6. Kształtowanie się polskiego

systemu medialnego oraz rynku

mediów

1. Prawne uwarunkowania funkcjonowanie mediów

2. Instytucje regulujące rynek medialny oraz organizacje

dziennikarskie

3. Agencje prasowe

4. Prywatyzacja RSW

1. Prawne uwarunkowania funkcjonowanie
mediów

– akty prawne o podstawowym znaczeniu:

–

ustawa o likwidacji Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej Prasa-Książka-
Ruch z 22 marca 1990 roku,

–

ustawa o uchyleniu ustawy o kontroli publikacji i widowisk, zniesieniu tych
organów

–

zmiana ustawy Prawo Prasowe z 11 kwietnia 1990 roku,

–

ustawa o radiofonii i telewizji z 29 grudnia 1992 roku

–

przyjęta dopiero 31 lipca 1997 roku Ustawa o Polskiej Agencji Prasowej.

– przepisy wynikające z faktu integracji Polski z Unią Europejską

–

umowy międzynarodowe dotyczące ochrony praw autorskich, łączności
oraz telewizji ponad granicami

1. Prawne uwarunkowania funkcjonowanie
mediów

– uregulowania prawne znalazły potwierdzenie w Konstytucji przyjętej 2

kwietnia 1997 roku.

–

art. 14: Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność prasy i innych środków
społecznego przekazu. Wszystkim obywatelom zapewniono wolność
wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

–

art. 54: zakaz cenzury i koncesjonowania prasy, dopuszczenie możliwości
koncesjonowania mediów elektronicznych

–

art. 60-61: zagwarantowano obywatelom dostęp do informacji
publicznych

–

art. 213-215: trzy artykuły dotyczące Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

1.1. Ustawa “Prawo prasowe”

– podstawowy akt prawny stanowiący fundament funkcjonowania

polskich mediów

– przyjęta 26 stycznia 1984 roku

–

projekt ustawy przygotowany był na dzień przed przed wprowadzeniem
stanu wojennego (zespół Andrzeja Kopffa, działający w ramach Centrum
Obywatelskich Inicjatyw Ustawodawczych NSZZ "Solidarność")

–

koncesjonowanie wydawnictw prasowych,

–

przewidywał ograniczenie wysokości nakładów pism wydawanych przez
jednego wydawcę, co uderzało w monopol informacyjny PZPR.

–

próba pogodzenia tendencji liberalnych z porządkiem prawnym PRL

–

wiosną 1982 roku ten społeczny projekt posłużył za podstawę ustawy
Prawo prasowe z 26 stycznia 1984 roku, która w niemal niezmienionej
postaci funkcjonowała do końca PRL.

1.1. Ustawa “Prawo prasowe”

– nowelizacja z 11 kwietnia 1990 roku na podstawie uchylenia Ustawy o

cenzurze

–

likwidacja Głównego Urzędu Kontroli Publikacji, Prasy i Widowisk (GUKPPiW)

–

rejestracja nowych pism została przekazana sądom wojewódzkim

–

konstrukcja wniosku, tryb rejestracji oraz procedury odwoławcze od decyzji
negatywnych

–

usunięto stwierdzenia dotyczące socjalistycznych stosunków produkcji,
socjalistycznego państwa itp.

–

artykuł 1 otrzymał następujące brzmienie:

–

Prasa, zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, korzysta z wolności
wypowiedzi i urzeczywistnia prawo obywateli do ich rzetelnego informowania,
jawności życia publicznego oraz kontroli i krytyki społecznej.

1.1. Ustawa “Prawo prasowe”

–

artykuły 2-5: zasady pozyskiwania i publikowania informacji, zachowania
tajemnicy państwowej, wolności i swobody wypowiedzi.

–

art. 6: zapis o obowiązku przestrzegania polskiej racji stanu sprowadzono
do stwierdzenia "Prasa jest zobowiązana do prawdziwego przedstawiania
omawianych zjawisk".

–

zapisy o obowiązku udzielania prasie informacji przez organa państwowe i
organizacje społeczne.

–

art 7: nadal obowiązywały zapisy definiujące m.in. pojęcie prasy i zawód
dziennikarski.

–

m.in. sposoby pozyskiwania informacji i zasady etyki zawodowej
dziennikarzy; zakres tajemnicy sądowej, ograniczenia w publikowaniu danych
o osobach, wobec których toczy się postępowanie przygotowawcze lub
sądowe; utrzymano obowiązek autoryzacji wywiadów i wypowiedzi i ustalono
zasady zachowania tajemnicy o osobach udzielających dziennikarzom
informacji.

1.1. Ustawa “Prawo prasowe”

–

bez zmian pozostawiono 5. rozdz. prawa prasowego dotyczący sprostowań i
odpowiedzi.

–

redakcje powinny publikować sprostowania bezpłatnie i niezwłocznie (np. dzienniki
do 7 dni od momentu otrzymania).

–

sprostowanie winno być zamieszczane w tym samym dziale pisma i drukowane tą
samą czcionką, jaką opublikowano artykuł, którego dotyczy.

–

w publikowanym tekście odpowiedzi lub sprostowania redakcja nie może
dokonywać skrótów, które zniekształciłyby intencje autora lub osłabiły jego
wypowiedź.

–

okoliczności, w jakich redakcja może odmówić publikacji sprostowania lub
odpowiedzi (m.in. treści godzące w polski porządek prawny, normy współżycia
społecznego itp.)

–

nowela nie zmieniła zasad publikowania komunikatów i ogłoszeń.

–

podtrzymano obowiązek niezwłocznego i nieodpłatnego publikowania
komunikatów pochodzących od naczelnych i centralnych organów administracji
państwowej,

1.1. Ustawa “Prawo prasowe”

–

nie uległy zmianie zapisy o sposobie dochodzenia roszczeń wobec prasy
przez osoby pokrzywdzone.

–

zapis zwalniający od odpowiedzialności redaktorów naczelnych za publikację
tekstów nadesłanych przez Polską Agencję Prasową (PAP) oraz treści
komunikatów urzędowych.

–

wydawca i redaktor nie ponosili też winy za treść reklam i ogłoszeń.

–

zapis o odpowiedzialności karnej osób, które przemocą lub groźbą
zmuszają dziennikarzy do określonych publikacji

1.1. Ustawa “Prawo prasowe”

– nowa sytuacja prasy

– prasa mogła już w pełni korzystać z wolności wypowiedzi, a przez

to urzeczywistniać obywatelskie prawa do informacji i jawności
ż

ycia publicznego.

–

media drukowane formalnie zyskały całkowitą niezależność i nie były już
instrumentem do realizacji polityki władz państwowych

–

niska efektywność polskiego sądownictwa otworzyła przed nimi
możliwości nieprzewidziane przez ustawodawcę. Dziennikarze dość
szybko poznali swoją siłę i niekiedy nadużywali przyznanej im wolności.

–

dzięki temu wielokrotnie udało się przeciwdziałać nadużyciom, a niekiedy i
pospolitym przestępstwom, ale publikacje dotknęły też osoby niewinne

–

procesy sądowe oraz szeroką dyskusję o granicach wolności wypowiedzi

1.1. Ustawa “Prawo prasowe”

– jednym z pierwszych zagrożeń dla wolności prasy okazała się próba nowelizacji

Ustawy o ochronie tajemnicy państwowej.

– 15 września 1994 Sejm wprowadza zapisy obligujące dziennikarzy do

całkowitego zachowania tajemnicy państwowej bez względu na to, w jaki
sposób i w jakim celu weszli w ich posiadanie.

–

ujawnienie tych tajemnic zagrożone było wysokimi karami więzienia.

–

wywołało to falę protestów (m.in. Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich (SDP),
Stowarzyszenia Dziennikarzy RP, Katolickiego Stowarzyszenia Dziennikarzy, Pen Clubu,
Komitetu Helsińskiego - bezprecedensowa po 1989 roku jedność wszystkich mediów
niezależnie od reprezentowanych poglądów politycznych.

–

list otwarty redaktorów naczelnych gazet, dyrektorów stacji radiowych i telewizyjnych:

–

[...] protestujemy przeciwko uchwalonej przez Sejm RP Ustawie o tajemnicy państwowej. jej
poszczególne zapisy mogą być wykorzystane dla ukrycia przed społeczeństwem wypadków
łamania prawa przez przedstawicieli władz państwowych i administracji publicznej. Wolność
słowa jest zagrożona - dlatego też żywimy nadzieję, że ustawa nie wejdzie w życie w
obecnym kształcie. [...] Ze swej strony deklarujemy, że podejmując decyzję o publikacji
poszczególnych materiałów. będziemy się kierowali jedynie zasadą dobra publicznego

1.1. Ustawa “Prawo prasowe”

–

wobec tak zdecydowanego oporu 7 października 1994 roku Senat
odrzucił projekt nowelizacji. a w Sejmie nie zyskała ona ponownej
akceptacji.

– dyskusja o granicach wolności prasy

–

wyrok Sądu Najwyższego w sprawie lubelskiego dziennikarza za odmowę
ujawnienia autora tekstu opublikowanego w lokalnym dodatku "Gazety
Wyborczej".

–

zwolnienie z tajemnicy może nastąpić jedynie w wyjątkowych wypadkach
niezbędnych dla rozstrzygnięcia danej sprawy karnej.

–

mimo to środowisko dziennikarskie oprotestowało wyrok, podkreślając niską
precyzyjność pojęcia "niezbędne okoliczności".

1.1. Ustawa “Prawo prasowe”

– próby wprowadzenia nowego prawa prasowego

a. projekt opracowany przez Bogdana Michalskiego, mający na celu

unormowanie wszelkich aspektów działalności prasowej

–

dziennikarzem mogłaby zostać jedynie osoba z wyższym wykształceniem,
niekarana za przestępstwa zagrożone karą więzienia powyżej 5 lat.

–

aplikacje dziennikarskie kończące się egzaminami.

–

redaktor naczelny musiałby wykazać się polskim obywatelstwem i minimum 10-
letnim stażem zawodowym.

–

projekt zakładał też ograniczenie zagranicznego kapitału w polskiej prasie do 25
procent (w dziennikach) i 33 procent (w czasopismach).

–

przewidziano w nim powołanie Rady Prasowej składającej się z trzydziestu
trzech dziennikarzy i dwunastu wydawców prasy.

–

rozwiązania postulowane przez Michalskiego dziennikarze zinterpretowali jako
zamach na wolność prasy, a powołanie Rady Prasowej odczytali jako próbę
reaktywowania cenzury.

1.1. Ustawa “Prawo prasowe”

b. projekt Ustawa o wolności słowa - prawo prasowe opracowany przez Unię

Wolności (1995)

–

gwarancja zasady jawności życia publicznego oraz zakaz cenzury.

–

nadrzędność obywatelskich swobód wolności słowa i prawa do informacji, których
ograniczenia mogą być jedynie wyjątkami sformułowanymi na podstawie konstytucji i
ustaw.

–

zapewnienie dziennikarzom dostępu do dokumentów pozostających w dyspozycji organów
władzy i administracji publicznej, samorządów gospodarczych oraz zawodowych, a także
innych jednostek administrujących własnością państwową lub komunalną.

–

granice dostępu do informacji wyznaczały przepisy innych ustaw lub uzasadnione interesy
związane z ochroną tajemnicy handlowej i sfery prywatności obywatela.

–

przepisy gwarantujące samodzielność redaktorów naczelnych i redaktorów wobec
wydawców.

–

zniesienie obowiązku autoryzacji pod warunkiem uzyskania od informatora zgody na
publikację danych lub opinii.

–

projekt upadł na poziomie komisji sejmowych

1.1. Ustawa “Prawo prasowe”

– ocena stanu prawnego

– brak nowoczesnego i jednolitego prawa prasowego oznacza, iż

zastosowanie prawa uzależnione od jednostkowych decyzji
sądów.

–

po 1989 roku toczyło się kilka tysięcy postępowań w sprawach
prasowych.

–

konflikt pomiędzy prezydentem Aleksandrem Kwaśniewskim i kierowanym
przez Tomasza Wołka dziennikiem "Życie" (opublikowany 23 sierpnia 1997
roku artykuł “Wakacje z agentem”) - proces trwał osiem lat.

–

dla interpretacji Prawa prasowego duże znaczenie miała też sprawa
redaktora “Wieści Polickich”, Andrzeja Marka, który zarzucił lokalnemu
urzędnikowi malwersacje (sąd orzekł trzy miesiące aresztu w zawieszeniu i
wobec braku przeprosin zlecił wykonanie kary) - “protesty w klatce”

–

Trybunał Konstytucyjny utrzymał możliwość kary pozbawienia wolności
do lat 2 za pomówienie prasowe - wbrew prawu europejskiemu

– powstała w wyniku potrzeby radykalnej reorganizacji mediów

–

do Sejmu złożono aż sześć projektów ustaw dotyczących mediów
elektronicznych.

I rozdział - zadania radiofonii i telewizji:

–

dostarczanie informacji; udostępnianie dóbr kultury i sztuki, ułatwianie
korzystania z oświaty i dorobku nauki (upowszechnianie edukacji),
dostarczanie rozrywki, popieranie krajowej twórczości audiowizualnej

–

koncesjonowanie nadawców radiowych i telewizyjnych,

–

uznano, iż do mediów elektronicznych stosują się normy Prawa
prasowego.

1.2. Ustawa o Radiofonii i Telewizji z 1992

II rozdział - zadania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji.

–

zadania:

–

współtworzenie polityki państwa w zakresie działalności mediów
elektronicznych,

–

określanie warunków działalności oraz nadzorowanie nadawców,

–

opiniowanie projektów ustaw oraz umów międzynarodowych dotyczących
radiofonii i telewizji,

–

określanie wysokości opłat abonamentowych;

–

stymulowanie badań w zakresie elektronicznych mediów masowych.

–

członkowie Rady (9 osób):

–

zmieniani rotacyjne (po 3 członków)

–

zobowiązani są do zawieszenia działalności w partiach politycznych.

–

nie mogli też pracować u producentów i nadawców radiowo-telewizyjnych.

–

rada składa coroczne sprawozdania ze swej działalności, które musi być
zaakceptowane przez parlament i prezydenta.

1.2. Ustawa o Radiofonii i Telewizji z 1992

III rozdział - regulacje dot. programów radiowych i telewizyjnych

–

treści

–

33% programu (ramówki) produkcji krajowej, w tym co najmniej 10% materiały
producentów innych niż nadawca.

–

rozwiązanie, które pozytywnie wpłynęło na rozwój rynku produkcji audiowizualnej
w Polsce

–

podczas kolejnych nowelizacji wprowadzono zapis, w którym zobowiązano
nadawców radiowych i telewizyjnych, by co najmniej 33% czasu stanowiły produkcje
w języku polskim

–

w telewizji - min. 50% programów europejskich,

–

reklama

–

max. 15% dziennego czasu antenowego, a łącznie z telesprzedażą max. 20%
procent

–

nie więcej niż 12 minut w ciągu godziny

–

sporny zapis:

–

"Audycje powinny szanować uczucia religijne odbiorców, a zwłaszcza respektować
chrześcijański system wartości"

1.2. Ustawa o Radiofonii i Telewizji z 1992

IV rozdział - regulacje dot. publicznej radiofonii i telewizji

–

zadania:

–

tworzenie i rozpowszechnianie programów, rozwój zaplecza technicznego,
popieranie twórczości artystycznej, naukowej i działalności oświatowej.

–

utrzymanie telewizji regionalnych oraz programów polonijnych

–

obowiązki:

–

rzetelne informowanie i kreowanie pluralistycznej opinii publicznej,

–

respektowanie chrześcijańskiego systemu wartości, umacniania rodziny oraz
zwalczania patologii społecznych.

–

udostępnienie telewizji i publicznego radia partiom politycznym, organizacjom
społecznym, naczelnym organom władzy państwowej (art. 24 i 25).

–

ograniczenia:

–

zakaz przerywania programów reklamami

1.2. Ustawa o Radiofonii i Telewizji z 1992

– V rozdział - regulacje dot. koncesji

–

czas:

–

telewizja: 5 lat; radio: 7 lat; po nowelizacji: 10 lat;

–

ograniczenia:

–

koncesję może otrzymać polski obywatel lub osoba prawna, która ma stałą
siedzibę w Polsce.

–

pierwotnie udział podmiotów zagranicznych w kapitale zakładowym lub
akcyjnym spółki nie mógł przekroczyć 33%, a po nowelizacji z 2004 roku -
49% (nie dotyczy spółki zależnej, jeśli jej siedziba znajduje się w UE)

1.2. Ustawa o Radiofonii i Telewizji z 1992

1.2. Ustawa o Radiofonii i Telewizji z 1992

– burzliwe życie ustawy o radiofonii i telewizji

– do 2000 roku - 5 nowelizacji

–

spór prezydenta Wałęsy z Sejmem o mianowanie przewodniczącego
Rady

–

nowelizacja z 2000 - dostosowanie prawa polskiego do prawa UE

– projekt nowelizacji z 2002 roku - geneza “Afery Rywina”

–

projekt stworzony przez zespół powołany przez Krajową Radę (ludzie
głównie związani z mediami publicznymi)

–

wiele ostrych przepisów antykoncentracyjnych (zakaz posiadania udziałów w
telewizji ogólnopolskiej właścicielom dzienników i/lub czasopisma)

– nowelizacja z czerwca 2006

–

zgodnie z przeforsowanym prawem skład Krajowej Rady został
ograniczony do pięciu członków (1 - Senat, po 2 Sejm i prezydent) -
rozwiązanie to zdaje się kończyć okres względnej samodzielności

2.1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

– intencje powołania, racja istnienia

– publiczny (nie państwowy) nadzór nad mediami
– ochrona pluralizmu i niezależności od kolejno następujących po

sobie władz państwowych.

–

organ ten był bezpośrednio wzorowany na francuskiej Najwyższej Radzie
do spraw Mediów Audiowizualnych;

– pierwotnie zakładano, że Krajowa Rada będzie organem o

charakterze opiniotwórczo-prawodawczym.

–

koncepcja polityków Unii Demokratycznej - tzw. rady autorytetów, w
której skład mieli wejść wybitni prawnicy oraz ludzie filmu i mediów

–

później opowiadano się za radą fachowców - to znaczy organem
składającym się z osób znających specyfikę mediów elektronicznych,

–

ostatecznie przeważyły względy polityczne (dobór członków Rady był
kompromisem między interesami partii politycznych)

2.1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

a. członkowie Rady

– od samego początku (zanim Rada powstała) ich dobór był

przedmiotem sporu politycznego

–

spór pomiędzy prezydentem Wałesą a rządem (J.M. Rokita) o wybór
przewodniczącego Rady

–

skład pierwszej Krajowej Rady weszło 9 członków:

–

czterech powołanych przez Sejm (Andrzej Zarębski - PPL/UW, Bolesław Sulik
- UD, Lech Dymarski - RdR, Marek Siwiec - SLD),

–

dwóch Senat (Ryszard Miazek - PSL, Jan Szafraniec - ZChN),

–

trzech prezydent Lech Wałęsa (Maciej Iłowiecki - bezpartyjny, Ryszard Bender
- ZChN i Marek Markiewicz - "Solidarność").

–

przewodniczący Rady:

–

Marek Markiewicz, Ryszard Bender, Janusz Zaorski, Marek Jurek, Bolesław
Sulik, Juliusz Braun, Danuta Waniek, Elżbieta Kruk, Witold Kołodziejski

2.1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

b. działalność prawodawcza Rady

– początkowo próbowano aktywnie oddziaływać na relacje pomiędzy

mediami a polityką, ale spotykało to się z reguły ze znacznym
oporem

– działalność prawodawcza Rady przede wszystkim skoncentrowana

jest na

–

corocznej nowelizacji wysokości abonamentu (dziś: radio: 5.30 zł, telewizor:
17.00 zł)

–

zapewnieniu politykom dostępu do mediów

–

regulacje dot. np. reprezentacji w programach publicystycznych (“Forum”), czasu
antenowego podczas wyborów, etc,

–

określaniu wysokości opłat koncesyjnych;

– rozporządzenia dotyczące treści

–

rozporządzenie dotyczące zakazu emisji pomiędzy 6.00 - 23.00 programów
ukazujących przemoc, brutalność i pornografię; zawierających zwroty, słowa,
gesty wulgarne, naruszające obowiązującą obyczajowość

2.1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

c. wydawanie koncesji

– założeniem polityki medialnej na początku lat 90-tych było wspomaganie

lokalnych nadawców

–

przyznanie jednej koncesji dla nadawcy telewizyjnego o zasięgu ogólnopolskim
(Polsat), kilku ogólnopolskich koncesji radiowych oraz kilkadziesiąt/kilkaset
koncesji o zasięgu lokalnym;

– pierwszy proces koncesyjny (1993)

–

radio:

–

koncesje na trzy sieci radiowe o zasięgu ogólnopolskim (RMF, Radio "Zet" i Radio
Maryja),

–

132 koncesje dla nadawców lokalnych;

–

dwie koncesje na sieci ponadregionalnych (Rozgłośnia Harcerska i Radio "Eska")

–

z 323 częstotliwości rozdysponowano około 60%

–

telewizja

–

koncesyjnego dla jednej stacji ogólnopolskiej (Polsat),

–

jedna sieć regionalna (Telewizja Wisła)

–

koncesje dla jedenastu nadawców lokalnych.

2.1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

– rekoncesje od 2001

–

w 2001 roku upłynął pierwszy - siedmioletni - okres koncesji radiowych.

–

radio - głośne protesty RMF FM przeciwko zakazowi rozpinania sieci

–

telewizja (2004-2005), potwierdzenie istnienia dwóch ogólnopolskich
nadawców prywatnych

– koncesje dla sieci kablowych

–

do 2006 roku zarejestrowano ponad tysiąc sieci kablowych i wydano
blisko trzysta decyzji zezwalających na nadawanie własnych programów
przez te sieci

2.1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

d. działalność nadzorcza i kontrolna

– w pierwszym okresie działalności Krajowa Rada nadzorowała

transformację publicznego radia i telewizji.

–

inwentaryzacja majątku Radiokomitetu oraz rozdysponowanie go pomiędzy
Telewizję Polską i Polskie Radio

–

uznanie zbiorów programowych PR i TV za niepodzielny zasób archiwalny,

–

publiczne radio i telewizja mają uprzywilejowaną pozycję w korzystaniu ze zbiorów,
ale należy dopuścić do korzystania z nich na zasadach komercyjnych przez innych
nadawców

–

opracowanie statutów spółek oraz statutów siedemnastu regionalnych spółek
radiofonii publicznej.

–

Krajowa Rada współuczestniczyła zmianach kadrowych i procesach
powoływania rad nadzorcze.

2.1. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji

– Zespół Monitoringu i Analiz Programów

–

analiza obiektywizmu i preferencji politycznych nadawców publicznych oraz
komercyjnych o zasięgu ogólnopolskim (szczególnie w czasie trwania kampanii
wyborczych)

–

oceny zawsze warunkowane bieżąca walką polityczną

–

analizy udziału programów produkcji polskiej

–

analizy wykorzystania limitów reklamowych (12min /h)

–

symboliczne kary dla nadawców (np. Polsatu)

–

analiza treści programów

–

1997 r. kara dla Polsatu w wys. 300 tys pln za emisję brutalnych scen w czasie
niedozwolonym

–

2006 r. kara dla Polsatu w wys. 2,5 mln pln za obrazę uczuć religijnych (program Kuby
Wojewódzkiego z Kazimierą Szczuką)

–

przydatne, ale nie przekładające się na konkretne decyzje analizy programowe
nadawców publicznych

–

stopień realizacji misji publicznej, struktura gatunkowa ramówki, etc.

2.2. Organizacje dziennikarskie

– grupa zawodowa dziennikarzy

–

pocz. lat 90. - ok 11 tysięcy; pocz. XXI wieku, 18-20 tysięcy; rok 2006 - 15
tysięcy

–

bardzo młoda grupa zawodowa: w 2000 r. średnia wieku - 35 lat

– edukacja dziennikarska

–

według raportu miesięcznika"Press", w 1997 roku na siedemnastu
polskich uniwersytetach, akademiach i uczelniach zawodowych w
systemie studiów dziennych, zaocznych i wieczorowych studiowało około
3,5 tysiąca osób; w 2007 r. studia dziennikarskie prowadzono już na
blisko 30 uczelniach, a corocznie wkracza na rynek około 1 tys.
dziennikarzy

–

według sondaży przeprowadzonych przez OBP UJ, tylko połowa osób
zatrudnionych w redakcjach ukończyła studia dziennikarskie.

2.2. Organizacje dziennikarskie

– organizacje

–

należy do nich zaledwie 30% dziennikarzy

– SDP - Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich

–

największe stowarzyszenie zrzeszające polskich dziennikarzy.

–

historia:

–

Stowarzyszenie powstało w 1951 r, zajmując miejsce Związku Zawodowego
Dziennikarzy RP

–

w 1956 roku, kiedy uczestniczyło w próbie demokratyzacji ustroju PRL

–

w latach 1980-1981, kiedy aktywnie współdziałało z Solidarnością.

–

po wprowadzeniu w Polsce stanu wojennego władze komunistyczne
rozwiązały SDP, tworząc w jego miejsce prorządowe Stowarzyszenie
Dziennikarzy PRL.

–

po 1989 roku SDP zostało reaktywowane,

2.2. Organizacje dziennikarskie

–

działalność SDP

–

Karta Etyczna Mediów (1995 r.)

–

dokument podpisany przez prezesów największych polskich mediów
tworzących Konferencję Mediów Polskich

–

wyznaczniki etyki dziennikarskiej: zasada prawdy, zasada obiektywizmu,
zasada oddzielania informacji od komentarza, zasadą uczciwości,
zasada szacunku i tolerancji, zasadą pierwszeństwa dobra odbiorcy,
zasada wolności i odpowiedzialności

–

na straży poszanowania praw Karty Etyki Mediów stoi Rada Etyki
Mediów kierowana przez Magdalenę Bajer - rozpatruje ona skargi na
działalność dziennikarzy

–

od 1996 r. przy Stowarzyszeniu działa Centrum Monitoringu Wolności Prasy

–

Centrum odnotowuje wszelkie przypadki agresji stosowanej wobec
dziennikarzy oraz procesy sądowe, w których byli oni stroną.

–

przy SDP działa również sąd koleżeński

2.2. Organizacje dziennikarskie

– SDRP - Stowarzyszenie Dziennikarzy Rzeczpospolitej Polskiej

–

niewielkie znaczenie, zrzesza jedynie starszych, emerytowanych
dziennikarzy

–

historia:

–

powstało z Stowarzyszenia Dziennikarzy PRL.

– KSD - Katolickie Stowarzyszenie Dziennikarzy

–

działa od 1991 r., zrzesza dziennikarzy mediów katolickich

3. Agencje prasowe

– Polska Agencja Telegraficzna (PAT)

– pierwsza polska agencja informacyjna, powstała w 1918 r.

–

początkowo rozpowszechniała informacje za pomocą biuletynów
telegraficznych, a od 1928 - także za pomocą codziennych Kronik
Filmowych PAT.

–

w 1939 r. władze PAT opuszczają Polskę i przenoszą działalność na
emigrację (Paryż, a potem Londyn), gdzie PAT działa do 1991 r.

– Polska Agencja Prasowa (PAP)

– powstanie i forma instytucjonalna PAP:

–

10 marca 1944, Związek Patriotów Polskich powołał w Moskwie Polską
Agencję Prasową "Polpress". We wrześniu 1945 jej siedziba została
przeniesiona do Warszawy.

–

Początkowo niesformalizowana i podległa bezpośrednio kierownictwu
ZPP oraz dowództwu wojskowemu Wojska Polskiego, od 26 października
1945 PAP stała się przedsiębiorstwem państwowym.

3. Agencje prasowe

–

od 1983 roku stała się jednostką rządową - zakładem budżetowym.

–

w latach 1989-1997 pod względem formalno-prawnym PAP była agencją
rządową bezpośrednio podporządkowaną prezesowi Rady Ministrów,
jednak w codziennej praktyce starała się być bezstronna.

–

Tadeusz Mazowiecki w 1990 roku na nowego szefa agencji mianował Ignacego
Rutkiewicza

–

symbolem nowego wizerunku PAP było połączenie z Polską Agencją
Telegraficzną działającą przy rządzie emigracyjnym w Londynie, co miało
miejsce w styczniu 1991 r.

–

w ustawie przyjętej 31 lipca 1997 roku określono PAP jako publiczną
agencję prasową, która “nie może znaleźć się pod prawną,
ekonomiczną lub inną kontrolą jakiegokolwiek ugrupowania
ideologicznego, politycznego lub gospodarczego" (art. 2 ustawy).

–

w 1999 roku PAP przekształcono w spółkę akcyjną Skarbu Państwa
(większościowy pakiet)

3. Agencje prasowe

– proces modernizacji PAP od roku 1990

–

stopniowa komputeryzacja agencji (przestano nadawać depesze na
taśmach perforowanych)

–

na pocz. lat 90. przeprowadzono także gruntowne zmiany kadrowe.

–

w 1990 r. redukcja zatrudnienia z 850 osób,do ok. 600

–

przejęcie Centralnej Agencji Fotograficznej (potem Redakcja Serwisów
Fotograficznych).

–

w 1997 roku zatrudnienie wynosiło 531 osób, z czego połowę stanowili
dziennikarze.

–

cztery biura, trzydziestu sześciu korespondentów krajowych oraz osiemnastu
stałych korespondentów zagranicznych.

–

współpraca z Deutsche Presse Agentur (DPA) i Agence France Presse
(AFP).

–

rozpoczęto nadawanie serwisu dla prasy polonijnej.

3. Agencje prasowe

–

w 1991 roku rozpoczęto wdrażanie komputerowego systemu zbierania i
opracowywania informacji.

–

w 1992 ruszyła stacja satelitarna umożliwiająca bezpośrednią łączność z
korespondentami i klientami,

–

w 1994 roku uruchomiono system cyfrowego przekazu i magazynowania
zdjęć fotograficznych.

–

po wprowadzeniu ustawy o PAP z 1997 r. dokonano zmiany struktury
wewnętrznej

–

wydzielono serwis informacyjny, tworząc newsroom koordynujący pracę
wszystkich redakcji (krajowej, zagranicznej, ekonomicznej i sportowej),
uruchomiono nowe serwisy (m.in. motoryzacyjny i turystyczny).

–

opracowano stylebook agencji

–

nowym redaktorem naczelnym agencji zostaje Igor Janke.

3. Agencje prasowe

– działalność PAP

–

ok 800-1000 depesz dziennie

–

około stu trzydziestu odbiorców - redakcji prasowych, radiowych i
telewizyjnych, urzędów państwowych oraz banków

–

serwis fotograficzny

–

pod koniec lat 90. jednym z ważniejszych źródeł dochodów PAP stał się serwis
ekonomiczny (PAP Biznes) kierowany do instytucji finansowych.

– Polska Agencja Informacyjna (PAl)

– agencja pełni funkcje informacyjno-promocyjne

–

kieruje swój serwis do 50 odbiorów krajowych i zagranicznych; ok 500 depesz
rocznie.

–

jej działalność można porównać do działalności public relations skierowanej do
zagranicznych odbiorców, w tym korespondentów rezydujących w Polsce.

–

Centrum Prasowe PAl jest miejscem wielu istotnych wydarzeń z zakresu
stosunków międzynarodowych,

4. Prywatyzacja RSW Prasa-Książka-Ruch

– RSW Prasa-Książka-Ruch (Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza "Prasa

Książka Ruch")

– monopolistyczne wydawnictwo założone w 1973 r. przez PZPR, z

połączenia RSW "Prasa", wydawnictwa Książka i Wiedza oraz
Przedsiębiorstwa Upowszechniania Prasy i Książki "RUCH".

–

RSW była obok dotacji budżetowych jednym z głównych źródeł bieżących
dochodów PZPR

–

RSW była największym koncernem prasowym w Europie Środkowo-Wschodniej.

–

publikowało większość wysokonakładowych gazet i czasopism (w 1988 r. 45 gazet
codziennych i 235 czasopism o łącznym nakładzie 3,5 mln. egz.).

–

działalnością kolportażową zajmowało się Przedsiębiorstwo Kolportażowe RUCH.

–

RSW skupiała w sobie 7 wydawnictw i agencji książkowych wydających po kilkaset
tytułów rocznie

–

jej przybudówkami były także różnego rodzaju agencje (m.in Polska Agencja
Interpress, Centralna Agencja Fotograficzna, Krajowa Agencja Wydawnicza i
Młodzieżowa Agencja Wydawnicza).

–

RSW miała 17 własnych drukarni (stan na 1990),

4. Prywatyzacja RSW Prasa-Książka-Ruch

– likwidacja i prywatyzacja RSW

– 22 marca 1990 Sejm uchwalił ustawę o likwidacji RSW, która ustalała

zasady podziału koncernu. Od tego momentu działała komisja
likwidacyjna.

–

z podziałem majątku po RSW wiązało się szereg kontrowersji co do jego zasad i
niejawnie podejmowanych decyzji.

–

wyprowadzanie majątku do przedsiębiorstw prywatnych z koncernu zaczęło się
jeszcze przed 1989 r.

–

mimo to komisja likwidacyjna dokonała faktycznej demonopolizacji rynku
prasowego

–

ustawa likwidująca RSW dawała możliwość przekazywania pism spółdzielniom
dziennikarskim, w których skład weszła co najmniej połowa zespołu
redakcyjnego.

–

jednocześnie o przejęcie tytułów bardzo silnie występowały partie polityczne

–

nabycie “Expressu Wieczornego” przez Fundację Prasową “Solidarność”
powiązaną z PC