d a w a ło się c z a rn e , a s z u m s k rz y ­

d e ł z a g łu s z a ł w s z y s tk ie in n e g lo sy . P ta k i r z u c iły się na

n a d c ią g a ją c ą a rm ię z ta k ą s iłą i z a c ię to ś c ią , ż e ż o łn ie rz e

z o sta li p o k o n a n i, a m ia s to u ra to w a n e . O d teg o c z asu s tr a ż ­

n ik n a r a tu s z o w e j w ie ż y w y g ry w a tę s a m ą m e lo d ię , k tó rą

B olko p rz y w o ła ł k ró la k r u k ó w i u r a to w a ł m ia sto .

S p a c e ru ją c p o S ta ry m R y n k u w a r to z w ró c ić u w a g ę na

w ą s k ie d o rn k i b u d n ic z e z c h a ra k te ry s ty c z n y m i, re n e s a n s o ­

w y m i p o d c ie n ia m i. N ie o p o d a l z o b a c z y m y k a m ie n n y p r ę ­

g ie r z z 1535 r., p r z y k tó ry m w y k o n y w a n o ła g o d n ie js z e
w y ro k i, tz w . k a ry n a h o n o rz e . P o ś ro d k u p ierz e i z a c h o d n ie j

R y n k u w z n o s i s ię P a łac D z ia ły ń s k ic h . Z o s ta ł z b u d o w a n y
w II p o ło w ie XVIII w . p r z e z m a r s z a łk a w ie lk ie g o lite w ­

s k ie g o , K a z im ie rz a G u r o w s k ie g o , b y p ó ź n ie j w XIX w .

p rz e jś ć w ręc e D z ia ły ń s k ic h .

Opuszczamy Stary Rynek idąc wzdłuż Pałacu Działyńskich

a potem ul. Franciszkańską na Wzgórze Przemyśla, zwane

niekiedy Wzgórzem Zamkowym.

N a W z g ó rz u , p o lew ej s tro n ie m ija m y k la s z to r fra n c isz ­

k a n ó w z s a n k tu a r iu m M a tk i Boskiej w C u d y W ielm o żn ej

Pan i P o z n a n ia , b y w k o ń c u o s ią g n ą ć szczy t, z k tó re g o ro z ­

tac z a się w id o k n a S ta ry R y n ek . T u ry s tó w o d w ie d z ają c y c h

P o z n a ń p o r a z p ie r w s z y m o ż e n ie k ie d y d z iw ić o b e c n o ść
ta k ie g o w z g ó r z a w w y d a w a ło b y się ró w n in n y m m ieście.

W y ja śn ia to k o lejna p o z n a ń s k a leg e n d a .

Legenda o W zgórzu Przem yśla

D a w n o te m u , k ie d y k s ią ż ę M ie s z k o p r z y ją ł c h rz e s t,

w n o w y m g ro d z ie s z y b k o p r z y b y w a ło w y z n a w c ó w no w ej

w ia ry . N ie p o d o b a ło się to s iło m p ie k ie ln y m , k tó re ch ciały
z n a le ź ć ro z w ią z a n ie p a lą c e g o p ro b le m u . N a z w o ła n ej n a r a ­

d z ie p o s ta n o w io n o w y r w a ć g ó rę z p o b lis k ie g o G n ie z n a ,
p rz y n ie ś ć ją c ie m n ą n o c ą n a d P o z n a ń i w rz u c ić d o W a rty ,

a b y z a ta m o w a n a rz e k a w y s tą p iła z b rz e g ó w i z a la ła g ró d .

B o ru ta, k tó ry d o w o d z ił c ałą ak c ją b a rd z o się s ta ra ł, i k ie d y

22

e k sp e d y c ja ju ż n a d le c iała n a d P o z n a ń , s k rz e s a ł o g n ia, a b y

łatw iej m o żn a b y ło w y c e lo w a ć w ś ro d e k rze k i. O d sk rz e sa -

n e g o o g n ia z ro b iło się ja s n o ja k w d z ie ń , z a c z ę ły p ia ć
k o g u ty , a n a ten sy g n a ł n a w e t n a jo d w a ż n ie js z e d ia b ły w r a ­

ca ją d o p ie k ie ł. R z u c iły w ię c c ię ż k ą g ó rę g d z ie p o p a d ło

i w p o p ło c h u u c ie k ły . G ó ra s p a d ła n a d r u g i b r z e g W a rty ,

w m iejsce, g d z ie le ż y d o d n ia d z isie jsz e g o . P óźn iej w y b u ­

d o w a n o n a niej z a m e k k ró le w s k i, a le to ju ż z u p e łn ie in n a

h isto ria ...

B u d o w ę z a m k u k ró le w s k ie g o ro z p o c z ą ł w XIII w . P rz e ­

m y sł II i o d XIV w . b y ł o n s ie d z ib ą k ró ló w w c z a s ie ich
p o b y tó w w P o z n a n iu . P rz e b u d o w a n y w XVI w . za s p ra w ą

s ta ro s ty g e n e ra ln e g o , A n d rz e ja G ó rk i z y s k a ł re n e s a n s o w e

fo rm y . Z n is z c z o n y w c z a s ie w o jn y p ó łn o c n e j, j u ż n ie

o d z y s k a ł d a w n e g o b la s k u . W c z asa c h sw ojej ś w ie tn o ś c i był

ś w ia d k ie m w a ż n y c h w y d a rz e ń . T u taj p rz y ok azji k o ro n acji

P rz e m y ś la II n a k ró la P o lsk i w 1295 ro k u n a r o d z iło się

g o d ło p o lsk ie . Z w a ż n ie js z y c h w y d a r z e ń w a r to p r z y p o m ­

n ie ć m . in. w e s e le K a z im ie rz a W ie lk ie g o z A d e la jd ą H e s k ą

29 w rz e ś n ia 1341 r. i h o łd k rzy ż a c k i z ło ż o n y 29 m aja 1493 r.

p r z e z H a n s a v o n T ie ffe n a k ró lo w i J a n o w i O lb ra c h to w i.

O b e c n ie trw a o d b u d o w a z a m k u k ró le w s k ie g o w fo rm a ch

z b liż o n y c h d o jeg o ren e sa n so w e j p o sta c i.

N a z a k o ń c z e n ie p r o p o n u ję p rze jść jesz c z e u l. L u d g a r d y

i Al. M a rc in k o w s k ie g o d o k o ścio ła p w . św . M a rc in a, z k tó ­

r y m je s t z w ią z a n a je s z c z e j e d n a p o z n a ń s k a le g e n d a .
P o c z ą tk i istn ie ją c ej tu o s a d y s ię g a ją XIII w ie k u . K o śció ł

n a to m ia s t z b u d o w a n o w XIV-XVI w ., a p o z n isz c z en ia c h II

w o jn y św ia to w ej p rz e b u d o w a n o w k s z ta łc ie p ó ź n o g o ty c -

k im w la ta c h 1950-1954. W a rto z w ró c ić u w a g ę n a o stro łu -
k o w y p o rta l w fasa d z ie , a w jeg o ty m p a n o n ie p ła s k o rz e ź b ę

św'. M arcin a z 1953 r., d z ie ło E d w a rd a H a u p ta .

Legenda o rogalach św ięto m a rciń skich

W ie k o w a trad y cja g ło si, że ś w . M a rc in w je ż d ża ją c z w o j­

s k ie m r z y m s k im d o fra n c u s k ie g o m ia sta , A m ie n s z o b a cz y ł

o d z ia n e g o w ła c h m a n y ż e b ra k a . Z d ję ty lito śc ią o d d a ł m u

p o ło w ę sw o je g o ż o łn ie rsk ie g o p ła s z c z a . (O b ra z w ie lk o p o l­
s k ie g o m a la rz a , K rz y s z to fa B o g u s z e w s k ie g o z 1628 r o k u
p rz e d s ta w ia ją c y tę sc e n ę m o ż e m y o b e jrz e ć w k a p lic y św .

M a rc in a w k a te d r z e p o z n a ń s k ie j). K a ż d e g o r o k u p r z e d

o d p u s te m p r z y p o m in a ł w ie rn y m tę h isto rię p ro b o sz c z p o z ­
n a ń sk ie j p a ra fii św . M a rc in a. W 1891 r . u s ły s z a ł ją W a le n ty

- je d e n z p o z n a ń s k ic h p ie k a r z y i p o s ta n o w ił z ro b ić co ś

r ó w n ie d o b re g o d la tib o g ic h m ie s z k a ń c ó w m ia s ta . P e w n e j
n o c y u s ły s z a ł n a s w o im p o d w ó r k u s tu k o t k o ń s k ic h k o p y t,

a k ie d y w y jrz a ł z o b a c z y ł je ź d ź c a w s ta ro d a w n e j z b ro i n a

23

s iw y m k o n iu , a n a ś n ie g u o d c iś n ię te ś la d y p o d k o w y . T o

b y ł p o m y sł! Z c a łe g o z a p a s u m ą k i z a c z y n ił c ia sto , z ro b ił
n a d z ie n ie z b ia łe g o m a k u , b a k a lii i ś m ie ta n y , a n a s tę p n ie

u f o rm o w a ł c ia s te c z k a w k s z ta łc ie k o ń s k ie j p o d k o w y .
W s z y s tk ie w y p ie k i r o z d a ł b ie d n y m m ie s z k a ń c o m P o z n a ­

n ia , k tó rz y p rz y b y li n a u ro cz y sto śc i o d p u s to w e . P o n ie w a ż

n ie k tó r z y w k s z ta łc ie c ia s te k d o p a tr y w a li się k s z ta łtu

ro g ó w , n a z w a n o je ro g ala m i, a o d teg o c z a s u k a ż d e g o r o k u
W a le n ty w y p ie k a ł n a o d p u s t ś w ię to m a rc iń sk i n iez lic z o n e

ilości ro g ali, a ż s ta ło s ię to tra d y c ją . P o jeg o śm ierci z n a le ź li

s ię n a ś la d o w c y , d z ię k i k tó ry m tra d y c ja w y p ie k u ro g a li
św ię to m a rc iń sk ic h p rz e trw a ła w P o z n a n iu a ż d o dzisiaj.

R o g ale św ię to m a rc iń sk ie z o sta ły w p is a n e n a u n ijn ą listę

p r o d u k tó w re g io n a ln y c h i p ra w o d o ich w y p ie k u p o sia d a ją

j e d y n ie w y b r a n e p ie k a rn ie . A p o z n a n ia c y tak s ię ro z m iło ­

w a li w ich w y ją tk o w y m s m a k u , ż e w o k o lic a c h 11 lis to ­

p a d a (im ie n in y ś w . M a rc in a) z ja d a ją ich o k . 300 to n . W a rto

w y b ra ć się d o P o z n a n ia w ty m czasie, a b y tak ż e m ó c u c z e ­
stn ic z y ć w u ro c z y s ty c h o b c h o d a c h im ie n in u lic y Ś w ię ty

M a rc in . I n te g r a ln ą c z ęśc ią im p r e z y je s t b a rw n y k o ro w ó d

to w a rz y s z ą c y św . M a rc in o w i w d r o d z e z ko ścio ła p a ra fia l­

n e g o d o Z a m k u C e s a rs k ie g o , g d z ie d o p ó ź n y c h g o d z in
w ie c z o rn y c h o d b y w a ją się k o n c e rty i z a b a w y o r a z k ie r ­

m a s z , g d z ie m o ż n a k u p ić tra d y c y jn e ro g ale.

W ty m m ie jsc u k o ń c z y m y n a s z ą w ę d r ó w k ę s z la k ie m

p o z n a ń sk ic h le g e n d . T rz eb a m ieć św ia d o m o ść , ż e p r z e d s ta ­

w io n e tu ta j h is to r ie n ie w y c z e rp u ją n a w e t w części b o g a ­

c tw a w ie lk o p o ls k ic h p o d a ń i le g e n d , je d n a k z e w z g lę d u na

s z c z u p ło ś ć n in iejszej p u b lik a c ji b y ła m z m u s z o n a d o w y b r a ­

n ia z a le d w ie k ilk u z n ich . P o z o s ta je m i m ie ć n a d z ie ję , że

c z y te ln ic y z a ch ę c e n i m o im w y b o re m , s ię g n ą p o liczne, b a r ­

d ziej sz c z e g ó ło w e o p ra c o w a n ia .

T ekst: A le k s a n d ra W arczy ń sk a

Zdjęcia: A le k s a n d ra W arczy ń sk a

Pro jek t g raficz n y serii: J.B. Łojan

W y d a w n ic tw o W B PiC A K P o z n a ń 2010

D ruk:

S

z a m o t u l s k a

D

k i

k a k m a

&/J

i im. J. Kawalera w Szamotułach, teł. 502 093 130

Region

Wielkopolska

...to w a r to zobaczyć

w w w .r e g i o n w i e l k o p o l s k a .p l

W OJEW ÓDZKA BIBLIOTEKA PUBLICZNA

I CENTRUM ANIM ACJI KULTURY

PRACOW NIA KRAJOZNAWCZA

POZNANIU.-;